Makroekonomiczne. dzia³alnoœci firmy. Skoncentrujemy się teraz na makroekonomicznych uwarunkowaniach

Transkrypt

1 Makroekonomiczne uwarunkowania dzia³alnoœci firmy Żadne przedsiębiorstwo nie działa w próżni. Każde znajduje się pod wpływem czynników pochodzących z otoczenia, w jakim przyszło mu funkcjonować. Oznacza to, że decyzje podejmowane przez menedżerów dotyczące np. rozmiarów produkcji, cen, czy rozmiarów inwestycji nie są jedynymi czynnikami wpływającymi na sukces lub porażkę firmy. Czasami nawet racjonalne decyzje podejmowane przez zarząd firmy mogą nie wystarczyć do jej efektywnego działania. Zdarza się tak wtedy, gdy warunki w otoczeniu przedsiębiorstwa są na tyle niesprzyjające, że wywierają większy negatywny wpływ na jego działanie niż efektywna praca menedżerów. Możliwa jest także przeciwna sytuacja. Bardzo korzystne warunki panujące w otoczeniu firmy mogą przyczynić się do jej sukcesów nawet wtedy, gdy jej kierownictwo nie działa zbyt efektywnie. Oczywiście najkorzystniejsza sytuacja dla każdego przedsiębiorstwa to połączenie sprzyjających warunków panujących w otoczeniu z profesjonalnymi działaniami podejmowanymi przez menedżerów. Zastanówmy się, co należy rozumieć pod pojęciem otoczenie przedsiębiorstwa. Mówiąc najprościej, jest to całokształt warunków ekonomicznych, prawnych, społecznych i kulturowych istniejących w danej gospodarce, które wywierają istotny wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorstw w tej gospodarce. Skoncentrujemy się teraz na makroekonomicznych uwarunkowaniach działania przedsiębiorstw. Słowo makro oznacza, że będziemy analizować wpływ czynników ekonomicznych występujących w skali całej gospodarki (a więc w skali makro ) na działalność wszystkich przedsiębiorstw (ewentualnie na ich funkcjonowanie w danej branży), a więc na skalę mikro. Do najważniejszych czynników makroekonomicznych, mających istotny wpływ na działalność przedsiębiorstw, należy zaliczyć: poziom konkurencji w gospodarce, koniunkturę gospodarczą, inflację, politykę monetarną (pieniężną), kurs walutowy, politykę fiskalną (budżetową), bezrobocie. 1. POZIOM KONKURENCYJNOŚCI GOSPODARKI Konkurencja jest jednym z fundamentów gospodarki rynkowej. Na rynku konkurencyjnym przedsiębiorcy zmuszeni są do obniżania kosztów produkcji, aby móc zaoferować cenę niższą niż inni, w ten sposób sprzedać więcej i zrealizować wyższe zyski. Nieograniczona (wolna) konkurencja na rynku wymusza także podnoszenie jakości sprzedawanych produktów, oferowanie nowych, atrakcyjnych dla konsumentów wyrobów. Jeżeli jakaś firma nie będzie stosowała tej strategii, to szybko straci klientów, co może jej zagrozić nawet całkowitą utratą rynku zbytu i upadłością. Tak więc firmy zabiegające o klienta starają się sprzedać Uwarunkowania działalności firmy 1

2 jak najszerszy asortyment wysokiej jakości produktów po możliwie niskich cenach. Niewątpliwie w sytuacji wolnej konkurencji korzyści z niej osiągają konsumenci, a więc całe społeczeństwo. Wolna, niczym nieskrępowana konkurencja na rynkach wielu produktów nie istnieje. Jedną z przyczyn takiej sytuacji mogą być porozumienia producentów, tzw. zmowy. Dotychczasowi konkurenci na rynku danego produktu czasem dochodzą do wniosku, że bardziej opłacalne dla nich będzie wspólne ustalenie cen, wielkości sprzedaży, udziału w rynku itp. Wówczas ceny są sztucznie zawyżane, a społeczeństwo traci korzyści, jakie daje konkurencja. Aby przeciwdziałać takim praktykom, wprowadzane są ustawy antymonopolowe, których głównym zadaniem jest ochrona konsumentów. Najczęściej zakazują one nadużywania pozycji rynkowej, a więc wspomnianego