K L A S A I. P l a n d y d a k t y c z n o - w y c h o w a w c z y z b i o l o g i i

Transkrypt

1 K L A S A I P l a n d y d a k t y c z n o - w y c h o w a w c z y z b i o l o g i i Część I. Informacje ogólne Klasa pierwsza Klasa druga Klasa trzecia Liczba godzin: Liczba godzin: Liczba godzin: a Realizacji treści podstawy programowej 60 godz. a Realizacji treści podstawy programowej 26 godz. a Realizacji treści podstawy programowej 25 godz. b Powtórzenie przed klasówkami 7 godz. b Powtórzenie przed klasówkami 3 godz. b Powtórzenie przed klasówkami 3 godz. c Prace klasowe 6 godz. c Prace klasowe 3 godz. c Prace klasowe 3 godz. d Inne (omówienia klasówek, egzamin próbny) - godz. d Inne (omówienia klasówek, egzamin próbny) godz. d Inne (omówienia klasówek, egzamin próbny) 2 godz. Razem 73 godz. Razem 33 godz. Razem 33 godz. Wynikowy plan nauczania z biologii dla klasy I gimnazjum oparty na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Nauczyciel realizujący mgr Marzena Mikołajczyk

2 Część II. Plan wynikowy, rozkład materiału: Miesiąc Dział Liczba godzin Tematy podstawowe Wymagania edukacyjne pełne Uwagi warsztatowe Uwagi o zespole Wrzesień Biologia nauka o życiu Biologia jako nauka Komórkowa budowa organizmów Obserwujemy komórkę pod mikroskopem określa przedmiot badań biologii jako nauki podaje przykłady dziedzin biologii wymienia źródła wiedzy biologicznej wyjaśnia, do czego służą atlasy i klucze potrafi korzystać z poszczególnych źródeł wiedzy wskazuje komórkę jako podstawową jednostkę organizacji życia wymienia struktury budowy komórki roślinnej i zwierzęcej posługuje się mikroskopem wyciąga wnioski dotyczące komórkowej budowy organizmów, na podstawie obserwacji preparatów podaje funkcje poszczególnych organelli wykonuje proste preparaty mikroskopowe wymienia elementy budowy mikroskopu wie jak wykonać preparat charakteryzuje wybrane dziedziny biologii posługuje się właściwymi źródłami wiedzy biologicznej przy rozwiązywaniu problemów objaśnia zasadę stopniowego komplikowania się poziomów organizacji życia wykorzystuje atlasy do rozpoznawania pospolitych gatunków odróżnia w preparacie mikroskopowym poszczególne składniki komórki roślinnej i zwierzęcej rysuje obraz widziany pod mikroskopem wyjaśnia rolę poszczególnych składników komórki porównuje budowę dwóch typów komórek omawia budowę i funkcje organelli komórkowych analizuje różnice między poszczególnymi typami komórek dzieli części mikroskopu na optyczne i mechaniczne potrafi obliczyć powiększenie oglądanego obrazu

3 Jedność i różnorodność organizmów Systematyczny podział organizmów Sposoby odżywiania się organizmów Sposoby oddychania organizmów - wymienia nazwy najwyższych jednostek klasyfikacji biologicznej organizmów (królestwa) wyjaśnia, czym zajmuje się systematyka podaje kryteria wyróżnienia pięciu królestw (bakterie, prostisty, rośliny, zwierzęta, grzyby) określa, czym jest odżywianie wymienia podstawowe sposoby odżywiania się organizmów omawia różnice między organizmami samożywnymi a cudzożywnymi określa, czym jest oddychanie wyjaśnia, na czym polega wymiana gazowa wskazuje mitochondrium jako miejsce, w którym zachodzi utlenianie wymienia przykłady organizmów ilustrujących różne sposoby oddychania rozróżnia wymianę gazową i oddychanie wewnątrzkomórkowe charakteryzuje dawne sposoby klasyfikacji organizmów ocenia sztuczne i naturalne systemy podziału organizmów charakteryzuje różne strategie odżywiania omawia przebieg procesu fotosyntezy wykazuje różnorodność odżywiania się organizmów cudzożywnych wykazuje różnice w pobieraniu i trawieniu pokarmów u różnych organizmów wyjaśnia, na czym polega chemosynteza uzasadnia, że oddychanie jest procesem niezbędnym do życia wykazuje zależność między środowiskiem życia a budową narządów wymiany gazowej porównuje oddychanie tlenowe i beztlenowe omawia znaczenie fermentacji zapisuje słownie równanie reakcji oddychania tlenowego

4 Sposoby rozmnażania się organizmów - określa, czym jest rozmnażanie wyróżnia rozmnażanie płciowe i bezpłciowe podaje przykłady płciowego i bezpłciowego rozmnażania się organizmów rozpoznaje sposoby rozmnażania się organizmów wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie bezpłciowe rozpoznaje pączkujące drożdże obserwowane pod mikroskopem omawia różnice między rozwojem prostym a złożonym Podsumowanie Podsumowanie, utrwalenie, sprawdzenie wiadomości- kartkówka - charakteryzuje rodzaje rozmnażania porównuje sposoby rozmnażania różnych grup organizmów ocenia znaczenie przemiany pokoleń charakteryzuje typy rozwoju zarodka potrafi zastosować w praktyce wiadomości dotyczące rozmnażania wegetatywnego roślin wykazuje związek między sposobem rozmnażania a środowiskiem życia organizmów ocenia znaczenie dzieworództwa i samozapłodnienia prowadzi hodowlę, analizuje i interpretuje wyniki obserwacji, wyciąga wnioski Październik Bakterie i wirusy. Świat bakterii i wirusów wymienia miejsca występowania bakterii i wirusów rozpoznaje i nazywa formy morfologiczne bakterii widoczne na preparacie mikroskopowym lub ilustracji podaje charakterystyczne cechy budowy bakterii i wirusów podaje przykłady bakterii i wirusów określa znaczenie bakterii w przyrodzie i gospodarce człowieka charakteryzuje wybrane czynności życiowe bakterii wymienia choroby bakteryjnej wirusowe rysuje kształty bakterii obserwowanych pod mikroskopem ocenia znaczenie bakterii i wirusów omawia proces namnażania się wirusów określa warunki tworzenia się przetrwalników ocenia rolę bakterii jako symbiontów i destruentów

5 Świat protistów wymienia miejsca występowania protistów wymienia grupy organizmów należących do protistów omawia czynności życiowe poszczególnych grup protistów charakteryzuje poszczególne grupy protistów wykazuje chorobotwórcze znaczenie protistów porównuje czynności życiowe poszczególnych grup protistów ocenia znaczenie zakwitów glonów rozpoznaje pod mikroskopem, rysuje i opisuje budowę przedstawicieli protistów Świat roślin Grzyby i porosty Glony-przedstawiciele trzech królestw opisuje budowę grzybów rozpoznaje pleśniaka białego w obrazie mikroskopowym wymienia sposoby rozmnażania się grzybów rozpoznaje porosty wśród innych organizmów omawia czynności życiowe grzybów podaje przykłady znaczenia grzybów w przyrodzie i gospodarce człowieka rozpoznaje porosty jako organizmy zbudowane z grzybni i glonu wyjaśnia, co to jest grzybica wymienia miejsca występowania glonów rozpoznaje przykładowe glony podaje znaczenie glonów charakteryzuje budowę grzybów owocnikowych omawia sposoby rozmnażania się grzybów analizuje znaczenie grzybów w przyrodzie i gospodarce człowieka wykonuje i opisuje rysunek wskazanych grzybów wykazuje znaczenie mikoryzy dla grzyba i rośliny określa znaczenie poszczególnych komponentów w budowie plechy porostu proponuje sposób badania czystości powietrza, znając wrażliwość porostów na zanieczyszczenia rozpoznaje i nazywa różne formy morfologiczne porostów wyjaśnia czym jest grupa ekologiczna uzasadnia przynależność sinic, protistów roślinopodobnych oraz zielenic do glonów

