Jak Pan Profesor zosta psychiatrà?

Transkrypt

1 WYWIAD INTERVIEW Jeden z najwybitniejszych polskich psychiatrów, prof. dr hab. n. med. Adam Bilikiewicz, odszed na emerytur w 2003 roku. Poni ej zamieszczamy rozmow z Profesorem, która mamy nadziej sk oni do refleksji nad jednà z Jego pasji: psychiatrià. Trzeba wiedzieç kiedy zejêç ze sceny Rozmowa z profesorem ADAMEM BILIKIEWICZEM. Jak Pan Profesor zosta psychiatrà? Zosta em psychiatrà przez ojca, to znaczy nie dlatego, e on mnie zmusi, tylko dlatego, e by dla mnie takà osobowoêcià, e by zawsze jakimê wzorcem to przecie dla dziecka bardzo wa ne. Powiem szczerze (i to nie pierwszy raz) mia em inne zainteresowania. Chcia- em pójêç na politechnik, na architektur, gdy mia em (i mam) uzdolnienia plastyczne. Ale wiedzia em, e zrobi bym przykroêç ojcu takim wyborem kierunku kszta cenia, chocia nigdy z jego ust nie s ysza em: s uchaj, dobrze by by o gdybyê poszed na medycyn. W 1949 roku odbywa si zjazd psychiatrów w Gdaƒsku i ojciec mia wyk ad na temat etioepigenezy. Wówczas nie mia em o tym poj cia. To tak jakby mówiç ze mnà o astrofizyce. Wyda o mi si to strasznie fascynujàce i gdzieê tam zapad o w pami ç. Zresztà jest taka anegdota, e profesor Brzezicki, kiedy ojciec wywiesi plansz z tytu em wyk adu Etioepigeneza, popatrzy i mówi: kolego, tak si zastanawiam, czy to ju jest schizofrenia czy jeszcze nie?. Ojciec, który mia du e poczucie humoru na to: no, panie profesorze, ja przecie nie b d s dzià w tej sprawie to pan jako doêwiadczony psychiatra musi mi powiedzieç. Jedni to zrozumieli cz Êciowo (zresztà do dzisiaj wiele osób nie rozumie), a niektórzy uwa ali, e no, psychiatra, ma tam jakiegoê szmergla. Kiedy zda em matur w 1951 roku i z o y em papiery na Politechnik to nagle w nocy przypomnia em sobie ten wyk ad i powiedzia em ojcu: Wiesz co? Zmieni em zdanie, pójd na medycyn, to widzia em szcz - Êcie w jego oczach. A jak ju poszed em na medycyn to zosta em psychiatrà i nigdy tego nie a owa em, bo psychiatria jest wspania à dziedzinà, tylko nie ma dostatecznie du ego spo ecznego zrozumienia. Teraz ma miejsce ta ca a akcja Schizofrenia, otwórzcie drzwi. Nie podoba mi si to has o. S owo schizofrenia mi si nie podoba. Niektórzy mnie atakujà, gdy mówi, e trzeba ludzi nauczyç szanowaç schizofreników chocia nie powinno u ywaç si s owa schizofrenicy. Ja uwa am, e je eli si zrezygnowa o ze s owa paranoja (u ywajà go tylko urz dnicy), je eli si zrezygnowa o z cyklofrenii, je eli si zrezygnowa o z parafrenii, to dlaczego nie mo na zrezygnowaç ze schizofrenii? Schizofrenia kojarzy si tak negatywnie, e mam do Profesora Sartoriusa al, bo mo na

2 124 WIADOMOÂCI PSYCHIATRYCZNE (tom VII) Nr 2/2004 by o u yç innych okreêleƒ: chorzy psychicznie, albo ludzie z zaburzeniami psychicznymi, otwórzcie im drzwi, serca jakoê inaczej to has o ubraç... no, mniejsza z tym. W ka dym razie mo e my za krótko yjemy, eby móc oceniç jak zmienia si percepcja spo eczna. Z jednej strony s ysz, e 80% ankietowanych mówi, e nawet gdyby by o trzeba to nie posz oby do psychiatry. Z drugiej strony, do mnie ludzie zapisujà si na dwa miesiàce naprzód. Pytam kolegów-psychiatrów, czy majà problemy z pacjentami? Nie, walà drzwiami i oknami. Mo e za dziesi ç, dwadzieêcia lat stosunek do chorych psychicznie b dzie u nas taki jak w wielu (choç nie we wszystkich) krajach zachodnich. W powszechnym odczuciu choroba psychiczna nie b dzie niczym haƒbiàcym ani dyskryminujàcym, a kontakt z psychiatrà niczym wstydliwym... Czy nie jest tak, e ten stosunek do schizofrenii jest zwiàzany z tym, e, patrzàc z perspektywy ca ego wieku, oceniajàc twarde wskaêniki, takie jak iloêç samobójstw czy przebieg choroby, to w gruncie rzeczy wydaje si, e nie uda o nam si ich wyraênie zmieniç? Tak, my to wiemy, ale czy spo eczeƒstwo tak e to wie? Czy zna te wskaêniki? Nie, schizofrenia