ustalania cen, podziału rynku, eliminowania konkurentów z rynku, tworzenia barier wejścia na rynek, dyskryminacji partnerów, np. dostawców. W Polsce przepisy antymonopolowe egzekwowane są przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, który ingeruje w przypadku ewidentnego stosowania praktyk monopolistycznych. Często słyszymy o przypadkach nakładania kar na przedsiębiorstwa monopolistyczne w związku z nieuzasadnionym podnoszeniem cen produktów (w otrzymywaniu takich kar celuje Telekomunikacja Polska SA, do niedawna monopolista na polskim rynku usług telekomunikacyjnych). Do czynników ograniczających konkurencję zaliczyć należy także bariery prawne. Mimo że rząd wprowadza ustawodawstwo antymonopolowe, to właśnie rząd jest odpowiedzialny za istnienie wielu monopoli, wprowadzając np. patenty, ograniczenia wejścia na rynek i w handlu zagranicznym. Patent przyznawany jest wynalazcy produktu i gwarantuje mu wyłączność (monopol) na produkowanie danego wynalazku oraz czerpanie dochodów z tytułu jego produkcji przez określony czas. Dzięki patentowi firma Polaroid przez wiele lat posiadała wyłączność na produkcję błyskawicznych aparatów fotograficznych (nazywanych potocznie polaroidami właśnie od nazwy firmy, która je opracowała). Dlaczego rząd przyznaje patenty? Podstawowym motywem jest wspieranie działalności badawczorozwojowej, która umożliwia powstawanie wynalazków. Bez ochrony patentowej wynalazcom nie opłacałoby się poświęcać czasu i zasobów finansowych na poszukiwanie nowych produktów, które natychmiast mogłyby być skopiowane przez konkurentów. Z drugiej strony jednak patenty tworzą monopole ze wszystkimi ich negatywnymi konsekwencjami. W wielu gałęziach przemysłu rząd nakłada też ograniczenia wejścia na rynek. Często chronione są tzw. przedsiębiorstwa użyteczności publicznej, a więc dostarczające wodę, elektryczność, gaz czy umożliwiające łączność telefoniczną. Rząd często uważa, że taki monopol jest użyteczny właśnie w tych gałęziach, ponieważ osiągają one tzw. korzyści skali. Oznacza to, że przy wytwarzaniu na dużą skalę przeciętne koszty produkcji gwałtownie maleją w miarę jej wzrostu. Mówiąc inaczej, produkcja firmy rośnie szybciej niż koszty, a więc np. dwukrotny wzrost kosztów powoduje więcej niż dwukrotny wzrost produkcji. Koszt wytworzenia jednostki wyrobu jest więc coraz mniejszy w miarę zwiększania produkcji. Co byłoby, gdyby jednak w jednym mieście działały np. dwie sieci wodociągowe? (załóżmy, że nie mają one możliwości sprzedawania swojej wody innym miastom). Obydwie firmy nie mogłyby osiągać korzyści 2 Uwarunkowania działalności firmy

3 skali na tak niewielkim rynku, gdyż nie mogłyby produkować na tyle dużo, aby znacząco obniżyć jednostkowe koszty wytwarzania. Jednocześnie jednak każda z nich musiałaby ponieść bardzo duże koszty rozpoczęcia i prowadzenia działalności, gdyż każda powinna mieć swoją sieć wodociągów, własne ujęcia wody, wykwalifikowanych pracowników itp. Ostatecznie koszty produkcji byłyby tak duże, że nie pozwoliłyby na oferowanie konsumentom niskich cen. Sensowniejsze jest więc pozwolenie na działalność monopolu w takiej gałęzi, gdyż cena oferowana przez monopolistę będzie niższa niż cena proponowana przez większą liczbę przedsiębiorstw działających na tym rynku. Sytuacja, w której najniższą cenę zapewnia działanie jednego przedsiębiorstwa na danym rynku, nazywana jest monopolem naturalnym. W zamian za przyznanie takiego monopolu przedsiębiorstwa te pozwalają państwu regulować ceny oraz, do pewnego stopnia, wpływać na inne aspekty działalności. Monopole naturalne mogą przynosić korzyści