6 Tkanki roślinne Budowa i funkcje korzenia Liść wytwórnia pokarmu wyjaśnia, czym jest tkanka podaje przykłady tkanek roślinnych wskazuje na ilustracji komórki tworzące tkankę dokonuje podziału tkanek roślinnych na twórcze i stałe wymienia cechy budowy poszczególnych tkanek roślinnych opisuje funkcje wskazanych tkanek wymienia podstawowe funkcje korzenia rozpoznaje rodzaje korzeni (palowy, wiązkowy, spichrzowy) omawia budowę zewnętrzną korzenia rozpoznaje pod mikroskopem tkanki budujące korzeń wymienia funkcje liści rozpoznaje elementy budowy liścia rozpoznaje liście pojedyncze i złożone rozpoznaje różne modyfikacje liści rozpoznaje na preparacie mikroskopowym tkanki budujące liść rozróżnia typy ulistnienia łodygi charakteryzuje budowę, rozmieszczenie i funkcje poszczególnych tkanek roślinnych wykonuje preparat ze skórki cebuli i rozpoznaje w nim tkankę okrywającą wykazuje związek budowy wskazanej tkanki z jej funkcją rozpoznaje i rysuje tkanki widoczne na przekrojach organów roślinnych analizuje budowę wewnętrzną korzenia jako funkcjonalnej całości charakteryzuje przyrost korzenia na grubość rysuje różne systemy korzeniowe wyjaśnia sposób pobierania wody przez roślinę projektuje doświadczenie świadczące o przewodzeniu wody z korzenia do łodygi charakteryzuje modyfikacje korzeni rozpoznaje rodzaje unerwienia liści omawia funkcje poszczególnych modyfikacji liści analizuje funkcje poszczególnych elementów budowy anatomicznej liścia rysuje różne typy ulistnienia łodygi

7 Listopad Budowa i funkcje łodygi Mszaki najprostsze rośliny lądowe Paprotniki charakterystyka, występowanie Rośliny nagonasienne omawia funkcje łodygi nazywa elementy budowy zewnętrznej łodygi rozpoznaje tkanki budujące łodygę rozróżnia formy łodyg rozróżnia rośliny jednoroczne, dwuletnie i wieloletnie wymienia rodzaje ruchów roślin wymienia miejsca występowania mszaków podaje nazwy organów mszaków rozpoznaje mszaki wśród innych roślin omawia znaczenie mszaków przyrodzie i gospodarce człowieka wymienia miejsca występowania paprotników rozpoznaje organy paproci rozpoznaje paprotniki wśród innych roślin wyjaśnia rolę poszczególnych organów paprotników wymienia miejsca występowania roślin nagonasiennych rozpoznaje rośliny nagonasienne wśród innych roślin wymienia przystosowania roślin nagonasiennych do warunków życia omawia znaczenie roślin nagonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka rysuje schematycznie przekrój poprzeczny i podłużny łodygi analizuje funkcje zmodyfikowanych łodyg wyjaśnia mechanizmy ruchów roślin projektuje doświadczenie wykazujące ruch korzenia i łodygi analizuje cykl rozwojowy mszaków rysuje mech i podpisuje jego organy wyjaśnia, dlaczego mszaki są najprostszymi roślinami lądowymi analizuje cykl rozwojowy paproci charakteryzuje skrzypy, widłaki i paprocie rozpoznaje przy pomocy atlasów 5 gatunków rodzimych paprotników analizuje cykl rozwojowy sosny rozpoznaje rodzime gatunki nagonasiennych określa, z jakiego gatunku drzewa lub krzewu pochodzi wskazana szyszka dowodzi związku budowy roślin nagonasiennych ze środowiskiem ich życia

8 Rośliny okrytonasienne wymienia miejsca występowania roślin okrytonasiennych nazywa elementy budowy kwiatu rozróżnia kwiat i kwiatostan rozpoznaje rośliny okrytonasienne wśród innych roślin wymienia sposoby rozsiewania nasion i owoców rozróżnia owoce pojedyncze i złożone omawia znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka 2 podsumowanie Powtórzenie i utrwalenie wiadomości, sprawdzian pisemny omawia funkcje poszczególnych elementów budowy kwiatu analizuje cykl rozwojowy roślin okrytonasiennych ocenia znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka wykazuje związek budowy kwiatu ze sposobem zapylania charakteryzuje sposoby rozsiewania nasion i owoców, wykazując związek z ich budową rozpoznaje 5 gatunków drzew okrytonasiennych występujących w Polsce Świat bezkręgowców Tkanki zwierzęce Gąbki i parzydełkowce wyjaśnia, czym jest tkanka wymienia podstawowe rodzaje tkanek zwierzęcych określa najważniejsze funkcje tkanek zwierzęcych wymienia rodzaje tkanki łącznej wymienia funkcje krwi rozpoznaje pod mikroskopem lub na ilustracji rodzaje tkanek wyjaśnia, co to są gąbki podaje miejsce występowania gąbek i parzydełkowców omawia sposób poruszania się stułbi omawia znaczenie gąbek i parzydełkowców w przyrodzie klasyfikuje tkanki zwierzęce i wyjaśnia ich rolę rysuje schemat komórki nerwowej i opisuje poszczególne elementy jej budowy opisuje rodzaje tkanki nabłonkowej charakteryzuje rolę poszczególnych składników morfotycznych krwi dowodzi, że symetria promienista jest przystosowaniem do osiadłego trybu życia wyjaśnia mechanizm ruchu parzydełkowców analizuje budowę gąbek, wykazując jej prostotę wyjaśnia sposób działania parzydełka

