Rozmawiajmy! Europejska Sieć Ekologiczna NATURA 2000

Transkrypt

1

2 Europejska Sieć Ekologiczna NATURA 2000 Tworzenie sieci Natura 2000 jest od 1992 roku podstawowym zadaniem w dziedzinie ochrony przyrody dla wszystkich krajów Unii Europejskiej. W skład sieci wchodzą specjalne obszary ochrony siedlisk (tzw. obszary siedliskowe) oraz specjalne obszary ochrony ptaków (tzw. obszary ptasie). Dla zachowania spójności sieci ważne jest także utrzymywanie korytarzy ekologicznych łączących te obszary. Obszary Natura 2000 stanowią nową formę ochrony przyrody w polskim prawodawstwie dopełniają dotychczasowy krajowy system obszarów chronionych i częściowo się z nim nakładają. Na terenie kraju wyznaczanie i ochrona obszarów sieci Natura 2000 nadzorowane są przez Ministerstwo Środowiska. Nad właściwym wyznaczeniem tych obszarów i skutecznością ich ochrony czuwa Komisja Europejska. Państwa członkowskie UE mają jednak dużą dowolność w organizacji systemu zarządzania obszarami i wyborze sposobów ich ochrony. Najważniejszy jest efekt działań ochronnych, czyli zachowanie siedlisk i gatunków, które są przedmiotem ochrony w obszarach Natura Każda inwestycja, która może w istotny sposób wpłynąć na to, co chcemy w obszarze chronić, powinna zostać poddana procedurze oceny oddziaływania na środowisko. Nie ma przeszkód dla realizacji działań i inwestycji w obszarach Natura 2000 lub poza nimi, jeśli nie mają znaczącego wpływu na podlegające ochronie siedliska przyrodnicze a także siedliska gatunków roślin i zwierząt oraz ich populacje. Ochrona siedlisk gatunków oznacza, że oprócz ochrony populacji danego gatunku przed bezpośrednim niszczeniem, chronimy tereny przez nie zamieszkiwane. Chcąc chronić np. nietoperze, nie wystarczy zabronić ich zabijania. Należy również zachować odpowiednie warunki w ich zimowiskach (jaskiniach, podziemnych schronach), letnich schronieniach (np. na strychach budynków, zwłaszcza starych kościołów), żerowiskach, a także utrzymywać liniowe elementy krajobrazu łączące letnie schronienia z żerowiskami. Z kolei, dla zachowania łąkowych gatunków roślin, niezbędne jest utrzymanie ich półnaturalnych siedlisk poprzez użytkowanie kośne lub pasterskie. Rozmawiajmy! Obszary Natura 2000 nie są typowymi obszarami chronionymi, takimi jak np. parki narodowe i rezerwaty przyrody, które obejmują najcenniejsze, najbardziej naturalne fragmenty naszej przyrody i powinny podlegać głównie ochronie ścisłej. W sieci Natura 2000 znalazły się tereny o charakterze półnaturalnym lub wręcz zurbanizowane. Zakłada się, że na większości obszarów sieci będzie się godzić ochronę siedlisk i gatunków z gospodarowaniem człowieka, zgodnie z zasadami rozwoju zrównoważonego. Wyznaczenie obszarów Natura 2000 i określanie celów ich ochrony opiera się wyłącznie na przesłankach przyrodniczych. Jednak sam sposób realizacji tej ochrony powinien być dostosowany do lokalnej specyfiki społecznej, gospodarczej i kulturowej. Bowiem skuteczność ochrony siedlisk i gatunków na wyznaczonych obszarach sieci zależy od akceptacji i zaangażowania gospodarzy tych terenów. Jednym z kluczowych działań jest włączenie lokalnych władz, mieszkańców i inwestorów w proces planowania zadań ochronnych dla obszarów Natura Ustalenia w tym zakresie powinny być poprzedzone dyskusjami o potrzebach w zakresie ochrony, o planowanych inwestycjach, o kierunkach rozwoju zainteresowanych gmin, słowem o przyszłości obszaru. Ale uwaga, włączenie w sieć Natura 2000 parków narodowych i rezerwatów przyrody nie oznacza osłabienia dotychczasowego reżimu ich ochrony czy zmian w sposobie zarządzania i planowania ich ochrony, lecz raczej stanowi dodatkową gwarancję zachowania ich walorów przyrodniczych. Strony internetowe:

3 Natura 2000 w Karpatach CZARNA ORAWA Czarna Orawa J. Perzanowska Ostoja siedliskowa

4

5 Obszar Natura 2000: PLH Czarna Orawa Czarna Orawa to jedna z dwóch rzek Polski, należących do zlewiska Morza Czarnego. Jej źródła znajdują się na stokach Żeleźnicy szczytu w paśmie górskim położonym w Beskidach Zachodnich, oddzielającym Kotlinę Rabczańską (na północy) od Orawsko-Nowotarskiej (na południu). Górny bieg potoku nosi nazwę Orawka, a po połączeniu z Bukowińskim Potokiem w Podwilku, staje się Czarną Orawą. Rzeka przepływa przez Kotlinę Orawsko-Nowotarską i w okolicy granicy polsko-słowackiej uchodzi do sztucznego zbiornika wodnego, nazywanego Jeziorem Orawskim. Do czasu jego powstania, końcowe 19 km dolnego biegu rzeki znajdowało się na terytorium Słowacji. Koło wsi Uście (obecnie Ustie nad Priehradou), w okolicach Trzciany, Czarna Orawa łączyła się z Białą Orawą, tworząc rzekę Orawę. Obecnie, po skróceniu biegu o tereny zalewowe zbiornika, rzeka w całości znajduje się w granicach Polski. Natura 2000 w Karpatach CZARNA ORAWA Obszar Natura 2000 obejmuje odcinek Czarnej Orawy o długości ponad 20 km, początkowo od miejscowości Podwilk do ujścia Lipnicy (dopływ Czarnej Orawy) przy ujściu do Jeziora Orawskiego. Zgodnie z propozycją organizacji pozarządowych rozszerzono obszar na leżący w górze rzeki fragment potoku do miejscowości Harkabuz (gmina Raba Wyżna) oraz ujściowe odcinki dopływów: Syhlec oraz leżące w gminie Czarny Dunajec górne odcinki potoków Piekielnik z Borowym. Szerokość koryta rzeki w obszarze waha się od 3 10 m, a głębokość od cm. Kamieniska w dolnym biegu Czarnej Orawy J. Perzanowska

6 Środkowy bieg Czarnej Orawy okolice Orawki J. Perzanowska

7 W górnym biegu rzeka jest wcięta dość głęboko, płynie w jarze o zadrzewionych, stromych zboczach, wysokich na kilka (a miejscami nawet kilkanaście) metrów. Dno jest skaliste, z niewielkimi progami przecinającymi koryto w poprzek. W zakolach odkładają się żwiry o różnej granulacji i drobnoziarnisty muł. W dolnym biegu, brzegi są przeważnie płaskie, tylko fragmentami, gdy rzeka wcina się głębiej są wyższe, podmywane przez wodę, a formujące się w zakolach kamieńce porośnięte wikliną. Dno pokryte jest na tym odcinku otoczakami. Miejscami, pasmowo wzdłuż rzeki ciągną się niewielkie płaty zarośli i łęgów wierzbowych i olszowych. Otoczenie obszaru stanowią położone nad rzeką: łąki, pastwiska i pola uprawne. Czarna Orawa przepływa też przez kilka miejscowości: Podwilk, Orawkę, Jabłonkę, gdzie zabudowa zbliża się do rzeki. Klasa czystości, w zależności od miejsca przeprowadzenia badania i rodzaju wskaźnika, waha się od IV I klasy. Czarna Orawa powyżej Jabłonki J. Perzanowska Natura 2000 w Karpatach CZARNA ORAWA Czarna Orawa jako Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk SOOS Propozycja obszaru siedliskowego Czarna Orawa, zgłoszona do Komisji Europejskiej w 2004 r., została przez nią zatwierdzona jako Obszar o Znaczeniu dla Wspólnoty. Teraz Minister Środowiska powinien ten obszar oficjalnie wyznaczyć jako Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk SOOS. Czarna Orawa jest ważna dla ochrony 5 gatunków ryb i minogów oraz ich siedlisk. Dodatkowo, chroni 3 typy siedlisk przyrodniczych. Lepiężniki nad brzegiem rzeki J. Perzanowska

