Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego

Transkrypt

1 Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego

2 Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 2 Niniejszy materiał powstał jako rezultat projektu: MROCZNA STRONA GRANICY skala i przyczyny występowania szarej strefy w powiatach województwa podkarpackiego graniczących z Ukrainą Program Operacyjny Kapitał Ludzki Numer i nazwa Priorytetu: VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich Numer i nazwa Działania: 6.1 Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywności zawodowej w regionie Numer i nazwa Poddziałania: Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy Nr projektu: WND-POKL /08 Instytucja Wdrażająca: Wojewódzki Urząd Pracy w Rzeszowie Strona projektu: Realizator projektu: BD Center Paweł Walawender Zaczernie, Miłocin229 tel./fax (017) , tel. (017) biuro@bdcenter.pl Internet: Kierownik projektu: dr Paweł Walawender

3 Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 3 SPIS TREŚCI WSTĘP RUCH GRANICZNY NIELEGALNE MIGRACJE PRZEMYT ZORGANIZOWANA PRZESTĘPCZOŚĆ TRANSGRANICZNA SPIS ILUSTRACJI... 20

4 Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 4 WSTĘP Wyrazistymi elementami w krystalizującej się obecnie nowej Europie są dwa podstawowe nurty polityczne, z których pierwszy poszerza, pogłębia i doskonali procesy integracyjne paostw, a drugi dokonuje jej rozwarstwienia poprzez regionalizację i współpracę transgraniczną. W nurcie pierwszym, tak charakterystycznym dla Unii Europejskiej, obserwuje się podejmowanie wspólnych decyzji ekonomiczno-politycznych np. w odniesieniu do polityki walutowej, handlowej czy też rolnej, co jest odbierane jako osłabianie władz paostwowych. Natomiast w drugim nurcie, poprzez wzrost współpracy gospodarczej i społeczno-kulturalnej w regionach i obszarach transgranicznych, wzrasta znaczenie władz regionalnych w zakresie gospodarki, kultury i oświaty, a także bezpieczeostwa i porządku publicznego. Zjawisko to w pewnych gremiach społeczeostwa budzi niepokój przed atomizacją i zanikiem paostwowości w Europie, a w innych wzbudza nadzieję, że decentralizacja i wzrost znaczenia regionów przybliży obywateli do procesów podejmowania decyzji gospodarczych i politycznych oraz zwiększy efektywnośd ich kontroli nad aparatem władzy. Idea autonomii lokalnej znalazła się w systemie prawa międzynarodowego po sporządzonej w Madrycie 21 maja 1980 r. Europejskiej Konwencji Ramowej o współpracy między wspólnotami i władzami terytorialnymi oraz Europejskiej Karcie Samorządu Terytorialnego, sporządzonej w Strasburgu 15 października 1985 r. Według Konwencji Ramowej za współpracę transgraniczną uważa się każde wspólnie podjęte działanie mające na celu umocnienie i dalszy rozwój sąsiedzkich kontaktów między wspólnotami i władzami terytorialnymi dwóch lub większej liczby umawiających się stron, jak również zawarcie porozumieo i przyjęcie uzgodnieo koniecznych do realizacji takich zamierzeo, w tym pomiędzy rządami. Uzgodnienia dotyczące współpracy Polski ze wszystkimi krajami ościennymi, zostały zawarte w odpowiednich kontraktach jak np. w Traktacie między Rzeczpospolitą Polską a Ukrainą o dobrym sąsiedztwie, przyjaznych stosunkach i współpracy 18 maja 1992 r. Opierając się na postanowieniach ww. traktatów oraz Konwencji Madryckiej, Polska 24 maja 1993 r. zawarła Porozumienie między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Ukrainy o współpracy transgranicznej, które weszło w życie 27 października 1993 r. W tak kształtującej się obecnie rzeczywistości polityczno-gospodarczej Europy zjawiskiem zupełnie normalnym stała się wielopłaszczyznowa współpraca pomiędzy osobami z wybranych obszarów graniczących ze sobą paostw. Statystycy przyjmują, że obszar przygraniczny obejmuje pas terytorialny do 100 km od granicy, a ekonomiści i socjolodzy, że sięga on w głąb kraju tak głęboko jak daleko docierają wzajemne wpływy kulturowe, społeczne oraz ekonomiczne sąsiadów. W praktyce przyjmuje się, że rejon transgraniczny (euroregion) składa się z jednostek administracyjnych danego kraju leżących na jego peryferiach i przylegających do wspólnej granicy z historycznie ukształtowanymi