9 Grudzień Płazińce i nicienie Budowa i rola pierścienic Mięczaki zwierzęta o miękkim ciele Podział i budowa stawonogów rozpoznaje na ilustracji płazińce i nicienie charakteryzuje tasiemce i glisty jako pasożyty układu pokarmowego wskazuje na ilustracji elementy budowy tasiemca rozpoznaje pierścienice wśród innych zwierząt wymienia cechy charakterystyczne dla pierścienic rozpoznaje na ilustracji układy pierścienic: pokarmowy, nerwowy i krwionośny rozpoznaje ślimaki, małże i głowonogi wśród innych zwierząt wymienia części ciała ślimaków, małży i głowonogów wymienia narządy oddechowe mięczaków wskazuje małże jako organizmy produkujące perły rozpoznaje stawonogi wśród innych zwierząt rozpoznaje na ilustracji przeobrażenie zupełne i niezupełne owadów wymienia charakterystyczne cechy budowy skorupiaków, owadów i pajęczaków 2 podsumowanie Podsumowanie i utrwalenie wiadomości, sprawdzian pisemny. dowodzi, że tasiemce są przystosowane do pasożytniczego trybu życia omawia różnice między płazińcami a nicieniami charakteryzuje symetrię ciała płazińców omawia działanie układów: pokarmowego, krwionośnego i nerwowego u pierścienic wykazuje związek budowy pijawki z pasożytniczym trybem jej życia dowodzi, że pierścienice są bardziej rozwiniętymi zwierzętami niż płazińce i nicienie projektuje doświadczenie wykazujące znaczenie dżdżownic w użyźnianiu gleby omawia budowę wewnętrzną ślimaka wyjaśnia zasady funkcjonowania otwartego układu krwionośnego porównuje budowę ślimaków, małży i głowonogów wyjaśnia, w jaki sposób powstają perły charakteryzuje sposoby poruszania się poszczególnych grup mięczaków dowodzi, że owady są przystosowane do życia w środowisku lądowym dowodzi istnienia związku między środowiskiem życia a narządami wymiany gazowej

10 Styczeń Świat kręgowców Porównanie bezkręgowców i kręgowców Ryby kręgowce wodne Płazy zwierzęta dwuśrodowiskowe Świat gadów określa pokrycie ciała bezkręgowców i kręgowców podaje nazwy elementów szkieletu kręgowców wymienia funkcje szkieletu bezkręgowców podaje przykłady szkieletów bezkręgowców wymienia elementy budowy układu nerwowego bezkręgowców i kręgowców podaje nazwy płetw ryby rozpoznaje skrzela jako narządy wymiany gazowej wymienia przystosowania ryb do życia w wodzie określa rodzaj zapłodnienia u ryb określa środowiska życia płazów wymienia stadia rozwojowe żaby podaje po dwa przykłady płazów ogoniastych i bezogonowych wymienia przystosowania płazów do życia w wodzie i na lądzie wyjaśnia, na czym polega hibernacja omawia cykl rozwojowy żaby określa środowisko życia gadów podaje cztery przykłady gadów występujących w Polsce wymienia przystosowania gadów do życia na lądzie omawia znaczenie błon płodowych w rozwoju gadów wymienia narządy zmysłów gadów charakteryzuje poszczególne elementy szkieletu kręgowców porównuje budowę układu nerwowego bezkręgowców i kręgowców analizuje budowę układu krwionośnego bezkręgowców określa charakterystyczne cechy rozmnażania ryb wyjaśnia przyczyny wędrówek ryb sporządza notatki z obserwacji charakteryzuje wymianę gazową u ryb porównuje układ krwionośny ryby i dżdżownicy wykazuje związek trybu życia płazów z ich zmiennocieplnością charakteryzuje płazy ogoniaste i bezogonowe omawia cechy układu oddechowego i krwionośnego płazów związane ze środowiskiem ich życia charakteryzuje funkcje poszczególnych błon płodowych analizuje pokrycie ciała gadów w aspekcie ochrony przed utratą wody wykazuje związek budowy gadów ze środowiskiem ich życia wykazuje związek między sposobem rozmnażania i typem rozwoju a środowiskiem życia gadów

11 Ptaki kręgowce latające Świat ssaków wymienia ptaki różnych środowisk rozpoznaje rodzaje piór ptaków wymienia elementy budowy jaja wyjaśnia konieczność migracji ptaków wymienia przystosowania budowy ptaków do lotu omawia różnice pomiędzy gniazdownikami i zagniazdownikami oraz podaje ich przykłady omawia charakterystyczne cechy ssaków podaje przykłady siedlisk zajmowanych przez ssaki rozróżnia ssaki wśród innych zwierząt wyjaśnia rolę gruczołów potowych i włosów w termoregulacji podaje przykłady gatunków ssaków rozróżnia ssaki wodne i lądowe wymienia narządy zmysłów ssaków rozróżnia uzębienie drapieżnika i roślinożercy wymienia przystosowania ssaków do zajmowania różnych siedlisk 2 podsumowanie Podsumowanie i utrwalenie wiadomości, sprawdzian pisemny. określa środowisko życia ptaka na podstawie budowy jego kończyn określa rodzaj pobieranego przez ptaka pokarmu na podstawie budowy jego dzioba wykazuje związek między przebiegiem wymiany gazowej u ptaków a ich przystosowaniem do lotu charakteryzuje poszczególne elementy budowy jaja charakteryzuje funkcje skóry omawia zalety pęcherzykowej budowy płuc projektuje doświadczenie wykazujące wydzielniczą i wydalniczą funkcję skóry porównuje budowę ssaków wodnych i lądowych ocenia znaczenie ssaków w życiu i gospodarce człowieka wykazuje związek między funkcjonowaniem poszczególnych narządów zmysłów a trybem życia ssaków Organizm człowieka jako funkcjonalna całość wymienia dziedziny biologii zajmujące się budową i funkcjonowaniem człowieka klasyfikuje człowieka do królestwa zwierząt wskazuje komórkę jako element budulcowy ciała człowieka podaje przykłady tkanek wylicza układy narządów człowieka opisuje podstawowe funkcje układów narządów człowieka opisuje cechy różniące człowieka od innych naczelnych wykazuje stopniowe komplikowanie się budowy człowieka od tkanki do układu narządów wyjaśnia zależności między układami narządów wyjaśnia, co to jest homeostaza

12 Luty Organizm człowieka. Skóra powłoka organizmu Aparat ruchu Budowa i funkcje skóry Higiena i choroby skóry Budowa szkieletu wymienia podstawowe funkcje skóry wymienia warstwy skóry wskazuje funkcje poszczególnych warstw skóry wylicza wytwory naskórka opisuje melaninę jako czynnik decydujący o kolorze skóry wyjaśnia konieczność dbania o skórę wymienia choroby skóry opisuje dolegliwości skóry klasyfikuje rodzaje oparzeń i odmrożeń podaje zasady udzielania pierwszej pomocy wskazuje elementy biernego i czynnego aparatu ruchu rozpoznaje szkielet osiowy na modelu lub schemacie wskazuje obręcz barkową i miedniczną na modelu lub schemacie podaje nazwy wskazanych elementów budowy szkieletu wymienia tkanki budujące szkielet omawia funkcje skóry wykazuje związek funkcji skóry z jej budową planuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu omawia rolę poszczególnych wytworów naskórka dowodzi, że odcień skóry zależy od zawartości barwnika w skórze omawia objawy dolegliwości skórnych proponuje środki do pielęgnacji skóry młodzieńczej analizuje zasady pielęgnacji skóry wyjaśnia, czym są alergie skórne ocenia wpływ słońca na skórę demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku urazów skóry omawia sposób działania biernego i czynnego aparatu ruchu porównuje elementy szkieletu do maszyny prostej rozpoznaje tkanki budujące szkielet porównuje tkankę chrzęstną i kostną wskazuje rolę poszczególnych tkanek w budowie kości