gospodarce, są one jednak bez wątpienia potężnymi barierami dla konkurencji. Niektóre z tych przedsiębiorstw są bardzo dochodowe, np. telekomunikacja, a ponieważ w wielu krajach państwo jest właścicielem firm telekomunikacyjnych, nie chce ono pozbywać się ważnego źródła dochodów. Do barier konkurencji o charakterze prawnym zalicza się także ograniczenia w handlu zagranicznym. Wymiana handlowa między krajami napotyka najczęściej bariery w postaci ceł. Cło jest opłatą, którą importer (lub eksporter) musi wpłacić do budżetu państwa przy dokonywaniu transakcji zagranicznej. Najczęściej stosuje się cła importowe. Są one dla importera dodatkowym kosztem ponad cenę płaconą zagranicznemu sprzedawcy. Aby zrekompensować ten dodatkowy koszt, importer podnosi na rynku krajowym cenę sprowadzanego z zagranicy produktu. Tracą w ten sposób konsumenci, którzy muszą kupować produkty importowane po wyższej cenie. Dlaczego więc cło jest bardzo często stosowanym instrumentem w polityce handlowej? Jednym z ważniejszych powodów jest ochrona słabych, niekonkurencyjnych gałęzi gospodarki. Państwo, broniąc się przed upadkiem przedsiębiorstw krajowych działających w gałęziach, nie mających szans na sprostanie konkurencji firm zagranicznych, wprowadza wysokie cła na produkty zagraniczne z tych gałęzi przemysłu. Powoduje to, że ich sprowadzanie do kraju staje się często nieopłacalne, co umożliwia sprzedaż produktów na rynku przedsiębiorstwom krajowym. Taka taktyka nie rozwiązuje jednak problemu, gdyż powoduje jedynie przesunięcie w czasie niezbędnych procesów restrukturyzacyjnych w niekonkurencyjnych gałęziach przemysłu. Oprócz przedstawionych barier prawnych istnienia konkurencji występują także bariery ekonomiczne, spośród których najbardziej rozpowszechnione jest zróżnicowanie produktu. Mówimy, że wyrób danej firmy jest zróżnicowany w stosunku do innych towarów z tej samej gałęzi, gdy przy takich samych (lub bardzo zbliżonych) cenach konsument okazuje w odniesieniu do produktu tej firmy swoje preferencje lub niechęć. Np. pepsi i cola mogą być sprzedawane po takich samych cenach, a jednak niektórzy nabywcy wolą jedną od drugiej. Jakie są skutki takiego zróżnicowania wyrobów? Całkowity popyt np. na napoje chłodzące zostaje podzielony na małe rynki zróżnicowanych produktów (pepsi, cola, inne napoje). Popyt na te zróżnicowane produkty jest na tyle mały, iż nie pozwala działać większej Uwarunkowania działalności firmy 3

4 liczbie firm. Dlatego zróżnicowanie, podobnie jak bariery prawne, prowadzi do coraz bardziej niedoskonałej konkurencji. Czasami podkreśla się, że konkurencja niedoskonała przynosi także korzyść w postaci wysokich nakładów na badania i rozwój. Prowadzenie takich badań jest bardzo kosztowne i większości niewielkich firm działających w warunkach wolnej konkurencji nie byłoby stać na ich podejmowanie. Nasze rozważania dotyczące istnienia konkurencji w gospodarce prowadzą do wniosku, że cele konsumentów i przedsiębiorców w tej kwestii, niestety, nie są zbieżne. Z punktu widzenia firmy lepsza jest konkurencja niedoskonała, w której może ona osiągnąć dominującą pozycję na rynku, sprzedawać po wyższych cenach i nie obawiać się utraty udziału w rynku na rzecz konkurentów, których nie ma. 2. KONIUNKTURA GOSPODARCZA Warunki gospodarcze nigdy nie pozostają w bezruchu. Gospodarka rynkowa rozwija się cyklicznie. Oznacza to, że poziom globalnego popytu, produkcji i zatrudnienia zmienia się w czasie. Ruchy w dół i w górę globalnego popytu, a co za tym idzie produkcji i zatrudnienia, nazywają się cyklem koniunkturalnym. Ekonomiści nazwali kolejne fazy cyklu