5 Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 5 odrębnościami etniczno-kulturowymi, językowymi czy też religijnymi. Granica dla tych regionów stanowi szansę jak też barierę dla gospodarczego, społecznego i kulturowego ich rozwoju. Z problemem tym wiąże się pojęcie przenikliwości granicy jako bariery przestrzennej z jej techniczną infrastrukturą oraz pojęcie otwartości rozumianej w szerokim sensie, uwzględniającym aktualną politykę zagraniczną sąsiednich paostw, warunki do wspólnych inwestycji gospodarczych oraz wzajemną otwartośd na różne formy współpracy społeczności z obszarów przygranicznych. Prowadzone badania w ramach projektu Mroczna strona granicy mają na celu wykazanie, że po akcesji Polski do Unii Europejskiej do swoistych zjawisk występujących w regionach przygranicznych Podkarpacia znajdujących się przy polsko-ukraioskiej granicy nadal konieczne jest ich systemowe, uzasadniane ekonometrycznie i ciągłe monitorowanie oraz prognozowanie w krótkich i długich horyzontach czasowych. W procesie tym z uwagi na fakt, że wschodnia granica Polski jest zewnętrzną granicą UE należy uwzględnid wszelkie aspekty wynikające ze współpracy transgranicznej Polski i pozostałych paostw europejskich z Ukrainą.

6 Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str RUCH GRANICZNY Odcinek granicy Unii Europejskiej z Ukrainą leżący w Polsce ma długośd 526,3 km. Częśd podkarpacką długości 236,2 km uszczelnia Bieszczadzki Oddział Straży Granicznej (BOSG), a pozostały jest ochraniany przez Nadbużaoski Oddział Straży Granicznej. W województwie podkarpackim drogowe przejścia graniczne pomiędzy Polską a Ukrainą chronione przez BOSG znajdują się w Korczowej, Krościenku i Medyce, a kolejowe też w Krościenku oraz Przemyślu i Werchracie. Dane statystyczne przytaczane w raporcie dotyczą tylko tych sześciu przejśd, pominięto dane z lotniczych przejśd w Jasionce k. Rzeszowa oraz w Mielcu, gdzie ruch międzynarodowy skierowany jest głównie na zachód Europy. Tabela 1 Ruch paszportowy Przejścia graniczne ruch paszportowy 2009r. 2008r. % RAZEM ,4% Korczowa ,1% Werchrata Medyka ,7% Przemyśl ,5% Krościenko /droga/ ,2% Krościenko /kolej/ ,6% razem na odcinku wschodnim ,0% Rzeszów ,5% Mielec ,1% razem lotnicze ,5% Polacy ,7% Cudzoziemcy ,0%

7 Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 7 Tabela 2 Ruch graniczny ogółem Przejścia graniczne ogółem 2009r. 2008r. % RAZEM ,4% Korczowa ,3% Werchrata ,6% Medyka ,5% Przemyśl ,1% Krościenko /droga/ ,5% Krościenko /kolej/ ,4% razem na odcinku wschodnim ,9% Rzeszów ,8% Mielec ,6% razem lotnicze ,8% Polacy ,6% Cudzoziemcy ,1%

8 Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 8 Tabela 3 Ruch graniczny środków transportu 2009r. 2008r. % środki transportu ogółem, w tym: środki transportu drogowego, z tego: ,30% ,20% samochody osobowe ,51% autobusy ,59% samochody ciężarowe ,13% inne środki transportu: ,78% pociągi osobowe ,34% pociągi towarowe ,56% samoloty ,99%