13 Marzec Budowa i rola szkieletu osiowego Budowa i funkcjonowanie kończyn Kości elementy składowe szkieletu wylicza elementy szkieletu osiowego wskazuje mózgo- i trzewioczaszkę na modelu lub ilustracji określa elementy budowy klatki piersiowej wymienia narządy chronione przez klatkę piersiową podaje nazwy odcinków kręgosłupa wymienia elementy budowy obręczy barkowej opisuje elementy budowy obręczy miednicznej wskazuje kości kończyn górnej i dolnej na modelu lub schemacie opisuje budowę fizyczną kości wskazuje miejsce występowania szpiku kostnego omawia doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości określa różne kształty kości wymienia rodzaje połączeń kości opisuje budowę stawu rozpoznaje rodzaje stawów odróżnia staw zawiasowy od kulistego określa zakres ruchów różnych rodzajów stawów wymienia kości tworzące szkielet osiowy charakteryzuje funkcje szkieletu osiowego opisuje związek budowy czaszki z funkcjami, które pełni omawia rolę chrząstek w budowie klatki piersiowej wykazuje związek budowy odcinków kręgosłupa z pełnionymi funkcjami wymienia kości tworzące obręcze porównuje budowę kończyny górnej i dolnej wykazuje związek budowy z funkcją kończyny dolnej wykazuje związek budowy stawu z rodzajem ruchu kończyny w stawie uzasadnia budowę obręczy miednicznej charakteryzuje zmiany zachodzące w układzie kostnym wraz z wiekiem planuje doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości omawia znaczenie składników chemicznych w budowie kości porównuje kości różnego kształtu wykazuje różnicę między kością długą a płaską charakteryzuje połączenia kości projektuje i wykonuje model stawu omawia rolę szpiku kostnego

14 2 Budowa i znaczenie mięśni wskazuje na ilustracji najważniejsze mięśnie szkieletowe określa funkcje wskazanych mięśni szkieletowych wymienia rodzaje tkanki mięśniowej opisuje budowę tkanki mięśniowej wykonuje rysunek tkanki mięśniowej spod mikroskopu wymienia warunki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania mięśni demonstruje sposób działania mięśni szkieletowych wyjaśnia, na czym polega antagonistyczne działanie mięśni rozpoznaje na ilustracji wskazane mięśnie szkieletowe opisuje czynności wskazanych mięśni wykazuje związek budowy z funkcją tkanki mięśniowej wyszukuje w internecie ponadprogramowe informacje o mięśniach rozpoznaje pod mikroskopem różne rodzaje tkanki mięśniowej rysuje spod mikroskopu i opisuje obraz tkanki mięśniowej omawia warunki prawidłowej pracy mięśni uzasadnia konieczność regularnych ćwiczeń gimnastycznych planuje proste ćwiczenia poprawiające kondycję mięśni analizuje przyczyny urazów ścięgien

15 Kwiecień Układ pokarmowy 2 Choroby aparatu ruchu 2 Podsumowanie, sprawdzenie Pokarm budulec i źródło energii wymienia naturalne krzywizny kręgosłupa rozpoznaje wady postawy wylicza przyczyny powstawania wad postawy wskazuje ślad stopy z płasko-stopiem wymienia choroby aparatu ruchu opisuje urazy kończyn wyjaśnia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku urazów kończyn Podsumowanie i utrwalenie wiadomości, sprawdzian pisemny. wymienia podstawowe składniki pokarmowe klasyfikuje substancje odżywcze na budulcowe i energetyczne wskazuje źródła węglowodanów wskazuje produkty spożywcze zawierające białko wymienia pokarmy zawierające tłuszcze omawia aminokwas jako cząsteczkę budulcową białek wyróżnia pokarmy pełnowartościowe i niepełnowartościowe przedstawia źródła tłuszczu w diecie człowieka rozpoznaje naturalne krzywizny kręgosłupa wyjaśnia przyczyny wad postawy wskazuje metody zapobiegania wadom kręgosłupa wyszukuje informacje dotyczące sposobów zapobiegania płaskostopiu podaje przyczyny chorób aparatu ruchu podaje przyczyny zmian zachodzących w układzie kostnym na skutek osteoporozy wyjaśnia procesy zachodzące w układzie kostnym podczas urazów wyjaśnia konieczność rehabilitacji po urazach demonstruje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku urazów kończyn omawia rolę składników pokarmowych w organizmie omawia znaczenie celulozy dla diety wyjaśnia pojęcia pokarm pełnowartościowy i pokarm niepełnowartościowy wyjaśnia zależność między spożywaniem produktów białkowych a wzrostem masy ciała porównuje wartość energetyczną węglowodanów i tłuszczów charakteryzuje rolę tłuszczów w organizmie omawia skutki nadmiernego spożywania tłuszczów zwierzęcych

16 2 Witaminy, sole mineralne, woda Budowa i rola układu pokarmowego rozróżnia witaminy rozpuszczalne w wodzie i w tłuszczach omawia rolę trzech witamin rozpuszczalnych w wodzie i dwóch rozpuszczalnych w tłuszczach opisuje rolę dwóch makroelementów wymienia mikroelementy opisuje rolę wody w organizmie wyjaśnia, na czym polega trawienie wymienia rodzaje zębów budujących uzębienie charakteryzuje budowę zęba opisuje funkcje poszczególnych rodzajów zębów wskazuje na planszy lub modelu odcinki przewodu pokarmowego podaje funkcje wątroby i trzustki lokalizuje wątrobę i trzustkę odpowiednio po prawej i lewej stronie pod żebrami podaje nazwy procesów zachodzących w przewodzie pokarmowym wymienia enzymy działające w przewodzie pokarmowym charakteryzuje rodzaje witamin opisuje różnice między witaminami pochodzenia naturalnego a uzyskiwanymi sztucznie omawia znaczenie makro- i mikroelementów w organizmie człowieka analizuje skutki niedoboru witamin, makroelementów i mikroelementów wyjaśnia zależność zapotrzebowania na wodę od warunków otoczenia i stanu organizmu omawia znaczenie procesu trawienia charakteryzuje budowę uzębienia człowieka wyjaśnia związek między budową a funkcjami różnych rodzajów zębów omawia funkcje poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego wykazuje związek między budową a funkcją żołądka omawia rolę poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego opisuje procesy trawienia we wszystkich odcinkach przewodu pokarmowego lokalizuje odcinki przewodu pokarmowego

17 Maj Układ krążenia Higiena i choroby układu pokarmowego wymienia czynniki, od których zależy rodzaj diety wskazuje na piramidzie żywieniowej grupy pokarmów wymienia zasady higienicznego odżywiania się wymienia choroby układu pokarmowego wyjaśnia, jakie mogą być skutki złego odżywiania się określa przyczyny chorób układu pokarmowego omawia sposób udzielania pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia 2 podsumowanie Podsumowanie i utrwalenie wiadomości, sprawdzian pisemny. Budowa i funkcje krwi Krwiobiegi omawia funkcje krwi podaje nazwy składników morfotycznych krwi wymienia grupy krwi wskazuje uniwersalnego dawcę i biorcę wylicza składniki biorące udział w krzepnięciu krwi omawia na ilustracji mały lub duży obieg krwi omawia funkcje wybranego naczynia krwionośnego porównuje żyłę i tętnicę omawia rolę zastawek w żyłach wykazuje związek między dietą a czynnikami, które ją warunkują definiuje pojęcie wartość energetyczna pokarmu wykazuje związek między higieną odżywiania się a profilaktyką chorób układu pokarmowego charakteryzuje choroby układu pokarmowego przygotowuje wystąpienie o zaburzeniach łaknienia i przemiany materii demonstruje i komentuje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia omawia znaczenie krwi charakteryzuje składniki morfotyczne krwi rozpoznaje elementy morfotyczne krwi na podstawie obserwacji mikroskopowej omawia rolę hemoglobiny omawia zasady transfuzji krwi wyjaśnia mechanizm krzepnięcia krwi porównuje krwiobieg mały i duży rozpoznaje poszczególne naczynia krwionośne na ilustracji wykazuje związek budowy naczyń krwionośnych z pełnionymi przez nie funkcjami

