Postrzeganie hałasu przez robotników i pracowników umysłowych w zakładach gospodarki morskiej

Transkrypt

1 Postrzeganie hałasu przez robotników i pracowników umysłowych w zakładach gospodarki morskiej mgr inż. Władysław Stachowski 1 Zakład Ergonomii i Eksploatacji Systemów Technicznych Wydział Zarządzania i Ekonomii, Politechnika Gdańska Streszczenie: Wpływ środowiska pracy na wydajność i zachowania pracowników został już wielokrotnie udowodniony. Do rzadszych badań należy porównanie zachowań i odczuć robotników i pracowników umysłowych w tym zakresie. W artykule przedstawiono wyniki badań ankietowych postrzegania hałasu, wśród pracowników zakładów gospodarki morskiej. Przeprowadzone badania wśród pracowników wykonawczych i kierownictwa ujawniły różnice w odbiorze panujących warunków akustycznych. Wstęp Jednym z głównych problemów w kształtowaniu właściwych warunków środowiska pracy jest nadmiar występującego hałasu. Stały rozwój techniki z jednej strony prowadzi do poprawy warunków pracy z drugiej strony przynosi coraz więcej nowych źródeł hałasu i związane z nimi problem jego ograniczenia. Przebywanie w pomieszczeniach o podwyższonym poziomie hałasu prowadzi do zmniejszonej aktywności oraz wydajności i jakości pracy. Hałas w środowisku pracy jest jednym z najczęściej występujących czynników szkodliwych i uciążliwych. Instytut Medycyny Pracy szacuje, że w Polsce ponad pracowników jest zatrudnionych w warunkach narażenia na nadmierny hałas. Corocznie odnotowywanych jest ponad 3000 nowych przypadków zawodowego uszkodzenia słuchu. Długotrwałe działanie hałasu odbywa się kosztem obciążenia i przeciążenia układu nerwowego, co w konsekwencji prowadzi do zmniejszenia odporności na szkodliwe działania innych czynników. W tych warunkach mogą rozwijać się: choroba nadciśnieniowa, choroba wrzodowa, nerwice, skurcze mięśni itp. 2 Zagadnieniem wpływu długotrwałego oddziaływania hałasu na chorobę nadciśnieniową zajmowali się między innymi H. Kirschnwer i S. Nowak [1988]. Nadmiar hałasu pociąga za sobą również skutki ekonomiczne 3, dlatego zagadnienia akustyczności stanowisk pracy i zagadnienia ochrony przeciwdźwiękowej nabierają coraz większego znaczenia. Autor prowadził badania postrzegania warunków pracy w procesie zarządzania w przemyśle stoczniowym przez robotników i kadrę kierowniczą 4. Badanie te wykazały zróżnicowane i często przeciwstawne podejście obu tych grup. 1 Wladyslaw.Stachowski@zie.pg.gda.pl, nr tel. (058) Praca zbiorowa pod redakcją prof. dr hab. med. D. Koradeckiej - Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. 3 Kowal E. Rybarczyk W.: 1999, Ekonomiczne podstawy ograniczenia hałasu w przedsiębiorstwie, CZE Zielona Góra Stachowski W.:1992, Zarządzanie bezpieczeństwem pracy w stoczni remontowej, Materiały konferencyjne, Zastosowania Ergonomii, nr 4, str