9 Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str NIELEGALNE MIGRACJE Modnym intelektualnie hasłem ostatnich kilkunastu lat stało się twierdzenie, iż granice paostw i ich ochrona to w obliczu globalizacji i rosnącej integracji ekonomicznej problemy drugorzędne dla bezpieczeostwa wewnętrznego. Prorocy globalizacji i adwokaci wolnego rynku optymistycznie udowadniali, iż takie pojęcie, jak obszar terytorialny paostwa jest już passe i popularyzowali pojęcie paostw bez granic w przepływach zarówno usług, towarów, jak i ludzi. Tak było do 11 września 2001 roku. W świecie po 11 września problem ochrony terytorialnej paostwa nabrał w dyskursach politycznych nowej jakości, w Europie po 11 marca 2004 roku powrócił ze zdwojoną siłą i w tym kontekście zjawisko migracji międzynarodowych zaczęło z nową mocą byd postrzegane jako jedno z realnych zagrożeo dla bezpieczeostwa wewnętrznego. Migracje międzynarodowe od dawna już rozważane są w dyskursach politycznych w kontekście różnorakich zagrożeo. W ciągu ostatnich dwudziestu lat rosnący systematycznie napływ imigrantów do krajów Unii Europejskiej spowodował, iż tania, cudzoziemska siła robocza postrzegana zaczęła byd również jako destabilizator bezpieczeostwa społecznego. Destabilizator analizowany i kojarzony jednak głównie z sytuacją na rynkach pracy, tj. poziomem bezrobocia, segmentacją rynków pracy, dostępem do świadczeo socjalnych, konkurencyjnością na rynkach pracy etc. Wkrótce gdy imigranci stanowid zaczęli od pięciu do dziesięciu procent ludności większości krajów obecnej Unii Europejskiej a stało się tak pod koniec lat migranci przestali byd uważani za czynnik wzbogacający kulturę kraju przyjmującego i do zagrożeo ekonomicznych doszło pojęcie zagrożenia dla narodowej tożsamości i kultury. W świecie po 11 września międzynarodowe migracje przestały już byd li tylko przedmiotem dysput demograficzno-społecznych, próbujących równoważyd kwestie wzrostu gospodarczego i integracji kulturowej z problemem dobrobytu i dobrego samopoczucia wyborców. Relacja bezpieczeostwo wewnętrzne imigranci wydaje się w obecnej sytuacji nabierad coraz większego znaczenia i, jak już zostało wspomniane, jakości. Związek pomiędzy migracjami a bezpieczeostwem wewnętrznym jest jednym z tych aspektów dyskursu politycznego, który może, moim zdaniem, w najbliższej przyszłości wpływad na kształt narodowych polityk migracyjnych oraz politykę migracyjną Unii Europejskiej. W ostatnim okresie różne środki i mechanizmy kontroli granic i przepływu osób zaczęły byd wprowadzane ze zdwojoną siłą. Polityka migracyjna to obszar, na którym przestrzeganie przepisów prawa narodowego i międzynarodowego może dobrze współdziaład w zwalczaniu międzynarodowego terroryzmu i transnarodowej przestępczości zorganizowanej. Zaostrzona kontrola graniczna, zaostrzona kontrola wjazdów, bardziej restrykcyjna polityka wizowa, stosowanie nowoczesnych środków służących identyfikacji tożsamości, gromadzenie oraz regionalna wymiana danych osobowych (w kontekście europejskim to schengeoski system informacyjny SIS, Eurodac i Europol), dotyczących między innymi osób, które naruszyły prawo, to środki niestety konieczne we współczesnym świecie. Koncentrują się one jednak głównie na kontroli przepływów osobowych i dlatego mogą nie