18 Czerwiec Serce i jego rola w organizmie Choroby i higiena układu krwionośnego Układ limfatyczny Odporność organizmu wskazuje na sobie położenie serca wymienia elementy budowy serca rozpoznaje na schemacie zasadnicze elementy budowy serca i naczyń krwionośnych wyjaśnia, czym jest puls wymienia choroby układu kwionośnego odczytuje wyniki badania laboratoryjnego krwi wymienia czynniki wpływające korzystnie na funkcjonowanie układu krwionośnego omawia pierwszą pomoc w przypadku krwotoków wymienia cechy układu limfatycznego opisuje budowę układu limfatycznego omawia rolę węzłów chłonnych wylicza narządy współpracujące z układem limfatycznym wymienia elementy układu odpornościowego wyróżnia odporność nabytą i wrodzoną wylicza bariery obronne organizmu wskazuje szczepionkę i surowicę jako czynniki odpowiadające za odporność nabytą wyjaśnia, że AIDS jest chorobą wywołaną przez HIV opisuje mechanizm pracy serca wykazuje rolę zastawek w funkcjonowaniu serca omawia fazy pracy serca mierzy koledze puls uzasadnia różnice w wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego podaje prawidłowe ciśnienie krwi zdrowego dorosłego człowieka podaje przyczyny chorób układu krwionośnego przygotowuje portfolio na temat chorób układu krwionośnego charakteryzuje krwotok żylny i tętniczy demonstruje pierwszą pomoc w przypadku krwotoków przygotowuje wywiad z pracownikiem służby zdrowia na temat chorób układu krwionośnego wyjaśnia rolę układu limfatycznego na podstawie filmu porównuje układ limfatyczny i krwionośny omawia rolę węzłów chłonnych i migdałków omawia rolę śledziony i grasicy omawia rolę elementów układu odpornościowego charakteryzuje rodzaje odporności opisuje rodzaje leukocytów wyjaśnia mechanizm działania odporności nabytej odróżnia sposób działania szczepionki od surowicy wyjaśnia wpływ HIV na układ odpornościowy człowieka

19 DZIAŁ PROGRAMOWY I Część III. Wymagania szczegółowe na poszczególne stopnie szkolne określa przedmiot badań biologii jako nauki podaje przykłady dziedzin biologii wymienia źródła wiedzy biologicznej wyjaśnia, do czego służą atlasy i klucze potrafi korzystać z poszczególnych źródeł wiedzy wskazuje komórkę jako podstawową jednostkę organizacji życia wymienia struktury budowy komórki roślinnej i zwierzęcej Biologia nauka o życiu posługuje się mikroskopem wyciąga wnioski dotyczące komórkowej budowy organizmów na podstawie obserwacji preparatów podaje funkcje poszczególnych organelli wykonuje proste preparaty mikroskopowe wymienia nazwy najwyższych jednostek klasyfikacji biologicznej organizmów (królestwa) wyjaśnia, czym zajmuje się systematyka podaje kryteria wyróżnienia pięciu królestw (bakterie, prostisty, rośliny, zwierzęta, grzyby) charakteryzuje wybrane dziedziny biologii posługuje się właściwymi źródłami wiedzy biologicznej przy rozwiązywaniu problemów odróżnia w preparacie mikroskopowym poszczególne składniki komórki roślinnej i zwierzęcej rysuje obraz widziany pod mikroskopem charakteryzuje dawne sposoby klasyfikacji organizmów objaśnia zasadę stopniowego komplikowania się poziomów organizacji życia wykorzystuje atlasy do rozpoznawania pospolitych gatunków wyjaśnia rolę poszczególnych składników komórki porównuje budowę dwóch typów komórek omawia budowę i funkcje organelli komórkowych analizuje różnice między poszczególnymi typami komórek ocenia sztuczne i naturalne systemy podziału organizmów prowadzi własne hodowle, wykonuje z nich preparaty mikroskopowe DZIAŁ PROGRAMOWY II Jedność i różnorodność organizmów

20 określa, czym jest odżywianie wymienia podstawowe sposoby odżywiania się organizmów określa, czym jest oddychanie wyjaśnia, na czym polega wymiana gazowa wskazuje mitochondrium jako miejsce, w którym zachodzi utlenianie określa, czym jest rozmnażanie wyróżnia rozmnażanie płciowe i bezpłciowe omawia różnice między organizmami samożywnymi a cudzożywnymi wymienia przykłady organizmów ilustrujących różne sposoby oddychania rozróżnia wymianę gazową i oddychanie wewnątrzkomórkowe podaje przykłady płciowego i bezpłciowego rozmnażania się organizmów rozpoznaje sposoby rozmnażania się organizmów wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie bezpłciowe rozpoznaje pączkujące drożdże obserwowane pod mikroskopem omawia różnice między rozwojem prostym a złożonym charakteryzuje różne strategie odżywiania omawia przebieg procesu fotosyntezy wykazuje różnorodność odżywiania się organizmów cudzożywnych wykazuje różnice w pobieraniu i trawieniu pokarmów u różnych organizmów wyjaśnia, na czym polega chemosynteza uzasadnia, że oddychanie jest procesem niezbędnym do życia wykazuje zależność między środowiskiem życia a budową narządów wymiany gazowej porównuje oddychanie tlenowe i beztlenowe omawia znaczenie fermentacji zapisuje słownie równanie reakcji oddychania tlenowego charakteryzuje rodzaje rozmnażania porównuje sposoby rozmnażania różnych grup organizmów ocenia znaczenie przemiany pokoleń charakteryzuje typy rozwoju zarodka potrafi zastosować w praktyce wiadomości dotyczące rozmnażania wegetatywnego wykazuje związek między sposobem rozmnażania a środowiskiem życia organizmów ocenia znaczenie dzieworództwa i samozapłodnienia

