doctor HOnOris CAusA ekonomickej univerzity v BrAtislAve

Transkrypt

1 doctor HOnOris CAusA ekonomickej univerzity v BrAtislAve Andrzej CHOCHÓŁ 25. jún 2015

2

3 Vaše Excelencie, Magnificencie, Spektability, Honorability, vážené dámy, vážení páni, Ekonomická univerzita v Bratislave vyjadruje úctu a uznanie vybraným významným osobnostiam okrem iného aj tým, že im udeľuje čestnú vedeckú hodnosť doctor honoris causa. Ide predovšetkým o také významné osobnosti zo zahraničia, ktoré svojou prácou a pôsobením v spoločenskom, či akademickom prostredí prispievajú k rozvoju spolupráce medzi Ekonomickou univerzitou v Bratislave a inštitúciou, ktorú zastupujú. Dovoľujem si Vám s potešením oznámiť, že dnes túto čestnú vedeckú hodnosť udeľuje Ekonomická univerzita v Bratislave pánovi Prof. UEK dr hab. inż. Andrzejovi Chochółovi, rektorovi Ekonomickej univerzity v Krakove, osobnosti, ktorá je v medzinárodných kruhoch uznávaná za svoje aktivity v oblasti rozvoja vedy, výskumu a podpory akademických inštitúcií. Prof. UEK dr hab. inż. Andrzej Chochół patrí k popredným všeobecne erudovaným a uznávaným osobnostiam akademického života v širšom európskom priestore. Jeho akademická a vedecká orientácia je zameraná najmä na oblasť tovaroznalectva a kvality tovaru. Toto odborné pole pôsobenia bolo aj východiskom jeho spolupráce s Ekonomickou univerzitou v Bratislave, ktorá pretrváva už niekoľko desaťročí a v poslednom období sa neustále zintenzívňuje. Za svoju prácu bol ocenený viacerými národnými aj medzinárodnými oceneniami. Udelením čestnej vedeckej hodnosti doctor honoris causa vyjadruje Ekonomická univerzita v Bratislave uznanie Prof. UEK dr hab. inż. Andrzejovi Chochółovi ako medzinárodne uznávanej a rešpektovanej osobnosti akademického života a tiež za jeho celoživotný prínos v oblasti ekonomickej vedy a tovaroznalectva. Bratislava 25. júna 2015 prof. Ing. Ferdinand Daňo, PhD. rektor Ekonomickej univerzity v Bratislave

4 laudácio Vaša Magnificencia, rektor Ekonomickej univerzity v Bratislave, prof. Ing. Ferdinand DAŇO, PhD., vážený pán Prof. UEK dr hab. inż. Andrzej CHOCHÓŁ, rektor Ekonomickej univerzity v Krakove, Vaše Excelencie, Magnificencie, Spektabiles, Honorabiles, milé dámy, vážení páni, vážení účastníci slávnostného zhromaždenia, je pre mňa veľkou cťou, že mám možnosť na slávnostnom zasadnutí vedeckej rady ekonomickej univerzity v Bratislave rozšírenom o vedeckú radu Obchodnej fakulty ekonomickej univerzity v Bratislave predstaviť vám osobnosť pána Prof. uek dr hab. inż. Andrzeja Chochóła, ktorému ekonomická univerzita v Bratislave udeľuje čestnú vedeckú hodnosť doctor honoris causa. Prof. uek dr hab. inż. Andrzej Chochół sa narodil 6. augusta 1954 v krakove. takmer celý profesionálny život Prof. uek dr hab. inż. Andrzeja Chochóła je spojený s ekonomickou univerzitou v krakove, keď na nej v roku 1979 úspešne ukončil magisterské štúdium a v roku 1987 získal vedeckú hodnosť kandidáta vied. v roku 1999 habilitoval na Fakulte tovaroznalectva na ekonomickej akadémii v Poznani. v rokoch 2002 až 2008 zastával funkciu dekana Fakulty tovaroznalectva a v rokoch 2008 až 2012 pôsobil na poste prorektora pre vzdelávanie ekonomickej univerzity v krakove. v súčasnosti je rektorom ekonomickej univerzity v krakove. Akademická a vedecká orientácia Prof. uek dr hab. inż. Andrzeja Chochóła je zameraná na oblasť tovaroznalectva a kvality tovaru a táto oblasť bola východiskom spolupráce s ekonomickou univerzitou v Bratislave. Pre rozvoj tovaroznalectva ako pedagogickej a vedeckej disciplíny na Obchodnej fakulte ekonomickej univerzity v Bratislave mala významný vplyv spolupráca katedry tovaroznalectva a kvality tovaru s katedrami Fakulty tovaroznalectva ekonomickej univerzity v krakove, ktorej počiatky sa datujú od roku významnou mierou sa spolupráca zintenzívnila najmä od roku 2002, keď Prof. uek dr hab. inż. Andrzej Chochół pôsobil vo funkcii dekana Fakulty tovaroznalectva ekonomickej univerzity v krakove a táto spolupráca trvá dodnes. spolupráca je orientovaná predovšetkým na problematiku produktovej politiky, kvality a bezpečnosti produktov a produkcie, na systémy manažérstva kvality a podporu inovácií, t. j. na aspekty, ktoré predstavujú významné faktory konkurencieschopnosti. vzájomné kontakty sa rozvíjali v rámci krátkodobých študijných pobytov, účasti na vedeckých podujatiach a tiež na základe pôsobenia v medzinárodnej organizácii international society of Commodity science and technology so sídlom vo viedni, kde Prof. uek dr hab. inż. Andrzej Chochół v súčasnosti pôsobí vo funkcii prezidenta a významnou mierou sa podieľa na rozvoji uvedenej organizácie. v celkovom obraze o činnosti Prof. uek dr hab. inż. Andrzeja Chochóła zohráva významnú úlohu jeho spolupráca so vzdelávacími inštitúciami vo viacerých oblastiach (tovaroznalecké problémy kvality Poľsko, Forum Ware rakúsko, tovary a trhy ukrajina), ako aj členstvá vo vedeckých radách i v redakčných radách (inovácia pri tvorbe výrobkov a služieb v rámci komisie pre tovaroznalecké vedy a kvalitu Poľsko, kvalita rumunsko). za aktivity v oblasti rozvoja vedy, výskumu a podpory akademických inštitúcií boli Prof. uek dr hab. inż. Andrzejovi Chochółovi udelené mnohé významné medzinárodné a domáce ocenenia: medaila ministerstva školstva Poľskej republiky; medaila udelená národnou bankou ukrajiny (2010); jubilejné medaily k 75. a 80. výročiu založenia vysokej školy ekonomickej v krakove (2005); medaila k 70. výročiu založenia ústavu tovaroznalectva vysokej školy ekonomickej v krakove za zásluhy o rozvoj ústavu (1994/1995); medaila k 60. výročiu Poľnohospodárskej univerzity Hugo kołłątaja v krakove za zásluhy pre univerzitu (2013); medaila udelená k 20. výročiu medzinárodných postgraduálnych štúdií technickej krakovskej univerzity a ekonomickej univerzity v krakove; medaila pri príležitosti II