8

9 Gatunki Natura 2000 w Czarnej Orawie Kręgowce Ryby i minogi Minogi: Eudontomyzon spp. i minóg strumieniowy Lampetra planeri Brzanka Barbus meridionalis Koza Cobitis taenia Głowacz białopłetwy Cottus gobio Lipień Thymalus thymalus (zał. V D.S.) Prawdopodobnie w obszarze występuje też kumak górski, ale nurt rzeki nie jest dla niego właściwym siedliskiem. Może on wykorzystywać niewielkie zbiorniki wodne, kałuże i koleiny, utrzymujące się głównie w prześwitach, wzdłuż leśnych dróg gruntowych. Łęgi nad Czarną Orawą i potokami wpływającymi do niej, to potencjalne środowisko życia wydry, choć formalnie nie została tutaj stwierdzona, prawdopodobnie ze względu na skryty tryb życia. Natura 2000 w Karpatach CZARNA ORAWA Typy siedlisk przyrodniczych Natura 2000 nad Czarną Orawą Siedliska przyrodnicze Pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków (kod 3220) Ziołorośla nadrzeczne Convolvuletalia sepium (kod 6430) Lasy łęgowe i nadrzeczne zarośla wierzbowe (kod 91E0)* * gwiazdką oznaczono siedlisko priorytetowe Siedliska przyrodnicze zajmują niewielki areał i same w sobie nie mają większego znaczenia dla zachowania tych typów siedlisk w skali kraju. Ich ochrona przyczynia się jednak do zwiększenia różnorodności biologicznej w skali lokalnej, jak również pozytywnie wpływa na możliwość utrzymania siedlisk gatunków ryb. Kamieńce w zakolu Czarnej Orawy poniżej Jabłonki J. Perzanowska

10 Minóg strumieniowy J. Jeleński Czarna Orawa, mimo że jest niewielką rzeką, odznacza się stosunkowo bogatą ichtiofauną kilkanaście gatunków należących do zespołu ryb, typowych dla krainy lipienia w Karpatach. Wśród nich znajdują się także gatunki zagrożone, w tym aż 5 gatunków z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Występują tu: dwa gatunki minogów, brzanka, koza, głowacz białopłetwy. Głównym celem utworzenia obszaru Natura 2000 jest ich ochrona. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu (ostatnie notowania z lat 70. XX w.), było to jedno z 2 znanych, naturalnych stanowisk głowacicy Hucho hucho w Polsce. Po wybudowaniu zbiornika Orawskiego głowacica została pozbawiona możliwości migracji w dół rzeki, co przyczyniło Pstrąg potokowy J. Perzanowska Koza G. Połczyńska 10 Strzebla potokowa J. Perzanowska Piekielnica J. Perzanowska Lipień J. Perzanowska

