numer 15 marzec 2008 Temat numeru Wolne zawody str. 50 Wymarzony urlop str. 13 ISSN WYDZIAŁU PRAWA

Transkrypt

1 numer 15 marzec 2008 Temat numeru Wolne zawody str. 50 Wymarzony urlop str. 13 ISSN B I U L E T Y N WYDZIAŁU PRAWA U N I W E R S Y T E T U W B I A Ł Y M S T O K U Wywiad z Eweliną Sienicką studentką II roku Wydziału Prawa UwB, II Wicemiss Polonia 2007

2 25 lutego 2008 : Finał i uroczysta gala wręczenia nagród I Podlaskiego Konkursu Wiedzy o Unii Europejskiej Moje miejsce w Europie

3 Drodzy Czytelnicy, Nie samym prawem prawnik żyje - głosi jeden z tytułów numeru, który właśnie oddajemy Wam do rąk. I święta to prawda, student prawa żyje już dzisiaj między innymi planami na wakacje. Piszemy więc o tym, czego oczekiwać po usługach turystycznych. Wśród studentów naszego wydziału nie brakuje zwycięzców konkursów z różnych dziedzin, ale rzadko zdarza się zwyciężczyni w konkursie piękności! Poczytajcie kim jest i jak ocenia między innymi naszego Dziekana... W celu sprowadzenia czytelników do bardziej przyziemnych tematów zamieszczamy tekst dotyczący testamentu negatywnego z nadzieją, że posłuży jedynie rozważaniom teoretycznym. Polecamy też artykuł opisujący specyfikę tzw. wolnego zawodu. Z życzeniami przyjemnej lektury Redakcja Spis treści str. 4 Kalendarium str. 5 Wolne zawody str. 8 Testament negatywny i wydziedziczenie jako przejaw swobody testowania str. 10 Indosowanie praw z weksla str. 11 Co z tą Rosją? str. 13 Wymarzony urlop str. 16 Dylemat na temat komercjalizacji szkolnictwa wyższego w Polsce str. 17 Kazus SPP str. 17 Słownik prawnika str. 18 Kazus koła naukowego str. 18 Dni Wydziału Prawa kwietnia 2008 r. Rada Programowa : prof. Stanisław Bożyk, prof. Leonard Etel, prof. Adam Lityński, prof. Eugeniusz Ruśkowski, prof. Joanna Sieńczyło-Chlabicz, prof. Ryszard Skarzyński, prof. Grażyna Szczygieł, prof. Bogdan Wierzbicki, prof. Mieczysława Zdanowicz Projekt i skład: burzyński i kuczyński biuro@burzynski.pl Re d a k c j a: Redaktor Naczelny: dr Marcin Tyniewicki, tyniewicki@uwb.edu.pl Sekretarz Redakcji: Zofia Zawadzka, zosiazawadzka@gmail.com Kolegium Redakcyjne: dr Izabela Kraśnicka, dr Arkadiusz Bieliński, dr Andrzej Jackiewicz, dr Krzysztof Prokop, dr Andrzej Sakowicz, mgr Marek Zaremba Korekta: Justyna Muszyńska, Joanna Piłaszewicz studentki V roku Wydziału Filologicznego UwB Zdjęcia: Michał Burzyński, Redakcja Ko n t a k t: Biuletyn Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku ul. Mickiewicza 1, pok Białystok biuletyn@uwb.edu.pl Wy d a w c a : Fundacja Uniwersytetu w Białymstoku Universitas Bialostocensis ul. Marii Skłodowskiej - Curie 14, pok Białystok tel./fax fundacja@uwb.edu.pl : Nakład: 500 egzemplarzy Zastrzegamy sobie prawo do skracania i opracowania edytorskiego nadesłanych tekstów. Autor przekazując utwór do publikacji przenosi na Wydawcę prawa autorskie do publikacji utworu w piśmie oraz jego rozpowszechniania na innych polach eksploatacji jak Internet. Wszystkie opinie i uwagi prosimy wysyłać na adres: prawo@uwb.edu.pl Biuletyn dostępny jest w wersji elektronicznej na stronie: Wydziału Prawa oraz na stronie Uniwersytetu w Białymstoku

4 KALENDARIUM RELACJE r. - finał i uroczysta gala wręczenia nagród I Podlaskiego Konkursu Wiedzy o Unii Europejskiej Moje miejsce w Europie zorganizowane przez Koło Naukowe Prawa Europejskiego oraz Klub Integracyjno - Dyskusyjny Meritum r. - Spotkanie z przedstawicielami ambasady USA: Prezentacja nt.: wiz studenckich oraz Programu Work & Travel - Konsul Mark Strege oraz Prezentacja na temat Amerykańskiego Systemu Tarczy Antyrakietowej - Zastępca Attache Prasowego Christopher Snipes r. - debata oksfordzka nt.: Czy zagrożona jest suwerenność Polski? Teza: Ta uważa, że prawo wspólnotowe ma pierwszeństwo przed Konstytucją. Po stronie prawa europejskiego wystąpią: dr hab. prof. UwB Mieczysława Zdanowicz, dr Izabela Kraśnicka i mgr Karolina Kudrycka. Po stronie prawa konstytucyjnego wystąpią: Sędzia Trybunału Konstytucyjnego Prof. dr hab. Marian Grzybowski, dr Artur Olechno i dr Andrzej Jackiewicz r. - Seminarium Osoba Niepełnosprawna na Rynku Pracy Megapartnerstwo Kłos, Skoordynowana Partnerska Inicjatywa na rzecz Rynku Pracy - SPINACZ r. - Spotkanie z Konsul Austrii Panią Andreą - Anastasiją Sandhacker nt.: Funkcjonowanie współczesnej misji dyplomatycznej za granicą zorganizowane przez Koło Naukowe Prawa Międzynarodowego r. - Spotkanie z Prokuratorem Markiem Żędzianem zorganizowane przez Studenckie Koło Nauk Penalnych r. - Lokalny Konkurs Krasomówczy ZAPOWIEDZI r. godz publiczna obrona pracy doktorskiej mgr Piotra Worony pt.: Kryminologiczne i kryminalistyczne aspekty narkomanii i wprowadzania do obrotu środków odurzających, Promotor: Prof. zw. dr hab. Emil W. Pływaczewski, Recenzenci: dr hab. Bronisław Młodziejowski, prof. UWM, dr hab. Grażyna G. Szczygieł, prof. UwB, s r. Konferencja naukowa nt.: Podatki lokalne w praktyce, zorganizowana przez Wydział Prawa Uniwersytetu w Białymstoku, Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Białymstoku oraz Regionalną Izbę Obrachunkową w Białymstoku r. godz Spotkanie z Asesorem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku dr Piotrem Pietraszem na temat nieujawnionych źródeł przychodów zorganizowane przez Koło Naukowe Prawa Podatkowego, s r. godz publiczna obrona pracy doktorskiej mgr Magdaleny Kun - Buczko pt.: Pomoc humanitarna we współczesnym prawie międzynarodowym, Promotor: Dr hab. Mieczysława Zdanowicz, prof. UwB, Recenzenci: Prof. zw. dr hab. Bogdan Wierzbicki, Doc. dr hab. Roman Wieruszewski, s. 314 Trwa rekrutacja do programu INTERNATIONAL BUSINESS AND TRADE SUMMER LAW PROGRAM XVII edycja letniej szkoły prawa amerykańskiego i porównawczego w terminie: r. Jest to prestiżowy 6-tygodniowy program odbywający się w Krakowie, organizowany przez The Catholic University of America z Waszyngtonu i Uniwersytet Jagielloński. Kursy oferowane w 2008 roku to: Comparative and International Trade Law of the European Union International Securities Regulation Introduction to the American Legal System International Arbitration and Litigation International Business Transactions Więcej informacji na stronie: oraz edu/clinics/cracow/ Wszyscy zainteresowani mogą skontaktować się z mgr Martą Janiną Skrodzką m.skrodzka@uwb.edu.pl r. godz publiczna obrona pracy doktorskiej mgr Ireneusza Stanisława Bruskiego pt.: Służba wojskowa osób duchownych, Promotor: Ks. dr hab. Florian Lempa, Recenzenci: Ks. dr hab. Jerzy Syryjczyk, prof. UKSW, dr hab. Dariusz Kijowski, s Trwa rekrutacja do programu Intensive Programme - Transnational Business Law w Bilbao w Hiszpanii we wrześniu 2008 r. Całkowity koszt udziału pokrywają organizatorzy (podróż, zakwaterowanie, wyżywienie). Więcej informacji na stronie i