5 15. výročia Štátnej vysokej školy technicko-ekonomickej Bronislava markieviča v jaroslavli (2013); cena rektora ekonomickej univerzity v krakove (2000, 2001, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011); medaila univerzity bankovníctva v kyjeve za výsledky dosiahnuté v oblasti vedy (2011) a v neposlednom rade medaila ekonomickej univerzity v Bratislave za prínos k rozvoju ekonomickej univerzity v Bratislave (2012). za jeho zásadný prínos bol ocenený vysokými štátnymi vyznamenaniami: poľským štátnym vyznamenaním udeleným prezidentom Poľskej republiky zlatý kríž za zásluhy (2000); vyznamenaním semper Fidelis udeleným 2. mechanizovaným zborom generála vladislava Andersa (2014); vyznamenaním Aurea Praxis škola lídrov 2014 a vyznamenaním za aktivity pre hendikepovaných študentov integralia Prof. uek dr hab. inż. Andrzej Chochół je riadnym členom mnohých profesijných združení, organizácií a spoločenských grémií s európskym, ako aj svetovým pôsobením. z najvýznamnejších sfér pôsobenia možno spomenúť ekonomickú univerzitu v krakove v pozícii dekana Fakulty tovaroznalectva ( ), prorektora pre vzdelávanie ( ) a rektora (od roku 2012); Poľskú tovaroznaleckú spoločnosť v pozícii predsedu (s regionálnou pôsobnosťou v krakove v rokoch , s celoštátnou pôsobnosťou v období a ); international society of Commodity science and technology so sídlom vo viedni v pozícii viceprezidenta (v období a ) a prezidenta (od roku 2014). Vážené Excelencie, Magnificencie, Spektabiles, Honorabiles, vážené dámy, vážení páni, vážení prítomní, všetky uvedené skutočnosti sú jasným dôkazom mimoriadneho a medzinárodne uznávaného postavenia Prof. uek dr hab. inż. Andrzeja Chochóła. jeho vysoká vedecká a výskumná profesionalita podložená rozsiahlymi medzinárodnými skúsenosťami jednoznačne potvrdzuje, že patrí k popredným všeobecne erudovaným a uznávaným osobnostiam akademického života v širšom európskom priestore. Na základe charakteristiky osobnosti Prof. UEK dr hab. inż. Andrzeja Chochóła a tiež na základe rozhodnutí Vedeckej rady Obchodnej fakulty Ekonomickej univerzity v Bratislave a Vedeckej rady Ekonomickej univerzity v Bratislave v súlade s článkom 1 bod 1 Zásad udeľovania titulu Doctor honoris causa na Ekonomickej univerzite v Bratislave (cit.) v zmysle 12 ods. 1 písm. m) zákona č. 131/2002 Z. z. o vysokých školách a o zmene a doplnení niektorých zákonov v znení neskorších predpisov udeľujeme Prof. UEK dr hab. inż. Andrzejovi Chochółovi, medzinárodne uznávanej a rešpektovanej osobnosti akademického života, za jeho celoživotný prínos v oblasti ekonomickej vedy a tovaroznalectva, čestnú vedeckú hodnosť doctor HOnOris CAusA III

6 tovaroznalectvo A výzvy súčasnosti na PríklAde BezPečnOsti PrOduktOv Andrzej CHOCHÓŁ úvod rerum cognoscere causas et valorem je mottom sprevádzajúcim našu univerzitu od začiatku jej existencie a spojeným so začiatkom misie ekonomickej univerzity v krakove (euk). Poznávanie príčin a hodnoty vecí je univerzálne, nadčasové a široké a hlboké súčasne. Bolo prijaté v dobe, keď sa tvorila pôvodná Obchodná akadémia, ktorej základným predmetom záujmu bol tovar a jeho obrat, tzn. veda, zoskupená okolo široko chápaného tovaroznalectva. v tomto roku oslavuje ekonomická univerzita v krakove 90. výročie svojej existencie a okrem celého radu zmien, ktoré sa za tie roky udiali, sa odbor tovaroznalectvo naďalej prednáša a zdá sa, že jeho atraktívnosť, obzvlášť v dobe globalizácie a veľkej ponuky tovarov, je stále veľmi veľká. Potrebu jeho existencie potvrdzujú aj nové vysoké školy v Poľsku, otvárajúce tento študijný smer, ako aj rast infraštruktúry a vedeckovýskumného zázemia garantujúceho jeho permanentný rozvoj. tovaroznalecké vedy v POľsku lídrami v oblasti tovaroznalectva v Poľsku sú s určitosťou tovaroznalecké fakulty na dvoch ekonomických univerzitách v krakove a Poznani. tovaroznalectvo sa taktiež prednáša na fakultách ekonomického charakteru na námornej akadémii v Gdyni, Humanisticko-technologickej univerzite radom a na Polytechnike rzeszów. Okrem toho sa prednáša na ďalších desiatich vysokých školách, takých ako napr. Warmińsko-mazurská univerzita, prírodovedné univerzity v Poznani a lubline, vysoká škola poľnohospodárska vo varšave, alebo na polytechnikách v lodži a rzeszowe. 1 didaktický rozvoj odboru tovaroznalectvo na rôznych vysokých školách je hlavne v posledných rokoch bezpochyby sprevádzaný rozvojom vedy vyjadreným predovšetkým počtom publikácií a dosiahnutých vedeckých titulov. len na fakultách tovaroznalectva v krakove a Poznani bolo od roku 1994 udelených niekoľko desiatok doktorátov, 25 docentúr a bolo podaných niekoľko desiatok návrhov na udelenie vedeckých hodností. spomínaný rozvoj má na jednotlivých vysokých školách rozdielnu dynamiku a je prirodzené, že záujem vedeckej obce je priamo úmerný tradíciám a profilu vysokej školy, na ktorej pôsobí. napríklad v Poznani a krakove dominuje výskum v oblasti priemyselného a potravinárskeho tovaroznalectva. na druhej strane tovaroznalectvo na poľnohospodárskych vysokých školách sa sústreďuje prevažne na výskum v oblasti potravinárstva a na polytechnikách na výskum v oblasti priemyselných tovarov. v Poľsku je tovaroznalectvo podľa platnej klasifikácie disciplínou patriacou do oblasti ekonomických vied, zaraďovanou medzi spoločenské vedy. do oblasti ekonomických vied patria okrem tovaroznalectva aj ekonomika, financie a manažment. tovaroznalectvo je interdisciplinárnou vedou vychádzajúcou z takých vedných odborov, akými sú ekonómia, manažment a spoločenské vedy, ale taktiež z prírodovedných odborov, ako napr. chémia, fyzika, technológia a biológia. v klasickom ponímaní je tovaroznalectvo vedou zaoberajúcou sa skúmaním a hodnotením vlastností úžitkových produktov a prvkov ovplyvňujúcich ich kvalitu v rôznych etapách ich výroby, tzn. v sférach predvýrobnej, výrobnej a po výrobnej. 1 krzysztofiak k. Historia kosmetyki, IV