11 się do jej wyginięcia. W latach 60. XX w. podawano stąd także kiełbia Kesslera, niestety w późniejszym okresie nie potwierdzono jego występowania. Ponadto, w Czarnej Orawie żyją takie gatunki ryb, jak: strzebla potokowa i pstrąg potokowy (będące gatunkami dominującymi) oraz piekielnica i śliz (gatunki chronione w Polsce, a także lipień, kleń, płoć, okoń, kiełb krótkowąsy. Nad Czarną Orawą występują też przynajmniej 3 rodzaje siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG, pokrywające większość lądowego terenu obszaru, mają one jednak tylko niewielkie znaczenie dla utrzymania tych typów siedlisk w skali kraju. Natura 2000 w Karpatach CZARNA ORAWA Minóg strumieniowy Lampetra planeri to małych rozmiarów (15 20 cm), osiadłe zwierzę. Ma kształt walcowaty, pokryte jest gładką, bezłuską skórą, opływającą śluzem. Nie ma płetw parzystych, a jedynie nieparzyste: płetwę grzbietową i ogonową. Z przodu ciała ma otwór gębowy (bez szczęk), dookoła którego znajduje się lejkowata przyssawka. Zasiedla małe i średnie rzeki wyżynne i nizinne. Wymaga siedlisk o dnie piaszczystym lub mulistym i wolnym/umiarkowanym przepływie, które zapewniają dogodne warunki dla larw oraz miejsc z dnem żwirowym lub drobnokamienistym i umiarkowanym/szybkim przepływem, gdzie odbywa tarło. Larwy żyją zagrzebane w miękkim dnie, a osobniki dorosłe lokalnie przemieszczają się w korycie potoku w poszukiwaniu tarlisk. Larwy odżywiają się sestonem (glony i detrytus organiczny) odfiltrowywanym z wody. Dorosłe okazy nie pobierają pokarmu. Ikra jest składana na wiosnę (IV V) na dnie żwirowym w miejscach zapewniających przepływ dobrze natlenionej wody. Po tarle dorosłe osobniki giną. Larwy wylęgają się po 3 4 dniach, Głowacz białopłetwy P. Sobieszczyk Brzanka P. Sobieszczyk 11

12 a ich rozwój trwa kilka (do 6) lat. Po przeobrażeniu rozpoczynającym się latem/jesienią dojrzałe osobniki przystępują do tarła na wiosnę następnego roku. W latach 60. XX w. stwierdzono w Czarnej Orawie minoga ukraińskiego Eudontomyzon mariae, pasożytniczego bezżuchwowca. Jego długość ciała sięga 20 cm. Posiada gładką, bezłuską skórą, pokrytą śluzem oraz walcowaty kształt ciała. Grzbiet czarny, boki i spód ciała białe lub kremowe. Koza Cobitis taenia to mała (10 13 cm) słodkowodna ryba z rodziny piskorzowatych. Występuje w rzekach i stawach, szczególnie w miejscach o piaszczystym dnie. Nie toleruje silnie nagrzanej wody, lubi dobrze natlenioną wodę, ocienienie i gęstą roślinność wodną. W Polsce występuje na terenie całego kraju z wyjątkiem terenów górskich. Ma wydłużone ciało barwy żółtobiałej z ciemnymi plamkami, mały otwór gębowy w położeniu dolnym, otoczony sześcioma wąsami. W okolicy oka natomiast, obronne, ruchome kolce. Tarło odbywa się przy powierzchni wody, zazwyczaj w maju lub w czerwcu, wylęg młodych następuje po 4 5 dniach. Niekiedy gatunek ten jest hodowany w akwariach. Głowacz białopłetwy Cottus gobio to gatunek niewielkiej (do 18 cm), drapieżnej ryby skorpenokształtnej. Ma ciało lekko grzbietobrzusznie spłaszczone, zwężające się ku tyłowi, nagie (bez łusek). Wyraźnie rzuca się w oczy szeroka, duża głowa z dużym otworem gębowym oraz wysoko osadzonymi oczami. Prowadzi przydenny tryb życia, żeruje o zmierzchu. Żywi się bezkręgowcami wodnymi, znacznie rzadziej ikrą czy larwami innych ryb. Występuje w potokach z czystą, dobrze natlenioną wodą, rzekach i jeziorach z kamiennym lub żwirowo-kamiennym dnem, a nawet w słonawych wodach przy ujściach dużych rzek. Może służyć jako gatunek wskaźnikowy, gdyż jego obecność oznacza dobrą jakość wody. Brzanka Barbus meridionalis to niewielka (30 cm) ryba z rodziny karpiowatych. Zasiedla górne biegi rzek z podłożem kamienistym i żwirowym. W Polsce występuje głównie w górnym biegu Wisły, w jej karpackich dopływach oraz w dorzeczu górnego Sanu. Brzanka ma ciało wydłużone, wrzecionowate, pokryte łuskami, otwór gębowy w położeniu dolnym, dwie pary wąsików. Jej parzyste płetwy są zaokrąglone, a płetwa ogonowa wcięta. Ubarwiona jest złociście, z brunatnym grzbietem i plamami na bokach. Okres tarła przypada na maj lipiec. Brzanki tworzą wielopokoleniowe stada. Żywią się głównie skorupiakami i larwami owadów. Potencjalne zagrożenia gatunków ryb i minogów w obszarze Czarna Orawa 12 Bardzo poważnym potencjalnym zagrożeniem jest regulacja rzeki i potoków, wskutek czego eliminowane są fragmenty koryt zapewniające siedliska odpowiednie dla tarła, wylęgu młodych i bytowania larw. Obniżenie jakości wody na skutek zanieczyszczeń ma wpływ na skład sestonu, a tym samym uszczupla bazę pokarmową chronionych zwierząt.