10 Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 10 byd wystarczające zarówno w walce z terroryzmem, jak i rozwojem sił ekstremistycznych i przestępczości zorganizowanej. Wyzwaniem dla bezpieczeostwa wewnętrznego jest rozważenie wspomnianych wyżej środków i mechanizmów kontroli granic i przepływu osób w szerokim wymiarze społeczno-ekonomicznym dotyczącym relacji większości z mniejszościami. Tabela 4 Niedopuszczenia do przekroczenia granicy RP 2009r. 2008r. % ogółem ,8% na wjazd ,3% na wyjazd ,1% obywatele RP (na wyjazd) ,8% cudzoziemcy w tym: ,4% na wjazd ,3% na wyjazd ,3% Tabela 5 Odmowy wjazdu cudzoziemcom na terytorium RP 2009r. 2008r. % RAZEM w tym w przejściach granicznych: ,3% Korczowa ,3% Medyka ,5% Przemyśl ,1% Krościenko /droga/ ,4% Krościenko /kolej/ ,1% razem na odcinku wschodnim ,1% Rzeszów ,2% Mielec razem na lotniskach ,2% Tabela 6 Zatrzymani ogółem przez Bieszczadzki Oddział Straży Granicznej

11 Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str r. 2008r. wzrost/spadek % ogółem ,3% obywatele RP ,4% cudzoziemcy ,4% poza przejściami granicznymi, w tym: ,2% obywatele RP ,7% cudzoziemcy ,9% w przejściach granicznych, w tym: ,5% obywatele RP ,2% cudzoziemcy ,7% Tabela 7 Zatrzymani na poszczególnych przejściach granicznych 2009r. 2008r. % przejścia graniczne Korczowa ,9% Medyka ,7% Przemyśl ,7% Krościenko /droga/ ,9% Krościenko /kolej/ ,3% Wydział ds. Cudzoziemców 1 7 Wydział Operacyjno- Śledczy razem na odcinku wschodnim ,1% na lotniczej ,5%

12 Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 12 Tabela 8 Zatrzymani ze względu na odcinek granicy Korczowa Medyka Przemyśl Krościenko /droga/ Krościenko /kolej/ Rzeszów Wydział ds. Cudzoziemców Razem razem na odcinku razem z Polski Polacy cudzoziemcy razem do Polski Polacy cudzoziemcy Ogółem Polacy Ogółem cudzoziemcy