kojarzy si z chorobà umys owà. Nieuleczalnà. Tak, nieuleczalnà i to negatywne rokowanie w aênie kojarzy si jednoznacznie. Przecie do mnie rodzice przyprowadzajà dziewczyn siedemnastoletnià i od razu pytajà: panie profesorze, czy to nie jest schizofrenia? A ja odpowiadam: nie. Po pierwsze tego terminu nie u ywamy, bo taki termin troch si zdezaktualizowa ; mówimy o zaburzeniach takich czy innych. Zresztà rozpoznanie powinno si weryfikowaç po d ugim okresie obserwacji, a nie po pierwszym epizodzie choroby, kiedy to natychmiast pieczàtka idzie w akta. Przecie to potem ma dalsze konsekwencje. Pan Profesor powiedzia niezwykle ciekawà rzecz dotyczàcà diagnozowania w psychiatrii, e rozpoznanie powinno tak naprawd weryfikowaç si w czasie. Ale przecie jest taka tendencja, eby zobaczyç pacjenta raz, badaç go przez godzin... i od razu wszystko wiedzieç... Nie wiem czy nie wymuszajà tego troch klasyfikacje, które mówià: sà tutaj okre- Êlone regu y, wystarczy zastosowaç i ju macie trafne rozpoznanie.. Mam dok adnie to samo zdanie i da em temu wyraz na piêmie, poniewa ukaza o si trzecie wydanie podr cznika dla studentów, którego jestem redaktorem i tam w przedmowie czy w którymê z rozdzia ów zamieêci em takie zdanie, e kiedy rozpoczyna em prac w psychiatrii (a chodzi em na wszystkie wyk ady od pierwszego roku, by em przewodniczàcym ko a naukowego itd.), to wydawa o mi si, e jestem bardzo màdry, e wszystko wiem. Po czterdziestu siedmiu latach doszed em do wniosku, e owszem, bardzo du o wiem, ale jeszcze wi cej nie wiem. Praca nauczy a mnie pokory i skromnoêci, dlatego e jesteêmy wszyscy omylni, nie mo na byç zadufanym, trzeba ciàgle wàtpiç i nie powo ywaç si na autorytety. Zresztà tego nas nauczy w aênie mój ojciec, on zawsze mówi tak: S uchajcie, jak coê czytacie, eby nie wiem jakie nazwisko za tym si kry o, patrzcie na to krytycznie. Nauczcie si w asnego osàdzania. Na przyk ad subrejonizacja, którà ja ceni em, mia a jednà zasadniczà wad pacjent trafia ciàgle do tego samego lekarza, który jak si upar, e to jest schizofrenia, to ta schizofrenia za nim si ciàgn a, chocia by a to inna choroba. To, niestety, jest taki grzech, który si wià e z naszà specjalnoêcià. Bo je eli si zrobi tomografi komputerowà i stwierdzi si mi soch oniak to si go wytnie i koniec. A w psychiatrii jednak jest ten element subiektywny, który odgrywa du à rol. Przywiàzanie do swojego rozpoznania, bo ja rozpozna em, ja jestem nieomylny, mo e byç niebezpieczne. Zawsze moich kolegów uczy em: pami tajcie, nie przysi gajcie in verba magistri, ten magister si starzeje. Szanuj zdanie ka dego tak e i najm odszego. Student pyta: panie profesorze, ale czy pan profesor wzià pod uwag, e to mo e byç to i to?. Czy ja mówi : panie student có pan mo esz mi tutaj powiedzieç? Dlaczego go ignorowaç? Ka dy ma prawo do wyra ania swojej opinii i suma tych subiektywnych spojrzeƒ mo e nas zaprowadziç w dobrym kierunku. Tak, e okresowa weryfikacja rozpoznania jest niezwykle wa na i to trzeba g osiç, dawaç przyk ad swojà pracà. Wielokrotnie wycofywa em si ze swoich rozpoznaƒ, przyznawa em do pomy ek, ale to przysz o z czasem. Poczàtkowo cz owiek jest pewny siebie i zarozumia y: jestem z takiej dobrej szko y, przecie ja znam elementarz... Guzik prawda. U nas jest taka tradycja, e pacjent jest prowadzony od poczàtku do koƒca i rzadko kieruje si go na konsultacj do innego lekarza. Pracowa em kiedyê w Wojewódzkiej Przychodni Zdrowia Psychicznego jako konsultant wojewódzki i od czasu do czasu wysy a em do wszystkich poradni takà informacj, e w dniach takich i takich, takich i takich godzinach, bardzo prosz, jestem gotów skonsultowaç pacjenta. I mia pan Profesor wolny czas? Tak, mia em, bo pracy by o niewiele. Natomiast przychodzili do mnie sami pacjenci, bo s yszeli, e ten Bilikiewicz nie jest taki z