13 Narybek w Czarnej Orawie J. Perzanowska 13

14 14 Nadrzeczne kamieńce nad Czarną Orawą J. Perzanowska

15 Zalecenia ochronne Ochrona nadrzecznych siedlisk przyrodniczych zapewnia także utrzymanie siedlisk ryb we właściwym stanie. Sprowadza się ona do ograniczenia do minimum ingerencji w stan siedlisk (dotyczy to przede wszystkim zabiegów melioracyjnych i regulacji koryt) oraz ochrony jakości wody (eliminacja zanieczyszczeń). Siedliska przyrodnicze związane z kamieńcami nadrzecznymi, to przede wszystkim pionierskie zbiorowiska na kamieńcach górskich potoków, stanowiące stadium inicjalne dla zarośli wierzbowych, a w dalszej kolejności łęgów. Natura 2000 w Karpatach CZARNA ORAWA Zagrożenia siedlisk nadrzecznych mogą wynikać z: regulacji koryta (wszelkie prace prowadzone w celu uregulowania koryta rzeki, w tym budowa progów, prowadzą do zaburzenia naturalnej dynamiki cieku i zahamowania transportu materiału skalnego, a umocnienia brzegów likwidują możliwość meandrowania rzeki i tworzenia świeżych odsypów kamiennych); pobór żwiru i kamienia z koryta i jego bezpośredniego sąsiedztwa (mechanicznie niszczy siedlisko, zaburza proces transportu materiału skalnego, zmienia parametry zdeponowanego materiału, przyspiesza erozję i wcinanie się koryta); zaśmiecanie, zanieczyszczenie wód (brak kanalizacji we wielu wsiach, wylewanie ścieków do rzeki). Łęgi, głównie olszowe i wierzbowe, związane są przede wszystkim z ustalonymi brzegami Czarnej Orawy, wzdłuż której tworzą wąskie pasy zadrzewień, tylko w niektórych, płaskich miejscach rozszerza- Górny bieg Czarnej Orawy J. Perzanowska jące się do kilkunastu metrów. Zajmując żyzne siedliska, zasilane corocznie w substancje odżywcze w wyniku wylewów rzeki, charakteryzują się gęstym podszytem i runem. W drzewostanie dominuje olsza szara i wierzba krucha. W wilgotniejszych miejscach, na brzegu zarośli łęgowych i przy większym dostępie światła w lukach drzewostanu, rozrastają się łanowo lepiężniki popularnie nazywane łopuchami, o kolistych w zarysie, dużych do ponad 0,5 m średnicy, liściach. Stanowią one jedną z form siedliska przyrodniczego o nazwie ziołorośla nadrzeczne, o kodzie Pozostają one w dynamicznej równowadze z łęgami rozwijają się w miejscach, gdzie wskutek wycinki lub wywrotów pojawiają się luki w drzewostanie, a zanikają, gdy zwiększa się zwarcie koron drzew i zmniejsza dopływ światła. Spotkać tu można kilka chronionych gatunków roślin, jak np.: pióropusznik strusi czy tojad dzióbaty. 15