7 towaroznawstwo WOBeC WsPÓŁCzesnyCH WyzWAń na PrzykŁAdzie BezPieCzeństWA PrOduktÓW Andrzej CHOCHÓŁ WPrOWAdzenie rerum cognoscere causas et valorem takie motto towarzyszyło naszemu uniwersytetu od początków jego istnienia. motto to rozpoczyna również misję uek.poznać przyczyny i wartości rzeczy jest stwierdzeniem uniwersalnym i ponadczasowym oraz szerokim, jak i głębokim w swojej wymowie. Przyjęte zostało w czasie tworzenia Akademii Handlowej, której podstawowym obszarem zainteresowania był towar i jego obrót, a więc wiedza, skupiona wokół szeroko rozumianego towaroznawstwa. W tym roku uniwersytet ekonomiczny w krakowie celebruje 90-lecie swego istnienia i pomimo wielu zmian, jakie dokonały się na przestrzeni tych lat kierunek towaroznawstwo, ciągle jest wykładany i wydaje się, że jego atrakcyjność, zwłaszcza w czasie globalizacji, jak i dużej podaży produktów jest wciąż bardzo duża. Potrzebę jego istnienia potwierdzają coraz to nowe uczelnie w Polsce, otwierające ten kierunek studiów i znacząco powiększające infrastruktury oraz zaplecze naukowe gwarantujące permanentny jego rozwój. nauki towaroznawcze W POlsCe liderami w prowadzeniu kierunku towaroznawstwo są z pewnością dwa wydziały towaroznawcze na uniwersytetach ekonomicznych tzn. w krakowie i Poznaniu. towaroznawstwo wykładane jest też na wydziałach o charakterze ekonomicznym, to jest na Akademii morskiej w Gdyni, na uniwersytecie Humanistyczno technologicznym w radomiu i Politechnice rzeszowskiej. Ponadto na dziesięciu innych uczelniach takich jak np. uniwersytet Warmińsko mazurski, uniwersytety Przyrodnicze w Poznaniu i lublinie, szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, czy Politechniki w Łodzi i rzeszowie. 1 rozwojowi dydaktycznemu kierunku towaroznawstwo na różnych uczelniach bez wątpienia towarzyszy, zwłaszcza w ostatnich latach, rozwój naukowy, widoczny w sposób szczególny w ilości publikacji, osiąganych stopniach i tytułach naukowych. Od 1994 roku tylko, na Wydziale towaroznawstwa w krakowie i Poznaniu nadano kilkadziesiąt stopni doktora, 25 stopni doktora habilitowanego i przeprowadzono kilkadziesiąt postępowań o nadanie tytułu naukowego. rozwój ten oczywiście przebiega z różną dynamiką na różnych uczelniach i naturalnym jest, że zainteresowania kadry naukowej uzależnione są od tradycji i profilu uczelni, na której ona pracuje. Przykładowo w Poznaniu i krakowie dominują badania w obszarze towaroznawstwa przemysłowego i żywności. z kolei na towaroznawstwie prowadzonym na uczelniach rolniczych, pracownicy koncentrują się na badaniach głównie żywności, a na politechnikach na badaniach towarów przemysłowych. zgodnie z przyjętą w Polsce klasyfikacją, aktualnie towaroznawstwo jest dyscypliną w dziedzinie nauk ekonomicznych, która należy do obszaru nauk społecznych. W dziedzinie nauk ekonomicznych mieszczą się, oprócz towaroznawstwa ekonomia, finanse i nauki o zarządzaniu. towaroznawstwo jest nauką interdyscyplinarną bazującą głównie na takich naukach, jak ekonomia, zarządzanie oraz nauki społeczne, ale również na naukach przyrodniczo technicznych takich jak: chemia, fizyka, technologia czy biologia. W ujęciu klasycznym towaroznawstwo jest nauką zajmującą się badaniem i oceną właściwości użytkowanych produktów oraz czynników wpływających na ich jakość na różnym etapie ich wytwarzania, a więc w sferze przedprodukcyjnej, produkcyjnej i poprodukcyjnej. 1 Pod red. zalewski r., towaroznawstwo w ofensywie, Wyd. knt, PAn, Poznań. V

8 známym sloganom 70-tych rokov minulého storočia bolo tvrdenie, že tovaroznalec je advokátom spotrebiteľa. znamenalo to, že tovaroznalec spotrebiteľa ochraňoval. v dobe veľmi nízkej ponuky tovarov, kedy nebol problém s ich odbytom, bolo úlohou tovaroznalca, aby sa do predaja dostali len kvalitné a pre spotrebiteľa bezpečné výrobky, čo ale nebolo vždy jednoduché. Aktuálny trh sa diametrálne zmenil z producentského na spotrebiteľský, na ktorom sa producenti a predajcovia musia snažiť o udržanie si doterajšej klientely a získavanie nových klientov s cieľom garantovať svojim firmám ďalší rozvoj. mohlo by sa zdať, že rozvoj konkurenčného prostredia vytvorí ochranné bariéry pre spotrebiteľov, ktorí majú za danej situácie možnosť vybrať si najvhodnejšie tovary. v tejto súvislosti sa podsúva otázka: čo je príčinou toho, že tovaroznalecká veda nezaznamenáva regres, ale ako som uviedol už predtým, registrujeme práve naopak jej rozvoj? myslím si, že príčinou tohto javu je, okrem iného, sústreďovanie sa na tajomstvami zahalenú bezpečnosť tovarov. rozvoj tovaroznaleckej vedy orientovaný na bezpečnosť tovarov znamená totiž návrat ku klasickej podstate tovaroznalectva, ktoré sa zaoberalo kvalitou produktov a tým súčasne muselo zohľadňovať aj ich bezpečnosť. v súčasnej dobe, pre ktorú je charakteristická obrovská konkurencia a obrovská produkcia tovarov, sa nie vždy stretávame so žiaducim etickým prístupom. v rámci eú bola preto vypracovaná smernica 2 európskeho parlamentu a rady o všeobecnej bezpečnosti výrobkov, ktorá bola implementovaná aj do poľského zákonodarstva. 3 táto smernica vychádzajúca z jedného zo základov spoločenstva, voľného pohybu tovarov a služieb, mala vytvoriť garancie na základe ktorých tovary, ktoré sú v obchodnom obrate v rámci eú pre spotrebiteľov bezpečné. Poľská legislatíva upravuje veľa otázok súvisiacich s bezpečnosťou tovarov na všeobecnej úrovni, spolu s vymedzením zodpovednosti za celý systém bezpečnosti uplatňovaný v poľských podmienkach, k čomu sa podrobnejšie vrátim v ďalšej časti môjho vystúpenia. v prípade priemyselných tovarov sú uplatňované taktiež podrobné normy týkajúce sa technických výrobkov, ale napr. aj kozmetiky a hračiek. HistÓriA kozmetických PríPrAvkOv A ich význam v modernom svete kozmetické prípravky patria do špeciálnej skupiny tovarov, ktoré prichádzajú do bezprostredného kontaktu s ľudským telom a preto podliehajú špeciálnym právnym úpravám. kozmetické prípravky, predovšetkým krémy, balzamy a tzv. farebná kozmetika sú nanášané na kožu a cez ňu môžu prenikať do krvného obehu človeka. touto cestou sa môžu do ľudského organizmu dostávať napr. ťažké kovy, alebo toxické chemické látky. nebezpečenstvo predstavujú taktiež mikroorganizmy, ktoré majú veľké možnosti šírenia sa v dôsledku nesterilného výrobného procesu. keď nazrieme hlbšie do histórie tak zistíme, že kozmetické prípravky patria do tej skupiny tovarov, ktorá sprevádza ľudskú existenciu už od staroveku a je dôležitým faktorom v živote človeka. jedny z prvých informácií, ktoré sa zmieňujú o používaní kozmetických prípravkov, siahajú až do obdobia rokov pred n. l. už v starom egypte bola starostlivosti o telo a vonkajší vzhľad venovaná veľká pozornosť a ideálom krásy v tých časoch bola nefertiti. sfarbenie pokožky získavané používaním kozmetických prípravkov vyjadrovalo spoločenské postavenie. Ženy si maľovali tvár zlatistou alebo bielou olovenou farbou, kontúry očí si zvýrazňovali čiernym galenitom (síran olova) a ústa si maľovali rumelkovými pastami. maľovali si taktiež nechty a vlasy. egypťania, aj muži, veľmi dbali o svoje telo. na umývanie používali íly a na telo si nanášali balzamy s prímesou včelieho medu a aromátov, masti pozostávajúce z olejov a voskov, masky z kremeliny a mlieka, ako aj krémy o. i. z cyprusu a olivového oleja. 4 Od egypťanov prevzali zručnosti používania kozmetických prípravkov Židia, Gréci aj rimania. 2 legun Ł., Przeszłość a XXi wiek w kosmetyce, 3 marcinkiewicz salomonowicz j., zarys chemii i technologii kosmetyków, Gdańsk, krzysztofiak k. Historia kosmetyki, VI