5 Wolne zawody W trakcie ćwiczeń i wykładów z prawa handlowego wielokrotnie jest poruszany temat spółki partnerskiej. Ta szczególna forma korporacyjnego prowadzenia działalności gospodarczej wzbudzała i nadal wzbudza spore emocje, szczególnie wśród studentów prawa i aplikantów. Skoro spółka partnerska jest konstrukcją prawną przeznaczoną do wykonywania wolnego zawodu, to zrozumiałym staje się poziom emocji, jakie zostają wywołane wśród studentów w trakcie dyskusji nad właśnie tym typem spółki. Jednakże studenci bardzo często nie zdają sobie sprawy, że przedstawiciele wolnych zawodów praktykujący w spółkach partnerskich muszą funkcjonować w warunkach takich, jak każdy z przedsiębiorców w obrocie gospodarczym, a z drugiej strony obciążeni są różnego rodzaju obowiązkami charakterystycznymi tylko dla zamkniętej grupy zawodów zwanych wolnymi. Dlatego też, naszym zdaniem, warto przy okazji omawiania zagadnień związanych ze spółką partnerską przybliżyć studentom prawa kilka uwag dotyczących pojęcia wolnego zawodu. Poniższy tekst został opracowany wspólnie przez studentów Wydziału Prawa UwB, jako efekt przemyśleń i wniosków zaprezentowanych na ćwiczeniach z prawa handlowego. Marek Zaremba Monika Czerwińska III rok Wydziału Prawa UwB Anna Kania IV rok Wydziału Prawa UwB Piotr Lewandowski III rok Wydziału Prawa UwB Bartłomiej Oszkinis III rok Wydziału Prawa UwB Marek Zaremba (red.) Zakład Prawa Handlowego UwB Czy na pewno taki wolny zawód? Pojęcie wolnego zawodu jest obdarzone bogatą historią, licznymi tradycjami i interesującymi wątkami 1. W polskim ustawodawstwie jest ono przedmiotem regulacji kilku aktów prawnych. Nie stworzono jednak normatywnej definicji tego pojęcia, która pozwoliłaby na określenie katalogu zawodów o takim charakterze czy choćby cech właściwych tym zawodom. Żywe dyskusje toczą się zatem w doktrynie i wśród samych zainteresowanych. Próby uczynienia z wolnego zawodu kategorii prawnej pojawiły się na tle przepisów Kodeksu handlowego z 1934 r. W myśl tego aktu wykonywanie wolnego zawodu bez połączenia z elementem handlowym czy przemysłowym nie stanowiło prowadzenia przedsiębiorstwa zarobkowego, a zatem osoby wykonujące taki zawód nie mogły być uznane na gruncie Kodeksu handlowego za kupców lub kupców rejestrowych. Uzasadniano to tradycją, która nie była znana praktyce przedsiębiorstw zarobkowych a także specyficznym zakresem przedmiotowym osoby wykonujące wolne zawody zajmowały się tzw. dobrami wyższego rzędu, tj. sprawami życia, zdrowia, czci, sztuki, mienia wielkiej wartości. Wskazano wówczas na istotny problem relacji pojęcia przedsiębiorcy i osoby wykonującej wolny zawód. Obecnie Kodeks Spółek Handlowych pokazuje jedynie formę organizacyjno -prawną wykonywania wolnego zawodu. Także prawo Unii Europejskiej nie zna definicji wolnego zawodu. Przyjmuje się, że pojęcie to jest używane w prawie poszczególnych państw członkowskich i nie ma potrzeby ustalania jego treści i zakresu. Co więcej J. P. de Crayencour uważa, że dążenie do stworzenia uniwersalnej unijnej definicji wolnego zawodu jest bezzasadne. Jego zdaniem należy jedynie sformułować, możliwe do zaakceptowania dla wszystkich państw członkowskich, kryteria, na których opierać się winna owa definicja. Kryteriami tymi zdaniem tego autora są wykształcenie, podporządkowanie zasadom etyki zawodowej, wykonywanie zawodu w relacji praktyk - klient. W poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie: czym jest wolny zawód, doktryna próbuje formułować pewne kryteria, które w sposób trwały scharakteryzują to pojęcie. Należy podkreślić, iż katalog cech typowych dla osób wykonujących wolny zawód ma charakter otwarty, w doktrynie ustalił się jednak zespół wymogów formalnoprawnych, za pomocą których można określić normatywny standard wolnego zawodu. Wiele z tych cech przybiera postać norm moralnych, zwyczajowych, powszechnie uznawanych i szanowanych w obrocie prawnym i gospodarczym. Według definicji proponowanej przez J. Jacyszyna wolnym zawodem jest osobiste i samodzielne wykonywanie zespołu czynności o charakterze intelektualnym, wymagających wysokich kwalifikacji (wiedzy i praktyki), systematycznie, w zamian za honorarium bezinteresownie ustalone, służące zapewnieniu świadczeń i usług klientom oraz ochronie istotnych wartości interesu ogólnego, zgodnie z obowiązującymi norami prawnymi, zasadami etycznymi i deontologicznymi 2. Wśród zasadniczych cech wymienia się regulowany charakter wolnych zawodów. W przypadku znakomitej większości tych profesji, przepisy prawa określają m.in. status prawny osób je wykonujących, zakres czynności, formy prawne wykonywania, organizację samorządu czy kwestie odpowiedzialności. Zawodem regulowanym jest zawód, którego wykonywanie uzależnione jest od spełnienia wymagań kwalifikacyjnych i warunków, określonych w odrębnych przepisach. Ustawa z 26 kwietnia 2001 r. o zasadach uznawania nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej kwalifikacji do wykonywania zawodów regulowanych (Dz. U. nr 87, poz. 954 ze zm.) wskazuje, iż na jej gruncie pojęcie zawodu regulowanego rozumiane jest jako wykonywanie takiego zawodu na własny rachunek, na podstawie umowy o pracę lub w innej formie, dozwolonej przez przepisy obowiązujące w państwie, w którym zawód był, jest lub ma być wykonywany. Jest to jednak wyłącznie określenie statusu tego rodzaju zawodów, a nie cech składających się na normatywne ich rozumienie. Osoby wykonujące wolne zawody wymienione w art. 88 KSH mogą prowadzić działalność w formie spółki partnerskiej. Tenże przepis KSH stanowi katalog zamknięty wolnych zawodów uprawnionych do praktykowania w ramach spółek partnerskich, chociaż nie przesądza o zakwalifikowaniu danego zawodu do grupy wolnych zawodów. W wielu przypadkach nie jest to jedyna dopuszczalna forma: adwokaci i radcowie prawni mogą świadczyć pomoc prawną również w spółce cywilnej, jawnej, komandytowej, w kancelarii, adwokaci także w zespole adwokackim, zaś radcowie również w oparciu o umowę o pracę bądź umowę cywilnoprawną. Zawód lekarza i lekarza dentysty może być wykonywany w ramach zakładu opieki zdrowotnej (zarówno po stronie pracodawcy, jak pracobiorcy) bądź w formie indywidualnej praktyki lekarskiej, indywidualnej specjalistycznej praktyki lekarskiej lub grupowej praktyki lekarskiej. Prowadzenie zatem praktyki lekarskiej jest działalnością regulowaną. Wykonywanie czynności składających się na normatywne rozumienie danego wolnego zawodu samodzielnie i w sposób bezpośredni jest warunkiem sine qua non wykonywania wolnego zawodu. Nie jest on równoznaczny z wykonywaniem działalności gospodarczej dopóty, dopóki jest wykonywany osobiście. Nie wyklucza to jednak zatrudniania innych osób w związku z organizacją zadań i czynności pomocniczych, niezbędnych do prawidłowego wykonywania zawodu. Osobisty charakter świadczenia usług może wynikać z treści przepisów lub z charakteru czynności związanych z wykonywaniem wolnego zawodu. Ta cecha znajduje odzwierciedlenie również w regulacji prawnej wolne zawody mogą być, co do zasady, wykonywane w formie spółek osobowych, których wspólnikami lub komandytariuszami mogą być wyłącznie osoby fizyczne, mające uprawnienia do wykonywania określonego zawodu. Pewien wyjątek stanowi doradztwo podatkowe, które może być wykonywane także przez spółki akcyjne i spółki z o.o., które uzyskały wpis do rejestru osób prawnych, uprawnionych do wykonywania doradztwa podatkowego. Muszą one jednak spełniać warunki określone w ustawie o doradztwie podatkowym 3, wśród których zasadniczym jest posiadanie przez większość członków zarządu uprawnień doradcy 5