13 Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str PRZEMYT Straż Graniczna nie jest wiodącą służbą w zakresie zwalczania przemytu. Przypadki takie ujawniane są w trakcie realizacji podstawowych zadao formacji związanych z kontrolą ruchu granicznego i ochroną granicy paostwowej. Przemyt towarów obejmuje zarówno towary akcyzowe (alkohol, papierosy), substancje ropopochodne, samochody (w tym kradzione), sprzęt elektroniczny, płyty CD i DVD, narkotyki, jak również dewizy, broo czy dobra kultury. Okresowe nasilenie się przemytu poszczególnych towarów wynikało z dysproporcji cenowych w różnych częściach Europy (zmieniająca się polityka celna paostw). Częśd przemytu odbywała się na zamówienie - dotyczyło to np. luksusowych samochodów czy dzieł sztuki. Przemytem zajmowały się zarówno pojedyncze osoby, tzw. mrówki, jak i zorganizowane grupy przestępcze. Połowa przemytu zostaje ujawnione na przejściach granicznych. Najwyższą wartośd przemytu ujawnionego na przejściach granicznych odnotowano w Korczowej. W 2009 r. i I półroczu 2010 r. odnotowano spadek wartości ujawnionego przemytu, wynikający głównie ze zmniejszenia wartości zatrzymanego alkoholu. Przemyt towarów przez granicę, podobnie jak nielegalna migracja i fałszerstwo dokumentów uprawniających do przekroczenia granicy paostwowej, stanowi element katalogu przestępczości granicznej. Przestępstwa przemytnicze stanowiły jednak odrębną grupę czynów zabronionych, niepowiązaną z nielegalną migracją czy fałszerstwem dokumentów. W 2009 r. zjawisko przemytu towarów obejmowało swym zakresem zarówno towary akcyzowe, substancje ropopochodne, sprzęt komputerowy, płyty CD i DVD, jak i dewizy, broo czy dobra kultury. Okresowe nasilenie się przemytu poszczególnych towarów wynikało zazwyczaj z dysproporcji cenowych w różnych częściach Europy (zmieniająca się polityka celna paostw), konkretnego zapotrzebowania, bądź też miało związek z przemytem na zamówienie np. luksusowych samochodów czy dzieł sztuki. Przemytem zajmowały się zarówno pojedyncze osoby tzw. mrówki, jak i zorganizowane grupy przestępcze. Osoby zamieszkałe w rejonach przygranicznych często przenosiły dozwolone ilości towaru działając na zlecenie osoby trudniącej się pośrednictwem lub bezpośrednią dystrybucją alkoholu (zamawiający pochodzili z pograniczna oraz z głębi kraju). Najczęściej przemycany był alkohol, papierosy, substancje ropopochodne oraz płyty CD, DVD i programy komputerowe pochodzące z nielegalnej produkcji. Towary wnoszone były w dozwolonych ilościach w ruchu pieszym lub ukrywane w skrytkach lub przestrzeniach konstrukcyjnych (przerobione baki na paliwo, koła jezdne). Przemyt w pociągach odbywał się za przyzwoleniem, a nawet przy współudziale pracowników kolei. Przemytem zajmowały się jednak przede wszystkim zorganizowane grupy przestępcze. Proceder ten zapewniał im znaczne korzyści materialne. Możliwości przemytnicze uzależnione były od posiadanego przez daną grupę zaplecza technicznego, lokalowego i finansowego oraz powiązao z innymi grupami przestępczymi (z głębi kraju i z zagranicy). W skład grup, obok Polaków, wchodzili również cudzoziemcy (często przebywający legalnie na terytorium RP). Grupy przestępcze zajmowały się skupowaniem

14 Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 14 i gromadzeniem towarów (pochodzących z tzw. przemytu mrówczego), jego rozprowadzaniem w kraju (w tym wytwarzaniem fałszywych znaków akcyzy, nalepek na butelki i nakrętek, przerabianiem przemyconego spirytusu na różnego rodzaju wódki). Międzynarodowe grupy przestępcze organizowały przemyt towarów o znacznej wartości (od kilkudziesięciu do kilkuset tysięcy złotych). Papierosy ukrywane były w TIR-ach, w ładunkach jadących tranzytem przez Polskę (rolkach wykładziny podłogowej, deskach, workach z mrożonkami, beczkach ze smołą, europaletach). Jako osłona wykorzystywane były również wyroby szklane, które utrudniały odczyt obrazu z urządzenia typu Heimann. Tabela 9 Szacunkowa wartośd zatrzymanego przemytu odcinek granicy wartość przemytu % 2009r. 2008r. ogółem zł zł -42,2% w przejściach granicznych poza przejściami granicznymi zł zł -51,4% zł zł -5,2% Tabela 10 Szacunkowa wartośd zatrzymanego przemytu na poszczególnych przejściach przejścia graniczne wartość przemytu % 2009r. 2008r. ogółem zł zł -67,3% Korczowa zł zł -53,3% Medyka zł zł -24,0% Przemyśl zł zł -85,4% Krościenko /droga/ zł zł -98,3% Krościenko /kolej/ zł zł -87,1% Werchrata zł -100,0% razem na odcinku wschodnim zł zł -66,8% Rzeszów zł zł -83,8%

15 Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 15 Tabela 11 Przemyt poza przejściami granicznymi wartość przemytu Placówki SG 2009r. 2008r. % ogółem zł zł -9,3% Horyniec Zdrój zł zł 265,9% Lubaczów zł zł 279,4% Korczowa zł zł -64,2% Kalników zł zł 19,6% Medyka zł zł -72,7% Hermanowice 177 zł zł -95,5% Huwniki zł 100,0% Wojtkowa zł zł 100,0% Krościenko zł zł 7,4% Czarna Górna Stuposiany zł zł Ustrzyki Górne Sanok (od r.) zł 100,0% Rzeszów zł zł 100,0% Wydział Operacyjno - Śledczy zł zł 42,9% Wydział ds.cudzoziemców zł zł -84,6% Wydział Zabezpieczenia Działao zł