2 Obecne badania dotyczą również warunków pracy, w zakładach gospodarki morskiej i są pewna kontynuacją poprzednich. Badania zawężono do postrzegania problemów hałasu przez pracowników fizycznych i umysłowych. Metoda badawcza Zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami prawnymi dopuszczalne wartości hałasu ze względu na ochronę słuchu, przedstawiają się następująco: poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8 godzinnego dnia pracy, (L Ex,8h ) lub tygodnia pracy (L Ex,W ) nie powinien przekraczać 85 db, maksymalny poziom dźwięku A, (L A,max ), mierzony przy włączonej charakterystyce dynamicznej S nie powinien przekraczać wartości 115 db, szczytowy poziom dźwięku C, (L C,Peak ) nie powinien przekraczać wartości 135 db. 5 Badania przeprowadzono w dwóch zakładach gospodarki morskiej 6, w jednym warunki akustyczne zawierały się w ramach dopuszczalnych norm i nie przekraczały poziomu 85dB na wszystkich stanowiskach tak w halach jak i na stanowiskach poza zakładem. Zakład ten w dalszej części artykułu będzie określany jako NORMALNY w drugim zakładzie warunki akustyczne na kluczowych stanowiskach produkcyjnych przedstawiały się jak niżej, podobnie na stanowiskach w halach produkcyjnych jak i na stanowiskach poza obrębem hal (wszystkie wartości są odniesione do dnia pracy i miejsca przebywania pracownika w czasie pracy). Poziom hałasu na stanowiskach: monterskich: od 81 do 104dB, szczytowe od 101 do 116dB, spawalniczych: od 81 do 111dB, szczytowe od 102 do 111dB, szlifierskich: od 90 do 96dB, szczytowe do 105dB, kowalskich: od 92 do 100dB, szczytowe 100dB. Zakład ten w dalszej części artykułu będzie określany jako HAŁAŚLIWY Badania przeprowadzono metodą ankietową wśród pracowników fizycznych i umysłowych. Ci ostatni rekrutowali się głównie z kierowników i mistrzów oraz pracowników technicznych. Należy podkreślić, że oba zakłady istnieją od wielu lat, są zakładami z tradycją. Osoby ankietowane: Osobami ankietowanymi byli pracownicy w wieku od 22 lat do 62 lat. Łączna liczb osób ankietowanych wynosiła 63 w tym 33 robotników. Wszyscy ankietowani, szczególnie starsi, są długoletnimi pracownikami w swych zakładach. Zmienne pośredniczące stanowiły pytania w liczbie 25 przedstawione ankietowanym w formie kwestionariusza. Zestaw pytań: 1. W przedsiębiorstwie dopuszcza się pracę w warunkach przekraczających normy dotyczące hałasu. 2. W przedsiębiorstwie panuje pogląd, że obniżenie hałasu jest kosztowne. 3. Natężenie hałasu w halach jest zgodne z normami. 4. Pracownicy są szkoleni regularnie w zakresie warunków pracy i BHP. 5. Są wyznaczone miejsc tzw. "oaz ciszy", w których jest obniżony poziom hałasu, gdzie można odpocząć. 5 Obwieszczenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia " W sprawie jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy" Dz. U. Nr 69 poz. 351 z dnia Na życzenie kierownictwa badanych zakładów nie podano ich nazwy.