6 podatkowego. Spółki doradztwa podatkowego (oznaczeniem tym mają prawo posługiwać się jedynie spółki akcyjne i z o.o., które spełniają wspomniane warunki) mogą wykonywać czynności doradztwa wyłącznie przez doradców podatkowych, radców prawnych lub biegłych rewidentów, zatrudnionych w tych podmiotach. Z samodzielnym wykonywaniem zawodu ściśle związana jest niezależność, oznaczająca przede wszystkim wykonywanie wolnego zawodu poza stosunkiem pracy. Tak sformułowany w doktrynie postulat nie budzi wątpliwości w przypadku adwokatów, wobec których ustawa Prawo o adwokaturze 4 formułuje wyraźny zakaz wykonywania zawodu, gdy pozostają oni w stosunku pracy. Dotyczy to również notariuszy, którzy mogą dokonywać czynności notarialnych jedynie w ramach kancelarii prowadzonej na zasadach spółki cywilnej lub partnerskiej. W przypadku innych zawodów zasadą jest dopuszczalność ich wykonywania na podstawie umowy o pracę, co dotyczy także radców prawnych. Takie zróżnicowanie form prawnych wykonywania zawodu adwokata i radcy prawnego budzi pewne wątpliwości co do możliwości wykonywania czynności powierzonych radcom, w sposób w pełni niezależny i samodzielny. Organy samorządu radcowskiego podnoszą jednak, iż wszystkie formy wykonywania zawodu radcy prawnego są równorzędne i nie zagrażają jego pozycji jako zawodu zaufania publicznego, o ile zostaną zachowane reguły (określone w ustawie o radcach prawnych, nakazujące pracodawcy poszanowanie samodzielności organizacyjnej i niezależności merytorycznej pracownika, będącego radcą prawnym) przestrzegania przez niego zasad etyki zawodowej czy też niekwestionowanie kompetencji samorządu w zakresie oceny jego pracy. Wyraźnie podkreślaną przez ustawodawcę cechą jest kwalifikowane wykształcenie. Do samodzielnego wykonywania danego zawodu niewystarczające jest zazwyczaj ukończenie studiów wyższych, konieczne jest także zdobycie określonej praktyki i w rezultacie nabycie umiejętności, dających rękojmię profesjonalnego działania. Z ustawodawstwa wynika często obowiązek doskonalenia kwalifikacji zawodowych (adwokaci, radcowie prawni, lekarze, tłumacze, doradcy 6 podatkowi). Cecha ta wiąże się z niematerialnym i intelektualnym charakterem wolnych zawodów i pozostaje w ścisłym związku z właściwością osobistego świadczenia usług. Charakterystyczne dla wolnych zawodów jest także istnienie zespołu norm i zasad, których stosowanie mieści się w standardzie prawno - organizacyjnym, jaki został wypracowany w praktyce wykonywania określonego zawodu. Aksjologia wykonywania tych zawodów odnosi się do różnych elementów i znajduje oparcie w ustalonych zwyczajach. Najlepszym wyrazem ich istnienia są kodeksy etyk. W chwili obecnej wszystkie wymienione w KSH zawody prawnicze mają swoje zbiory zasad (Zbiór Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu uchwała NRA z r., Kodeks Etyki Radcy Prawnego Załącznik do Uchwały nr 5/2007 z r., Kodeks Etyki Zawodowej Notariusza - uchwała KRN z r. nr 19/2007). Nie sposób pominąć w tym miejscu tak chętnie podnoszonej w literaturze kwestii etosu zawodowego, rozumianego jako pewnego rodzaju posłannictwo społeczne, oparte na zaufaniu, poufności, osobistym charakterze, łączącym osobę wykonującą wolny zawód z klientem. Stanowi ono upoważnienie do wykonywania funkcji publicznych. Biorąc pod uwagę wykazywany przez dane środowisko poziom deontologiczny, ustawodawca decyduje, czy danej grupie osób wykonujących określony zawód można powierzyć wykonywanie w imieniu własnym funkcji władztwa publicznego w granicach interesu publicznego i jego ochrony 5. Stąd możemy mówić o zawodach zaufania publicznego, przy czym z pewnością nie wszystkie zawody uznawane za wolne, choćby na gruncie konkretnych ustaw (tj. KSH lub ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne 6 ), są zawodami zaufania publicznego. Miarodajne dla uznania danego zawodu za zawód zaufania publicznego jest oparcie jego wykonywania o przekonanie o kwalifikacjach osoby wykonującej taki zawód, pewien stopień zorganizowania, kwalifikacje etyczne oraz powierzenie misji publicznej. Fundamentalnym prawem i obowiązkiem osób wykonujących wolne zawody, będącym konsekwencją osobistego charakteru świadczeń, opartego na zaufaniu, jest konieczność dochowania tajemnicy zawodowej. Szczególne jej znaczenie dostrzega się w regulacjach prawnych w przypadku adwokatów, radców prawnych, notariuszy, lekarzy, farmaceutów, biegłych rewidentów, doradców podatkowych oraz rzeczoznawców majątkowych. Obowiązek zachowania w tajemnicy faktów i okoliczności, o których osoby wykonujące wolne zawody powzięły wiedzę w związku ze świadczeniem usług, dotyczy wszystkich zawodów, bez względu na to, czy został on wprost sformułowany w ustawie, czy też nie (jak w przypadku księgowych czy architektów, które to zawody nie mają odrębnej regulacji ustawowej 7 ) zawsze, gdy wymaga tego ochrona prywatności i interesu klienta. Tajemnica zawodowa adwokata i radcy prawnego ma charakter bezwzględny obejmuje wszystkie informacje powzięte w związku z udzielaniem pomocy prawnej. Obowiązek zachowania tajemnicy nie może zostać ograniczony w czasie. Nie mogą oni także zostać zwolnieni z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedzieli się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę. Źródłem tych obowiązków są zarówno ustawy, jak roty ślubowania i kodeksy etyk. Podejmując współpracę z innymi osobami przy wykonywaniu zawodu, adwokaci i radcowie prawni zobowiązali się, by wymagać od tych osób zachowania tajemnicy na zasadach obowiązujących ich samych. Jeżeli korzystają ze środków elektronicznego przekazu, zobowiązani są do stosowania oprogramowania i innych środków zabezpieczających dane przed niepowołanym ujawnieniem. Adwokatowi i radcy prawnemu nie wolno zgłaszać dowodu z przesłuchania innego adwokata lub radcy w charakterze świadka, na okoliczność objętą ich tajemnicą. W przypadku notariuszy rota ślubowania zawiera zobowiązanie nie tylko do dochowania tajemnicy zawodowej, ale także państwowej, co pozostaje aktualne również po odwołaniu notariusza. Obowiązek zachowania tajemnicy ustaje, gdy notariusz składa zeznania jako świadek przed sądem, chyba że ujawnienie tajemnicy zagraża dobru państwa lub ważnemu interesowi prywatnemu. W takich okolicznościach notariusz może zostać zwolniony z tajemnicy tylko przez Ministra Sprawiedliwości. Poza tym notariusz nie może wydać oryginału aktu notarialnego poza kancelarię notarialną. Na uwagę zasługuje dwoisty reżim odpowiedzialności. Wykonywanie każdego wolnego za-