16 Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 16 Tabela 12 Przemyt samochodów 2009r. 2008r. odcinek granicy liczba wartość w zł liczba wartość w zł % ogółem zł zł Korczowa zł zł -34,1% Medyka zł zł 24,3% Krościenko /droga/ zł zł 100,0% razem w przejściach zł zł -3,8% Korczowa zł zł -33,3% Medyka zł 100,0% Horyniec Zdrój zł zł -50,0% Czarna Górna zł 100,0% Kalników zł -100,0% Wojtkowa zł -100,0% razem poza przejściami zł zł 33,3%

17 Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str ZORGANIZOWANA PRZESTĘPCZOŚĆ TRANSGRANICZNA We współczesnym świecie coraz większe znaczenie odgrywają transgraniczne, czy transnarodowe powiązania oraz globalne współzależności. Globalizacja, która jest znakiem naszych czasów, nie omija zjawisk patologicznych, naruszających wzorce zachowao, postaw określonych w systemie normatywnym, a przy tym powodujących - mniej lub bardziej widoczne - szkody społeczne. Jednym z takich patologicznych zjawisk, które niesie ze sobą poważne zagrożenie dla bezpieczeostwa publicznego jest przestępczośd zorganizowana. Przestępczośd zorganizowana, która pierwotnie była zjawiskiem lokalnym, charakterystycznym w zasadzie wyłącznie dla pewnych regionów świata, w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat, w wyniku przemian jakościowych, stała się bolączką całej społeczności międzynarodowej, zajmując czołową pozycję na liście największych problemów globalnych. W Europie zaś, gdzie tak wyraźnie zaznaczają się procesy politycznego i ekonomicznego jednoczenia paostw kontynentu, zagrożenie ze strony zorganizowanej przestępczości ma szczególny wydźwięk. Postępująca integracja, której konsekwencją jest m.in. tworzenie się jednolitego rynku bez granic wewnętrznych, opartego na swobodzie przepływu osób, towarów, usług i kapitału nie oznacza przecież wyłącznie korzyści, ale także zagrożenia. To co ułatwia rozwój gospodarczy i społeczny jednoczącego się obszaru, sprzyja bowiem także szerzeniu się międzynarodowej przestępczości, wykorzystującej, powstałe w wyniku zniesienia naturalnych barier, luki w zakresie bezpieczeostwa i kontroli. Dlatego też tak istotna z punktu widzenia bezpieczeostwa obywateli Unii Europejskiej a także paostw nie należących do Wspólnot, jest ścisła współpraca organów ścigania w walce z przejawami najgroźniejszej przestępczości. Chod pojęcie przestępczości zorganizowanej należy do jednych z najbardziej spornych pojęd w nauce kryminologii, to właściwie wszyscy badacze tego fenomenu podkreślają, że istotą zjawiska jest działanie w ramach grupy, w celu osiągnięcia korzyści wartości majątkowych lub władzy. Jako charakterystyczną cechę wskazuje się przy tym fakt, że grupy przestępcze wybierają nielegalną działalnośd z uwzględnieniem najmniejszego ryzyka wykrycia i ukarania, najmniejszych kosztów i nakładów oraz najwyższy i szybki do osiągnięcia zysk. Przestępczośd transnarodowa najczęściej wiąże sie z przestępczością zorganizowana tj. traktowana jest jako jedna z cech przestępczości zorganizowanej. Oznacza to, że mimo istnienia jednego centrum decyzyjnego działalnośd przestępcza przekracza narodowe granice paostw. Dlatego mówi sie o przestępczości transnarodowej lub transgranicznej. Samo określenie transnarodowa należy rozumied w kontekście np. przepływu informacji, pieniędzy, przedmiotów, bądź osób przez granice danego paostwa. Termin ten może byd równie użyty dla określenia ruchów, ideologii, czy organizacji których zakres nie ogranicza sie do granic narodowych.