koniunkturalnego. Gospodarka wchodzi w recesję, gdy jej produkt krajowy brutto (PKB, a więc wartość wszystkich produktów i usług wyprodukowanych w gospodarce w danym okresie) spada przez co najmniej dwa kolejne kwartały. Recesja kończy się dnem, czyli depresją. Od tego momentu rozpoczyna się poprawa, czyli ożywienie (ekspansja). W końcowej fazie ekspansji gospodarka osiąga szczyt, po którym znów następuje faza recesji. Cykle koniunkturalne nie są jednakowe, można jednak określić pewne cechy charakterystyczne dla poszczególnych faz cyklu. Jeżeli ekonomiści mówią o recesji, to można zauważyć, że nastąpił spadek popytu globalnego, a więc popytu zgłaszanego przez wszystkie podmioty danej gospodarki, a także partnerów zagranicznych. Przedsiębiorstwa muszą ograniczać produkcję, bo nie mogą zbyć tylu wyrobów, ile sprzedawały dotychczas. Spadają nakłady inwestycyjne na nowe maszyny i urządzenia, maleje popyt na pracę, a więc wzrasta bezrobocie, zmniejszają się także zyski przedsiębiorstw. Natomiast w przypadku ekspansji, która jest zwierciadlanym odbiciem recesji, wszystkie wymienione zdarzenia zmierzają w przeciwnym kierunku: popyt globalny rośnie, wzrasta także produkcja, nakłady inwestycyjne, zatrudnienie i zyski przedsiębiorstw. Okres ożywienia gospodarczego (ekspansji) jest więc dla przedsiębiorstw okazją do umocnienia konkurencyjnej pozycji na rynku, o ile podjęte zostaną decyzje przyczyniające się do intensyfikacji rozwoju firm (np. trafne decyzje inwestycyjne). Natomiast w okresie recesji firmy powinny skoncentrować się głównie na utrzymaniu płynności finansowej, ograniczając produkcję stosownie do zmniejszonego popytu i kontrolując wypłacalność odbiorców. Uzasadnione są wtedy działania zmierzające do obniżki kosztów produkcji. Rząd może oddziaływać na przebieg cyklu koniunkturalnego przede wszystkim za pomocą polityki fiskalnej i monetarnej. W przypadku prowadzenia stymulującej polityki fiskalnej następuje obniżenie podatków oraz wzrost wydatków państwa. Prowadzi to do zwiększenia wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych, czego rezultatem jest wzrost produkcji i zatrudnienia. Najczęściej także rosną ceny. Restrykcyjna polityka fiskalna 4 Uwarunkowania działalności firmy

5 polega natomiast na hamowaniu tempa wzrostu gospodarczego poprzez zwiększenie podatków i obniżenie wydatków państwa. Rezultatem takich działań jest ograniczenie produkcji i zatrudnienia. W praktyce łatwiej jest prowadzić politykę fiskalną stymulującą niż restrykcyjną. Odwrotnie jest w przypadku polityki monetarnej. Tu prościej jest stosować politykę restrykcyjną (drogiego pieniądza), która wyraża się między innymi we wzroście stóp procentowych. Zmniejszają się rozmiary kredytów, spadają więc inwestycje i konsumpcja. Pociąga to za sobą spadek produkcji, zatrudnienia oraz poziomu cen. W przypadku łagodnej (ekspansywnej) polityki monetarnej (polityki taniego pieniądza) maleją stopy procentowe, co prowadzi do wzrostu inwestycji i konsumpcji, a następnie do zwiększenia produkcji, zatrudnienia i poziomu cen. 3. INFLACJA Panuje powszechne przekonanie, że inflacja jest zjawiskiem niekorzystnym dla gospodarki. Negatywne skutki inflacji dotyczą zarówno skali makroekonomicznej, jak i mikroekonomicznej. W skali mikro, a więc na poziomie przedsiębiorstw, inflacja powoduje wzrost niepewności i obniża aktywność przedsiębiorstw. Gdy tempo wzrostu cen jest wysokie, przedsiębiorcy mają kłopoty z prowadzeniem rachunku ekonomicznego (porównywaniem różnych alternatyw przychodów i kosztów w celu wyboru najlepszego wariantu), na którego podstawie podejmują określone decyzje. Nie wiedzą, jakie