y; natomiast, eby ktoê mi przysy a pacjenta na konsultacj... chyba, e by y to trudne sprawy : pacjent zaskar y, ma pretensje, wi c asekurujàc si wysy ano go na konsultacj, ebym ja potwierdzi rozpoznanie, potwierdzi, e lekarz mia racj, e s usznie post powa, rozpozna, leczy. Albo do celów orzeczniczych jak komuê coê nie pasowa o, np. w przypadku orzekania o grupie inwalidzkiej. Wtedy do mnie przysy ali chorych, ale wàtpliwoêci diagnostyczne zdarza y si rzadko. KiedyÊ pan Profesor z panià dr Rymaszewskà opublikowa prac o psychozie schizoafektywnej. Jak Pan teraz myêli, czy jest taka kategoria diagnostyczna jak psychoza schizoafektywna? W aêciwie musz tutaj powiedzieç, bo to by o tematem mojej pracy doktorskiej, wtedy ja w aêciwie to zignorowa em, to by b àd... To by o w 1964 roku... Tak, tak, to si ukaza o nak adem wydawnictwa PAN. Dzisiaj bym t prac inaczej napisa podszed bym do problemu zupe nie inaczej. To by o napisane oczywiêcie w duchu

3 WYWIAD Z prof. dr hab. n.med. A. Bilikiewiczem rozmawia T. Szafraƒski etioepigenezy i od tego czasu raczej poglàdów nie zmieni- em. Uwa am mianowicie, e to jest grupa niehomogenna i zaliczanie jej do schizofrenii jest b dem, zresztà nie jest to mój poglàd ten poglàd ma ju sto lat. Bo przecie to mo e byç tak, mówiàc prosto, e je eli pojawi si zespó depresyjny to dzisiaj mówi si przecie o zaburzeniach afektywnych. Chocia to ró nie bywa o, nie, e to wyklucza o, przecie chory na schizofreni tak jak ja mówi em zawsze, ma prawo do nerwicy. Otó, jeêli wystàpi zespó depresyjny u chorego na schizofreni, to czy mamy rozpoznawaç psychoz schizoafektywnà? Je eli u chorego z chorobà afektywnà w którymê momencie (to si czasami zdarza u kobiet w okresie menopauzy) pojawi si zespó paranoidalny, to czy jest to psychoza schizoafektywna? I tak dalej. Je eli osobowoêç przedchorobowa, o czym pisze Bleuler, by a typu schizoidalnego, a u pacjenta wystàpi a choroba afektywna majàca jakieê takie schizoidalne zabarwienie, czy to tak e wsadza si do worka pt. psychoza schizoafektywna? A reaktywne psychozy, o czym pisaliêmy z dr Rymaszewskà? Przecie to tak e mogà byç mieszane zespo y depresyjno-paranoidalne; to nie jest jednolita grupa chorób, a kodowanie tego w grupie schizofrenicznych zaburzeƒ jest, uwa am, nies uszne. W mojej pracy doktorskiej zajmowa em si pacjentami z chorobà afektywnà, obcià onych nià dziedzicznie, a której przebieg by w niektórych fazach powik any objawami paranoidalnymi czy katatonicznymi. Zapo yczy em termin od Bornstajna i nazwa em to schizofrenizacjà. Kilka lat temu zapozna em si z pracà, gdzie by a mowa o tym, e koncepcja jednej psychozy dawno odesz a do lamusa, a tu nagle si okazuje, e yje i ma si dobrze. No tak jak mówi K piƒski tyle psychiatrii, ilu psychiatrów. Ile znaków zapytania tyle ró nych koncepcji, teorii, mo liwoêci i trudno z tym polemizowaç. Czy koncepcja neurorozwojowa nie jest nawiàzaniem do tego, o czym zawsze mówi a szko a gdaƒska, e psychoza ma pod o e organiczne? Przecie, gdy to gdaƒszczanie twierdzili, pukano si w czo o: przecie to jest sprawa psychogenna, psycho-socjogenna, schizofrenogenna matka, przecie to nie ma nic wspólnego z biologià, skàd, gdzie? Robiono wówczas odm, której wynik by negatywny. Dr Malik, który pracowa w naszej klinice, zrobi odm i mówi: wie pan, przecie tam w tej odmie nie ma adnych zmian, wi c chyba nasz szef si myli, e to jest organiczna sprawa. No w aênie, patrzàc z perspektywy czasu, co by pan Profesor uzna za osiàgni cia polskiej psychiatrii w drugiej po owie XX wieku? MyÊl, e du ym osiàgni ciem jest nadà anie za post pem psychiatrii na Êwiecie. Psychiatria polska nie by a wyizolowana, tak jak np. rosyjska czy radziecka, która zosta a ska ona paw owizmem, a póêniej doktrynalnie. Polska psychiatria w a- Êciwie dotrzymywa a kroku Êwiatowej psychiatrii i to potwierdzajà