16 16 Czarna Orawa odcinek przed ujściem do Jeziora Orawskiego J. Perzanowska

17 Zagrożeniem dla łęgów i ziołorośli, jest odcięcie ich od zalewów rzeki lub osuszenie, ewentualnie wycinka drzewostanu. Stosowany powszechnie w obszarze, tradycyjny sposób ograniczonego pozyskiwania drewna z łęgów nie zagraża ich istnieniu. Niewielkie skrawki terenu zajmują w obszarze Czarna Orawa ekstensywnie użytkowane łąki kośne. Są to tzw. siedliska półnaturalne, istniejące dzięki prowadzonej gospodarce rolnej, tj. koszeniu i wypasaniu przez zwierzęta. Siedliska te zwiększają bioróżnorodność środowiska przyrodniczego i dlatego należy je chronić, utrzymując tradycyjny sposób gospodarowania. Zagrożeniem siedlisk łąkowych może być zarówno zaniechanie ich użytkowania prowadzące do zmiany składu gatunkowego łąk, a następnie zarastania przez krzewy i drzewa (efekt analogiczny do zalesiania), jak i intensyfikacja produkcji podsiewanie wysokoproduktywnymi mieszankami traw, czy intensywne nawożenie. W przypadku położenia w bliskości koryta, nawożenie łąk może skutkować zanieczyszczaniem wody. Natura 2000 w Karpatach CZARNA ORAWA Ochrona gatunków Natura 2000 i siedlisk przyrodniczych nad Czarną Orawą Celem ochrony na obszarze Natura 2000 Czarna Orawa jest utrzymanie przynajmniej w dotychczasowym stanie zachowania wymienionych powyżej gatunków ryb i minogów oraz ich siedlisk, a także występujących tu siedlisk przyrodniczych. Znaczy to, że liczebność populacji wymienionych zwierząt, jak również powierzchnia ich siedlisk nie powinny ulec zmniejszeniu, a ich jakość 17

18 o ile jest taka potrzeba powinna zostać poprawiona, lub przynajmniej pozostać na tym samym poziomie. Zasada ta dotyczy także siedlisk przyrodniczych, będących przedmiotem ochrony w tym obszarze (wykazanych w Standardowym Formularzu Danych). Warunki utrzymania i odtwarzania właściwego stanu siedlisk i gatunków zostaną dokładnie określone w zadaniach ochronnych (planie ochrony) dla obszaru Natura Dokument taki będzie obejmował przede wszystkim opis i ocenę istniejących i potencjalnych zagrożeń, opis sposobów ich eliminacji lub ograniczania, a także zalecenia, określające inne niezbędne działania. Bardzo ważnym zadaniem w przyszłości, będzie też monitoring siedlisk i gatunków Natura Potok Piekielnik J. Perzanowska Utrzymanie właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych występujących w obszarze Czarna Orawa wymaga przede wszystkim zachowania naturalnego koryta rzeki i jej dynamiki. Nie ma potrzeby podejmowania żadnych działań mających charakter zabiegów ochrony aktywnej, skierowanych bezpośrednio na płaty tych siedlisk, gdyż dla ich wymagań ekologicznych najwłaściwszą formą ochrony jest ochrona bierna (co jednak nie oznacza ochrony ścisłej). 18 Próg na potoku Syhlec dopływie Czarnej Orawy J. Perzanowska Lasy łęgowe powinny być użytkowane ekstensywnie, na dotychczasowych zasadach, zgodnie z uproszczonym planem urządzania lasu i podlegać okresowym zalewom. Aby zapewnić utrzymanie właściwego składu gatunkowego tych siedlisk, powinny być z nich eliminowane gatunki niezgodne z siedliskiem (np. pochodzące z nasadzeń) oraz gatunki obce, inwazyjne, sukcesywnie w miarę ich pojawiania się, np. okazały barszcz Sosnowskiego,