koszty przyjąć w rachunku, np. o ile wzrosną ceny nabywanych przez nich surowców, o ile będą zmuszeni podnieść ceny swoich produktów itp. Podwyższenie cen produktów może z kolei wywołać spadek popytu na nie. Niepewność przewidywań odnośnie do cen ma istotne znaczenie, zwłaszcza w podejmowaniu decyzji długookresowych, np. inwestycyjnych. Wymagają one bowiem przeprowadzenia studiów opłacalności danej inwestycji, co w przypadku inflacji i długiego okresu, na jaki inwestycja jest przewidziana, jest tym bardziej trudne. Osłabia się działalność inwestycyjna przedsiębiorstw, co powoduje negatywne skutki dla całej gospodarki, spowalniając jej wzrost. Z punktu widzenia przedsiębiorstw inflacja powoduje dodatkowe koszty związane z obsługą procesów gospodarczych. Np. w sklepach trzeba często zmieniać ceny produktów (naklejać metkownicą nowe ceny, a w przypadku kas fiskalnych często należy wprowadzać zmiany cen do komputera), w restauracjach konieczne jest drukowanie nowych kart dań. Są to dodatkowe, niepotrzebne koszty ponoszone przez przedsiębiorstwa, które zmniejszają zasoby, jakie firmy mogłyby wydawać na inne cele (np. wyższe nakłady na badania i rozwój, na działalność marketingową itp.) Generalnie więc firmy działające w warunkach silnej inflacji narażone są na jej negatywne skutki. Im tempo wzrostu cen jest szybsze, tym większa niepewność funkcjonowania przedsiębiorstw i dodatkowe koszty tej działalności. Dlatego menedżerowie muszą uwzględniać ten negatywny czynnik, płynący z otoczenia firm, podejmując decyzje dotyczące ich funkcjonowania na rynku. 4. POLITYKA MONETARNA PAŃSTWA Jednym z narzędzi polityki monetarnej państwa są zmiany stóp procentowych. Skoncentrujemy się na nich z tego względu, iż poziom stóp procentowych ma istotne znaczenie dla funkcjonowania przedsiębiorstw. W Polsce o poziomie stóp Uwarunkowania działalności firmy 5

6 procentowych decyduje Rada Polityki Pieniężnej, której przewodniczy prezes Narodowego Banku Polskiego. Głównym zadaniem Rady jest walka z inflacją. Załóżmy, że w gospodarce występuje dosyć wysoka stopa inflacji. Wiemy już, że jest to sytuacja niekorzystna, której należy przeciwdziałać. W tym celu Rada może zadecydować o podniesieniu stóp procentowych. Spowoduje to wzrost depozytów bankowych (bo oprocentowanie jest teraz korzystniejsze) i spadek zaciąganych kredytów (bo stały się droższe). W konsekwencji zmaleje ilość pieniądza w obiegu, którego nadmiar uważany jest za jedną z przyczyn inflacji. Zmiany stóp procentowych oddziałują także na sytuację przedsiębiorstw. Aby zachęcić je do wzrostu aktywności, można obniżyć stopy procentowe. Co stanie się tym razem i jak zareagują przedsiębiorstwa? Niższe stopy procentowe oznaczają mniejsze zarobki z lokowania pieniędzy w banku. Spada więc opłacalność tych lokat i mniej przedsiębiorstw deponuje pieniądze, a więcej je wydaje, np. na zakupy niezbędnych maszyn. Z drugiej strony, niższe oprocentowanie to tańsze kredyty. Pojawia się więc okazja, aby zaciągać więcej kredytów i przeznaczyć je np. na inwestycje w nowe maszyny i urządzenia, rozbudowę przedsiębiorstwa, a dzięki temu na stworzenie nowych miejsc pracy. W konsekwencji rośnie więc poziom produkcji i zatrudnienia w przedsiębiorstwach, a tym samym w całej gospodarce. Widzimy jednak, że walka z inflacją nie idzie w parze ze stymulowaniem aktywności gospodarczej. Niższa inflacja (osiągnięta dzięki podwyżce stóp procentowych) występuje dość często razem z niezbyt wysoką aktywnością podmiotów gospodarczych, stłumioną wysokimi stopami procentowymi. Próby podnoszenia tej aktywności dzięki obniżce stóp procentowych