wszyscy, którzy przyje d ajà, czy przyje d ali do nas z krajów zachodnich. Podejmowani przeze mnie psychiatrzy z ró nych krajów jak e cz sto byli zdumieni: Wprawdzie ta baza materialna nie jest najlepsza, ale macie taki dost p do metod diagnostycznych, e doceniacie rol psychoterapii, e macie psychiatri Êrodowiskowà. Zdumienie. Wi c uwa am, e nie musimy si wstydziç. PowinniÊmy tylko umieç lepiej to sprzedawaç na Êwiecie. Nie uprawiaç turystyki zjazdowej, ale zaistnieç naprawd w Êwiatowej psychiatrii. Bo tak szczerze mówiàc, które nazwiska polskich psychiatrów zaistnia y w Êwiatowym piêmiennictwie? Uda o si to mojemu Ojcu, który wyda Etioepigenez w Niemczech, w szwajcarskim czasopiêmie w j zyku angielskim. Mezzich to odkry zdumiony, gdy by a to w aêciwie jedna z pierwszych takich wieloosiowych diagnostyk. By zaskoczony poziomem pracy. Ale Mazurkiewicz na przyk ad, co by nie powiedzieç, przecie to by wielki uczony, i co? Kto go zna? Z jednej strony, oceniajàc polskà psychiatri, nie mamy si czego wstydziç generalnie poziom wiedzy nie jest z y, chocia jest zró nicowany. Wszystko zale y od tego czy lekarz jest zainteresowany dokszta caniem si, pog bianiem wiedzy, w aêciwym wykorzystaniem uczestnictwa w zjazdach. Nale do takich uczestników zjazdów i konferencji naukowych, którzy wprawdzie nie wyg aszajà za wiele referatów, ale pilnie uczestniczà w obradach i s uchajà. A spotyka em takich zjazdowiczów, których widzia em pierwszego i ostatniego dnia. A poza tym sklepy, zwiedzanie... Na szcz Êcie jest jednak du a grupa ludzi korzystajàcych w pe ni z mo liwoêci zdobycia nowej wiedzy, jakà daje udzia w zjeêdzie. MyÊl, e wa nà rzeczà jest dost p do nowoczesnych metod diagnostycznych, przecie to jest du a sprawa, np. w psychogeriatrii, w diagnostyce ot pieƒ. Gdy mówimy, e mamy dost p do SPECT, to na Zachodzie dziwià si, e mamy takie mo liwoêci. Oni nas ciàgle traktujà jak zaêcianek. A przecie, choç nie ma tylu pieni dzy na badania, w naukach podstawowych i tak si du- o robi, np. w genetyce czy w biologii molekularnej. Nak ady finansowe i idàcy za nimi post p w badaniach podstawowych nie zawsze przek adajà si póêniej na korzyêci dla pacjentów. No có, tu pojawia si kwestia firm farmaceutycznych, jak i te psychiatrów spe niajàcych instrumentalnà rol wobec tych firm. Uwa am na przyk ad, e promocja leków przeciwpsychotycznych II generacji jest przesadzona. Doceniam wartoêç tych leków, ale nie sà to leki, które mo na nazwaç panaceum. Zawsze mówi pacjentom, gdy pytajà o leczenie, e mój ojciec-lekarz opowiada takà anegdot o s awnym XIX- -wiecznym chirurgu wiedeƒskim, który mia ogromnà praktyk i wielkie powodzenie. Gdy do niego przychodzi pacjent, bada go i mówi : prosz pana, trzeba b dzie pana zoperowaç. - No dobrze panie profesorze, czy pan profesor by si podjà tej operacji? - Tak. - A ile to b dzie kosztowa o? - O, prosz pana, to zale y. - Od czego? - Sà dwie mo liwoêci: pi çset albo tysiàc szylingów. - A jaka ró nica? - A ta ró nica, e za pi çset szylingów to ja bior m odych asystentów i stare narz dzia, a za tysiàc bior starych asystentów i nowiutkie, spod ig y narz dzia. - Nie, nie, to ja wol za tysiàc szylingów... Ja zaê mówi swoim pacjentom: wie pan, przyszed pan do starego lekarza, a stary lekarz proponuje zaczàç nie od Zyprexy, tylko od starszych leków, bo one te sà dobre. Ale je eli pan chce (chocia tutaj sà pewne ograniczenia) mo na zaczàç od tych najnowszych. Owszem, leki II generacji to du y post p, nie b d tu powtarza wszystkich wiadomych rzeczy, truizmów, ale jednak promocja jest przesadzo-