21 prowadzi hodowlę, analizuje i interpretuje wyniki obserwacji, wyciąga wnioski DZIAŁ PROGRAMOWY II Bakterie i wirusy organizmy beztkankowe wymienia miejsca występowania bakterii i wirusów rozpoznaje i nazywa formy morfologiczne bakterii widoczne na preparacie mikroskopowym lub ilustracji wymienia miejsca występowania protistów wymienia grupy organizmów należących do protistów omawia czynności życiowe poszczególnych grup protistów opisuje budowę grzybów rozpoznaje pleśniaka białego w obrazie mikroskopowym wymienia sposoby rozmnażania się grzybów rozpoznaje porosty wśród innych organizmów podaje charakterystyczne cechy budowy bakterii i wirusów podaje przykłady bakterii i wirusów określa znaczenie bakterii w przyrodzie i gospodarce człowieka omawia czynności życiowe grzybów podaje przykłady znaczenia grzybów w przyrodzie i gospodarce człowieka rozpoznaje porosty jako organizmy zbudowane z grzybni i glonu wyjaśnia, co to jest grzybica charakteryzuje wybrane czynności życiowe bakterii wymienia choroby bakteryjne i wirusowe rysuje kształty bakterii obserwowane pod mikroskopem charakteryzuje poszczególne grupy protistów wykazuje chorobotwórcze znaczenie protistów charakteryzuje budowę grzybów owocnikowych omawia sposoby rozmnażania się grzybów analizuje znaczenie grzybów w przyrodzie i gospodarce człowieka wykonuje i opisuje rysunek wskazanych grzybów ocenia znaczenie bakterii i wirusów omawia proces namnażania się wirusów określa warunki tworzenia się przetrwalników ocenia rolę bakterii jako symbiontów i destruentów porównuje czynności życiowe poszczególnych grup protistów

22 ocenia znaczenie zakwitów glonów rozpoznaje pod mikroskopem, rysuje i opisuje budowę przedstawicieli protistów wykazuje znaczenie mikoryzy dla grzyba i rośliny określa znaczenie poszczególnych komponentów w budowie plechy porostu proponuje sposób badania czystości powietrza, znając wrażliwość porostów na zanieczyszczenia rozpoznaje i nazywa różne formy morfologiczne porostów zakłada własne hodowle DZIAŁ PROGRAMOWY III Świat roślin wyjaśnia, czym jest tkanka podaje przykłady tkanek roślinnych wskazuje na ilustracji komórki tworzące tkankę wymienia podstawowe funkcje korzenia rozpoznaje rodzaje korzeni (palowy, wiązkowy, spichrzowy) wymienia funkcje liści rozpoznaje elementy budowy liścia rozpoznaje liście pojedyncze i złożone wymienia miejsca występowania mszaków podaje nazwy organów mszaków wymienia miejsca występowania paprotników rozpoznaje organy paproci rozpoznaje paprotniki wśród innych roślin wymienia miejsca występowania roślin okrytonasiennych nazywa elementy budowy kwiatu rozróżnia kwiat i kwiatostan rozpoznaje rośliny okrytonasienne wśród innych roślin

23 dokonuje podziału tkanek roślinnych na twórcze i stałe wymienia cechy budowy poszczególnych tkanek roślinnych opisuje funkcje wskazanych tkanek omawia budowę zewnętrzną korzenia rozpoznaje pod mikroskopem tkanki budujące korzeń rozpoznaje różne modyfikacje liści rozpoznaje na preparacie mikroskopowym tkanki budujące liść rozróżnia typy ulistnienia łodygi rozpoznaje mszaki wśród innych roślin omawia znaczenie mszaków w przyrodzie i gospodarce człowieka wyjaśnia rolę poszczególnych organów paprotników wymienia miejsca występowania roślin nagonasiennych wymienia przystosowania roślin nagonasiennych do warunków życia wymienia sposoby rozsiewania nasion i owoców rozróżnia owoce pojedyncze i złożone omawia znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka

24 charakteryzuje budowę, rozmieszczenie i funkcje poszczególnych tkanek roślinnych wykonuje preparat ze skórki cebuli i rozpoznaje w nim tkankę okrywającą analizuje budowę wewnętrzną korzenia jako funkcjonalnej całości charakteryzuje przyrost korzenia na grubość rysuje różne systemy korzeniowe rozpoznaje rodzaje unerwienia liści omawia funkcje poszczególnych modyfikacji liści rysuje schematycznie przekrój poprzeczny i podłużny łodygi analizuje cykl rozwojowy mszaków rysuje mech i podpisuje jego organy wyjaśnia, dlaczego mszaki są najprostszymi roślinami lądowymi analizuje cykl rozwojowy paproci charakteryzuje skrzypy, widłaki i paprocie analizuje cykl rozwojowy sosny rozpoznaje rodzime gatunki nagonasiennych określa, z jakiego gatunku drzewa lub krzewu pochodzi wskazana szyszka omawia funkcje poszczególnych elementów budowy kwiatu analizuje cykl rozwojowy roślin okrytonasiennych ocenia znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka, wykazuje związek budowy wskazanej tkanki z jej funkcją rozpoznaje i rysuje tkanki widoczne na przekrojach organów roślinnych wyjaśnia sposób pobierania wody przez roślinę projektuje doświadczenie świadczące o przewodzeniu wody z korzenia do łodygi charakteryzuje modyfikacje korzeni analizuje funkcje poszczególnych elementów budowy anatomicznej liścia rysuje różne typy ulistnienia łodygi analizuje funkcje zmodyfikowanych łodyg projektuje doświadczenie wykazujące ruch korzenia i łodygi wykazuje związek budowy kwiatu ze sposobem zapylania rozpoznaje przy pomocy atlasów 5 gatunków rodzimych paprotników dowodzi związku budowy roślin nagonasiennych ze środowiskiem ich życia charakteryzuje sposoby rozsiewania nasion i owoców, wykazując związek z ich budową rozpoznaje 5 gatunków drzew okrytonasiennych występujących w Polsce

25 DZIAŁ PROGRAMOWY IV wyjaśnia, czym jest tkanka wymienia podstawowe rodzaje tkanek zwierzęcych wymienia funkcje krwi rozpoznaje pod mikroskopem lub na ilustracji rodzaje tkanek wyjaśnia, co to są gąbki podaje miejsca występowania gąbek i parzydełkowców rozpoznaje pierścienice wśród innych zwierząt rozpoznaje ślimaki, małże i głowonogi wśród innych zwierząt wymienia części ciała ślimaków, małży i głowonogów rozpoznaje na ilustracji płazińce i nicienie rozpoznaje stawonogi wśród innych zwierząt określa najważniejsze funkcje tkanek zwierzęcych wymienia rodzaje tkanki łącznej omawia sposób poruszania się stułbi omawia znaczenie gąbek i parzydełkowców w przyrodzie charakteryzuje tasiemce i glisty jako pasożyty układu pokarmowego wskazuje na ilustracji elementy budowy tasiemca wymienia cechy charakterystyczne dla pierścienic rozpoznaje na ilustracji układy pierścienic: pokarmowy, nerwowy i krwionośny wymienia narządy oddechowe mięczaków wskazuje małże jako organizmy produkujące perły Świat bezkręgowców