7 wodu na podstawie stosunku umownego może prowadzić do odpowiedzialności ex contractu. Charakterystyczna jest jednak w tym wypadku odpowiedzialność dyscyplinarna i porządkowa, jaką ponoszą przed sądami dyscyplinarnymi, powołanymi w ramach samorządów. W sprawach adwokatów, radców prawnych, notariuszy, a także aplikantów orzeka sąd dyscyplinarny właściwej izby, a w drugiej instancji Wyższy Sąd Dyscyplinarny. Karami są upomnienie, nagana, kara pieniężna, zawieszenie w czynnościach oraz wydalenie z adwokatury, pozbawienie prawa do wykonywania zawodu radcy lub prowadzenia kancelarii notarialnej (szczegółowo i wyczerpująco katalogi kar określono w odpowiednich ustawach). Wobec aplikantów nie orzeka się kar pieniężnych. Szczególna odpowiedzialność osób wykonujących wolne zawody jest cechą o charakterze szczególnym. Wiąże się najczęściej z podniesionym progiem odpowiedzialności za skutki prowadzonej działalności czy też świadczonych usług. W ocenie większości autorów poddanie osób wykonujących wolne zwody rygorom szczególnej odpowiedzialności jest kryterium oczywistym i bezdyskusyjnym. Osoby wykonujące wolne zawody ponoszą najczęściej pełną odpowiedzialność majątkową za szkody wynikające z ich działania albo zaniechania. Jest to zarówno odpowiedzialność ex delicto jak i ex contractu. Odpowiedzialność ta kształtuje się odmiennie w zależności od tego, czy działalność ta prowadzona jest w formie spółki, czy też nie. Podstawą regulującą te kwestie są odpowiednie przepisy KC lub KSH. Niezależnie od tego, w jakiej formie odbywa się wykonywanie wolnego zawodu, istnieje - z mocy prawa - korporacyjna odpowiedzialność dyscyplinarna i porządkowa. Przesłanki tego typu odpowiedzialności określają odrębne ustawy, regulujące status prawny osób wykonujących wolne zawody. Na przykład na mocy art. 80 Prawa o adwokaturze, adwokaci i aplikanci adwokaccy podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za postępowanie sprzeczne z prawem, zasadami etyki lub godności zawodu bądź za naruszenie swych obowiązków zawodowych, a adwokaci również za niespełnienie obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia, o którym mowa w art. 8a ust. 1, zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 8b. Za naruszenie obowiązujących ich zasad adwokaci mogą zostać ukarani w sposób przewidziany w art. 81 Prawa o adwokaturze. Katalog kar obejmuje: upomnienie, naganę, karę pieniężną, zawieszenie w czynnościach zawodowych na czas od trzech miesięcy do pięciu lat, wydalenie z adwokatury. Obok kary nagany i kary pieniężnej można orzec dodatkowo zakaz wykonywania patronatu na czas od roku do pięciu lat. Obok kary zawieszenia w czynnościach zawodowych orzeka się dodatkowo zakaz wykonywania patronatu na czas od lat dwóch do lat dziesięciu. Kara nagany oraz kara pieniężna pociągają za sobą utratę biernego prawa wyborczego do organu samorządu adwokackiego na czas trzech lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia. Kara zawieszenia w czynnościach zawodowych pociąga za sobą utratę biernego i czynnego prawa wyborczego do organu samorządu adwokackiego na czas sześciu lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia. Ponadto sąd dyscyplinarny może orzec podanie treści orzeczenia do publicznej wiadomości środowiska adwokackiego poprzez jego opublikowanie w czasopiśmie, którego wydawcą jest organ adwokatury. Wreszcie istnienie samorządności korporacyjnej jest znamienną cechą wolnych zawodów. Przynależność do samorządu może mieć charakter dobrowolny, jak w przypadku tłumaczy przysięgłych czy księgowych lub obligatoryjnych, co stanowi zasadę. Prócz zawodów wymienionych w art. 88 KSH oraz w ustawie o zryczałtowanym podatku dochodowym na potrzeby tych aktów, zorganizowane samorządy mają także kuratorzy sądowi, psychologowie, urbaniści, a także osoby zajmujące się diagnostyką laboratoryjną. Podstawowe funkcje samorządu, tj. reprezentowanie osób wykonujących zawody zaufania publicznego i sprawowanie pieczy nad należytym wykonywaniem tych zawodów znajdują podstawę w normie rangi konstytucyjnej (art. 17 KRP). Istotnym zagadnieniem dotyczącym omawianej tematyki jest kwestia relacji między osobą wykonującą wolny zawód a przedsiębiorcą. Doktryna wskazuje na dziesięć elementów różnicujących w/w pojęcia 8. Po pierwsze, wykonywanie wolnego zawodu jest świadczeniem usług w obszarze odpowiadającym zakresowi czynności, składających się na określony wolny zawód. Zakres ten ma charakter przedmiotowy, normatywnie opisany w przepisach szczegółowych, co sprawia, że mamy do czynienia z wolnymi zawodami regulowanymi. Wykonywanie wolnych zawodów odbywa się na podstawie regulacji szczegółowych, one bowiem stanowią normatywne instrumentarium wykonywania wolnego zawodu, wskazując przy tym formy organizacyjno - prawne, za pomocą których osoby wykonujące wolne zawody świadczą wolne usługi. Po drugie, wykonywanie wolnego zawodu ma charakter usługowy, jest to jednak taki typ usługi, który różni się od pojęcia usług wymienionych w definicji działalności gospodarczej, opisanej w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej. Świadczenie usług w zakresie wolnych zawodów ma węższe znaczenie niż to, o którym mowa w przepisach ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Usługi świadczone przez osoby wykonujące wolny zwód mają najczęściej charakter niematerialny. Po trzecie celem wykonywania wolnego zwodu nie jest osiągnięcie zarobku, jaki występuje przy działalności gospodarczej, którą prowadzą przedsiębiorcy. Wolne zwody wykonywane są, nie dla korzyści majątkowych, lecz dla wartości wyższego rzędu takich, jak np. ochrona zdrowia ludzkiego czy bezpieczeństwa prawnego. Osiąganie korzyści majątkowych nie jest celem wykonywania wolnego zawodu, jest jedynie środkiem realizacji istoty wolnego zawodu. Po czwarte, określenie zasad wykonywania wolnego zawodu jest domeną odrębnych regulacji, które formułują warunki materialne i formalne, jakie trzeba spełnić, by uzyskać status wolnego zawodu, a także prawa i obowiązki ( indywidualne i korporacyjne) związane z jego pozycją i zadaniami, jakie pełni dany wolny zawód we współczesnym państwie i społeczeństwie. Po piąte, wykonywanie wolnych zwodów ma wybitnie reglamentowany charakter, co oznacza, że odbywa się pod ścisłą kontrolą ustawodawcy i samorządów zawodowych. Wolne zawody podlegają bardziej rygorystycznemu porządkowi prawnemu, aniżeli inne zawody 9. Po szóste, istota wolnych zwodów, szeroko opisana w doktrynie prawa i innych nauk społecznych, składa się z wielu desygnatów, które identyfikują to pojęcie przez zespół składników, mających decydujący wpływ na ich kwalifikację prawną. Po siódme, wykonywanie wolnego zawodu jest bezpośrednie, samodzielne, osobiste, o charakterze intelektualnym i nie może być wykonywane w imieniu i na rachunek innej osoby. Po ósme, wolne zawody mają własny system samorządowy. Są one objęte organizacją korporacyjną, która określa, w dużej mierze, zasady wykonywania tego rodzaju działalności oraz decyduje o dopuszczeniu do wykonywania zawodu. Po dziewiąte, wolne zawody są pojęciem zbiorczym. Przez wolny zawód rozumie się zarówno określoną osobę, która mieści się w tym statusie, jak i to, czym się ta osoba zajmuje oraz w jaki sposób wykonuje ona swój zawód. Nie istnieją typy (rodzaje) wolnych zawodów. Po dziesiąte, wśród wolnych zawodów występuje grupa profesji, co do których nie ma wątpliwości, że spełniają wszelkie cechy wolnego zawodu. Poważną jednak grupę stanowią profesje, które określić można mianem quasi wolnego zawodu. Spotyka się w tej grupie zawody, których status budzi poważne wątpliwości. Respektowanie tychże różnic między osobą wykonującą wolny zawód a przedsiębiorcą, przyczyniłoby się do uporządkowania kwestii, dotyczących podmiotów świadczących usługi na rynku prawnym i gospodarczym. Wspomnieć jednak należy, że w pewnych sytuacjach osoby wykonujące wolne zwody zalicza się do kategorii przedsiębiorców. Czyni się to jednak nie dlatego, że osoby te prowadzą działalność gospodarczą, ale dlatego że wykonują działalność zawodową we własnym imieniu i na własny rachunek. Wolne zawody stanowią istotny element współczesnego obrotu gospodarczo -prawnego. Osoby zajmujące się tego typu działalnością stanowią szczególnie aktywną grupę zawodową. Ich rola i znaczenie wyraźnie rosną w systemie gospodarki globalnej. W krajach Unii Europejskiej wolne zawody dysponują dużą siłą ekonomiczną. Przyczyniają się one do wzrostu ekonomicznego oraz odgrywają ogromną rolę w zakresie kształcenia zawodowego. Polskie regulacje, dotyczące omawianej problematyki, są niedoskonałe. Szczególnym utrudnieniem jest brak normatywnej definicji wolnego zawodu. Należy jednak wyrazić nadzieję, że ustawodawca, korzystając ze wskazówek doktryny, uporządkuje ten segment systemu prawa. To zaś przyczyni się do wzrostu znaczenia wolnych zawodów w krajowym obrocie gospodarczo - prawnym. PRZYPISY 1 J. Jacyszyn, Wykonywanie wolnych zawodów w Polsce, Warszawa J. Jacyszyn, Pojęcie wolnego zawodu. Analiza aktów prawnych i doktryny, PPH, nr 7/ ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o doradztwie podatkowym (tekst jednolity: Dz. U. z 2002 r., nr 9, poz. 86) 4 ustawa z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (tekst jednolity: Dz. U. z 2002 r., nr 123, poz. 1058) 5 J. Jacyszyn, Wykonywanie wolnych zawodów w Polsce, Warszawa ustawa z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (tekst jednolity: Dz. U. z 2000 r. nr 144, poz. 930) 7 Czynności wykonywane przez księgowych określone zostały w ustawie z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (tekst jednolity: Dz. U. z 2002 r., nr 76, poz. 694). W odniesieniu do architektów istnieje jedynie ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów (Dz. U. z 2001 r., nr 5 poz. 42 ze zm.) oraz dwa rozporządzenia, dotyczące obowiązkowego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej oraz zasad postępowania dyscyplinarnego 8 J. Jacyszyn, Wykonywanie wolnych zawodów w Polsce, Warszawa J. Jacyszyn, Wykonywanie wolnych zawodów w Polsce, Warszawa