4 126 WIADOMOÂCI PSYCHIATRYCZNE (tom VII) Nr 2/2004 na. Efekt jest taki, e lekarze zapisujà tylko najnowsze leki. Przecie ja zosta em w àczony w afer zwiàzanà z wizytowaniem poradni przez Kas Chorych. Wi c z kontrolerami z Kasy Chorych pojechaliêmy do oêrodka, z którego by o wychodzi o bardzo du o recept. Okaza o si, e by to strza, niestety, poza tarcz. Wszystko by o bardzo dobrze udokumentowane. Kontrolerzy byli zdziwieni. To z pewnoêcià ogromny problem, ale myêlàc o tej ca ej sytuacji, to, abstrahujàc od zysku firm, myêla em sobie, e zysk dla psychiatrii zwiàzany z wprowadzeniem nowych leków polega na tym, e decydenci od finansowania Êwiadczeƒ zdrowotnych zobaczyli, e to nie jest specjalnoêç, w której mo na leczyç pacjenta za z otówk ; e tutaj nowoczesne leczenie te musi kosztowaç. e to nie mo e byç obszar medycyny postrzegany jako najtaƒszy, o najmniejszych potrzebach. Jest jeszcze inny aspekt tego zagadnienia nie w pe ni uêwiadamiany przez decydentów. Mianowicie leczenie tymi lekami jest jednak taƒsze, gdy zabezpiecza pacjenta przed rehospitalizacjà, która zwi ksza automatycznie koszty. Ja to próbuj t umaczyç. Ale kiedy musz przekonywaç do tego psychiatrów, no to mnie szlag trafia. No wi c tutaj myêlenie ekonomiczne ma ró ne aspekty i to tak e trzeba decydentom uêwiadamiaç. Czy widzi Pan Profesor coê takiego co kiedyê wydawa o si byç czymê bardzo wa nym, pasjonujàcym, a potem okaza o si Êlepà uliczkà? Wie pan, mo e ja takich Êlepych uliczek nie mia em, ale dlatego, e mo e mnie jakoê ratowa instynkt. Mo e wygodnictwo, mo e lenistwo, mo e l k, nie wiem, nie pcha em si w takie uliczki, gdzie nie widzia em Êwiate ka na koƒcu. Na przyk ad, kiedy by em w Bydgoszczy, z koniecznoêci musia- em si zajmowaç chorymi na schizofreni, ale zagadnienie schizofrenii nie by o nigdy mojà pasjà. Podziwiam profesora Jarem, e si zajmuje schizofreniami i ma na ten temat du- à wiedz i du e osiàgni cia. Ja widzia em za du o znaków zapytania, a mo e to jest cytat z Wa sy: ja jestem lekarzem praktykiem. Zawsze si zajmowa em takimi dziedzinami, gdzie mog em zobaczyç jakiê spektakularny efekt. Przez wiele lat zajmowa em si padaczkà, aspektami psychiatrycznymi padaczki, taki zresztà by te kierunek zainteresowaƒ kliniki. Dzisiaj chorzy na padaczk prawie nie trafiajà do szpitala psychiatrycznego. Albo guzy mózgu napisaliêmy z Profesorem Smoczyƒskim ksià k na ten temat. Wówczas przyjmowaliêmy takich pacjentów i naszà ambicjà by o, eby na podstawie bardzo wczesnych objawów ustaliç rozpoznanie. Dzisiaj to ju nie jest problem, bo jak kogoê boli g owa, to sam proponuje: panie doktorze, a mo e zrobiç tomografi? Ale wtedy na podstawie zaburzeƒ psychicznych myêmy te guzy rzeczywiêcie w wielu przypadkach rozpoznawali i by o to coê namacalnego, konkretnego i dawa o satysfakcj. Potem zajmowa em si troch depresjami, poniewa depresje sà, jak pan doktor doskonale wie, nie tylko cz ste, ale w aêciwie atwe do leczenia, dlatego e mo na tym chorym szybko pomóc. Chorzy ci wspó pracujà w czasie leczenia i doceniajà je. Potem, jak zaczà em tu prac w 1984 roku, zetknà em si z ludêmi starymi i wtedy pomyêla em, e nie sà oni w aêciwie traktowani przez lekarzy. Opowiada mi zresztà doktor Stankiewicz, który jest tutaj zast pcà dyrektora, nast pujàcà histori : swego czasu, jak by em w Anglii, wezwano mnie w nocy do pacjentki osiemdziesi cioletniej, która zagoràczkowa a. Os ucha em jà, stwierdzi em zapalenie p uc i zaleci em antybiotyki. Na drugi dzieƒ w czasie odprawy, dyrektor ryknà na mnie: czyê pan zwariowa! Starej babie zleca pan antybiotyki? Mo e wy w Polsce tak leczycie, ale Anglia jest za biedna, eby starych ludzi leczyç tak drogimi lekami jak antybiotyki.... Wi c zastanowi em si nad tym, czy my do tych starych ludzi nie mamy te takiego stosunku. Ja to zresztà wielokrotnie powtarza em na wyk adach i pisa em, e lekarze pos ugujà si schematami. Jak pacjent ma siedemdziesiàt lat i k opoty z pami cià to to jest Alzheimer i wiadomo nic si nie da zrobiç. I tak narodzi o moje zainteresowanie psychogeriatrià. Czasem myêl, e mo e to jest Êlepa uliczka, bo