3 6. Przebywanie w hali produkcyjnej powoduje nadmierne przemęczenie. 7. Pomiary hałasu są przeprowadzane rzadko i nieregularnie. 8. Stosowanie ochronników słuchu nie jest praktykowane. 9. W przedsiębiorstwie dozwolone jest przebywanie w obszarach zagrożenia nadmiernym hałasem bez właściwego zabezpieczenia. 10. Występują u pracowników choroby zawodowe, wywołane przebywaniem w pomieszczeniach o nadmiernej emisji hałasu. 11. Nie jestem zadowolony z warunków pracy jakie panują w przedsiębiorstwie. 12. Znane mi są skutki przebywania w pomieszczeniach, w których wstępuje nadmierny poziom hałasu. 13. Ile czasu można pracować w pomieszczeniu gdzie poziom hałasu wynosi 130dB? 14. Czy obniżenie poziomu hałasu w halach może poprawić wydajność? 15. Jedynym standardem w przedsiębiorstwie jest praca w warunkach ściśle określonych normami. 16. Zmniejszenie hałasu w halach to ciągłe wymagania i życzenia pracowników. 17. Poziom hałasu jaki panuje na hali nie powodują przemęczenia. 18. W halach produkcyjnych pomiary hałasu są przeprowadzane regularnie 19. Powszechnie stosuje się ochronniki słuchu. 20. Przebywanie na hali bez właściwego zabezpieczenia jest karane. 21. Warunki pracy jakie panują w przedsiębiorstwie odpowiadają moim wyobrażeniom o potrzebie w tym zakresie. 22. Czy dla kadry kierowniczej zagadnienia BHP i ergonomii mają istotne znaczenie? 23. Czy przełożony zbiera dane o istniejących warunkach pracy? 24. Czy propozycje poprawy warunków pracy zgłaszane przez pracowników są wdrażane przez przełożonych? 25. Czy istniejące warunki pracy pozwalają na utrzymanie wymaganej jakości pracy? Ankietowani mieli do wyboru trzy odpowiedzi: TAK, NIE, NIE WIEM. Wyniki badań Wyniki badań będą przedstawiane w kategoriach FIZYCZNI i UMYSŁOWI z podziałem na badane zakłady. Numeracja badanych czynników na wykresach odpowiada numeracji pytań zawartych w kwestionariuszu. Ocena ogólna Zbadano liczbę wskazań w grupach: tak, nie i nie wiem dla obu zakładów. Odpowiedzi w zakładzie HAŁAŚLIWY były bardziej zdecydowane i wskazywały zgodnie na jeden typ odpowiedzi. W przeciwieństwie, w zakładzie NORMALNY, odpowiedzi w większości pytań, rozkładały się równomiernie na poszczególne grupy wskazań. Do wyjątku należą odpowiedzi na pytanie czwarte, dotyczące regularności szkoleń bhp, na które twierdząco odpowiada 80% ankietowanych w obu zakładach. Podobna zgodność wystąpiła w odpowiedziach na pytanie dwunaste i czternaste. Spójność odpowiedzi na pytanie czwarte, dwunaste i czternaste może świadczyć o skuteczności szkoleń w zakresie kreowania świadomości, co potwierdza negatywna odpowiedź, w obu zakładach, na pytanie dwudzieste pierwsze, że warunki pracy nie odpowiadają wyobrażeniom pracowników o tym jak powinny się one kształtować.

4 a) zakład NORMALNY, robotnicy, odpowiedzi TAK b) zakład NORMALNY, pracownicy umysłowi, odpowiedzi TAK c) zakład HAŁAŚLIWY, robotnicy, odpowiedzi TAK d) zakład HAŁAŚLIWY, pracownicy umysłowi, odpowiedzi TAK Rys. 1 Procent odpowiedzi twierdzących dla grup pracowników fizycznych i umysłowych w badanych zakładach o niskim i wysokim poziomie hałasu

5 100% 80% Łączny rozkład odpowiedzi TAK NIE NIE WIEM 60% 40% 20% 0% Rys. 2 Procent łączny odpowiedzi, dla obu zakładów, z rozbiciem na tak, nie i nie wiem W zakładzie HAŁAŚLIWYM występuje znaczna zgodność odpowiedzi pracowników fizycznych i umysłowych (9 na 25 pytań uzyskało taki sam procent wskazań, na poziomie 80% i więcej). Dla zakładu NORMALNEGO zgodność wskazań dotyczyła tylko trzech pytań. W obu zakładach występują znaczne różnice w odpowiedziach typu nie wiem. Pracownicy w zakładzie HAŁAŚLIWYM są bardziej zdecydowani i odpowiedzi nie wiem występują rzadziej. Ocena szczegółowa Wybrane wyniki przedstawiono w postaci wykresów słupkowych (rys1 i 2). Ocena w zakładzie NORMALNYM Porównując odpowiedzi twierdzące pracowników zakładu o hałasie nie przekraczającym norm można zauważyć, że obie grupy pracowników bez wahania potwierdzają prowadzenie szkoleń z zakresu BHP (pytanie 4), jednak 12% pracowników umysłowych i 10% fizycznych stwierdza, że praca w hałasie o poziomie 130dB jest możliwa (jedna odpowiedź dopuszcza 4 godziny), co może świadczyć o małej skuteczności szkoleń. Pracownicy umysłowi (czytaj kierownicy) podkreślają znaczne zainteresowanie sprawami ergonomii i zagadnieniami bhp (pytanie 22), czego nie potwierdzają pracownicy fizyczni (czytaj robotnicy), którzy cztery razy rzadziej odpowiadają twierdząco na to pytanie. Odwrotnie przedstawia się problem z oczekiwaniami zmniejszenia hałasu (pytanie 16), 78% robotników i tylko 22% pracowników umysłowych potwierdza te oczekiwania. Należy podkreślić, że aż 60% robotników uważa, że w zakładzie dopuszcza się pracę w warunkach przekraczających normy, natomiast pracownicy umysłowi nie zauważają problemu (5% wskazań). Robotnicy uważają, że w pomieszczeniach o nadmiernym hałasie można przebywać (55% wskazań), natomiast pracownicy umysłowi kategorycznie odrzucają taką możliwość. Jednocześnie robotnicy stwierdzają (65% wskazań), że stosowanie ochronników słuchu jest rzadko stosowane.