mogą z kolei spowodować wzrost inflacji. Ustalanie poziomu stóp procentowych, który byłby optymalny z punktu widzenia realizacji obydwu celów, jest więc zadaniem bardzo trudnym i odpowiedzialnym. Nic dziwnego, że Rada Polityki Pieniężnej jest często krytykowana za podejmowane decyzje. Krytycy twierdzą, że polityka Rady jest zbyt restrykcyjna, a więc powoduje nadmierne osłabienie aktywności gospodarczej i w konsekwencji wolniejszy wzrost gospodarki jako całości. Rada broni się, twierdząc, że jej celem jest wyłącznie walka z inflacją, której narzędziem jest właśnie podnoszenie poziomu stóp procentowych. 5. KURS WALUTOWY Istotnym czynnikiem makroekonomicznym, oddziałującym na działalność przedsiębiorstw, jest poziom kursu walutowego. Ma on szczególne znaczenie dla firm importujących np. surowce do produkcji z zagranicy czy też eksportujących swoje wyroby. Poziom kursu (i jego zmiany) mają znaczenie także wtedy, gdy przedsiębiorstwa deponują swoje zasoby w banku w walutach obcych i zaciągają kredyty dewizowe. Najprościej mówiąc, kurs walutowy jest ceną danej waluty wyrażoną w innej walucie. Informuje on, ile jednostek obcej waluty (np. dolarów amerykańskich) można wymienić na jedną jednostkę waluty krajowej (złotówkę). Np. kurs: 1 dolar = 4 złote oznacza, że za jednego dolara zapłacimy cztery złote, lub też, że za jedną złotówkę kupimy tylko 25 centów. Jeżeli występuje płynny kurs walutowy (taką sytuację mamy obecnie w Polsce), to jego poziom ustala się 6 Uwarunkowania działalności firmy

7 samoistnie na rynku pod wpływem działania prawa popytu i podaży na waluty. Interwencja państwa na takim rynku może mieć miejsce tylko wtedy, gdy wystąpią gwałtowne zmiany kursu, które mogą zagrozić stabilności gospodarki. Oznacza to, że cena waluty wynika z równowagi pomiędzy popytem na waluty i ich podażą. Jest to sytuacja analogiczna do rynku produktów, gdzie w warunkach konkurencji cena równowagi ustala się w sytuacji, gdy popyt jest równy podaży. Cena (kurs) waluty zależy więc jedynie od zgłoszonego popytu oraz od zgłoszonej podaży walut. Co w takim razie determinuje poziom popytu i podaży walut? Załóżmy, że rozważamy dwa kraje: Polskę i Stany Zjednoczone. W takiej sytuacji popyt na złotówki wynika z chęci kupowania przez Amerykanów polskich produktów, usług czy papierów wartościowych (obligacji skarbowych, akcji polskich przedsiębiorstw). Amerykańscy konsumenci dysponują dolarami, ale polscy przedsiębiorcy rozliczają się w złotówkach. Oznacza to, że Amerykanie muszą wymienić dolary na złotówki i zapłacić nimi przedsiębiorstwom w Polsce. W ten sposób Amerykanie zgłaszają popyt na złotówki. Natomiast podaż złotówek wynika z odwrotnej sytuacji, a więc z chęci kupowania przez Polaków produktów amerykańskich. Polacy muszą zapłacić dolarami, aby więc je zdobyć, muszą zaoferować złotówki do wymiany na dolary. W ten sposób polscy konsumenci oferują podaż złotówek. W sytuacji gdy popyt na złotówki równa się podaży złotówek, mamy do czynienia z równowagą na rynku walutowym, a kurs walutowy jest kursem równowagi. Wahanie kursu występuje zawsze wtedy, gdy ulegają zmianie czynniki określające kurs, a więc gdy zmienią się rozmiary podaży i/lub popytu na waluty. Jeżeli np. Amerykanie zwiększą popyt na polskie produkty, to wzrasta także popyt na złotówki, co w konsekwencji spowoduje podwyższenie kursu polskiej waluty. I odwrotnie, spadek popytu na polskie produkty wpłynie na zmniejszenie popytu na złotówki i spadek ich ceny. Należy tutaj wspomnieć, że zmiany stóp procentowych mają wpływ na poziom kursu walutowego. Ponieważ gospodarka jest jak system naczyń