8 Testament negatywny i wydziedziczenie jako przejaw swobody testowania Uwagi ogólne 8 Kamila Mikucka studentka V roku prawa Jak powszechnie wiadomo podstawową zasadą obowiązującą w polskim prawie spadkowym jest swoboda testowania będąca przedłużeniem swobody zawierania umów inter vivos z art. 353¹ k.c. 1. Przez swobodę (określaną również mianem wolności) testowania rozumie się zakres uprawnień przysługujących spadkodawcy do dysponowania majątkiem na wypadek śmierci 2. Dzięki tej zasadzie testatorowi przysługuje prawo do całkowicie dowolnego i pozbawionego jakiegokolwiek przymusu rozporządzenia własnym majątkiem przy pomocy czynności prawnej mortis causa. Swoboda testowania dotyczy zarówno kręgu osób, na rzecz których sporządzony został testament, jak i tego, czy spadkodawca chce rozdysponować całym swoim majątkiem, czy tylko jego ułamkiem. Jej przejawem jest również pozbawienie określonych osób prawa do dziedziczenia. Możliwość taką stwarzają między innymi testament negatywny i wydziedziczenie.. Testament negatywny - charakterystyka Zazwyczaj więc spadkodawca sporządza testament w celu ustanowienia spadkobiercy. Może jednak za pomocą testamentu negatywnego wyłączyć konkretną osobę od dziedziczenia. Mocą takiego testamentu testator wyklucza tylko daną osobę od dziedziczenia, a pozostali spadkobiercy ustawowi dziedziczą według porządku określonego przez ustawę. Dochodzi w ten sposób do modyfikacji reguł dziedziczenia. W taki sposób pozbawić spadku można wszystkich spadkobierców ustawowych, a do dziedziczenia dojdzie Skarb Państwa. Kontrowersje natomiast dotyczą wyłączenia w testamencie negatywnym od dziedziczenia Skarbu Państwa. Większość spośród przedstawicieli doktryny uważa, iż taka możliwość jest wyłączona. Spadek bowiem zgodnie z polskimi rozwiązaniami prawnymi nie może pozostać bez spadkobiercy 3. Jak podaje jednak E. Skowrońska-Bocian, gdyby dopuścić takie wyłączenie testament stanie się wówczas bezskuteczny w zakresie powołania spadkobiercy. W takiej sytuacji porządek dziedziczenia ukształtowany zostanie przez przepisy ustawy 4. Instytucja testamentu negatywnego nie została uregulowana w Kodeksie Cywilnym z 1964 roku. Jako regulacja ustawowa występowała natomiast w prawie spadkowym z 1946 roku 5. Artykuł 31 tego prawa bowiem przewidywał w sposób niezależny od wydziedziczenia spadkobiercy koniecznego, które wymagało zawsze podania w testamencie jego przyczyny (art pr. spadk.) - możliwość wyłączenia przez spadkodawcę w testamencie od dziedziczenia ustawowego krewnego lub małżonka bez równoczesnego ustanowienia innej osoby spadkobiercą. Wyłączenie 1 Dz. U. z 1964 r. nr 16, poz. 93 z późn. zm. 2 E. Skowrońska-Bocian, Prawo spadkowe, wyd. 2, Warszawa 2000, s Tak: M. Pazdan, w: Kodeks cywilny, tom II, Warszawa 2003, s E. Skowrońska-Bocian Testament w prawie polskim, Warszawa 2004, s Dz. U. Nr 60, poz. 328 od dziedziczenia w drodze tzw. testamentu negatywnego miało ten skutek, że wyłączonego traktowało się tak, jak gdyby nie żył w chwili otwarcia spadku. Taka wola spadkodawcy nie pozbawiała jednak praw spadkobiercy koniecznego (art. 145 pr. spadk.) do żądania zachowku. Do wyłączenia od dziedziczenia nie było konieczne podanie w testamencie przyczyny wyłączenia. Wyłączenie takie nie było zależne od winy wyłączonego, a kwestia przebaczenia nie wchodziła w ogóle w grę. Stąd też przebaczenie nie wywoływało żadnego skutku prawnego. Ustawa dopuszczała natomiast odwołanie testamentu negatywnego (art. 92 pr. spadk.). Obecnie nie sposób jednak zaprzeczyć, że testament negatywny funkcjonuje w dalszym ciągu w praktycznym aspekcie życia społecznego. Podkreślenia wymaga w tym miejscu, iż zarówno doktryna, jak i orzecznictwo uważają taki testament za niebudzący żadnych wątpliwości. Sąd Najwyższy wypowiadał się w sprawie testamentu negatywnego stojąc na stanowisku, iż mimo braku odpowiedniej regulacji należy uznać za dopuszczalne jego sporządzenie. Do takiego wniosku można dojść również dlatego, iż przepisy kodeksowe nie wykluczają, a tym samym nie zabraniają przedstawienia ostatniej woli w taki sposób. W tym miejscu jeszcze raz należy podkreślić, iż jest to wyrazem swobody testowania, która należy do podstawowego kanonu zasad prawa spadkowego. Przyjąć również należy, iż aby taka forma wyrażenia ostatniej woli wywoływała skutek prawny, testament negatywny powinien spełniać podstawowe wymagania co do ważności przewidziane przez obowiązujące przepisy prawne. Po pierwsze, musi być zgodny z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa cywilnego. W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na art. 58 k.c. Na jego podstawie stwierdzić należy, że nieważny będzie testament sprzeczny z ustawą lub mający na celu jej obejście ( 1) jak również taki, który jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego ( 2). Następnie kodeks ogranicza testatora określając wymogi formalne testamentu, które są bardziej rygorystyczne niż innych czynności prawnych. Ostatnia wola może być sporządzona w przewidzianych przez ustawę formach, a mianowicie: testamentu własnoręcznego (art. 949 k.c.), notarialnego (art.950 k.c.), allograficznego (art.951 k.c.), jak również w określonych formach szczególnych. Orzecznictwo podkreśla również w nawiązaniu do poprzednio obowiązujących przepisów prawnych, że testamentem negatywnym będzie tylko takie rozrządzenie, w którym testator bądź nie wymienił przyczyny, dla której chce pozbawić członka swojej najbliższej rodziny spadku; bądź sytuację, w której spadkodawca wprawdzie wskazał powód wykluczenia spadkobiercy od dziedziczenia, jednak przyczyna ta nie wchodzi w zakres przedmiotowy wskazany w art k.c. regulującym instytucję wydziedziczenia. Poza tym, zwraca się również uwagę na okoliczność, iż sporządzenie testamentu negatywnego nie prowadzi do tak daleko idących konsekwencji jak pozbawienie spadkobiercy ustawowego prawa do zachowku. Taka możliwość przewidziana jest jedynie w drodze wydziedziczenia, więc rezygnacja spadkodawcy z takiej możliwości i wyłączenie go od dziedziczenia jedynie w drodze testamentowego rozporządzenia negatywnego nie pozbawia zatem takiego spadkobiercy roszczenia o to świadczenie pieniężne 6. Takie zapatrywania zgodne są z regulacjami obowiązującymi w prawie spadkowym z 1946 roku. Skutkiem bowiem testamentu negatywnego będzie z reguły dziedziczenie ustawowe według zasad przyjętych w kodeksie cywilnym z pominięciem wyłączonego. Wydziedziczenie Przejawem swobody testowania w aspekcie negatywnym, obok omówionego testamentu negatywnego jest takie rozporządzenie spadkodawcy, w którym nie tylko wyklucza danego spadkobiercę od dziedziczenia, ale również pozbawia go prawa do roszczenia pieniężnego z jego majątku w postaci zachowku. Spadkodawcy służy prawo do pozbawienia zachowku osób, które zachowują się nieetycznie, niemoralnie i z którymi nastąpiło zerwanie więzi rodzinnych oraz uczuciowych. W przypadku wydziedziczenia, z uwagi na daleko idące negatywne dla spadkobiercy skutki, mamy szczegółową regulację w Kodeksie Cywilnym odnoszącą się do tej instytucji. Art enumeratywnie wylicza przyczyny, na podstawie których spadkobierca może zostać wydziedziczony. W celu przypomnienia warto wymienić owe sytuacje: uporczywe postępowanie spadkobiercy wbrew woli spadkodawcy w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, dopuszczenie się względem spadkodawcy lub jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci, uporczywe niedopełnienie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Pokrótce warto omówić każdą z przyczyn. Odnosząc się do pierwszej z nich wskazać należy, że za skuteczną przyczynę wydziedziczenia ustawodawca postanowił uznać nie tylko samo prowadzenie przez wydziedziczonego niewłaściwego, z punktu widzenia zasad współżycia społecznego i zasługującego na naganę, trybu życia (przykładem może być alkoholizm, narkomania, prostytucja, czerpanie zysków z nielegalnych źródeł czy też zaniedbanie własnej rodziny), ale również negatywną ocenę tego postępowania przez spadkodawcę. W sytuacji, gdy spadkodawca akceptuje nieodpowiedni styl życia spadkobiercy wydziedziczenie nie jest możliwe. Sąd orzekający bierze bowiem pod uwagę wszystkie wymienione przesłanki. Druga z wymienionych przyczyn wskazując na sytuację popełnienia przez spadkobiercę poważnego przestępstwa nie wymaga dłuższego komentarza. Wątpliwości mogą powstać przy dokonywaniu oceny, kogo należy uznać za osobę najbliższą spadkodawcy. W takim przypadku odwołać się należy do okoliczności konkretnej sytuacji. Ciężko by- 6 Taki pogląd jest reprezentowany przez SN, np. w uchwale SN z dnia 10 kwietnia 1975 roku III CZP 14/75, OSNC 1976, nr 2, poz. 28 z aprobującą glosą J. Kapery, PiP 1977, nr 2.

