Badanie uŝytkowników systemu informacyjnego przy zmianie interfejsu z tekstowego na graficzny

Transkrypt

1 Rozdział 16 Badanie uŝytkowników systemu informacyjnego przy zmianie interfejsu z tekstowego na graficzny Streszczenie. Przedstawiono badania reakcji uŝytkowników systemu wspomagającego zarządzanie przedsiębiorstwem, wykorzystywanego w ponad stu firmach w Polsce, na zmianę interfejsu, przy zmianie platformy systemu z DOS na Windows. Badania przeprowadzono na grupie 12 uŝytkowników. W badaniach wykorzystano system, słuŝący do obsługi operacji kasowych. Ocenianymi aspektami były skuteczność, wydajność i satysfakcja uŝytkownika. Badania wykazały, Ŝe system Dos-owy umoŝliwiał bardziej efektywną pracę i był lepiej oceniany przez uŝytkowników posiadających doświadczenie w pracy z systemami Dosowymi. Nowi uŝytkownicy, jako system bardziej intuicyjny i prostszy w obsłudze, wybierali system Windows. 1 Wstęp W wielu polskich firmach, zwłaszcza z sektora małych i średnich przedsiębiorstw, korzysta się z aplikacji napisanych jeszcze dla systemu Dos, pomimo, Ŝe juŝ od kilku lat nikt nie korzysta z tego systemu operacyjnego. Nie ma teŝ powszechnej tendencji do zmiany tego oprogramowania. Zmiany, jeŝeli juŝ do nich dochodzi, wywołane są najczęściej nie zniechęceniem do systemu Dos-owego, ale wymogami związanymi z wprowadzaniem nowych technologii wewnątrz firmy. W aplikacjach pisanych dla systemu Dos uŝytkownik korzysta z interfejsu tekstowego. W takim modelu interfejsu informacje przedstawiane są jako symbole z określonego zestawu znaków, a ekran (urządzenie wyjściowe) ma postać prostokątnej macierzy, której najmniejszą rysowaną jednostką jest znak. Interakcja uŝytkownika systemu z komputerem polega na wpisywaniu poszczególnych znaków do systemu przy uŝyciu klawiatury. Z kolei w systemie Windows mamy do czynienia z graficznym sposobem prezentacji danych. Graficzny interfejs uŝytkownika (ang. GUI Graphical User Interface) przedstawia informacje i pozwala na interakcje człowiek-komputer poprzez rysowanie i obsługiwanie elementów graficznych, zwanych widŝetami lub kontrolkami. Głównym elementem systemu z graficznym interfejsem uŝytkownika jest okno programu, wewnątrz tego okna rozmieszczone są elementy graficzne wspomagające interakcje człowieka z komputerem. Bogdan Trawiński, Barbara Trzcińska Politechnika Wrocławska, Instytut Informatyki Stosowanej, WybrzeŜe Wyspiańskiego 27, 5-37 Wrocław, Polska trawinski@pwr.wroc.pl, bastrz@wp.pl

2 B. Trawiński, B. Trzcińska Pierwszą zauwaŝalną róŝnicą pomiędzy tymi trybami jest obsługa z wykorzystaniem myszy, w trybie tekstowym wszystkie interakcje wykonywane są z uŝyciem jedynie klawiatury, podczas gdy w trybie graficznym wiele akcji uŝytkownika wykonywanych jest właśnie za pomocą myszy. W trakcie przejścia z systemu obsługiwanego w trybie tekstowym na system w trybie graficznym moŝliwy jest etap pośredni z wykorzystaniem tzw. okna hybrydowego, czyli okna w trybie tekstowym, który umoŝliwia umieszczanie elementów graficznych oraz obsługę zdarzeń za pomocą myszy. Celem badań prezentowanych w niniejszym rozdziale było pokazanie, w jaki sposób uŝytkownicy reagują na zmianę interfejsu oprogramowania, porównanie efektywności pracy na aplikacjach Dos-owych i Windows-owych, a więc dokonanie oceny jakości, w tym przede wszystkim uŝyteczności aplikacji w obu systemach operacyjnych. 2 UŜyteczność systemów informacyjnych Dostępnych jest wiele pozycji literaturowych na temat teorii uŝyteczności [7], [9], [1], projektowania zorientowanego na uŝytkownika [5], [6], [8], [12], [13] i badania uŝyteczności [2], [3], [6], [11], [14] wiele przydatnych materiałów moŝna znaleźć na polskiej stronie internetowej Zgodnie z normą ISO 9241 uŝyteczność moŝna określić jako zakres, w jakim produkt moŝe być wykorzystywany przez określonych uŝytkowników w celu osiągnięcia wymaganych rezultatów z odpowiednią skutecznością, efektywnością i satysfakcją w określonym kontekście uŝycia [1]. Wpływ na uŝyteczność mają wydajność, trafność, dokładność pracy i uzyskanych wyników, ale przede wszystkim satysfakcja uŝytkownika, czyli stopień swobody, komfortu i pozytywnego nastawienia do oprogramowania. Rys. 1. Struktura badania uŝyteczności [1] W celu zbadania uŝyteczności systemu niezbędne jest stworzenie odpowiednich testów, a do ich przeprowadzenia niezbędne jest dokonanie: opisu celu, jaki chcemy uzyskać wskazanymi działaniami uŝytkownika; 17