połączonych, wahania w jednym z jej obszarów nie pozostają bez znaczenia dla innych. Zastanówmy się, jakie jest przełożenie pomiędzy wysokością stóp procentowych a wysokością kursu walutowego. Jeżeli wspomniana Rada Polityki Pieniężnej dąży do obniżenia inflacji w Polsce, to podnosi stopy procentowe. Oznacza to, że rośnie atrakcyjność polskich papierów wartościowych (np. obligacji skarbowych), a także lokat bankowych, gdyż przy wysokich stopach procentowych możliwe są większe zyski. Jeśli stopy procentowe w innych krajach są niższe niż w Polsce, to inwestorzy zagraniczni chętnie kupią polskie papiery wartościowe. Żeby jednak je nabyć, muszą mieć złotówki, którymi zapłacą za zakup. Rośnie więc popyt zagranicy na złotówki, co, jak wiemy, powoduje wzrost ceny złotówek. Jak wspomnieliśmy wcześniej, zmiany kursu walutowego nie są obojętne dla przedsiębiorstw importujących i eksportujących za granicę. Załóżmy, że początkowo kurs złotówki do dolara wynosi: 1 dolar = 4 złote. Polskie przedsiębiorstwo produkujące meble sprzedaje do USA łóżka, których cena w złotówkach wynosi 2000 zł. Przy podanym kursie cena łóżka w dolarach wynosi 500 dolarów. Załóżmy następnie, że złotówka osłabła (staniała) w stosunku do dolara i obecnie kurs walutowy kształtuje się: Uwarunkowania działalności firmy 7

8 1 dolar = 4,5 zł. Oznacza to, że polskie łóżka, których cena w złotówkach nadal jest w wysokości 2000 zł, w Stanach Zjednoczonych kosztują teraz 444,4 dolara. Oznacza to, że polski producent będzie mógł eksportować do USA więcej łóżek, gdyż spadek ich dolarowej ceny zwiększy popyt amerykańskich konsumentów. Widzimy więc, że spadek kursu złotówki zwiększa opłacalność polskiego eksportu, co ma niebagatelne znaczenie dla przedsiębiorstw, które dużą część swojej produkcji eksportują. Oczywiście umocnienie złotówki (wzrost jej ceny w stosunku do dolara) wywoła sytuację odwrotną, a więc spadek opłacalności eksportu do USA. Poziom kursu walutowego wpływa także na opłacalność importu. Jeżeli polska firma importuje surowce do produkcji z zagranicy, np. z USA, to spadek ceny złotówki, a tym samym wzrost ceny dolara, powoduje, że importowane surowce (za które polska firma płaci w dolarach) staną się dla niej droższe niż poprzednio. Zmniejszy się więc opłacalność importu. Oczywiście odwrotna sytuacja wystąpi, gdy umocni się złotówka, a osłabnie dolar. Zmiany kursu walutowego są ważne także dla tych przedsiębiorstw, które deponują swoje zasoby na kontach walutowych oraz zaciągają kredyty w walutach obcych. I tak np. jeśli przedsiębiorstwo zdeponowało swoje środki w dolarach, ponieważ kurs był korzystny (dolar był mocny, złotówka słaba), to każde umocnienie złotówki, a osłabienie dolara, powoduje, że wartość zdeponowanych środków w przeliczeniu na złotówki będzie niższa. Taka zmiana kursu jest jednak korzystna wtedy, gdy firma zaciągnęła kredyt w dolarach. Osłabienie dolara powoduje, że jego złotówkowa wartość jest niższa, a więc mniejsza jest także równowartość zaciągniętego kredytu w przeliczeniu na złotówki. Ostatnio wiele polskich firm zaciągało kredyty w walutach obcych, bo było to opłacalne ze względu na wysoką cenę złotówki. Może to jednak stać się niebezpieczne wtedy, gdy wartość złotówki znacznie spadnie. Wówczas spłacenie tych kredytów może być zbyt wielkim obciążeniem dla wielu firm. 6. POLITYKA FISKALNA Zastanówmy się teraz, jakie jest oddziaływanie polityki fiskalnej państwa na funkcjonowanie przedsiębiorstw. Polityka fiskalna obejmuje decyzje dotyczące polityki podatkowej oraz wydatków państwa. To, jaką wysokość podatków ustali państwo oraz ile (i na co) będzie wydawać, ma