19 Rutewka orlikolistna J. Perzanowska Pióropusznik strusi J. Perzanowska czy różowo kwitnący niecierpek gruczołowaty, często spotykane nad wieloma rzekami regionu. Powinien zostać także utrzymany aktualny areał wymienionych typów siedlisk. Utrzymaniu gatunków i ich siedlisk oraz siedlisk przyrodniczych we właściwym stanie ochrony służyć będzie kontynuacja dotychczasowej, tradycyjnej gospodarki rolnej i leśnej na terenie przylegającym do obszaru Natura Działania służące ochronie obszaru, muszą się koncentrować przede wszystkim na poprawie lub utrzymaniu właściwych warunków środowiskowych w jego otoczeniu, tj. w obrębie całej zlewni. Dotyczy to zwłaszcza wpływów generowanych przez miejscowości położone nad Czarną Orawą. Należą do nich: Tojad dzióbaty J. Perzanowska 19

20 Utrzymanie właściwej klasy czystości wód poprzez likwidację wpływu zanieczyszczeń i przyspieszenie kanalizacji miejscowości położonych w zlewni oraz budowy oczyszczalni. Ścisła kontrola eksploatacji kruszywa, ocena jej wpływu na środowisko i określenie wielkości dopuszczalnego poboru oraz zasad. Utrzymanie odpowiedniej szerokości i struktury koryta rzecznego poprzez regulację kwestii gospodarowania na terenie terasy zalewowej zakaz zabudowy, nadsypywania i regulacji brzegów (poza miejscowościami). Ochrona przeciwpowodziowa powinna być realizowana w pierwszym rzędzie poprzez odsunięcie zabudowy od brzegu. Utrzymanie właściwych przepływów minimalnych w rzece (ograniczenie nadmiernego poboru wody, zwłaszcza w okresach tzw. niżówek). Utrzymanie drożności rzeki poprzez brak poprzecznej zabudowy hydrotechnicznej, a w razie decyzji o realizacji takiej inwestycji zadbanie o zachowanie możliwość migracji ryb sprawne przepławki. Utrzymanie właściwego składu gatunkowego rybostanu poprzez kontrolę jakości i wielkości zarybiania. Za obszary Natura 2000 odpowiedzialna jest Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. Zakres obowiązków zarządzającego obejmuje m.in.: zamówienie opracowania zadań ochronnych lub planu ochrony i nadzorowanie ich wykonania, a ponadto inicjowanie działań edukacyjnych i propagatorskich oraz ścisła współpraca z samorządami lokalnymi i władającymi terenem. 20 Tradycyjna zabudowa na Orawie J. Perzanowska

21 21

22 22 Obszary NATURA 2000 w Karpatach Obszary ptasie PLC Bieszczady PLC Tatry PLB Babia Góra PLB Beskid Niski PLB Gorce PLB Góry Słonne PLB Pasmo Policy PLB Pieniny PLB Torfowiska Orawsko-Nowotarskie Obszary siedliskowe PLC Bieszczady PLC Tatry PLH Babia Góra PLH Bednarka PLH Beskid Mały PLH Beskid Śląski PLH Beskid Żywiecki PLH Cerkiew w Łosiu koło Ropy PLH Czarna Orawa PLH Dolina Białki PLH Góry Słonne PLH Grota Zbójnicka na Łopieniu PLH Jasiołka PLH Kostrza PLH Kościół w Górkach Wielkich PLH Kościół w Radziechowach PLH Krynica PLH Luboń Wielki PLH Łabowa PLH Łysa Góra PLH Małe Pieniny PLH Na Policy PLH Nawojowa PLH Opactwo Cystersów w Szczyrzycu PLH Ostoja Gorczańska PLH Ostoja Jaśliska PLH Ostoja Magurska PLH Ostoja Popradzka PLH Ostoje Nietoperzy okolic Bukowca PLH Pieniny PLH Podkowce w Szczawnicy PLH Polana Biały Potok PLH Torfowiska Orawsko-Nowotarskie PLH Trzciana