9 znanym sloganem w latach 70 ubiegłego wieku było twierdzenie, że towaroznawca jest adwokatem konsumenta. Co oznaczało, że towaroznawca stał na straży konsumenta, czyli w okresie bardzo niskiej podaży towarów, kiedy nie było problemów z ich sprzedażą zadaniem towaroznawców było, aby w obrocie towarowym znalazły się jedynie towary o dobrej jakości i bezpieczne dla ich konsumentów co nie było łatwe. Aktualnie rynek towarów diametralnie się zmienił, z rynku producenta przeistoczył się w rynek konsumenta, w którym producenci i handlowcy muszą zabiegać o swoich dotychczasowych klientów i pozyskiwać nowych, aby swym firmom zagwarantować rozwój. Wydawałoby się, że rozwój konkurencji stworzy bariery ochronne dla konsumentów, którzy w tych okolicznościach maja szansę wybrać najlepszy dla siebie towar. i tu nasuwa się pytanie: Co powoduje, że w naukach towaroznawczych nie obserwuje się regresu, lecz wprost przeciwnie, jak już wcześniej stwierdziłem, ich rozwój? myślę, że jest to spowodowane między innymi, koncentracją wokół zagadnienia, jakim jest bezpieczeństwo towarów. rozwój naukowy towaroznawców w kierunku bezpieczeństwa towarów, stanowi więc pewien powrót do klasycznego ujęcia towaroznawstwa, które przypomnę zajmowało się jakością produktów i tym samym musiało uwzględniać ich bezpieczeństwo. Aktualnie, w dobie dużej konkurencji i olbrzymiej produkcji towarów nie zawsze mamy do czynienia z etycznymi postawami. W państwach ue, opracowano dyrektywę 2 dotyczącą Ogólnego Bezpieczeństwa Produktów, która została implementowana do ustawodawstwa polskiego. 3 dyrektywa ta, przy jednym z podstawowych założeń wspólnoty państw, tzn. o swobodnym przepływie towarów i usług, miała zagwarantować, że towary znajdujące się w obrocie handlowym na terenie ue są bezpieczne dla ich użytkowników. ustawa polska reguluje wiele kwestii związanych z bezpieczeństwem towarów na poziomie ogólnym, łącznie z określeniem odpowiedzialności za cały system bezpieczeństwa na terenie państwa, co w dalszej części opracowania zostanie bardziej szczegółowo omówione. W przypadku towarów przemysłowych zastosowanie znajdują również przepisy szczegółowe, odnoszące się do wyrobów technicznych, czy też np. kosmetyków i zabawek. HistOriA kosmetyków i ich znaczenie We WsPÓŁCzesnym świecie Ponieważ kosmetyki należą do szczególnej grupy towarowej, która pozostaje w bezpośrednim kontakcie z ciałem człowieka, podlegają szczegółowym rygorom prawnym. kosmetyki, a zwłaszcza kremy, balsamy i tzw. kosmetyka kolorowa nakładane są na powierzchnię skóry i przez nią właśnie, mogą przedostawać się do krwioobiegu człowieka. tą drogą mogą dostawać się do organizmu człowieka np. pierwiastki metali ciężkich, czy też toksyczne związki chemiczne. niebezpieczeństwo stwarzają również mikroorganizmy, które mają dużą szansę rozwoju, przy np. niesterylnie prowadzonej produkcji. Patrząc głębiej do historii, kosmetyki należą do grupy towarowej, która od zarania dziejów towarzyszy człowiekowi i jest dla niego ważnym elementem. jedne z pierwszych informacji na temat stosowania kosmetyków sięgają 3000 lat p.n.e. za czasów faraonów przywiązywano wiele uwagi do pielęgnacji ciała i wyglądu fizycznego. ideałem piękna była w tamtych czasach nefertiti. uzyskiwany dzięki kosmetykom kolor skóry był oznaką zamożności. kobiety malowały twarz farbą złocistą lub biela ołowiową, kontury oczu podkreślały czarnym galanitem (siarczan ołowiu), natomiast usta malowały pastami cynobrowymi. malowano również paznokcie oraz włosy. egipcjanie, w tym mężczyźni, bardzo dbali o swoje ciało. do mycia używali m. in. gliny, a na ciało nakładali balsamy z dodatkiem miodu pszczelego i aromatów oraz mazidła składające się z olejów i wosków, maseczki z ziemi okrzemkowej i mleka oraz kremy m. in. z cyprysu i oliwy z oliwek. 4 umiejętności kosmetyczne przyjęli od egipcjan Żydzi, Grecy i rzymianie. 2 dyrektywa nr 92/59/eeC z dn. 29 czerwca 1992 r. 3 dz. u. nr 229 poz krzysztofiak k. Historia kosmetyki, VII

10 v starovekom ríme bola symbolom správneho používania kozmetických prípravkov, s cieľom zachovania si mladistvého výzoru, krásna cisárovná Poppea. v tom období vznikli v ríme z hygienických dôvodov tzv. rímske kúpele. Používalo sa v nich kozie alebo oslie mlieko a po kúpeli sa na povrch tela nanášali olejčeky a mastičky. Okrem toho si rimanky pudrovali tvár, na ústa používali pomády a nechty si maľovali Henou. Ovídius vo svojom diele umenie lásky napísal: (...) nevesta je ako murovaná stavba. Ak je vpredu aj vzadu zničená, vyžaduje si opravu..., alebo... Ako to dosiahnuť? nech zvedavé dievčatá nazrú do mojej knižky hovoriacej o kozmetike stále širšie používanie kozmetických prostriedkov bolo dôsledkom získavania nových efektívnejších preparátov. veľký význam v tomto smere začala postupne zohrávať ázia vďaka jej bohatým zásobám minerálnych, rastlinných a živočíšnych surovín. takisto vtedajšia Perzia a arabský svet sa stali centrom trhu s kozmetikou a obchodnými cestami Feničanov sa kozmetické prípravky dostávali takmer do celého sveta. napriek tomu, že sa kozmetické prípravky stali v histórii ľudstva dôležitým tovarom, v období stredoveku zaznamenali určitý regres. súčasne s úpadkom rímskej ríše začal upadať aj záujem o hygienu a kult tela. len ženy vo východných krajinách pokračovali v tradícii starostlivosti o telo a používali masky napr. z citrónov a orechov, ako aj krémy s jazmínom a benzoinom. 6 toto obdobie však rýchlo pominulo a už v období renesancie dochádza k ďalšiemu rozvoju kozmetických prípravkov určených na skrášľovanie tela. v tomto období sa, o. i., začali používať parfumy, parfumované vody a poškodenia kože boli zakrývané špeciálnymi púdrami. rozkvet produkcie kozmetických prípravkov a skrášľovania tela nastal v baroku a neskôr v období osvietenstva. Popri ženách začali kozmetiku používať muži maľujúc si ústa a taktiež deti pudrujúc si líca. koncom 18. storočia sa kozmetický priemysel presunul do Francúzska, ktoré sa stalo lídrom v produkcii a spotrebe jeho výrobkov. Od 19. storočia sa kozmetické prípravky začali používať nielen na účely skrášľovania, ale taktiež na zdravotné účely, napr. kúpele. v tomto období sa objavili prvé mydlá a ďalšie nové kozmetické prostriedky a preparáty. mnohé z nich obsahovali syntetické prostriedky a aj také invazívne zložky, akými sú hormóny, alebo rádioaktívne prvky. našťastie, v 20. storočí sa začali v hygienickej kozmetike uplatňovať poznatky chémie a medicíny. v tomto období vznikli kozmetické salóny Heleny rubinstein (1908) a elizabeth Arden (1910), ako aj kozmetické firmy Coty a max Factor. O čo viac bolo v minulosti skrášľovanie tela príčinou poškodenia kože, o to viac sa v 20. storočí začalo ošetrovanie spájať so skrášľovaním a v konečnom dôsledku viedlo až k tomu, že osobná hygiena začala byť súčasťou boja proti vonkajším defektom. v kozmetológii sa začali uplatňovať také odbory, ako napr. kozmetická chémia, dermatológia, onkológia, fyziológia, biochémia a estetická medicína. 7 v súčasnej dobe sa v Poľsku trh s kozmetickými výrobkami rozvíja veľmi rýchlo. napr. v roku 2011 predstavovala hodnota celého trhu s kozmetickými výrobkami 13,9 mld. Pzl, v roku 2012 už 14,3 mld. Pzl. Pre porovnanie treba uviesť, že v roku 2002 hodnota trhu s kozmetickými výrobkami dosahovala 4,69 mld. Pzl (údaje memrb). dnešné životné prostredie je oveľa viac znečistené ako v minulosti. táto skutočnosť si vyžaduje lepšiu ochranu človeka pred jeho negatívnymi vplyvmi, čo prináša veľké výzvy v oblasti výroby kozmetických prípravkov. Okrem toho značná časť spoločnosti trpí alergiami, čo si taktiež vyžaduje zohľadnenie v technológiách výroby moderných kozmetických prípravkov. Berúc do úvahy všetky predtým spomínané fakty je ťažké predstaviť si moderného človeka nepoužívajúceho kozmetické výrobky, ktoré nielen dlhodobo napomáhajú zachovaniu zdravia a vonkajšieho vzhľadu, ale posilňujú 5 legun Ł., Przeszłość a XXi wiek w kosmetyce, 6 marcinkiewicz salomonowicz j., zarys chemii i technologii kosmetyków, Gdańsk, Czyż k., surowce kosmetyków naturalnych, czyli ile natury w produktach organicznych?, Przemysł kosmetyczny, nr 1/2001. VIII