3 Badanie uŝytkowników systemu informacyjnego przy zmianie interfejsu z tekstowego na graficzny opisu wszystkich składników kontekstu uŝycia systemu takich, jak: charakterystyka uŝytkownika, opis wykonywanych zadań, wykorzystywany sprzęt i środowisko testów. Oceniając uŝyteczność systemu naleŝy posługiwać się trzema podstawowymi miarami: skuteczność (ang. effectiveness), która określa, w jakim stopniu został osiągnięty oczekiwany i wymagany rezultat; wydajność (ang. efficiency) określający jakość działania systemu, czyli zasoby wykorzystane w trakcie wykonywania poszczególnych zadań; zadowolenie uŝytkownika (ang. user satisfaction) odczucia uŝytkownika w trakcie uŝywania systemu, komfort działania. Produkt informatyczny charakteryzujący się wysoką uŝytecznością pozwala na wykonanie zadania szybciej, łatwiej i z mniejszą liczbą popełnionych błędów; skrócenie czasu nauki i szkolenia, zapobiegające frustracji uŝytkownika; osiągnięcie zadowolenia przez uŝytkownika ze sprawnie wykonanej pracy; pozytywne nastawienie uŝytkownika i brak jego oporów przed ponownym uŝyciem oprogramowania. 3 Opis badanego systemu Badaniu poddano program Kasa-Dos (aplikacja dla systemu Dos) oraz jego unowocześnioną wersję Kasa-Win (aplikację dla systemu Windows) [1]. Program ten przeznaczony jest dla firm, które dokumentują obrót gotówkowy, czyli wpłaty lub wypłaty pienięŝne do lub z kasy firmy. System Kasa-Dos sprzedawany jest od kilkunastu lat i aktualnie jest wykorzystywany przez ponad 1 klientów na terenie całego kraju. Jest to odrębne oprogramowanie, jednak zwykle jest dołączane do innych systemów, jak systemy finansowo-księgowe; księgi przychodów i rozchodów; systemy ewidencji magazynowej i fakturowania sprzedaŝy. Rys. 2. Struktura powiązań relacyjnych w bazie danych systemu Kasa-Win 171