przecie my, psychiatrzy, sukcesów nie mamy. Mo emy poprawiç diagnostyk, bo w drodze do rozpoznania choroby choroby Alzheimera, pope niamy b dy. Spotyka em pacjentów, u których rozpoznawaliêmy nie chorob Alzheimera, lecz ki czy schizofreni przewlek à. Wi c je eli si poprawi diagnostyk, je- eli si poprawi stosunek do ludzi starych, je eli nie b dzie si upraszczaç: stary to znaczy demencja, skleroza, mia d yca. Trzeba tych ludzi diagnozowaç. Profesor Imieliƒski, nie seksuolog, tylko nasz neurochirurg, ju na emeryturze, kiedy mówi em o chorobie Alzheimera, rzek : wie pan, kilka tygodni temu operowa em pacjentk, u której neurolodzy rozpoznali chorob Alzheimera. By a chyba trzy, cztery lata pod ich opiekà. Ja jà zoperowa em i to by du y oponiak. Nie wiem czy to jest Êlepa uliczka? Chyba nie. MyÊl, e tak jest w ca- ej medycynie. Jak mówi doktor Leopold Hanzel, mój nauczyciel farmakologii (by internistà; wyjecha w 1968 roku do Hamburga i tam umar ; niezwykle mi y i dowcipny cz owiek): s oƒce przyêwieca sukcesom lekarza, a ziemia pokrywa jego b dy. Tak to jest w naszej dziedzinie, e sà sukcesy i pora ki. Powiedzia em te s owa tutaj, na spotkaniu po egnalnym, przed którym si broni em. Ale koledzy koniecznie chcieli mnie po egnaç przed moim odejêciem na emerytur, i eby mnie utrzymaç w dobrej kondycji z o yli si i kupili mi rower. Wiedzieli, e lubi jeêdziç. Dotychczas jeêdzi em na takim starym, a oni kupili mi rower z przerzutkà. Wspomniane s owa wypowiedzia em wêród wielu innych, bo mam dwa sposoby przemawiania: albo opowiadam arty, z których sam si Êmiej (nie sà chyba zbyt dowcipne...) albo kreêl jakàê apokaliptycznà wizj, czemu da em wyraz w wyk adzie na Zjeêdzie w Bydgoszczy. A z czego Pan Profesor najbardziej si cieszy? Co jest najwi kszym sukcesem? yciowym, moim osobistym czy psychiatrii polskiej? Pana Profesora w psychiatrii. Ja si ciesz z dwóch rzeczy, bo jednak stara em si du- o robiç, ale czy zrobi em to nie wiem. Ciesz si z tego, e powsta a w Bydgoszczy klinika, która funkcjonuje do dzisiaj, ma nienajgorszà opini i reprezentuje wysoki poziom psychiatrii. W ogóle zainteresowanie psychiatrià w tym regionie Polski bardzo si poprawi o. Zresztà na poczàtku pro-

5 WYWIAD Z prof. dr hab. n.med. A. Bilikiewiczem rozmawia T. Szafraƒski ponowano mi prac w Âwieciu. Przyjecha do mnie ówczesny kierownik zespo u nauczania klinicznego, z którego si dopiero póêniej narodzi a Akademia oraz lekarz wojewódzki, eby mi zaproponowaç prac. Zapyta em: co panowie mi proponujecie? - Pi knà klinik. Tak, a gdzie? - W Âwieciu. Powiedzia em na to: bardzo dzi kuj, do widzenia, ycz mi- ego dnia. - Nie, nie, to rozwa ymy inny wariant. I dali mi dwa oddzia y w budujàcym si Domu Pomocy Spo ecznej a póêniej Profesor Janusz Rybakowski przeniós to na Kurpiƒskiego. No wi c to uwa am za swój yciowy sukces, e ta klinika powsta a, e znalaz a si wêród innych klinik w Akademii Medycznej, e zacz to t psychiatri inaczej postrzegaç i e do dzisiaj podobno dobrze wspominajà mój pobyt. Ciesz si, e jednak wielu ludzi, którzy myêleli o innej specjalnoêci posz o na psychiatri, e jednak tà psychiatrià umia- em zainteresowaç, zach ciç. Powstanie tej kliniki, w której teraz si znajdujemy jest po owicznym sukcesem, dlatego, e ja mia em nadziej (która okaza a si p onna) powrotu do kliniki, z której wyszed em. Zg osi em si do profesora Ga uszki i powiedzia em: ja zawsze w Bydgoszczy podkreêla em, e dopóki jest to filia Akademii Medycznej w Gdaƒsku to b d w Bydgoszczy. Ale jak powstanie samodzielna uczelnia to wróc do Gdaƒska; nie tai em tego przecie. Zaproponowano mi funkcj rektora. Pierwszego mianuje minister na rok, a póêniej muszà odbyç si wybory. Powiedzia em wówczas, e bardzo dzi kuj. Ale zaproponowa em, aby nadaç Akademii imi Ludwika Rydygiera. No i przyjecha em do profesora Ga- uszki i powiedzia