11 W starożytnym rzymie symbolem umiejętności stosowania kosmetyków, w celu przedłużania młodzieńczego wyglądu, była urodziwa cesarzowa Poppea. W tych czasach w rzymie, w celach higienicznych powstały tzw. łaźnie rzymskie, gdzie stosowano mleko kozie czy ośle, a po kąpieli powierzchnię ciała pokrywano olejkami i maściami. Ponadto rzymianki pudrowały twarze i stosowały na usta pomadki, a na paznokcie henny. Owidiusz w sztuce kochania pisał tak: ( ) niewiasta jak kamienica, od tyłu i od frontu jeżeli jest zniszczona dopomina się remontu oraz jak tego dokonać, niechaj ciekawe dziewice zajrzą do mojej książeczki, mówiącej o kosmetyce 5 Coraz szersze wykorzystanie kosmetyków wiązało się z pozyskiwaniem nowych efektywniejszych preparatów. duże znaczenie zaczęła odgrywać Azja, ze względu na duże zasoby bogactw mineralnych, roślinnych i zwierzęcych. również ówczesna Persja i Arabia stały się centrum rynku kosmetycznego, a poprzez szlaki handlowe Fenicjan kosmetyki docierały do niemalże całego starożytnego świata. Pomimo, że kosmetyki stały się ważnym towarem w historii ludzkości to jednak odnotowano czasy regresu, co miało miejsce w okresie średniowiecza. Wraz z upadkiem cesarstwa rzymskiego zmniejszało się zainteresowanie związane z higieną i kultem ciała. jedynie kobiety z obszarów wschodnich kontynuowały tradycję pielęgnacji ciała, stosując maseczki np. z cytryn i orzechów oraz kremy z jaśminem i benzoiną. 6 jednak czasy te szybko minęły i już w renesansie nastąpił dalszy rozwój kosmetyków upiększających ciało. stosowano wówczas m. in. perfumy i wody zapachowe, a wady skóry tuszowane były specjalnymi pudrami. rozkwit produkcji i upiększania ciała miał miejsce w baroku, a potem oświeceniu. Oprócz kobiet, kosmetyki zaczęli stosować mężczyźni, np. malując sobie usta czy dzieci pudrując policzki. z końcem, Xviii w przemysł kosmetyczny przeniósł się do Francji, która stała się liderem w produkcji i konsumpcji tych wyrobów. Od XiX w. kosmetyki zaczęto stosować nie tylko w celach upiększających, ale również w celach zdrowotnych np. kąpielach. Powstały wówczas pierwsze mydła oraz inne nowe środki i preparaty kosmetyczne. Wiele z nich zawierało syntetyczne środki oraz takie inwazyjne substancje, jak hormony czy środki promieniotwórcze. na szczęście w XX w. zaczęto stosować w kosmetyce higienicznej zdobycze chemii i medycyny. Powstały wówczas salony kosmetyczne: Heleny rubinstein (w 1908 r.) i elizabeth Arden (w 1910 r.), a także firmy kosmetyczne, takie jak: Coty czy max Factor. O ile wcześniej upiększanie ciała powodowało często szkody na skórze, o tyle w XX w. łączono pielęgnację z upiększaniem, co w konsekwencji powodowało, że higiena osobista połączona była ze zwalczaniem defektów. W kosmetologii zaczęto wykorzystywać, takie dziedziny jak: chemia kosmetyczna, dermatologia, onkologia, fizjologia, biochemia czy medycyna estetyczna. 7 Aktualnie rynek kosmetyczny w Polsce bardzo szybko się rozwija. Przykładowo wartość całego rynku kosmetyków w 2011 r. wynosiła 13.9 mld zł. a w 2012 r., aż 14,3 mld. dla porównania warto wspomnieć, że wartość rynku kosmetycznego w 2002 r. wyniosła 4,69 mld zł (dane memrb). dzisiejsze środowisko naturalne jest o wiele bardziej skażone, niż w czasach minionych, co wymaga lepszego zabezpieczenia człowieka przed nim i to właśnie m.in. rodzi mocne wyzwania w produkcji kosmetyków. Ponadto znaczna część społeczeństwa ma problemy alergiczne, co wymaga również uwzględnienia w technologii nowoczesnych kosmetyków. mając na uwadze wszystkie wymienione wcześniej dane, trudno sobie wyobrazić współczesnego człowieka nieużywającego kosmetyków, które nie tylko przyczyniają się do zachowania zdrowia, urody na długi czas, ale rów- 5 legun Ł., Przeszłość a XXi wiek w kosmetyce, 6 marcinkiewicz salomonowicz j., zarys chemii i technologii kosmetyków, Gdańsk, Czyż k., surowce kosmetyków naturalnych, czyli ile natury w produktach organicznych?, Przemysł kosmetyczny, nr 1/2001. IX