9 łoby bowiem tworzyć w tym miejscu jakikolwiek katalog osób, każdy przypadek wymaga indywidualnego rozpatrzenia 7. Jak wskazuje jednak E. Skowrońska-Bocian kwestia ta wzbudza wiele dyskusji 8. Jeżeli chodzi o trzecią z wymienionych przyczyn skuteczność wydziedziczenia na jej podstawie zależy od jej istnienia w chwili wydziedziczenia. Późniejsze wykonywanie obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy uwolni wydziedziczonego od pozbawienia prawa do zachowku tylko w sytuacji, gdy zostanie mu wybaczone jego niewłaściwe zachowanie. Odnosząc się do kwestii obowiązków rodzinnych uwzględnić należy, że obejmują one w swoim zakresie nie tylko wypełnianie obowiązku alimentacyjnego. Przykładowo można również wskazać konieczność opieki nad spadkodawcą, która jest spowodowane jego wiekiem czy niedołężnością 9. Podkreślić należy, iż przyczyny stanowiące o wydziedziczeniu mogą mieć charakter pojedynczy (wówczas fakt taki musi mieć miejsce, co jest oczywiste, przed dokonaniem wydziedziczenia), jak również trwały (w takiej sytuacji przyczyna stanowiąca podstawę wydziedziczenia musi istnieć w chwili wydziedziczenia) 10. Nie można bowiem pozbawić prawa do zachowku osoby, która jednorazowo zachowała się w sposób sprzeczny z wolą spadkodawcy. Poza tym zachowanie owego spadkobiercy musi być świadome i zależne od jego woli. na sytuację stanowiącą przyczynę wydziedziczenia. Drugi zaś dotyczy wybaczenia już po dokonaniu wydziedziczenia. W tej kwestii pojawiają się jednak wątpliwości. Aby w sposób niebudzący wątpliwości przebaczyć spadkobiercy należałoby sporządzić testament. Zwrócić jednak należy uwagę na okoliczność, że przebaczenie może być przecież dokonane w jakikolwiek sposób wyrażający wolę przebaczającego w sposób dostateczny. Na takim stanowisku stoi Sąd Najwyższy, który wyraża pogląd, iż wydziedziczenie staje się bezskuteczne od chwili przebaczenia, niezależnie od tego, w jakiej formie nastąpiło 12. Doktryna jednak uważa, iż przebaczenie może być dokonane tylko w drodze odwołania lub zmiany testamentu 13 Wydziedziczenie zstępnego nie niesie za sobą negatywnych konsekwencji dla jego zstępnych odnośnie prawa do zachowku. Zachowują oni prawo do zachowku, którego mogą dochodzić w terminie 3 lat od ogłoszenia testamentu. Podobnie jak w przypadku każdego testamentu musi on zostać sporządzony w testamencie spełniającym wszystkie przewidziane przez przepisy prawne wymogi. Konieczne jest oczywiście wymienienie przyczyny wydziedziczenia, jak również nie dokonanie aktu przebaczenia osobie wydziedziczonej przez spadkodawcę. Ustawodawca nie wymaga od spadkodawcy, aby przyczyna wydziedziczenia była w sposób wyraźny sformułowana przez niego w testamencie. Dla jego ważności jako wystarczające należy przyjąć możliwość jej określenia na podstawie treści testamentu. Nie będzie natomiast ważne takie wydziedziczenie, z którego treści nie można określić, co było przyczyną wydziedziczenia, mimo iż istnienie takiej przyczyny będzie możliwe do udowodnienia. Przykładem może być sytuacja, w której istnieje wyrok skazujący wydziedziczonego za ciężkie uszkodzenie ciała spadkodawcy 11. Takie rozwiązanie należy uznać za słuszne, bowiem w odwrotnej sytuacji mogłoby dojść do przypadków nadinterpretacji woli spadkodawcy. Ustawodawca przewidział również sytuację, w której testator postanowił zmienić swoją decyzję i przebaczyć osobie, którą chciał wydziedziczyć. W takiej sytuacji po dokonaniu aktu przebaczenia, które przyjmuje formę uzewnętrznionej woli spadkodawcy, nie można takiej osoby wydziedziczyć. Należy rozróżnić tu dwa przypadki. Pierwszy odnosi się do sytuacji przed sporządzeniem testamentu wydziedziczającego - wówczas należy rozumieć przebaczenie jako rezygnację przez testatora z możliwości powołania się 7 E. Skowrońska-Bocian Komentarz do Kodeksu Cywilnego. Księga Czwarta. Spadki wyd. 8, Warszawa 2007, s Por. A. Baziński Prawo spadkowe. Komentarz Łódź 1948, s.44 i nast., J. Pietrzykowski (w): Kodeks cywilny. Komentarz Warszawa 1998, s. 1923, M. Szaciński Przesłanki niegodności według prawa spadkowego zunifikowanego oraz znaczenie orzeczenia sądowego ustalającego niegodność NP 1954, nr 12, s.39, J. Gwiazdomorski Prawo spadkowe Warszawa 1959, s. 67 i 396, M. Pazdan (w): Kodeks cywilny. Komentarz, s. 882 i nast. 9 E. Skowrońska-Bocian, op. cit, s E. Skowrońska-Bocian, Testament, s E. Skowrońska-Bocian, Komentarz, s. 181 Instytucja wydziedziczenia ma ogromne znaczenie dla swobody testowania. Spadkodawca uzyskuje mianowicie prawo do zdecydowania, że osoba, która zachowywała się wobec niego niewłaściwie, nie uzyska żadnych wartości materialnych ze spadku, a co za tym idzie nie będzie mogła występować z roszczeniami przeciwko osobom, którym takie korzyści zostały przyznane. Za pomocą wydziedziczenia może natomiast ukarać nieposłusznych członków swojej rodziny. Stąd też można wyciągnąć z tego wniosek, że instytucja ta pełni rolę prewencyjną. Spadkobierca, który postępuje w sposób wielce niewłaściwy w stosunku do najbliższych członków rodziny musi liczyć się z poważnymi konsekwencjami, z którym może się spotkać jego zachowanie. Podsumowanie Reasumując zarówno testament negatywny jak i wydziedziczenie pozwalają spadkodawcy, w granicach swobody testowania, do wykluczenia określonych osób z dziedziczenia. Omawiane instytucje wykazują jednak istotne różnice. Po pierwsze, wydziedziczyć można tylko na podstawie przyczyn wymienionych w sposób wyczerpujący przez ustawę. Testament negatywny pozwala na wykluczenie od dziedziczenia na podstawie wszelkich sytuacji, które są negatywnie oceniane z punktu widzenia testatora. Po drugie, wydziedziczenie pociąga za sobą dalej idące skutki niż sporządzenie testamentu 12 Tak uchwała SN z dnia 14 czerwca 1971 r., III CZP 24/71, OSNCP 1972, nr 2, poz Tak m.in. J. Gwiazdomorski: Glosa do uchwały SN z dnia 14 czerwca 1971, III CZP 24/71, NP 1972, nr 10; J. Pietrzykowski, w: Kodeks cywilny, Warszawa 1972, s n e - gatywnego. Ów drugi powoduje jedynie, iż osoba wskazana jest traktowana tak, jakby nie dożyła chwili otwarcia spadku (art k.c.). Skutkiem będzie więc zazwyczaj dziedziczenie ustawowe z pominięciem wyłączonego. Natomiast w przypadku wydziedziczenia mamy do czynienia z dalej idącymi skutkami. Konsekwencje bowiem są surowe, pociągają za sobą pozbawienie prawa do zachowku wydziedziczonego. Po trzecie, różnice występują również w możliwości dokonania aktu przebaczenia. Przy testamencie negatywnym uważa się, że nie może być ono dokonane, ewentualnie może być odwołane, natomiast przepisy prawne odnoszące się do wydziedziczenia przewidują możliwość przebaczenia. Obie instytucje wykazują także cechy podobne. Są skierowane przeciwko osobom, które zdaniem testatora nie zasłużyły na bycie spadkobiercą jego majątku. Poza tym obie wersje testamentów mogą zostać odwołane przez sporządzającego. Wreszcie wskazać należy, iż doktryna, jak i orzecznictwo opowiada się za tym, iż wydziedziczenie spadkobiercy bez podania przyczyny należy traktować jako sporządzenie testamentu negatywnego. Takie rozwiązanie należy uznać za słuszne. Pozwala bowiem spadkodawcy na dość szerokie korzystanie z zasady swobody testowania. 9

10 Indosowanie praw z weksla 10 Anna Truszkowska studentka IV roku prawa Indosowanie praw z weksla jest jednym ze sposobów przenoszenia inkorporowanych w nim praw na inną osobę. Poza nim wyróżnia się: dziedziczenie przelew wręczenie weksla Termin indos, pochodzący od włoskiego słowa indosso oraz łacińskiego in dorso, tłumaczy się tym, że jest on zazwyczaj zamieszczany na odwrotnej stronie weksla, tj. na jego grzbiecie. Definicji indosu nie zawiera wbrew przypuszczeniom Prawo wekslowe 1, a Kodeks cywilny 2, który w art stanowi, iż indos to pisemne oświadczenie umieszczone na papierze wartościowym na zlecenie i zawierające co najmniej podpis zbywcy oznaczający przeniesienie praw na inną osobę. Skuteczność tego przeniesienia wymaga, aby: 1. zawarto umowę pomiędzy indosantem a indosatariuszem; 2. podpis indosanta zawierał ca najmniej jego nazwisko; 3. indos został zamieszczony na wekslu lub na jego odpisie; 4. wydano dokument (weksel) indosatariuszowi. Znaczna większość doktryny stoi na stanowisku, iż umowę pomiędzy indosantem a indosatariuszem tworzą oświadczenie zbywcy (indosanta), wymagające formy pisemnej, tj. umieszczenia jego podpisu na wekslu oraz oświadczenie nabywcy, nie wymagające takiej formy. Odmienny pogląd reprezentuje W. Langowski, według którego u podstaw indosu leżą dwie następujące po sobie umowy: konsensualna, stanowiąca porozumienie stron dotyczące wydania i przyjęcia indosowanego weksla i druga, realna, polegająca na przeniesieniu własności weksla i inkorporowanej w nim wierzytelności pieniężnej oraz zaciągnięciu zobowiązania wekslowego przez indosanta. Mimo wynikłego sporu wokół liczby umów będących podstawą indosu jednogłośnie przyznaje się, że dopiero wydanie dokumentu wekslowego indosatariuszowi, czyni umowę skuteczną. Jak jednak zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 1 grudnia 2006 r., I CSK 299/2006 3, wydanie weksla indosatariuszowi nie musi nastąpić osobiście do jego rąk. Przesłanka ta zostanie spełniona także wtedy, gdy wydanie nastąpi do rąk pełnomocnika indosatariusza. Charakter prawny nabycia praw wekslowych Charakter prawny nabycia praw wekslowych przez indos jest pojęciem budzącym wiele wątpliwości. Co do zasady, doktryna opowiada się 1 ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe, Dz.U. z dnia 11 maja 1936 r. ze zm. 2 ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny, Dz.U Nr 16 poz. 93 ze zm., dalej: k.c. 3 wyrok SN z dnia 1 grudnia 2006r., I CSK 299/2006, Lex Polonica Słowniczek: Weksel - Weksel jest papierem wartościowym o ściśle przez prawo określonych cechach, wyrażający bezwarunkowe zobowiązanie wystawcy weksla lub osoby przez niego wskazanej do zapłaty określonej sumy pieniędzy osobie wskazanej w tym dokumencie, w wyznaczonym terminie i miejscu Indos - pisemne oświadczenie umieszczone na wekslu na zlecenie, zawierające co najmniej podpis zbywcy (indosanta), powodujące przeniesienie praw inkorporowanych w tym papierze wartościowym na inna osobę (indosatariusza) Indosant - osoba, która przenosi prawa z weksla w drodze indosu (zbywca, sprzedający weksel) Indosatariusz - osoba nabywająca weksel w drodze indosu (nabywca) Remitent - osoba, na rzecz której lub na której zlecenie nastąpić ma zapłata sumy wekslowej. Remitent to pierwszy posiadacz weksla, na którego został on wystawiony, który jednocześnie może być pierwszym indosantem weksla za jego pierwotnym charakterem, uzasadniając, że stwarza ono dla indosatariusza prawa wekslowe, których jego poprzednik, czyli indosant nie posiadał, z uwagi na fakt, że przykładowo weksel znalazł. Indosatariusz wówczas nabywa wszystkie prawa z weksla, niezależnie od tego, czy przysługiwały one indosantowi. 4 W związku z powyższym sytuacja prawna indosatariusza jest oderwana od sytuacji osoby, której uprzednio prawo przysługiwało, albowiem prawa indosatariusza odznaczają się samodzielnością. Przykład: W przypadku, gdy z weksla własnego na sumę 1000 złotych wystawca zapłacił remitentowi 500 złotych, a zapłata nie została odnotowana na wekslu, weksel będzie miał po wejściu do obrotu nadal wartość 1000 złotych. Za taki weksel remitent i każdy następny indosant może od swego indosatariusza otrzymać kwotę 1000 złotych w gotówce albo towar tej wartości albo uznanie długu, z tym, że od tej kwoty zostaną odliczone odsetki. Kto jednak taki weksel indosował lub za niego poręczył odpowiada za zapłatę weksla w wysokości 1000 złotych 5. Jednakże trudno odmówić słuszności A. Szpunarowi, M. Kalińskiemu i A. Dolińskiemu, którzy podkreślają pochodność nabycia praw wekslowych. Już na wstępie swoich rozważań A. Szpunar zaznacza, że w przypadku indosu mamy do czynienia z jedną wierzytelnością wekslową, a indosatariusz nie nabywa całkiem nowych praw. Ponadto, pochodność nabycia w formie indosu wiązać należy nie z osobą indosanta i innych poprzedników wekslowych, lecz z treścią dokumentu wekslowego, determinującą zakres odpowiedzialności wszystkich osób zobowiązanych wekslowo, a ta dla każdej z nich jest samodzielna i w tym sensie pierwotna, że niezależna od odpowiedzialności innych dłużników wekslowych. 6 Nie nawiązuje się natomiast nowy stosunek prawny bezpośrednio między indosatariuszem a dłużnikami wekslowymi. 4 M. Czarnecki, L. Bagińska, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, Warszawa 2000, s H. Piekarczyk, Przeniesienie weksla bez indosu, Radca Prawny 5/97, s M.H. Koziński, [w:] A. Szumański (red.) System prawa prywatnego, t. 18, Prawo papierów wartościowych, Warszawa 2005, s. 225 Istota indosu Istotą indosu jest przeniesienie wszystkich praw z weksla na indosatariusza. Oznacza to, że indosatariusz nabywa prawa wekslowe nie w takim rozmiarze, w jakim służyły indosantowi, ale w takim, jaki wynika z charakteru weksla. Jest to wyjątek od zasady, że nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw niż sam posiada (nemo plus iuris in alium transferre potest, quam ipse habet). 7 Poprzez umieszczenie podpisu i wydanie dokumentu weksla, indosant staje się zobowiązanym z weksla i w braku przeciwnego zastrzeżenia odpowiada za zapłatę i za przyjęcie weksla. Podsumowanie Obecnie weksle są powszechnie wykorzystywane głównie w stosunkach gospodarczych pomiędzy przedsiębiorcami, którzy stale ze sobą współpracują. Niepodważalną ich zaletą jest stworzenie stosunku prawnego korzystnego dla każdej z jego stron. Przykładowo, nabywca usług bądź towarów wystawiając weksel z odroczoną płatnością zyskuje czas na zgromadzenie środków niezbędnych do pokrycia należności, a sprzedający zabezpiecza się na wypadek niewykonania zobowiązania. Ponadto, weksle umożliwiają uzyskanie kredytu dyskontowego, poprawiającego kondycję finansową i płynność przedsiębiorstwa. Masowo są również stosowane jako gwarancje realizacji inwestycji budowlanych bądź jako zabezpieczenie udzielanych kredytów i pożyczek. Powszechność zastosowania weksli wiąże się z ich obiegowym charakterem, łatwością przenoszenia inkorporowanych w nich praw np. za pomocą indosu. Zdaniem licznych przedsiębiorców ze wszystkich sposobów przeniesienia praw z weksla, najpopularniejszą instytucją jest właśnie indosowanie, stąd tych kilka powyższych słów. 7 P. Nazarewicz, Indos własnościowy pełny jako podstawowy rodzaj indosu wekslowego, Palestra 1997/7-8, s. 25