18 Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 18 Globalizacja handlu oraz społeczne zapotrzebowanie na pewne nielegalne usługi czy dobra prowadzi do przeniesienia działalności organizacji przestępczych z płaszczyzny narodowej na płaszczyznę transnarodowa. Na przestępczośd zorganizowaną nie można patrzed jak na zjawisko statyczne, gdyż struktury angażujące się w różnego rodzaju nielegalną działalnośd odznaczają się wysoką zdolnością w dostosowywaniu się do zmieniających się warunków ich funkcjonowania i poszukują coraz to nowych obszarów i metod działania. Znoszenie granic wewnętrznych między paostwami Wspólnot Europejskich oraz wzmacnianie warunków do tworzenia się różnego rodzaju powiązao międzynarodowych to nie jedyne czynniki sprzyjające rozwojowi zjawiska zorganizowanej przestępczości. Rozwój ten jest bowiem także wypadkową złożonej sytuacji ekonomicznej i społecznej w różnych rejonach kontynentu, w szczególności zaś utrzymujących się dysproporcji w poziomie życia w poszczególnych krajach. Jeżeli bowiem wziąd pod uwagę, że PKB per capita, liczony według parytetu siły nabywczej, w najbiedniejszych krajach Europy Mołdawii i Albanii wyniósł w 2005 roku odpowiednio niespełna 2400 USD i 4800 USD, podczas gdy w krajach najbogatszych, takich jak: Austria, Dania, Luksemburg, Norwegia, czy Szwajcaria sięgał lub nawet przekraczał 30 tys. USD, a także to, że stopa bezrobocia w niektórych krajach Europy (Bośnia i Hercegowina, Macedonia, Serbia) utrzymuje się na poziomie trzydziestu kilku procent, odpowiedź na pytanie dlaczego tak dynamicznie rozwija się handel ludźmi, czy przemyt nielegalnych migrantów ze Wschodu na Zachód przestaje byd trudna. Te ostatnie czynniki, jak również ciągle wysoki poziom korupcji w krajach Europy Środkowej i Wschodniej i krajach Półwyspu Bałkaoskiego powoduje, że właśnie te regiony starego kontynentu są obecnie najbardziej zagrożone przestępczością zorganizowaną, która poprzez zdobywanie coraz silniejszego wpływu na aparat paostwowy i świat polityki często nabiera wręcz mafijnego charakteru. Przestępczośd zorganizowana, w tym zwłaszcza ta o międzynarodowym charakterze nie jest dla Europy wyłącznie wewnętrznym zagrożeniem. Coraz częściej bowiem na terenie starego kontynentu operują grupy przestępcze o azjatyckim, południowo-amerykaoskim, czy afrykaoskim rodowodzie a związki przestępcze wywodzące się z paostw europejskich z kolei podejmują działalnośd poza granicami Europy. W ten sposób tworzy się globalna sied przestępczych powiązao, której zwalczanie już dawno przekroczyło możliwości pojedynczych paostw. Z publikowanych corocznie przez Europol oraz Radę Europy raportów poświęconych zjawisku przestępczości zorganizowanej wynika, że do głównych kierunków działalności przestępczej należą: przestępczośd narkotykowa (nielegalna produkcja, przemyt i handel), handel ludźmi (zarówno w celu ich seksualnego wykorzystania, jak również do pracy przymusowej), organizowanie nielegalnej migracji, przestępczośd gospodarcza (oszustwa, przestępstwa podatkowe, handel podrobionymi towarami), fałszowanie euro, pranie pieniędzy. Prowadzone od lat obserwacje i analizy wykazują przy tym, że w poszczególnych dziedzinach aktywności grup przestępczych zachodzą poważne zmiany ilościowe i jakościowe, co pociąga za sobą spadek liczby przestępstw jednego rodzaju (w ostatnich