12 aj jeho sebavedomie. na to, aby vyhovoval týmto požiadavkám, musí byť kozmetický prípravok účinný, nesmie škodiť užívateľovi, tzn., že musí byť predovšetkým bezpečný. Pri analýze vyššie uvedených surovín používaných na výrobu kozmetických prípravkov v minulosti, veľa z nich malo na spotrebiteľov skutočný účinok, ale rozhodne neboli bezpečné, čo je pri súčasných možnostiach vedy a výskumu v oblasti toxikológie neprípustné. v tom spočíva úloha kvalitne vzdelaného a pripraveného tovaroznalca, ktorý má možnosti skúmania výrobkov, poznajúceho nároky kladené na tieto výrobky a súčasne disponujúceho príslušnou legislatívou poskytujúcou mu možnosť efektívne v tomto smere konať. legislatíva týkajúca sa kozmetických PríPrAvkOv v POľsku A eú Poľské právne predpisy týkajúce sa kozmetických prípravkov vychádzajú zo zákona o kozmetických prípravkoch prijatého v roku zákon vychádza z legislatívy eú, konkrétne zo smernice rady ehs o aproximácii zákonov členských štátov týkajúcich sa kozmetických výrobkov z 27. júla táto legislatíva reguluje bezpečnosť kozmetických prípravkov, predovšetkým ich zloženie, spôsob označenia, určuje podmienky ich výroby a obratu, sprievodnú dokumentáciu a dokonca ich testovania na zvieratách. jej súčasťou je určenie zodpovednosti za kozmetické výrobky nachádzajúce sa v predaji a na tieto účely vytvorených kontrolných inštitúcií. 10 výhradnú zodpovednosť za súlad kozmetického výrobku s právnymi predpismi a jeho bezpečnosť nesie producent a v prípade distribúcie dovozca, ktorý uvádza kozmetický výrobok do predaja v rámci európskej únie. tieto normy zakazujú testovanie kozmetických prípravkov na zvieratách a taktiež definujú chemické látky, ktorých používanie v kozmetických výrobkoch je zakázané kvôli ich nebezpečným toxickým účinkom na človeka. definujú taktiež látky, ktorých použitie v kozmetických výrobkoch je prípustné, ale výhradne v obmedzenom množstve, oblasti a podmienky ich aplikácie tzn., v akom rozsahu boli tieto požiadavky prekročené. 11 Pripúšťajú prítomnosť obmedzeného množstva zakázaných látok v zložení kozmetických prípravkov, pokiaľ nie je možná ich eliminácia v procese výroby, čo predstavuje jedinú výnimku. spomínané zákony z rokov 2001 a 2013 zaväzujú k umiestneniu stanovených informácií na kozmetických výrobkoch, s dôrazom na ich kvalitatívne zloženie. výnimkou môže byť súhlas Hlavného sanitárneho inšpektorátu na utajenie zloženia výrobku na základe žiadosti výrobcu. samozrejme, že v oblastiach, ktoré neupravuje zákon o kozmetických prípravkoch, vymedzuje bezpečnostné zásady predtým spomínaný zákon o všeobecnej bezpečnosti výrobkov. 12 v súlade s týmto zákonom, ktorý je implementáciou európskej smernice je bezpečným produktom taký výrobok, ktorý v bežných alebo iných predvídateľných podmienkach jeho použitia nepredstavuje nebezpečenstvo pre jeho užívateľov, alebo spôsobuje zanedbateľné ohrozenie, ktoré sa dá tolerovať pri jeho bežnom používaní. tento zákon chráni trh pred výrobkami nespĺňajúcimi podmienky bezpečnosti, zaväzuje distribútorov výrobkov k ich monitorovaniu, zhromažďovaniu informácií o ohrození konzumentov pri ich používaní a promptnému informovaniu výrobcu a príslušného (vojvodského) inšpektora Obchodnej inšpekcie. 8 dz. u. nr 42 z dn. 11 maja 2001 r. poz. 473 z późniejszymi zmianami. 9 dyrektywa76/768/ ewg ze zmianami. 10 dz. u z dn. 19 kwietnia 2013 r. poz. 475). 11 dz. u nr 72 poz dz. u. nr 229 z dn. 31 grudnia 2003 r. poz X

13 nież poprawiają jego samopoczucie. Aby sprostać tym trudnym wymaganiom, kosmetyk powinien być skuteczny, ale przy tym, nie powinien szkodzić konsumentowi, czyli przede wszystkim powinien być bezpieczny. jeśli przeanalizuje się surowce stosowane w historii do produkcji kosmetyków, które przedstawiłem wcześniej, to spora z nich część była dla konsumentów skuteczna, ale z pewnością nie była bezpieczna, na co aktualnie, przy współczesnych możliwościach nauki i wiedzy na temat toksyczności związków, nie wolno pozwolić. na straży tego powinien stać dobrze wykształcony i przygotowany do zawodu towaroznawca, który posiada możliwości badania produktu, zna wymagania stawiane produktom, a przy tym jest wyposażony w odpowiednie akty prawne umożliwiające skuteczne działanie. ustawodawstwo dotyczące kosmetyków W POlsCe i ue W Polsce Przepisy prawne dotyczące kosmetyków zawiera ustawa o kosmetykach z 2001 r. 8 ustawa ta powstała na bazie prawa unijnego tzn. dyrektywy z dn. 27 lipca 1976 r. 9 w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich w obszarze produktów kosmetycznych. ustawodawstwo to reguluje bezpieczeństwo kosmetyków, a zwłaszcza ich skład, sposób oznakowania, określa warunki produkcji oraz obrotu, prowadzoną dokumentację a nawet wykonywanie testów na zwierzętach. istotnym elementem tego prawa jest wskazanie odpowiedzialności za produkty kosmetyczne znajdujące się w obrocie handlowym oraz określenie jednostek nadzorujących. 10 Wyłączną odpowiedzialność za zgodność produktu kosmetycznego z przepisami prawa i jego bezpieczeństwo ponosi producent a w sytuacji dystrybucji importer, który wprowadza produkt kosmetyczny do obrotu na terenie unii europejskiej. Przepisy te zakazują testowania kosmetyków na zwierzętach a także określają substancje chemiczne, których stosowanie w kosmetykach jest zabronione z uwagi na ich toksyczne, niebezpieczne oddziaływanie na człowieka. Określają również substancje dozwolone do stosowania w kosmetykach, ale wyłącznie w ograniczonych ilościach, zakresie i warunkach stosowania o ile wymagania te zostały przekroczone. 11 dopuszcza się obecność śladowych ilości substancji niedozwolonych w składzie kosmetyków, jeśli nie jest możliwa ich eliminacja w procesie produkcji i to stanowi jedyny wyjątek. Przytoczone ustawy z 2001 r. i 2013 r. zobowiązują do umieszczania określonych informacji na kosmetykach, a zwłaszcza podania ich składu jakościowego. za wyjątkiem sytuacji, w której Główny inspektorat sanitarny na wniosek producenta może wydać zgodę na jego utajnienie. jest oczywiste, że w zakresie nieuregulowanym ustawą o kosmetykach, zasady bezpieczeństwa produktów określa, wcześniej już przytoczona ustawa o ogólnym bezpieczeństwie produktów. 12 zgodnie z tą ustawą, będącą implikacją dyrektywy europejskiej produktem bezpiecznym jest taki produkt, który w zwykłych lub innych, dających się w sposób uzasadniony przewidzieć warunkach jego użytkowania, nie stwarza żadnego zagrożenia dla konsumentów lub stwarza znikome zagrożenie, dające się pogodzić z jego normalnym użytkowaniem. ustawa ta zabezpiecza rynek przed wyrobami, które nie spełniają zasad bezpieczeństwa oraz zobowiązuje dystrybutorów produktów do ich monitorowania, a przy tym do przyjmowania informacji o zagrożeniach powodowanych przez produkt od konsumentów i przekazywania ich w trybie natychmiastowym producentowi oraz właściwemu wojewódzkiemu inspektoratowi inspekcji Handlowej. 8 dz. u. nr 42 z dn. 11 maja 2001 r. poz. 473 z późniejszymi zmianami. 9 dyrektywa76/768/ ewg ze zmianami. 10 dz. u z dn. 19 kwietnia 2013 r. poz. 475). 11 dz. u nr 72 poz dz. u. nr 229 z dn. 31 grudnia 2003 r. poz XI