23 O PROJEKCIE Projekt Cele projektu: Zaangażowanie lokalnych społeczności i instytucji oraz środowiska naukowego do współtworzenia sieci Natura 2000 na rzecz racjonalnej ochrony przyrody w Karpatach. Wypracowanie strategii zarządzania obszarami Natura 2000 oraz pilotażowe wdrożenie działań na rzecz aktywnej ochrony siedlisk przyrodniczych. Stworzenie systemu przepływu i udostępniania informacji o obszarach Natura Upowszechnienie wiedzy o zasobach przyrodniczych i kulturowych Karpat (programy edukacyjne, konkursy). Określenie istniejących i potencjalnych konfliktów między rozwojem gospodarczym i ochroną przyrody oraz wskazanie sposobów ich rozwiązania. Strategie zarządzania Europejski program Natura 2000 ma na celu utworzenie spójnej sieci obszarów ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków szczególnie zagrożonych w skali Europy. Na terenie polskich Karpat zaprojektowano ponad 30 Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk i Obszarów Specjalnej Ochrony Ptaków. Tworzenie sieci Natura 2000 spotyka się z licznymi problemami organizacyjnymi, dezinformacją i oporem społecznym. Stąd pomysł, aby wspólnie z instytucjami zarządzającymi, ekspertami i stronami zainteresowanymi zebrać informacje istotne dla planowania przestrzennego na obszarach sieci. Na ich podstawie dla każdego z obszarów zostanie uzgodniona strategia zarządzania, która zawierać będzie między innymi: dane o zasobach przyrodniczych i kulturowych oraz uwarunkowaniach socjo-ekonomicznych; wskazania do niezbędnych działań ochronnych; opis konfliktów i propozycje ich rozwiązania. System informacji Materiały te zostaną wykorzystane w planach zadań ochronnych lub w planach ochrony obszarów Natura 2000, a także pomogą w podejmowaniu decyzji dotyczących zagospodarowania przestrzennego. Istotny jest również powszechny dostęp do informacji o siedliskach przyrodniczych i gatunkach, które chronimy w sieci Natura Dlatego w ramach projektu powstanie system informacyjny udostępniony na stronie internetowej. Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach (PL1080) realizowany jest na terenie polskich Karpat, położonych w trzech województwach: małopolskim, podkarpackim i śląskim. Wdrażany będzie w latach Aktywna ochrona Skuteczna ochrona przyrody to nie tylko obejmowanie ochroną prawną kolejnych obszarów, ale przede wszystkim przemyślane i właściwie zaplanowane działania ochronne, m.in. zabiegi aktywnej ochrony siedlisk przyrodniczych. Dla efektywnej ochrony kluczowe są również akceptacja i zaangażowanie lokalnych społeczności, a także wiedza na temat wartości chronionych zasobów przyrodniczych. Projekt Natura 2000 w Karpatach obejmuje wprowadzenie pilotażowych działań na rzecz czynnej ochrony szczególnie cennych siedlisk przyrodniczych, m.in. górskich polan, torfowisk, młak oraz terenów leśnych. Podjęte zostaną także prace, których celem jest zapobieganie szkodom wywoływanym przez chronione gatunki drapieżników. Edukacja W ramach projektu Natura 2000 w Karpatach zaplanowano szereg działań edukacyjnych. Przygotowane zostaną programy edukacyjne, skierowane m.in. do uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych, których celem będzie upowszechnianie wiedzy o zasobach przyrodniczych i kulturowych Karpat, a także konkursy, wystawy i wydawnictwa. Projekt Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach realizowany jest w Instytucie Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia). Projekt współfinansowany przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Krakowie i Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Rzeszowie. Wydano z pomocą finansową: Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie Tekst: Joanna Perzanowska Redakcja: Monika Grzegorczyk Projekt serii, skład i łamanie: Larus Studio Witold Ziaja Projekt okładki: Edward Bobeł Wydrukowano na papierze ekologicznym. Kraków 2009 Strona projektu: Obszary NATURA 2000 w Karpatach Natura 2000 w Karpatach CZARNA ORAWA 23

24