4 B. Trawiński, B. Trzcińska System Kasa-Dos został oprogramowany przy uŝyciu języka Clipper 5.1 i korzysta z bazy danych w formacie dbase, natomiast system Kasa-Win został zrealizowany w środowisku Borland Delphi 6., a jego baza danych w systemie Microsoft SQL Server. Struktury baz danych obu systemów są podobne na rys. 2 przedstawiono diagram powiązań relacyjnych pomiędzy podstawowymi tabelami w systemie Kasa-Win. Systemy Kasa-Dos i Kasa-Win zostały podzielone na następujące moduły funkcjonalne (rys. 3): kasa przyjmie, kasa wyda, raporty kasowe oraz funkcje systemowe. Rys. 3. Model funkcjonalny badanych systemów Kasa-Dos i Kasa-Win 4 Wyniki badań W badaniach wzięło udział 12 ochotników, których wybrano z dwóch grup: 6 uczestników spośród osób, które wcześniej pracowały z poprzednią Dos-ową wersją badanego systemu, pozostałych 6 uczestników nie miało Ŝadnej styczności z systemem Kasa, rekrutowano ich spośród rekrutowano spośród studentów i absolwentów uczelni ekonomicznych. Uczestnicy mieli do wykonania 1 zadań w pełni odzwierciedlających funkcjonalność systemu. Zadania obejmowały podstawowe operacje wykonywane z wykorzystaniem systemu kasowego, były one następujące: 1) wystawienie i wydrukowanie dowodu Kasa Przyjmie(KP), 2) wystawienie i wydrukowanie dowodu Kasa Wyda(KW) z dopisaniem nowego kontrahenta, 3) zmiana danych kontrahenta, 4) otwarcie nowego raportu kasowego, wystawienie i wydrukowanie dowodu KW, 5) wyszukanie i wydrukowanie dowodu kasowego KP, 6) odczytanie podstawowych danych z raportu kasowego z danego tygodnia, 7) wyszukanie ostatniego dowodu KP i korekta pozycji, 8) wyszukanie dowodu kasowego dla wybranego kontrahenta, wystawionego w danym dniu, 9) wyszukanie i wydrukowanie określonego raportu kasowego, 1) wystawienie, wydrukowanie i usunięcie dowodu KW. Dla kaŝdego zadania określono warunek zaliczenia zadania oraz wartości procentowe poszczególnych etapów zadnia, aby moŝliwe było późniejsze określenie stopnia poprawności wykonania. 172

5 Badanie uŝytkowników systemu informacyjnego przy zmianie interfejsu z tekstowego na graficzny 4.1 Poprawność wykonywania zadań Oceniano poprawność danych wpisywanych do systemu dotyczących kontrahentów, pracowników oraz dowodów kasowych. Zaobserwowano, Ŝe uczestnicy nie popełniali wielu błędów w trakcie badania. Dla obu systemów poprawność wykonywania zadań sięgała 1%, wynika z tego, Ŝe oba systemy są proste i intuicyjne. Biorąc pod uwagę kryterium poprawności wprowadzania danych nie zauwaŝono róŝnic pomiędzy systemem Kasa-Dos a Kasa-Win. 4.2 Czas wykonywania zadań Czas [s] a) pracujący w cześniej Kasa-Dos Kasa-Win Czas [s] b) nieznający systemu Kasa-Dos Kasa-Win Nr zadania Nr zadania Rys. 4. Średni czas wykonania zadań UŜytkownicy pracujący wcześniej z systemem Kasa-Dos początkowo czuli dyskomfort w trakcie korzystania z systemu Kasa-Win. Świadczą o tym wyniki przedstawione na wykresie na rys. 4a, gdzie zaobserwowano znacznie dłuŝszy czas wykonywania zadań w systemie Kasa-Win aniŝeli w systemie Kasa-Dos. Podobne zestawienie dla uŝytkowników nieznających systemu Kasa-Dos przebiega na korzyść systemu Kasa-Win. Czas wykonywania zadań w systemie Kasa-Win był krótszy (rys. 4b). a) system Kasa-Dos b) system Kasa-Win Kliknięcia Pracujący wcześniej Nieznający systemu Nr zadania Kliknięcia Pracujący wcześniej Nieznający systemu Nr zadania Rys. 5. Średnia liczba kliknięć (lub uderzeń w klawiaturę) przy wykonywaniu zadań 173