11 Nie samym prawem prawnik żyje Rozmowa z Ew e l i n ą Sienicką studentką II roku studiów prawniczych, zdobywczynią tytułu II Wicemiss Polonia w roku 2007

12 Kto Ci ę n a m ó w i ł d o s t a r t u w k o n k u r s i e, s k ą d s i ę w z i ą ł w og ó l e po m y s ł? To był zbieg różnych wydarzeń. Jako szesnastolatka przypadkowo wzięłam udział w jednym z castingów. Udało mi się zakwalifikować dalej, w efekcie zostałam Wicemiss Nastolatek Podlasia Wtedy się to wszystko praktycznie zaczęło. Dwa lata później wystartowałam już w konkursie Miss Polonia. Co si ę oc e n i a w ta k i m ko n k u r s i e, o c z y w i ś c i e op r ó c z ur o d y? Między innymi znajomość języków obcych. Co drugi dzień odbywały się spotkania z jurorami, którzy zadawali pytania na różne tematy i trzeba było udzielać odpowiedzi po angielsku. Natomiast dziewczyny, które preferowały inne języki były odpytywane np. po francusku, hiszpańsku, niemiecku. Oprócz tego oceniano sposób poruszania się, grację. A j e ż e l i ch o d z i o do b ó r st r o j ó w i ma k i j a ż u cz y b y ł y o s o b y, k t ó r e us t a l a ł y ja k ma c i e wy g l ą d a ć? Oczywiście, doradzano nam jak dobrać ubiór i makijaż, szczególnie, gdy chodziło o galę finałową. Jeszcze przed samym konkursem odbywały się spotkania w Warszawie ze stylistami, którzy przekazywali poszczególnych dziewczynom wskazówki dotyczące wyglądu, m.in. koloru i długości włosów, ubioru itd. Przy czym też, nie było tak, że dziewczyny nie miały nic do powiedzenia w tych kwestiach, zawsze można było coś zaproponować. Ja k dł u g o tr w a ł ca ł y ko n k u r s? Na samym początku były eliminacje regionalne, podczas których do dalszego postępowania wybrano po trzy dziewczyny z każdego województwa i te, którym przydzielono dzikie karty. Potem był ćwierćfinał i od razu półfinał, który odbywał się w Łodzi i następnie finał poprzedzony dwutygodniowym zgrupowaniem. Czy w czasie t r w a n i a k o n k u r s u zauważalna była r ywalizacja p o m i ę d z y dziewczynami? Niebezpośrednio, początkowo tego nie zauważyłam, ale już pod koniec konkursu odczuwałam, że jednak każda z nas liczy na jakieś miejsce, zdarzały się więc mniejsze lub większe konflikty. Ile miała najmłodsza i najstarsza uczestniczka konkursu? Najmłodsza 18, najstarsza 23 i to właśnie ona wygrała. Zresztą 23 lata jest to górna granica wieku umożliwiająca start konkursie Miss Polonia. W takim wypadku, jaka była Twoja metoda na opanowanie stresu i sukces? Tak naprawdę, nie myślałam tylko o tym, aby zająć miejsce w ścisłej czołówce, nie liczyłam na zdobycie konkretnego miejsca. Podeszłam do tego z pewnym dystansem i pomyślałam, że skoro już jestem w finale to i tak sukces. Cz y po uz y s k a n i u ty t u ł u II Wicemiss b y ł y je s z c z e ja k i e ś wy j a z d y na ko n k u r s y pi ę k n o ś c i? Na konkursy jeszcze nie, ale są pewne plany. Mam podpisany kontrakt, w którym określona jest ilość wyjazdów związanych ze zdobytym tytułem. Dotychczas byłam tylko na Litwie gdzie koronowałam najpiękniejszą Polkę tego kraju. A k o n t r a k t, k t ó r y po d p i s a ł a ś w zw i ą z k u z e z d o b yc i e m ty t u ł u, n a il e ob o w i ą z u j e i do cz e g o je s t e ś z o b ow i ą z a n a? W jego ramach, do końca 2008 roku, powinnam uczestniczyć w różnego rodzaju wyjazdach o podobnym charakterze, chociaż nie jest to, aż tak wymagane. Przejdźmy do nagród, które otrzymałaś za zdobycie tytułu II Wicemiss. O pieniądze nie zapytam, o samochód rów - nież, bo pewnie stoi już w garażu i czeka na lepszą pogodę niż zimowo-wiosenna plucha. Co dokładnie dostałaś? Tu cię zaskoczę, ani pieniędzy ani samochodu nie otrzymałam. Otrzymałam wycieczkę na Wyspy Kanaryjskie, z rzeczy drobnych: biżuterię, obuwie, suknię od projektanta. Te Kanary to pewnie wycieczka dwuosobowa, żeby było romantycznie. Jednoosobowa, niestety. I Wicemiss również ją otrzymała, więc byłyśmy razem. Czy po zdobyciu tytułu jesteś bardziej rozpoznawana np. na ulicy, na naszym Wydziale? Na Wydziale, po części tak. W innych miejscach może nieco bardziej, tak mi się przynajmniej wydaje.