em, e chcia bym wróciç do gdaƒskiej kliniki. On na to: doskonale, wracaj do Gdaƒska, ale nie do kliniki. Gdzie zatem mam pracowaç? - PomyÊlimy, pomyêlimy. No i moja ówczesna szefowa, cz onek KC, majàca bardzo mocnà pozycj (nie lubi a wprawdzie mojego ojca, ale do mnie mia a doêç pozytywny stosunek, chocia zawsze jako epitetu u ywa a okreêlenia inteligent : nie, nie, to bardzo jest wartoêciowy cz owiek, kolego, tylko e to jest inteligent ) zgodzi a si na mój powrót do Gdaƒska. Jak do niej przyszed em i powiedzia em: Pani Rektor, profesor Ga uszko nie widzi mnie w klinice, co by pani proponowa a? Ona odrzek a: Panie Adamie, czym si pan martwi, przecie na Srebrzysku studenci sà od wielu lat, zrobimy tam klinik! i tak si sta o. Wi c myêl, e moim ma ym sukcesikiem jest powstanie tej kliniki. Teraz profesorem jest tutaj Leszek Bidzan i siedzimy w jego gabinecie. No a je eli chodzi o sprawy Êci- Êle zwiàzane z psychiatrià, to o tym ju mówiliêmy. MyÊl, e uda o mi si zainteresowaç Zarzàd G ówny Towarzystwa Psychiatrycznego (wtedy prezesem by profesor Szymusik) sprawà psychogeriatrii w Polsce. Bardzo mnie cieszy, e jednak wiele osób za sobà pociàgnà em. Nie tylko ja sam, bo powsta zespó interdyscyplinarny, który zaczà to organizowaç. Nale eli do niego: S awka Kotapka, doktor uczywek i jeszcze inni neuropsychologowie, neuropatologowie czy neuropatolodzy, neurolodzy, psychiatrzy, patomorfolodzy. Bardzo mi tutaj pomóg profesor Mossakowski. Troch mi pomóg, a troch mi zaszkodzi, jak to z profesorem Mossakowskim. Mianowicie wrobi mnie w histori, o której pan na pewno s ysza, pod has em Kolostrynina. Ilu sobie narobi em wrogów, ile przykroêci mia em z tego tytu u, no mniejsza z tym, ale za wszystko si p aci. Równie za to, e nie jestem asertywny, nie umiem odmawiaç. Ciàgle si tego ucz. Teraz mam usprawiedliwienie: wiek i emerytura, wi c np. zrezygnowa em z funkcji bieg ego i napisa em takie pismo, w zwiàzku z zaanga owanym wiekiem i stale pogarszajàcym si stanem zdrowia, prosz o skreêlenie z listy bieg ych. WÊród swoich sukcesów nie wspomina Pan Profesor nic o podr cznikach. Wie pan, to jest edukacja, a ja by em nauczycielem. To jest tak, jakby pytaç stolarza: prosz pana czy pan jest dumny ze swojego sto u? - Tak, zrobi em sto pi çdziesiàt sto ów, ileê krzese i szaf. Wie pan podr cznik to podstawa, elementarz. To jest obowiàzek ka dego profesora, eby zostawi po sobie podr cznik. Ja nie napisa em podr cznika jednoosobowo. Zawsze to by y podr czniki autorstwa zbiorowego. Albo redagowa em podr cznik ojca by o to szóste i siódme wydanie. Szóste jeszcze za jego ycia, ale on nie by ju w stanie w àczyç si do w jakiê sposób do tego przedsi wzi cia. Natomiast siódme to ju robi em ca kiem samodzielnie; trzeci tom by w aêciwie dodatkiem, zupe nie nieobecnym w poprzednich wydaniach, bo obejmowa mi dzy innymi psychiatri dzieci i m odzie y, oraz rozdzia na temat psychoterapii nerwic w uj ciu systemowym. Wiele osób ma do mnie pretensje, e ja tego nie kontynuuj, e powinno wyjêç ósme, dziewiàte i dziesiàte wydanie Psychiatrii Klinicznej. Nie, to jest dzie o, które jest ju klasykà. Teraz trzeba by by o napisaç taki podr cznik od nowa, a ja nie czuj si na si ach. Wszystkie dobre, nowoczesne podr czniki psychiatrii, z którymi si zetknà em, powsta y dzi ki pracy zespo- u autorów. Bo dzisiaj medycyna jest tak rozbudowana, e nie jest mo liwe, aby jeden cz owiek napisa o wszystkim kompetentnie. Nie czu bym si na si ach napisaç rozdzia do podr cznika dla studentów o psychoterapii, poprosi em o to profesora Ledera. Nie czu bym si na si ach, eby napisaç to co napisa profesor Szelenberger. Podr cznik ostatni, ten trzytomowy, wyobra a pan sobie, eby jeden cz owiek to napisa? To jest niemo liwe. Natomiast nie ycz nikomu pracy redaktora, to jest kator nicza praca. Na przyk ad podr cznik