6 Ocena w zakładzie HAŁAŚLIWYM Pracownicy w zakładzie HAŁAŚLIWYM są bardziej jednomyślni w kwestiach znajomości skutków przebywania w pomieszczeniach o nadmiernym hałasie (100% wskazań robotników i podobnie 90% wskazań pracowników umysłowych), ale obie grupy wskazują na pracę w warunkach przekraczających normy (90% wskazań). Na podkreślenie zasługuje znaczna świadomość skutków przebywania w hałasie wszystkich ankietowanych robotników. W zakładzie rejestruje się choroby zawodowe wywołane nadmiernym hałasem, co zauważają obie badane grupy w stopniu bardzo wysokim. Obie badane grupy pracowników potwierdzają występowanie zmęczenia w wyniku przebywania na hali produkcyjnej (ponad 80% wskazań). Robotnicy (100% wskazań) i pracownicy umysłowi (75% wskazań), uważają że obniżenie hałasu jest kosztowne (pytanie 2), jednak obie grupy uważają, że poprawa warunków (100% wskazań na pytanie 16) w tym zakresie jest konieczna. Jednak wnioski pracowników zmierzające do zmniejszenia hałasu nie są wdrażane przez przełożonych co potwierdza brak wskazań twierdzących wśród robotników (0%), jednak aż 40% pracowników umysłowych twierdzi, że takie wdrożenia mają miejsce. Ocena statystyczna W celu określenia, zbadania, zależności między poglądami pracowników w zakładach o różnym poziomie hałasu oraz poglądach robotników i pracowników nadzoru (umysłowych) posłużono się metodą statystyczną korelacji, wyznaczając współczynnik korelacji ρ w celu określenia siły zależności między badanymi cechami w populacji. Tabela 1 Wskaźnik korelacji postrzegania hałasu w zakładach przemysłowych Hipoteza Współczynnik korelacja Odrzucić hipotezę Nie istnieje korelacja pomiędzy poglądami ogółu badanych, w obu zakładach? - TAK 0,53 nie NIE 0,63 tak NIE WIEM 0,08 nie Nie istnieje korelacja pomiędzy poglądami pracowników FIZYCZNYCH i UMYSŁOWYCH w zakładzie NORMALNYM? TAK 0,13 nie NIE 0,11 nie NIE WIEM 0,11 nie Nie istnieje korelacja pomiędzy poglądami pracowników FIZYCZNYCH i UMYSŁOWYCH w zakładzie HAŁAŚLIWYM? TAK 0,76 tak NIE 0,7 tak NIE WIEM 0,21 nie Nie istnieje korelacja pomiędzy poglądami pracowników zakładu NORMALNEGO i HAŁAŚLIWEGO w grupie pracowników UMYSŁOWYCH? TAK 0,21 nie NIE 0,42 nie NIE WIEM 0,06 nie Nie istnieje korelacja pomiędzy poglądami pracowników zakładu NORMALNEGO i HAŁAŚLIWEGO w grupie pracowników FIZYCZNYCH? TAK 0,74 Tak NIE 0,75 Tak NIE WIEM 0,08 nie Przyjęty poziom istotności wynosi 0,05, a wartość krytyczna statystki przy 23 stopniach swobody. Obliczenia wykonano wykorzystując program STATYSTYKA v.5.