26 wyjaśnia mechanizm ruchu parzydełkowców dowodzi, że tasiemce są przystosowane do pasożytniczego trybu życia omawia różnice między płazińcami a nicieniami wykazuje związek budowy pijawki z pasożytniczym trybem jej życia porównuje budowę ślimaków, małży i głowonogów wyjaśnia zasady funkcjonowania otwartego układu krwionośnego rozpoznaje na ilustracji przeobrażenie zupełne i niezupełne owadów wymienia charakterystyczne cechy budowy skorupiaków, owadów i pajęczaków klasyfikuje tkanki zwierzęce i wyjaśnia ich rolę rysuje schemat komórki nerwowej i opisuje poszczególne elementy jej budowy omawia działanie układów: pokarmowego, krwionośnego i nerwowego u pierścienic opisuje rodzaje tkanki nabłonkowej charakteryzuje rolę poszczególnych składników morfotycznych krwi dowodzi, że symetria promienista jest przystosowaniem do osiadłego trybu życia analizuje budowę gąbek, wykazując jej prostotę wyjaśnia sposób działania parzydełka charakteryzuje symetrię ciała płazińców dowodzi, że pierścienice są bardziej rozwiniętymi zwierzętami niż płazińce i nicienie omawia budowę wewnętrzną ślimaka wyjaśnia, w jaki sposób powstają perły charakteryzuje sposoby poruszania się poszczególnych grup mięczaków dowodzi, że owady są przystosowane do życia w środowisku lądowym dowodzi istnienia związku między środowiskiem życia a narządami wymiany gazowej projektuje doświadczenie wykazujące znaczenie dżdżownic w użyźnianiu gleby

27 DZIAŁ PROGRAMOWY V określa pokrycie ciała bezkręgowców i kręgowców podaje nazwy elementów szkieletu kręgowców podaje nazwy płetw ryby rozpoznaje skrzela jako narządy wymiany gazowej określa środowiska życia płazów wymienia stadia rozwojowe żaby podaje po dwa przykłady płazów ogoniastych i bezogonowych określa środowisko życia gadów podaje cztery przykłady gadów występujących w Polsce wymienia ptaki różnych środowisk rozpoznaje rodzaje piór ptaków wymienia elementy budowy jaja wyjaśnia konieczność migracji ptaków omawia charakterystyczne cechy ssaków podaje przykłady siedlisk zajmowanych przez ssaki rozróżnia ssaki wśród innych zwierząt rozróżnia ssaki wodne i lądowe wymienia narządy zmysłów ssaków Świat kręgowców

28 wymienia funkcje szkieletu bezkręgowców podaje przykłady szkieletów bezkręgowców wymienia elementy budowy układu nerwowego bezkręgowców i kręgowców wymienia przystosowania ryb do życia w wodzie określa rodzaj zapłodnienia u ryb wymienia przystosowania płazów do życia w wodzie i na lądzie wyjaśnia, na czym polega hibernacja omawia cykl rozwojowy żaby wymienia przystosowania gadów do życia na lądzie omawia znaczenie błon płodowych w rozwoju gadów wymienia narządy zmysłów gadów wymienia przystosowania budowy ptaków do lotu omawia różnice pomiędzy gniazdownikami i zagniazdownikami oraz podaje ich przykłady wyjaśnia rolę gruczołów potowych i włosów w termoregulacji podaje przykłady gatunków ssaków rozróżnia uzębienie drapieżnika i roślinożercy wymienia przystosowania ssaków do zajmowania różnych siedlisk charakteryzuje poszczególne elementy szkieletu kręgowców analizuje budowę układu krwionośnego bezkręgowców określa charakterystyczne cechy rozmnażania ryb wyjaśnia przyczyny wędrówek ryb sporządza notatki z obserwacji charakteryzuje wymianę gazową ryb wykazuje związek trybu życia płazów z ich zmiennocieplnością charakteryzuje płazy ogoniaste i bezogonowe określa środowisko życia ptaka na podstawie budowy jego kończyn określa rodzaj pobieranego przez ptaka pokarmu na podstawie budowy jego dzioba omawia cechy układu oddechowego i krwionośnego płazów związane ze środowiskiem ich życia charakteryzuje funkcje poszczególnych błon płodowych ocenia znaczenie ssaków w życiu i gospodarce człowieka porównuje budowę układu nerwowego bezkręgowców i kręgowców porównuje układ krwionośny ryby i dżdżownicy analizuje pokrycie ciała gadów w aspekcie ochrony przed utratą wody wykazuje związek budowy gadów ze środowiskiem ich życia wykazuje związek między sposobem rozmnażania i typem rozwoju a środowiskiem życia gadów wykazuje związek między przebiegiem wymiany gazowej u ptaków a ich przystosowaniem do lotu

29 charakteryzuje poszczególne elementy budowy jaja charakteryzuje funkcje skóry omawia zalety pęcherzykowej budowy płuc wykazuje związek między funkcjonowaniem poszczególnych narządów zmysłów a trybem życia ssaków porównuje budowę ssaków wodnych i lądowych PODRĘCZNIK 2 DZIAŁ PROGRAMOWY VI Organizm człowieka. Skóra powłoka organizmu wymienia dziedziny biologii zajmujące się budową i funkcjonowaniem człowieka klasyfikuje człowieka do królestwa zwierząt wskazuje komórkę jako element budulcowy ciała człowieka wyjaśnia konieczność dbania o skórę wymienia choroby skóry opisuje dolegliwości skóry podaje przykłady tkanek wylicza układy narządów człowieka opisuje podstawowe funkcje układów narządów człowieka wymienia podstawowe funkcje skóry wymienia warstwy skóry wskazuje funkcje poszczególnych warstw skóry wylicza wytwory naskórka opisuje melaninę jako czynnik decydujący o kolorze skóry opisuje cechy różniące człowieka od innych naczelnych wykazuje stopniowe komplikowanie się budowy człowieka od tkanki do układu narządów wyjaśnia, co to jest homeostaza omawia funkcje skóry wykazuje związek funkcji skóry z jej budową planuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu omawia rolę poszczególnych wytworów naskórka dowodzi, że odcień skóry zależy od zawartości barwnika w skórze omawia objawy dolegliwości skórnych proponuje środki do pielęgnacji skóry młodzieńczej

30 wyjaśnia zależności między układami narządów analizuje zasady pielęgnacji skóry wyjaśnia, czym są alergie skórne ocenia wpływ słońca na skórę demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku urazów skóry Projektuje doświadczenie wykazujące wydalniczą i wydzielniczą funkcję skóry DZIAŁ PROGRAMOWY wskazuje elementy biernego i czynnego aparatu ruchu rozpoznaje szkielet osiowy na modelu lub schemacie podaje nazwy wskazanych elementów budowy szkieletu wylicza elementy szkieletu osiowego określa elementy budowy klatki piersiowej podaje nazwy odcinków kręgosłupa opisuje budowę fizyczną kości wskazuje miejsce występowania szpiku kostnego określa różne kształty kości wymienia rodzaje połączeń kości wskazuje na ilustracji najważniejsze mięśnie szkieletowe określa funkcje wskazanych mięśni szkieletowych wymienia rodzaje tkanki mięśniowej wymienia warunki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania mięśni wymienia naturalne krzywizny kręgosłupa Aparat ruchu

31 wskazuje obręcz barkową i miedniczną na modelu lub schemacie wymienia tkanki budujące szkielet wskazuje mózgo- i trzewioczaszkę na modelu lub ilustracji wymienia narządy chronione przez klatkę piersiową wymienia elementy budowy obręczy barkowej opisuje elementy budowy obręczy miednicznej wskazuje kości kończyn górnej i dolnej na modelu lub schemacie omawia doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości opisuje budowę stawu rozpoznaje rodzaje stawów odróżnia staw zawiasowy od kulistego określa zakres ruchów różnych rodzajów stawów opisuje budowę tkanki mięśniowej wykonuje rysunek tkanki mięśniowej spod mikroskopu demonstruje sposób działania mięśni szkieletowych wyjaśnia, na czym polega antagonistyczne działanie mięśni rozpoznaje wady postawy wylicza przyczyny powstawania wad postawy wskazuje ślad stopy z płaskostopiem wymienia choroby aparatu ruchu opisuje urazy kończyn wyjaśnia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku urazów kończyn