duży wpływ na aktywność przedsiębiorstw. Załóżmy, że rząd stosuje łagodną politykę fiskalną, co oznacza, że nakłada niskie podatki oraz realizuje wysokie wydatki. Niskie podatki oznaczają, że znaczna część przychodów firmy pozostanie do jej dyspozycji, gdyż nie musi być odprowadzona do budżetu państwa w formie podatków. Co to oznacza dla przedsiębiorców? Jest to dla nich korzystna sytuacja, która stymuluje zwiększenie aktywności, np. rozszerzenie dotychczasowej działalności, co z kolei przyczynia się do tworzenia nowych miejsc pracy. Wyższe wydatki państwa mogą także pozytywnie wpływać na działalność firm. Jeżeli państwo wydaje np. więcej na budowę szpitali lub szkół, to pieniądze te trafią do przedsiębiorstw (tych, które produkują materiały budowlane, wyposażenie dla szkół i szpitali). Zwiększa się więc popyt na wyroby tych firm, mogą one sprzedać zapasy (jeśli takie posiadały) oraz zwiększyć produkcję. Także wydatki państwa na pomoc (np. w postaci dotacji) dla przedsiębiorstw, które znalazły się w złej sytuacji finansowej mogą umożliwić im przetrwanie najtrudniejszego okresu. 8 Uwarunkowania działalności firmy

9 A więc łagodna polityka fiskalna jest z reguły korzystna dla wzrostu gospodarczego (jak wspomnieliśmy wcześniej, jest jednym z instrumentów polityki antycyklicznej). Najczęściej jednak nie jest korzystna dla budżetu państwa. Niskie podatki (dochody budżetu) i wysokie wydatki państwa sprzyjają powstawaniu deficytu budżetowego. Ponadto, taka polityka może stworzyć groźbę inflacji, gdyż duże wydatki państwa oraz wysokie dochody podmiotów gospodarczych i ludności (wynikające z niskich podatków) oznaczają zwiększony popyt w gospodarce (a więc dużą ilość pieniądza w obiegu). Jeśli firmy będą miały kłopoty z jego zaspokojeniem, to podniosą ceny. W związku z tym uważa się, że optymalna jest raczej wysoka dyscyplina po stronie wydatków państwa i łagodna polityka monetarna. 7. BEZROBOCIE Chociaż bezrobocie jest powszechnie postrzegane jako jedno z najbardziej negatywnych zjawisk w gospodarce, to jednak z punktu widzenia przedsiębiorstw może być ono traktowane jako sytuacja korzystna. Wysoki poziom bezrobocia oznacza, że wiele osób, chcących pracować i poszukujących pracy, pozostaje bez zatrudnienia. Korzyść dla przedsiębiorstw z tego tytułu jest podwójna. Po pierwsze, mogą przebierać wśród bezrobotnych i w ten sposób łatwiej znaleźć osoby najbardziej odpowiednie na dane stanowiska pracy. Po drugie, mogą zaproponować im stosunkowo niskie wynagrodzenie. Szczęśliwcy, którzy dostali pracę, nie mają zbyt wygórowanych żądań płacowych, mając świadomość, iż na ich stanowisko czeka bardzo wielu bezrobotnych. Jest to przykład konkurencji (tym razem na rynku pracy), która doprowadza do obniżki ceny (tutaj ceny pracy, czyli płacy). Oczywiście firmy powinny dążyć do tego, aby działać efektywnie nie tylko wtedy, gdy sytuacja na rynku pracy jest dla nich korzystna. Wysokie bezrobocie na dłuższą metę jest niedopuszczalne, gdyż powoduje duże koszty ekonomiczne i społeczne. Produkcja jest niższa, wydatki socjalne państwa wyższe, zwiększa się ubóstwo i występują patologie społeczne. Wspomniane zwiększone wydatki na zasiłki dla bezrobotnych muszą mieć swoje źródło, najczęściej w dość wysokich podatkach. Wyższe podatki uderzą więc także w przedsiębiorstwa. Jest to kolejny przykład na to, że w rzeczywistości gospodarczej wiele zjawisk makroekonomicznych jest ze sobą ściśle powiązanych i korzystna sytuacja w jednym obszarze jest najczęściej związana z niezbyt dobrą sytuacją w innych dziedzinach działalności gospodarczej. Uwarunkowania działalności firmy 9