6 B. Trawiński, B. Trzcińska 4.3 Liczba kliknięć lub uderzeń w klawiaturę Wykresy na rys. 5 przedstawiają liczbę kliknięć i/lub uderzeń w klawiaturę dla badanych systemów. W przypadku pracy z systemem Dos bardzo waŝna okazała się praktyka oraz okres, jaki uŝytkownik przepracował z systemem. Pracując z systemami Dos-owymi niezbędne jest poświęcenie czasu na naukę systemu i zapamiętanie podstawowych funkcji systemu (skrótów klawiszowych), jednak z upływem czasu praca z takim systemem jest szybsza, wręcz automatyczna. Po analizie zachowania uczestników badania w systemie Windows zaobserwowano, Ŝe dla obu grup średnia ilość kliknięć jest podobna, co pozwala wyciągnąć wniosek, Ŝe system jest jednakowy dla wszystkich, jest prosty, intuicyjny i prawdopodobnie doświadczenie w niewielkim stopniu moŝe wpłynąć na szybkość i wydajność pracy z takim systemem. 4.4 Wyniki ankiety Analizując wyniki oceny łatwości nauki i obsługi systemu, intuicyjności i przejrzystości systemu oraz satysfakcji pracy z systemem zestawiono wyniki obu systemów ze względu na jedenaście następujących kryteriów, zawartych w pytaniach ankiety: 1) Szybkość nauki systemu; 2) Łatwość nauki systemu; 3) Przyjazność systemu; 4) Konieczność korzystania z pomocy; 5) Łatwość zrozumienia poleceń i funkcji systemu; 6) Łatwość obsługi skrótów klawiszowych; 7) Czytelność prezentowanych w systemie danych; 8) Rozpoznawalność ekranów oraz funkcji systemu; 9) Satysfakcja pracy z systemem; 1) Kolorystyka interfejsu i jej wpływ na czytelność danych w systemie; 11) Szybkość wykonywania pracy. a) Oceny kryteriów Liczba punktów Kasa- Dos Kasa-Win b) Oceny uŝytkow ników Liczba punktów Kasa-Dos Kasa-Win Nr pytania Nr uczestnika Rys. 6. Suma punktów przyznanych przez uczestników dla poszczególnych kryteriów Sumę punktów przyznanych przez uŝytkowników dla kaŝdego z kryteriów pokazano na Rys. 6a. System Kasa-Dos został oceniony zdecydowanie lepiej dla kryteriów 6 i 11, natomiast system w Kasa-Win dla kryteriów 3, 4 i 8. Dla kaŝdego z kryteriów sumaryczna 174

7 Badanie uŝytkowników systemu informacyjnego przy zmianie interfejsu z tekstowego na graficzny ocena zawierała się w przedziale od do 24 punktów. Przyjęto, więc Ŝe kryterium jest ocenione bardzo dobrze, jeśli suma punktów przekracza 16, natomiast źle, gdy suma punktów nie przekracza 8 punktów. Na tej podstawie za najlepiej ocenione cechy systemu Kasa-Dos przyjęto: szybkość nauki systemu, łatwość nauki systemu, łatwość obsługi skrótów klawiszowych, kolorystykę interfejsu i jej wpływ na czytelność danych prezentowanych w systemie oraz szybkość wykonywania pracy w systemie. NajniŜsze noty zanotowano dla konieczności korzystania z pomocy w trakcie pracy z systemem. Dla systemu Kasa-Win najlepsze wyniki wypadły dla: szybkości nauki systemu, łatwości nauki systemu, przyjazności systemu, braku konieczności korzystania z pomocy oraz łatwości rozpoznania ekranów i funkcji systemu. NajniŜej oceniono łatwość obsługi skrótów klawiszowych oraz szybkość pracy z systemem. Rys. 6b przedstawia wykres sumy punktów przyznanych przez kaŝdego uŝytkownika obu systemom. Pierwsza grupa sześciu uŝytkowników zdecydowanie lepiej oceniła system Kasa-Dos, są to uczestnicy wcześniej korzystający z tej wersji systemu, natomiast druga grupa to uczestnicy nieznający Ŝadnej wersji i dla tej grupy lepszy wydaje się być system Kasa-Win. Wynika to z wcześniej zauwaŝonych juŝ cech decydujących o łatwości nauki i obsługi systemu z interfejsem graficznym oraz intuicyjności działań w takim systemie. Zalety systemów Dos-owych, takie jak wydajność i szybkość pracy są w stanie zauwaŝyć jedynie uŝytkownicy, którzy przez dłuŝszy czas pracują z takim systemem, dzieje się tak w przypadku uŝytkownika 12, który posiada ponad sześcioletnie doświadczenie w pracy z systemami Dos-owymi, dlatego mimo pierwszego kontaktu z systemem Kasa-Dos lepiej ocenia właśnie ten system. 5 Podsumowanie badań W dobie powszechnie przyjętego systemu operacyjnego Windows, kaŝdy uŝytkownik jest przyzwyczajony do interfejsu okienkowego i zaczynają pojawiać się opinie, Ŝe taki interfejs jest jedynym słusznym. System Windows powstał w wyniku rozwoju technologii, ale jedną z podstawowych przyczyn powstania systemu operacyjnego z graficznym interfejsem i obsługą myszy, ułatwiającą poruszanie się po systemie, była próba upowszechnienia uŝywania sprzętu komputerowego oraz aplikacji komputerowych. Systemy ze środowiskiem graficznym miały pomóc zwykłemu uŝytkownikowi, nieznającemu zaawansowanych zasad działania systemów komputerowych, zapoznać się z komputerem i moŝliwościami, jakie oferuje. Niestety wprowadzenie interfejsu graficznego ma równieŝ swoje wady. Bardzo często obsługa myszy spowalnia pracę z aplikacją. Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, Ŝe system umoŝliwiający aktywowanie wszystkich poleceń tylko i wyłącznie za pomocą klawiatury będzie obsługiwany znacznie szybciej niŝ system, który do poprawnego wykonywania funkcji potrzebuje obsługi myszy komputerowej. Nasuwa się więc wniosek, Ŝe poprawnie zaprojektowana aplikacja Windows-owa powinna umoŝliwiać obsługę wszystkich funkcji i poleceń za pomocą klawiszy. JednakŜe nawet, jeśli taka obsługa jest zapewniona, uŝytkownicy często nie potrafią oprzeć się uŝyciu myszy. Wynika to z przyzwyczajenia i traktowania myszy jako podstawowego urządzenia wskazującego. Technologię Dos-ową moŝna uznać za technologię przestarzałą oraz pod kaŝdym niemal względem ustępującą technologii Windows. Aplikacje Dos-owe tracą udziały w rynku, ale jednak ku zdziwieniu ekspertów, bardzo powoli. W związku z tym naleŝałoby spróbować wydobyć z nich to, co najlepsze i wykorzystać te cechy w nowoczesnych aplikacjach. 175