Choroby uk adu nerwowego, który teraz wyszed, a w którym jest rozdzia mego autorstwa na temat zaburzeƒ psychicznych w neurologii. Czy pan wie, e ten podr cznik rodzi si kilka lat? Autorzy czy wspó autorzy nie dotrzymywali terminów. Pracy redaktorów potem nie widaç. To mi przypomina innà sytuacj mianowicie istnieje takie czasopismo angloj zyczne, wydawane w Polsce, (redaktorem jest chyba profesor Gryglewski) nazywa si Medical Science Monitor, a pochodnà tego jest Medical Science Review w j zyku polskim. Redakcja zwróci a si do mnie i ja w swojej naiwnoêci, mo e z braku asertywnoêci, zgodzi em si przygotowaç taki Zeszyt Psychiatrii, który mia uwzgl dniaç aktualne problemy psychiatryczne. Zwróci em si do kilku autorów, napisali, w terminie z o y em materia w redakcji i teraz p ynà tygodnie, miesiàce, a ja dopytuj si : co dalej? Panie Profesorze, mamy pewne problemy. Pytam: jakie? Finansowe, czy móg by pan zdobyç Êrodki na wydanie Zeszytu? Nie wiem czy to si uda, ale szkoda zebranego materia u. Wi c ma o tego, e redaktor si napracuje, ma o, e trzeba si zajàç tà ca à redakcyjnà i administracyjnà robotà, to jeszcze trzeba zdobyç pieniàdze. Wi c myêl, e udzia w przygotowywaniu tych

6 128 WIADOMOÂCI PSYCHIATRYCZNE (tom VII) Nr 2/2004 ró nych podr czników to jest jakiê trwa y Êlad dzia alnoêci naukowej. Pan Profesor teraz tak bardzo skromnie i po cichu wycofuje si ze swojej dzia alnoêci Tak, uwa am, e nale y zejêç ze sceny, kiedy mo na to jeszcze zrobiç o w asnych si ach. Pami tam taki doktorat honoris causa przyznany przez naszà uczelni, zresztà wypowiada em si na ten temat, gdy by em prorektorem ds. nauki. Wspomniany doktorat przyznano jednemu ze znakomitych profesorów, który jednak e ju nie s ysza i nie bardzo wiedzia o co chodzi. Widzia em zresztà moich nauczycieli, którzy byli traktowani przez swoich nast pców w dwojaki sposób. Na przyk ad mój teêç profesor laryngologii, który si nie pcha do kliniki, lecz jego nast pca mówi tak: panie profesorze, dopóki pan yje to ten gabinet jest paƒskim gabinetem, mo e pan tu codziennie przychodziç. Na to on: nie, je- eli b dzie jakaê pilna sprawa to niech pan do mnie zadzwoni. Cz sto asystowa przy stole operacyjnym i do koƒca ycia by bardzo sprawny. Natomiast by y tak e takie sytuacje, gdy inny z profesorów przychodzi do kliniki i ciàgle àda, eby mu coê pokazano. I jego asystenci g owili si co tutaj mu pokazaç, cholera, co jemu pokazaç? Zatem ja powiedzia em do mojego nast pcy: panie Leszku, ten gabinet jest pana gabinetem, a ja b d przychodzi jak coê trzeba b dzie podpisaç, bo ja tam jeszcze jestem kierownikiem kilku tematów KBNowskich. Wi c nie chcia bym do yç takiego momentu, kiedy cz owiek traci samokrytycyzm. Trzeba umieç wycofaç si w odpowiednim momencie. Nie tak jak Ludwik Solski, przepraszam za porównanie, który do 99 roku ycia wyst powa na scenie, ale myli y mu si role. Nie, nie, trzeba umieç si wycofaç w takim momencie, kiedy cz owiek jeszcze wie o co chodzi. Kiedy mnie raz pacjentka zapyta a: panie profesorze, s ysza am, e pan idzie na emerytur. Czy pan b dzie nadal przyjmowa w swoim gabinecie prywatnym? Odpowiedzia- em, e tak. - Ale jak d ugo? - Prosz pani, do tego momentu, kiedy ja panià zapytam, czy pani mo e pami ta jak ja si nazywam. To b dzie sygna, e ju limit zosta wyczerpany. Na szcz Êcie trafi em na pacjentk z poczuciem humoru. Panie Profesorze, dzi kuje bardzo za rozmow. No nie wiem czy z tej rozmowy coê wynika, w ka dym razie, jeszcze kiedy y mój ojciec, w Bydgoszczy udzieli- em wywiadu jakiemuê dziennikarzowi na temat nerwic. To by obszerny wywiad, opublikowany w jakiejê gazecie pomorskiej. Ojciec to przeczyta i mówi tak: wiesz, przeczyta em to i zastanawiam si, ile tu jest twoich poglàdów, a ile tego dziennikarza. W Klinice na Srebrzysku, 18 grudnia 2003 roku, rozmawia TOMASZ SZAFRA SKI