14 v prípade porušovania všeobecných zásad bezpečnosti výrobkov príslušné kontrolné orgány administratívnym spôsobom rozhodujú o stiahnutí tovaru z obratu a môžu prijať aj adekvátne sankcie. Okrem toho ek koncom prvej dekády 21. storočia prijala dokument standard COsmOs (Cosmetics Organic standard), ktorý definuje podmienky certifikácie prírodných kozmetických prípravkov. táto certifikácia spadá do kompetencie európskych certifikačných inštitúcií, ktoré sú oprávnené potvrdzovať autentickosť prírodného kozmetického prípravku so zohľadnením jeho obsahového zloženia. vzhľadom na to, že kozmetické prípravky patria do skupiny tovarov tešiacich sa veľkému záujmu spotrebiteľov, objavil sa v tomto segmente aj problém nekalej konkurencie. Preto bol prijatý zákon o boji proti nekalej konkurencii 13, ktorý ju definuje ako činnosť v rozpore so zákonom alebo dobrými mravmi. Okrem toho, na základe výroku najvyššieho súdu z 2. januára 2007, je nekalou konkurenciou v rozpore s dobrými mravmi je uvedenie do predaja výrobku druhovo identického s už na trhu existujúcim jedinečným výrobkom tohto druhu iného producenta, ak bol záujem klientov oň vyvolaný v dôsledku podobnosti balenia, vyvolávajúceho vo vedomí klientov pozitívne asociácie s už zafixovaným vzhľadom výrobku pôvodne uvedeného na trh. úlohou zákona z 23. augusta je na druhej strane chrániť firmy pred nekalou konkurenciou podľa definovaného zoznamu neetických obchodných praktík. v záujme bezpečnosti bol vytvorený systém spolupráce a výmeny informácií rapex rapid Alert system for non- Food consumer products. ide o sieť systému včasného varovania založeného na tom, že informácie o nebezpečných nepotravinárskych výrobkoch pôvodom z jednotlivých členských krajín eú a ehp sú poskytované vládam a príslušným orgánom ďalších krajín, ktoré ich registrujú. Hlavným cieľom systému rapex je zabrániť, aby sa takéto výrobky dostávali k ďalším spotrebiteľom. 15 na záver si dovolím konštatovať, že európsky spotrebiteľ disponujúci takýmto právnym systémom môže mať pri nákupe kozmetických prípravkov pocit bezpečnosti. napriek tomu, bez ohľadu na všetky opatrenia prijaté eú, nie je situácia konkrétne napr. v Poľsku úplne bezpečná. vyplýva to z veľkého spoločenského záujmu o kozmetické prípravky a popri tom nie príliš efektívneho úsilia o elimináciu nekalej konkurencie na trhu. záver v dôsledku veľkej potreby nakupovania kozmetických prípravkov spotrebiteľmi a súčasne v dôsledku obmedzených finančných možností časti spotrebiteľov sa vytvoril a rozvinul čierny trh. na tomto trhu sa objavujú falzifikáty, tzn. tovary vzhľadovo klamlivo podobné originálom známych svetových kozmetických značiek. sú vyrábané nekalou konkurenciou a predávané za nízke ceny mimo bežného tovarového obehu, napr. na trhoviskách alebo cestou internetu. týmto spôsobom sú predávané aj výrobky neznámeho pôvodu dovážané zo zahraničia. vzhľadom na formu ich predaja sa vymykajú z rámca spomínanej právnej kontroly a predstavujú veľké nebezpečenstvo pre kupujúcich. na doplnenie treba uviesť, že napr. v roku 2007 podľa správy rapex o nebezpečných konzumných produktoch predstavovali kozmetické prípravky pri zohľadnení jednotlivých kategórií výrobkov 6 % všetkých hlásení. Podľa správy rapex boli za posledné dva roky v kozmetických prípravkoch zistené nebezpečné prípravky, ktoré nespĺňali zákonné požiadavky v dôsledku čoho museli byť stiahnuté z trhu a dokonca zlikvidované. 13 dz. u r. nr 47, poz dz. u r. nr 17 poz Annual report on the operations on the rapid Alert system non-food consumer products XII

15 Gdy nie spełnione są zasady ogólnego bezpieczeństwa produktów organy nadzorcze w trybie administracyjnym zabraniają obrotu tymi towarami oraz mogą nałożyć stosowne kary. Ponadto pod koniec pierwszej dekady XXi w. komisja europejska zatwierdziła dokument standard COsmOs (Cosmetics Organic standard), w którym określono zasady certyfikacji kosmetyków naturalnych. Certyfikacja ta jest zadaniem europejskich jednostek certyfikujących, które określają autentyczność kosmetyku naturalnego, pod względem zawartości składników. Ponieważ kosmetyki należą do grupy towarów cieszących się dużym zainteresowaniem konsumentów pojawił się też problem nieuczciwej konkurencji. dlatego też uchwalono ustawę o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji 13, która określa czyn nieuczciwej konkurencji, jako działanie sprzeczne z prawem lub dobrym obyczajem. Oprócz tego orzeczenie sądu najwyższego z dn. 02 stycznia 2007 r. określa, że sprzeczne z dobrymi obyczajami jest wprowadzanie do obrotu gospodarczego wyrobu rodzajowo tożsamego z istniejącym na rynku jedynym tego rodzaju wyrobem innego producenta, jeżeli przyciągnięcie uwagi klientów nastąpiło w wyniku podobieństwa opakowania wywołującego pozytywne skojarzenia z utrwalonym w świadomości klientów wizerunkiem wyrobu wcześniej wprowadzonego. natomiast ustawa z dn. 23 sierpnia 2007 r. 14 ma za zadanie chronić przedsiębiorstwa przed działaniem nieuczciwej konkurencji, zawierając przy tym spis nieetycznych praktyk handlowych. Ponadto dla zwiększenia bezpieczeństwa został powołany system współpracy i wymiany informacji rapex rapid Alert system for non-food consumer products. jest to sieć systemu wczesnego ostrzegania, polegająca na tym, że informacje o niebezpiecznych produktach nieżywnościowych, pochodzące z poszczególnych państw członkowskich ue, z kraju oraz europejskiego Obszaru Gospodarczego, docierają do władz pozostałych krajów oraz odpowiednich organów, które zajmują się ich rejestrowaniem. zasadniczym celem systemu rapex jest niedopuszczenie do tego, aby takie produkty docierały do innych konsumentów. 15 reasumując należy stwierdzić, że konsument europejski mając tak przygotowany system prawny może mieć poczucie bezpieczeństwa kupując produkty kosmetyczne. tymczasem, pomimo tych wszystkich działań podjętych w ue i przykładowo w Polsce sytuacja nie jest w zupełności bezpieczna. Przede wszystkim wynika to z faktu dużego, społecznego zainteresowania kosmetykami z równoczesną nieskuteczną eliminacją nieuczciwej konkurencji z rynku. uwagi końcowe W związku z dużą potrzebą zakupu kosmetyków przez konsumentów, jednocześnie ograniczonymi możliwościami finansowymi części konsumentów rozwinął się tzw. czarny rynek. na rynku tym pojawiają się falsyfikaty tzn. towary łudząco podobne, pod względem wizualnym do znanych, światowych firm kosmetycznych. są one jednak produkowane przez nieuczciwą konkurencję i sprzedawane po niskiej cenie, poza formalnym obrotem towarowym np. na targach czy też drogą internetową. również tą drogą sprzedawane są towary niewiadomego pochodzenia, sprowadzane np. z zagranicy. towary te, ze względu na formę obrotu wymykają się opisanej kontroli prawnej i stwarzają duże zagrożenie dla osób, które je kupują. dodatkowo należy stwierdzić, że np. w 2007 r. według raportu na temat niebezpiecznych produktów konsumpcyjnych rapex kosmetyki stanowiły 6 % wszystkich zgłoszeń, biorąc pod uwagę kategorie produktów. natomiast według raportu rapex z ostatnich dwóch lat, stwierdzono substancje niebezpieczne w kosmetykach, które nie spełniały wymogów ustawowych, co spowodowało ich wycofanie z rynku a nawet zniszczenie produktu. 13 dz. u r. nr 47, poz dz. u r. nr 17 poz Annual report on the operations on the rapid Alert system non-food consumer products XIII