32 omawia sposób działania biernego i czynnego aparatu ruchu wymienia kości tworzące szkielet osiowy, charakteryzuje funkcje szkieletu osiowego omawia rolę chrząstek w budowie klatki piersiowej wymienia kości tworzące obręcze porównuje budowę kończyny górnej i dolnej charakteryzuje zmiany zachodzące w układzie kostnym wraz z wiekiem porównuje kości różnego kształtu wykazuje różnicę między kością długą a płaską charakteryzuje połączenia kości projektuje i wykonuje model stawu omawia rolę szpiku kostnego rozpoznaje pod mikroskopem różne rodzaje tkanki mięśniowej rysuje spod mikroskopu i opisuje obraz tkanki mięśniowej omawia warunki prawidłowej pracy mięśni uzasadnia konieczność regularnych ćwiczeń gimnastycznych planuje proste ćwiczenia poprawiające kondycję mięśni analizuje przyczyny urazów ścięgien rozpoznaje naturalne krzywizny kręgosłupa wyjaśnia przyczyny wad postawy, wskazuje metody zapobiegania wadom kręgosłupa wyszukuje informacje dotyczące sposobów zapobiegania płaskostopiu podaje przyczyny chorób aparatu ruchu podaje przyczyny zmian zachodzących w układzie kostnym na skutek osteoporozy wyjaśnia procesy zachodzące w układzie kostnym podczas urazów wyjaśnia konieczność rehabilitacji po urazach demonstruje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku urazów kończyn porównuje elementy szkieletu do maszyny prostej rozpoznaje tkanki budujące szkielet porównuje tkankę chrzęstną i kostną wskazuje rolę poszczególnych tkanek w budowie kości opisuje związek budowy czaszki z funkcjami, które pełni wykazuje związek budowy odcinków kręgosłupa z pełnionymi funkcjami wykazuje związek budowy z funkcją kończyny dolnej wykazuje związek budowy stawu z rodzajem ruchu kończyny w stawie uzasadnia budowę obręczy miednicznej planuje doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości omawia znaczenie składników chemicznych w budowie kości rozpoznaje na ilustracji wskazane mięśnie szkieletowe opisuje czynności wskazanych mięśni wykazuje związek budowy z funkcją tkanki mięśniowej

33 wyszukuje w internecie ponadprogramowe informacje o mięśniach DZIAŁ PROGRAMOWY VII Układ pokarmowy wymienia podstawowe składniki pokarmowe klasyfikuje substancje odżywcze na budulcowe i energetyczne wskazuje źródła węglowodanów wskazuje produkty spożywcze zawierające białko wymienia pokarmy zawierające tłuszcze przedstawia źródła tłuszczu w diecie człowieka rozróżnia witaminy rozpuszczalne w wodzie i w tłuszczach omawia rolę trzech witamin rozpuszczalnych w wodzie i dwóch rozpuszczalnych w tłuszczach opisuje rolę dwóch makroelementów wymienia mikroelementy opisuje rolę wody w organizmie wymienia rodzaje zębów budujących uzębienie opisuje funkcje poszczególnych rodzajów zębów wskazuje na planszy lub modelu odcinki przewodu pokarmowego lokalizuje wątrobę i trzustkę odpowiednio po prawej i lewej stronie pod żebrami lokalizuje wątrobę i trzustkę odpowiednio po prawej i lewej stronie pod żebrami wymienia zasady higienicznego odżywiania się wymienia choroby układu pokarmowego wyjaśnia, jakie mogą być skutki złego odżywiania się określa przyczyny chorób układu pokarmowego omawia sposób udzielania pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia omawia aminokwas jako cząsteczkę budulcową białek wyróżnia pokarmy pełnowartościowe i niepełnowartościowe podaje funkcje wątroby i trzustki charakteryzuje budowę zęba podaje nazwy procesów zachodzących w przewodzie pokarmowym wymienia enzymy działające w przewodzie pokarmowym wymienia czynniki, od których zależy rodzaj diety wskazuje na piramidzie żywieniowej grupy pokarmów

34 omawia rolę składników pokarmowych w organizmie omawia znaczenie celulozy dla diety wyjaśnia pojęcia pokarm pełnowartościowy i pokarm niepełnowartościowy charakteryzuje rolę tłuszczów w organizmie omawia skutki nadmiernego spożywania tłuszczów zwierzęcych charakteryzuje rodzaje witamin omawia znaczenie procesu trawienia charakteryzuje budowę uzębienia człowieka wyjaśnia związek między budową a funkcjami różnych rodzajów zębów omawia funkcje poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego omawia rolę poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego lokalizuje odcinki przewodu pokarmowego wykazuje związek między dietą a czynnikami, które ją warunkują definiuje pojęcie wartość energetyczna pokarmu wykazuje związek między higieną odżywiania się a profilaktyką chorób układu pokarmowego demonstruje i komentuje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia wyjaśnia zależność między spożywaniem produktów białkowych a wzrostem masy ciała porównuje wartość energetyczną węglowodanów i tłuszczów opisuje różnice między witaminami pochodzenia naturalnego a uzyskiwanymi sztucznie omawia znaczenie makro- i mikroelementów w organizmie człowieka analizuje skutki niedoboru witamin, makroelementów i mikroelementów wyjaśnia zależność zapotrzebowania na wodę od warunków otoczenia i stanu organizmu wykazuje związek między budową a funkcją żołądka opisuje procesy trawienia we wszystkich odcinkach przewodu pokarmowego charakteryzuje choroby układu pokarmowego przygotowuje wystąpienie o zaburzeniach łaknienia i przemiany materii przyswaja treści ponadprogramowe, wykonuje doświadczenia DZIAŁ PROGRAMOWY VIII Układ krążenia

35 omawia funkcje krwi podaje nazwy składników morfotycznych krwi wymienia grupy krwi porównuje żyłę i tętnicę omawia rolę zastawek w żyłach wskazuje na sobie położenie serca wymienia elementy budowy serca omawia pierwszą pomoc w przypadku krwotoków wymienia cechy układu limfatycznego wymienia elementy układu odpornościowego wyróżnia odporność nabytą i wrodzoną wylicza bariery obronne organizmu wyjaśnia, że AIDS jest chorobą wywołaną przez HIV wskazuje uniwersalnego dawcę i biorcę wylicza składniki biorące udział w krzepnięciu krwi omawia na ilustracji mały lub duży obieg krwi omawia funkcje wybranego naczynia krwionośnego rozpoznaje na schemacie zasadnicze elementy budowy serca i naczyń krwionośnych wyjaśnia, czym jest puls wymienia choroby układu krwionośnego odczytuje wyniki badania laboratoryjnego krwi wymienia czynniki wpływające korzystnie na funkcjonowanie układu krwionośnego opisuje budowę układu limfatycznego omawia rolę węzłów chłonnych wylicza narządy współpracujące z układem limfatycznym wskazuje szczepionkę i surowicę jako czynniki odpowiadające za odporność nabytą