19 Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str. 19 latach spada na przykład liczba kradzieży samochodów), na rzecz wzrostu przestępstw innego rodzaju (np. przemyt niebezpiecznych odpadów, podrabianie kart płatniczych). Do najgroźniejszych syndykatów przestępczych działających w Europie zaliczane są grupy: albaoskie, tureckie i kurdyjskie, rosyjskie, litewskie, bułgarskie, polskie i włoskie a z grup, które swój rodowód wywodzą spoza kontynentu grupy kolumbijskie, chioskie, wietnamskie oraz nigeryjskie. Wymienione grupy różnią się między sobą strukturą, modelem kierownictwa, używanymi w przestępczej działalności metodami, czy wreszcie obszarami największej aktywności, łączy je natomiast wysoka skłonnośd do umiędzynaradawiania swoich działao. Organizacje przestępcze dążą do objęcia swa działalnością jak największego obszaru, szukając przy tym miejsc, gdzie wymiar sprawiedliwości oraz organy ścigania wykazują słaba skutecznośd. Jednocześnie, najbardziej atrakcyjne obszary - to te gdzie dostarczanie nielegalnych dóbr i usług przynosi wysokie zyski. Powstanie zorganizowanych grup przestępczych mających bazę w jednym paostwie, ale rozciągających swoja działalnośd na obszar innego paostwa lub kilku paostw, przy posiadaniu sprzyjających warunków dla ich działao sugeruje posługiwanie się terminem: transnarodowych organizacji przestępczych (transnational criminal organizations TCO s). Organizacje te zajmują sie głównie handlem narkotykami, handlem żywym towarem, handlem materiałami radioaktywnymi, handlem bronią, kradzieżą i przemytem samochodów oraz praniem pieniędzy. Ponieważ wymienione powyżej przestępstwa uznawane są powszechnie za zjawiska o wysokim stopniu niebezpieczeostwa dla zdrowia i porządku publicznego gremia międzynarodowe podejmują wiele debat nad znalezieniem możliwie jak najskuteczniejszych środków do ich zwalczania. Wprowadzanie takich środków w życie wymaga jednak od paostw ustanowienia ich ścisłej współpracy w sprawach karnych i dokonywania zmian w obowiązujących przepisach krajowych celem harmonizacji oraz unifikacji prawa i postępowania karnego w Europie. Tak, aby sprawca danego przestępstwa nie czuł sie bezkarny na terytorium innego paostwa. Przeciwstawienie się narastającemu zagrożeniu ze strony transgranicznej przestępczości zorganizowanej wymagad będzie zwiększania wysiłków służących z jednej strony ograniczaniu czynników sprzyjających rozwojowi tego negatywnego zjawiska, a więc szeroko rozumianej prewencji, z drugiej strony zwalczaniu przejawów aktywności organizacji przestępczych. Osiągnięcie wymiernych rezultatów możliwe będzie jednak wyłącznie poprzez zaangażowanie w ten proces wszystkich paostw europejskich oraz poprzez zacieśnianie współpracy międzynarodowej organów ścigania.

20 Raport z analizy danych dotyczących pogranicza polsko ukraińskiego str SPIS ILUSTRACJI Tabela 1 Ruch paszportowy... 6 Tabela 2 Ruch graniczny ogółem... 7 Tabela 3 Ruch graniczny środków transportu... 8 Tabela 4 Niedopuszczenia do przekroczenia granicy RP Tabela 5 Odmowy wjazdu cudzoziemcom na terytorium RP Tabela 6 Zatrzymani ogółem przez Bieszczadzki Oddział Straży Granicznej Tabela 7 Zatrzymani na poszczególnych przejściach granicznych Tabela 8 Zatrzymani ze względu na odcinek granicy Tabela 9 Szacunkowa wartośd zatrzymanego przemytu Tabela 10 Szacunkowa wartośd zatrzymanego przemytu na poszczególnych przejściach Tabela 11 Przemyt poza przejściami granicznymi Tabela 12 Przemyt samochodów... 16