16 napríklad: v mydlách boli nájdené mikrobiologické nečistoty a zistené látky schopné vyvolávať nádorové ochorenia; v šampónoch zistené mikrobiologické nečistoty spôsobené ako dôsledok použitia chemických látok zakázaných pri výrobe kozmetických prípravkov; v kozmetických maskách a balzamoch zistené chemické látky zakázané v kozmetických prípravkoch; v zubných pastách mikrobiologické a chemické nečistoty; v rúžoch chemické nečistoty, napr. nadmerné množstvo kadmia a olova; v krémoch mikrobiologické a chemické nečistoty; v parfémoch chemické nečistoty, obsahujú napr. arzén; v púdroch mikrobiologické a chemické nečistoty, obsahujúce napr. olovo. Chemické a mikrobiologické znečistenia zistené v rôznych kozmetických prípravkoch sú podľa správy rapex za roky zaznamenané až na 100 strojom písaných stránkach. v rámci rekapitulácie si dovolím konštatovať, že dokonca v kozmetických prípravkoch nachádzajúcich sa vo formálnom distribučnom obehu je veľa prípravkov všeobecne nespĺňajúcich zákonné požiadavky a tým nebezpečných pre spotrebiteľov. časť z nich, pokiaľ budú nahlásené do systému rapex, bude stiahnutá z trhu. veľkú hrozbu však predstavujú kozmetické prípravky distribuované na čiernom trhu. Preto si tato situácia vyžaduje ešte väčšie sprísnenie kontroly trhu eú s kozmetickými prípravkami. A to aj vtedy, keď sa to netýka len kozmetických prípravkov, ale aj ďalších priemyselných a potravinárskych výrobkov. stáva sa, že z času na čas sa v literatúre objavujú alarmujúce články informujúce o škodlivosti make-upov s tým, že obsahujú stopové množstvá ťažkých kovov. v niektorých prípadoch sú informácie nejasné s ohľadom na fakt, že olovo je napr. prvkom nachádzajúcim sa vo voľnej prírode, tzn. že sa nachádza vo vode aj v pôde. Priemerne obsahuje zemská kôra cca od 0,00001 do 0,00014 %. Pri pití vody sa nám môže dostať do tela viac olova, ako ženám používajúcim rúže, v ktorých boli zistené stopy olova s hodnotami nižšími ako určujú právne normy. 16 s podobnými prípadmi sa stretávame aj u takých kovov, akými sú arzén, antimón, kadmium, alebo ortuť. k tejto situácii dochádza preto, že tieto články píšu osoby bez dostatočných tovaroznaleckých vedomostí z oblasti kozmetických prípravkov. treba zdôrazniť, že problémy bezpečnosti tovarov sa netýkajú len kozmetických prípravkov, ale všetkých produktov slúžiacich na uspokojovanie ľudských potrieb. Preto je úloha vzdelaného tovaroznalca na tomto ťažkom a zložitom trhu nezastupiteľná. Aj preto je na mieste vrátiť sa k mottu citovanému na začiatku môjho vystúpenia a hlboko sa nad ním zamyslieť: rerum cognoscere causas et valorem. Cítim potrebu ešte dodať, že problém, ktorý som tu dnes predostrel bol čiastočne známy už v staroveku. v snahe vysporiadať sa s ním prijali ľudia v staroveku za patróna obchodu gréckeho boha Hermesa, resp. merkura, ktorý sa stal ochrancom obchodných ciest a výmeny tovarov. jeho úlohou bolo, o. i., aj potieranie nekalej konkurencie a dohľad nad kupcami. úplne na záver si pokladám za povinnosť obrátiť pozornosť na skutočnosť, že úloha tovaroznaleckej vedy, vzhľadom na permanentný rozvoj trhu a medzinárodnej obchodnej výmeny, nielen že nestráca na svojom význame, ale jej význam bude v dobe rozvoja nových technológii ďalej narastať XIV

17 Przykładowo: w mydłach stwierdzono skażenie mikrobiologiczne oraz wykryto substancje mogące powodować choroby nowotworowe; w szamponach odkryto skażenie mikrobiologiczne wywołane przez zastosowanie substancji chemicznych, niedozwolonych w produkcji kosmetyków; w maseczkach i balsamach wykryto również substancje chemiczne niedozwolone w kosmetykach; w pastach do zębów skażenie mikrobiologiczne i chemiczne; w pomadkach do ust skażenie chemiczne, np. nadmierną ilość kadmu i ołowiu; w kremach skażenie mikrobiologiczne i chemiczne; w środkach zapachowych skażenie chemiczne, np. zawartość arsenu; w pudrach skażenie mikrobiologiczne i chemiczne, np. zawierają ołów. skażenia chemiczne i mikrobiologiczne zgodnie z raportem rapex za lata w różnych kosmetykach spisane są prawie na 100 stronach maszynopisu. Podsumowując, można zatem stwierdzić, że nawet w kosmetykach znajdujących się w formalnym obiegu dystrybucyjnym, znajduje się wiele kosmetyków nie spełniających obecnie wymagań prawnych, a więc będących dużym zagrożeniem dla użytkowników. Część z nich, o ile zostanie zgłoszona do systemu rapex, zostaje wycofana z rynku. natomiast bardzo dużo zagrożenia stwarzają kosmetyki dystrybuowane na czarnym rynku. zatem sytuacja ta wymaga jeszcze większego uszczelnienia rynku kosmetyków w ue. Choć przecież nie dotyczy to tylko kosmetyków, ale również innych towarów przemysłowych czy żywności. W tym miejscu należy stwierdzić, że od czasu do czasu pojawiają w literaturze artykuły, które podnoszą alarm, że produkty do makijażu są szkodliwe, ze względu na zawartość śladowych ilości metali ciężkich. W niektórych przypadkach są to informacje nierzetelne z uwagi na fakt, że np. ołów jest pierwiastkiem występującym w przyrodzie, a więc jest obecny w wodzie czy glebie. średnia zawartość Pb w skorupie ziemskiej wynosi ok. 0,00001 do 0, %. A zatem pijąc wodę możemy wchłonąć więcej ołowiu, niż kobiety używające np. pomadek do ust, w których wykryto śladowe ilości ołowiu, tzn. poniżej poziomu wymagań prawnych. 16 Podobna sytuacja występuje w przypadku takich metali, jak arsen, antymon, kadm czy rtęć. taka sytuacja wynika z faktu, że artykuły na ten temat przygotowywały osoby nie posiadające dostatecznej wiedzy towaroznawczej z zakresu kosmetyków. należy podkreślić, że problemy bezpieczeństwa produktów nie dotyczą tylko wyrobów kosmetycznych, ale wszystkich produktów służących zaspokajaniu potrzeb człowieka. dlatego rola wykształconego towaroznawcy, na tym trudnym i złożonym rynku, jest nie do przecenienia. i tutaj można wrócić do przedstawionego na początku stwierdzenia i głęboko się nad nim zastanowić: rerum cognoscere causas et valorem. na zakończenie chciałbym jeszcze dodać, że problem, który dzisiaj przedstawiłem był już częściowo znany w starożytności. Aby mu jakoś zaradzić, starożytni przyjęli za patrona handlu greckiego boga Hermesa, zwanego też merkurym (łac.), który stał się również opiekunem dróg handlowych i wymiany dóbr. jego zadaniem m.in. było płoszenie cieni nieuczciwej konkurencji i czuwanie nad kupcami. należy zatem zwrócić uwagę, że ze względu na permanentny rozwój rynku i międzynarodowej wymiany handlowej rola nauk towaroznawczych, nie tylko nie straci na znaczeniu, ale nawet będzie wzrastać, w dobie rozwoju nowych technologii XV

18 XVI

19 DoCTor honoris CAUsA EKonomICKEJ UnIVErZITy V BrATIslAVE ( ) XVII

20 XVIII