8 B. Trawiński, B. Trzcińska Literatura 1. International Standard ISO :1998(E): Ergonomic requirements for office work with visual display terminals (VDTs) - Part 11: Guidance on usability, Ivory M.Y., Hearst M. A.: The State of the Art in Automating Usability Evaluation of User Interfaces. ACM Computing Surveys, Vol. 33, No. 4, December 21, pp Karwicki T., Trawiński B.: Badanie uŝytkowników w czasie wdraŝania nowego internetowego systemu informacyjnego. W: Multimedialne i sieciowe systemy informacyjne. Materiały konferencyjne pod red. Czesława Daniłowicza. [Szklarska Poręba, września 24]. Vol. 1.: Oficyna Wydaw. PWroc., Wrocław, Maguire M.C.: User Centered Requirements Handbook. Report D5.3. RESPECT Consortium, Nielsen J.: Projektowanie funkcjonalnych serwisów internetowych. Helion, Gliwice Nielsen J.: Why You only need to Test With 5 Users, Norman D. A.: Emotional Design: Why We Love (or Hate) Everyday Things. Basic Books Norman D. A.: The Design of Everyday Things. Basic Books Pearrow M.: Funkcjonalność stron internetowych. Helion Prętczyński Z., Materny M., Kotulski Z.: HCI w systemach wspomagających zarządzanie przedsiębiorstwem, w: J. Kisielnicki [ed.], Informatyka narzędziem zarządzania w XXI w., s , PJWSTK i Wydział Zarządzania UW, Warszawa Rubin J.: Handbook of usability testing: How to plan, design, and conduct effective tests, John Wiley & Sons, Spolsky J.: Projektowanie interfejsu uŝytkownika. Poradnik dla programistów. Mikom, Warszawa Tidwell J.: Designing interfaces: Patterns for effective interaction design, O Reilly Media, Trzcińska B.: Problemy przenoszenia systemów informacyjnych ze środowiska DOS do Windows. Praca magisterska. Wydział Informatyki i Zarządzania Politechniki Wrocławskiej, Wrocław