7 cov( X, Y ) ρ = σ σ x y gdzie: cov(x,y)-kowariancje cech X i Y w populacji, σ-odchylenia standardowe cech. Jeżeli ρ jest bliski jedności to możemy mówić o silnej korelacji między zmiennymi X i Y, w badanych poglądach pracowników na postrzeganie hałasu, czyli występuje korelacja między badanymi grupami, w przeciwnym wypadku możemy mówić o poglądach nieskorelowanych czyli niezależnych. Wartość współczynnika korelacji była zawsze dodatnia (tablica 1) co wskazuje na to, że duże wartości w jednym zbiorze odpowiadają dużym wartościom w drugim zbiorze. Jednak wskaźnik korelacji powyżej 0,6 występuje jedynie dla hipotez: Nie istnieje korelacja pomiędzy poglądami ogółu badanych, w obu zakładach. Można odrzucić hipotezę w poglądach NIE, czyli można uznać, że poglądy są zbieżne w ocenach NIE. W obu zakładach dotyczy to pytań: występuje brak pomieszczeń ciszy (pytanie 5), można przebywać w hałaśliwych pomieszczeniach bez zabezpieczenia (pytanie 9), nie wolno pracować przy występowaniu dużych poziomów hałasu bez zabezpieczeń (pytanie 13), często nie przestrzega się norm dotyczących warunków pracy (pytanie 15), hałas w halach powoduje przemęczenie (pytanie 17), warunki pracy nie odpowiadają wyobrażeniom pracowników i występuje u nich znaczne niezadowolenie z panujących warunków (pytanie 21). Nie istnieje korelacja pomiędzy poglądami pracowników FIZYCZNYCH i UMYSŁOWYCH w zakładzie HAŁAŚLIWYM. Można odrzucić hipotezę w poglądach TAK i NIE. Dla obu grup zawodowych w zakładzie HAŁAŚLIWYM występuje zgodność statystycznie istotna w poglądach potwierdzających i negujących. Numery pytań zgodnych odpowiedzi na TAK Numery pytań zgodnych odpowiedzi na NIE Nie istnieje korelacja pomiędzy poglądami pracowników zakładu NORMALNEGO i HAŁAŚLIWEGO w grupie pracowników FIZYCZNYCH. Można odrzucić hipotezę w poglądach TAK i NIE. Dla obu zakładów w grupie pracowników fizycznych występuje zgodność statystycznie istotna w poglądach potwierdzających i negujących.

8 Wnioski 1. Występowanie wysokiego poziomu hałasu w zakładzie zbliża poglądy robotników i kadry na kwestie hałasu. 2. Poglądy robotników w zakładzie o warunkach zbliżonych do normalnych są bardziej radykalne niż kadry (pracowników umysłowych). 3. Pracownicy fizyczni ostrzej postrzegają problemy hałasu bez względu na poziom jego występowania. Mniejsze zwracanie uwagi na problem hałasu przez pracowników umysłowych zakładu, w którym panują warunki zgodne z normami, wynika prawdopodobnie z faktu spełnienia wymagań, natomiast robotnicy oczekują dalszej poprawy. Odwrotnie, w zakładzie o poziomie hałasu przekraczającym normy, w jednakowym stopniu zainteresowani są robotnicy i kierownictwo, pierwsi w trosce o poprawę warunków pracy, drudzy w trosce o spełnienie norm i uniknięcia restrykcji finansowych ze strony organów kontrolnych. Przedstawione wyniki badań mogą być dobrą wskazówką dla badanych zakładów o kierunku działań w zakresie poprawy akustyczności stanowisk pracy, jak i kształtowaniu postaw pracowników. Literatura 1. Greń J.:1976, Statystyka matematyczna Modele i zadania, PWN, W-wa Henryk Kirschner, Seweryn Nowak.:1988, Wpływ hałasu przemysłowego na ciśnienie tętnicze krwi u robotników, Ergonomia tom 11 nr , str Kowal E. Rybarczyk W.: 1999, Ekonomiczne podstawy ograniczenia hałasu w przedsiębiorstwie, CZE Zielona Góra Praca zborowa pod redakcją prof. dr hab. med. D. Koradeckiej - Bezpieczeństwo pracy i ergonomia 5. Stachowski W.:1992, Zarządzanie bezpieczeństwem pracy w stoczni remontowej, Materiały konferencyjne, Zastosowania Ergonomii, nr 4, str