13 A na egzaminach jest łatwiej? Tak naprawdę nie ma to wpływu, egzaminy są głównie pisemne. To że wybrałaś studia prawnicze było ściśle zamierzone? Może nie do końca, ale jest to kierunek uniwersalny. Po prawie można robić wiele innych rzeczy, niekoniecznie trzeba iść na aplikacje. Więc czym się zajmiesz jak nie będziesz chciała zostać typowym prawnikiem c z y t a j r a d c ą, a d w o k a t e m, s ę d z i ą e t c.? Z pewnością myślę o aplikacji i podejmę kroki w tym kierunku. Bardziej widzę siebie w zawodzie radcy prawnego bądź notariusza, nie czuję się w roli sędziego i prokuratora. Poza tym interesuje mnie również doradztwo finansowe i kto wie czy z tym nie będę wiązać swojej przyszłości zawodowej. Wła ś n i e, w j e d n y m z w y w i a d ó w z d r a d z i ł a ś, ż e c h c e s z z o s t a ć p re z e s e m b a n k u. Wszystko przede mną. A j e że l i stwierdzisz, ż e z p r a w e m n i e j e s t Ci p o d r o d z e, t o c z y m b y ś się z a j ę ł a w przyszłości? Myślę, że mogłabym się rozwinąć w modellingu, podczas konkursu nieco się już nauczyłam. Czy może zainteresowała Cię już jakaś konkretna dziedzina prawa? Jestem na II roku, dla mnie cały czas to początek studiów, więc nie mogę powiedzieć, która z gałęzi prawa bardziej niż inne mnie interesuje. Myślę, że z biegiem czasu sprecyzuje swoje prawnicze zainteresowania. Mam przynajmniej taką nadzieję. Cz y j e s t e ś c z ł o n k i n i ą j a k i e g o ś k o ł a s t u d e n c k i e g o n a n a s z y m Wyd z i a l e? Co prawda, do tej pory nie angażowałam się szerzej w działalność studencką, ale z chęcią to zmienię. To co powiesz na klub szachowy? Czemu nie. Tr z y m a m Cię z a s ł o w o. To m o ż e p r z e j d ź m y t e r a z d o 100 krótkich pytań do Najtrudniejszy egzamin? Prawo rzymskie. Zdany? Nie pytam, za którym podejściem. Tak. Ulubiony wykładowca (-y)? Mgr Artur Modrzejewski, dr Piotr Niczyporuk. Że b y m i ł o z a k o ń c z yć r o z m o w ę, c o sądzisz o n a s z y m dziekanie. Sz c z e r z e Do tej pory nie miałam z nim zajęć, ale sprawia sympatyczne i pozytywne wrażenie. I takiej odpowiedzi oczekiwałem. Dziękuję za rozmowę. Ja również dziękuje. Rozmawiał Marcin Tyniewicki Zdjęcia Michał Burzyński

14

15 Co z tą Rosją? Kamil Markiewicz student IV roku prawa Od dłuższego czasu już dosyć dużo mówi się w naszym kraju o Rosji: zarówno z okazji wyborów, kolejnej wizyty polskiego przedstawiciela w Stanach Zjednoczonych, jak też wtedy, gdy zapowiada się drastyczna podwyżka cen gazu ziemnego. W ostatnich dwóch latach dyskusja z względnie merytorycznej - nabrała skrajnie emocjonalnego zabarwienia. Powszechnie było głośno na temat służb KGB, dna Bałtyku, bliżej nieokreślonych baryłek jak też problemów związanych z eksportem mięsa. Na szczęście to, o czym dyskutuje się w mediach czy na scenie publicznej, ma często niewiele wspólnego z rzeczywistością. Stosunki gospodarcze z Rosją wbrew powszechnemu mniemaniu mają się bardzo dobrze, mało tego, można pokusić się o stwierdzenie, że rozwijają się coraz lepiej. Wystarczy spojrzeć na wskaźniki ekonomiczne: zainteresowanych odsyłam do rocznika statystycznego handlu zagranicznego powszechnie dostępnego na stronie internetowej Głównego Urzędu Statystycznego. Nie znaczy to, rzecz jasna, że mamy w ogóle nie zajmować się polityką, jednak warto pamiętać o kilku kwestiach: co innego mówi się na wiecu wyborczym czy konferencji prasowej, co innego zaś, robi w rzeczywistości. Ważne jest też, aby dostrzec wyraźną granicę między polityką, a gospodarką, między zaszłościami historycznymi, a dniem dzisiejszym, w którym prywatny kapitał nie ma obywatelstwa, jest natomiast wyznacznikiem prestiżu oraz realnej władzy. Po oddzieleniu polityki od biznesu musimy postawić sobie następujące pytanie: Co nam Polakom może dać Rosja? Rosja jest największym państwem na świecie, jej powierzchnia (większa od obszaru Europy, Australii i Antarktydy) to ponad tys. km 2. Jej wciąż rozwijająca się gospodarka plasuje ten kraj w pierwszej dziesiątce światowych gigantów przemysłowych. Ogromne złoża gazu ziemnego, ropy (do końca nikt nie wie jak duże), rudy żelaza i innych metali są doskonale wykorzystywane w obrocie międzynarodowym, w efekcie czego, rosyjski eksport niemal dwukrotnie przewyższa import, co w gospodarce każdego państwa jest zjawiskiem o tyleż pożądanym, co rzadkim. Niespodziewanie wysokie ceny surowców energetycznych sprawiły, że rosyjski budżet wykazuje nadwyżkę dochodów nad wydatkami określaną proficytem; czymś o czym kraje UE mogą tylko pomarzyć. Interesujący jest fakt, że np. w roku 2005 planowano proficyt rzędu 0,5% PKB, niestety nie wyszło - powstała 4% nadwyżka - parędziesiąt miliardów dolarów niespodziewanego dochodu. Oczywiście, zjawiska tego nie można oceniać jednoznacznie z jednej strony jest to nie do końca umiejętne planowanie budżetu państwa, a także objaw obojętności władzy wobec powszechnej biedy w Federacji Rosyjskiej; z drugiej zaś zjawisko niezwykle pożądane dla gospodarki, gdyż nie ma potrzeby zaciągania długu publicznego, który jest długofalowym czynnikiem rujnującym gospodarkę każdego państwa. W efekcie, bardzo dobra koniunktura na rynkach surowców energetycznych sprawiła, że Rosja mogła w dużym stopniu uregulować dług zagraniczny, który stanowiąc 60% PKB w 2000 roku, w ciągu następnych sześciu lat zmalał dziesięciokrotnie. Z drugiej strony należy wspomnieć, że inflacja w tym kraju w roku 2007 wyniosła ok. 6.5% - 8%, a śmiertelność dorosłych, według WHO, w 2003 roku była najwyższa w Europie, przy niezbyt wysokiej (w stosunku do standardów europejskich) długości życia przeciętnego mieszkańca. Rosja jest miejscem gdzie obecnie rozwija się poważny biznes, to także ogromny rynek, atrakcyjny dla zachodniego inwestora, z drugiej jednak strony - to kraj w którym aparat urzędniczy pochłania miliardy dolarów pochodzących z datków (od prywatnych podmiotów) przeznaczanych na zaspokojenie niezbyt dobrze zarabiających urzędników państwowych. W 2006 r. prokurator generalny Rosji Aleksandr Buksman oświadczył, że w ciągu roku wręcza się tam ok. 240 mld USD łapówek, co stanowi niemalże budżet federalny tego kraju! Oczywiście, zdaję sobie sprawę, że istnieją małe kłamstwa, duże kłamstwa i statystyki, tak więc podając różne liczby nie chcę dowodzić żadnej tezy, chcę przedstawić tylko sprzeczności jakie targają tym krajem, bo wydaje mi się, iż właśnie te sprzeczności to klucz do poznania problematyki Rosji. Zrozumienie specyfiki tego właśnie kraju może każdemu z nas przynieść wymierne korzyści, szczególnie jeśli chodzi o profity zawodowo - materialne. Gdy myślimy o wpływie tego mocarstwa na życie przeciętnego Polaka, każdy, w pierwszej chwili pomyśli o cenie gazu i ropy naftowej. Z pewnością niezaprzeczalnym faktem jest, że ceny tych surowców bezpośrednio wpływają na koszty naszego życia, mimo że przeciętny obywatel Polski nie ma na to żadnego wpływu. Stąd też, te makroekonomiczne czynniki traktujemy jako pewien fakt, z którym musimy się pogodzić. Kierować za to możemy własnym losem i tu otwiera się szerokie pole manewru, szczególnie dla nas studentów prawa. Studenckie Koło Prawa Gospodarczego w ubiegłym oraz w tym roku akademickim zorganizowało dwie konferencje. Pierwsza była poświęcona prowadzeniu działalności gospodarczej w Federacji Rosyjskiej, natomiast druga: polsko - rosyjskim stosunkom gospodarczym. W ramach tych zagadnień udało nam się podjąć rozważania dotyczące naszego, czyli przyszłych prawników, udziału w cudzie (proszę abstrahować od pewnej opcji politycznej i wyspy) dokonującym się już od dłuższego czasu na wschód od naszego kraju. Co ważne, nasz Wydział nawiązał współpracę z przedstawicielami Ministerstwa Gospodarki, ambasady Rzeczpospolitej Polskiej w Moskwie, firmami consultingowymi oraz kancelariami prawnymi, które w sposób profesjonalny zajmują się tą problematyką. Aby nie być gołosłownym zacznę od konkretnych przykładów. W zeszłym roku, student białostockiej uczelni, z ramienia naszego Wydziału, a dzięki zaangażowaniu Marka Reszuty (II sekretarza ambasady RP w Moskwie), mógł odbyć miesięczny staż w tej placówce. Jak to zrobił? Przede wszystkim znał język rosyjski oraz zgłosił się na konkurs, organizowany w związku z zeszłoroczną konferencją. Myślę, że zbędne jest udowadnianie jakie drzwi może otworzyć taki, choćby miesięczny staż w placówce dyplomatycznej. O tym, że przy okazji można zwiedzić Moskwę, wspominać już chyba nie trzeba. Na ostatniej konferencji Marek Reszuta zachęcał wszystkich studentów do ubiegania się o staż w tej placówce. Wbrew pozorom, zainteresowanie wśród studentów naszego Wydziału nie jest zbyt wysokie, co znacznie ułatwia zainteresowanym zdobycie tego typu doświadczenia. Jeżeli jednak ktoś nie chce wyjeżdżać za granicę, to bez większego problemu będzie mógł odbyć praktyki, zarówno w firmie consultingowej, jak też w kancelarii prawnej wystarczy tylko chcieć i, co ważne, znać (chociażby w stopniu komunikatywnym) język rosyjski, co nie jest wcale takie trudne. Niestety nauka tego języka (być może z powodu złych uprzedzeń czy zwykłej ignorancji) cieszy się stosunkowo znikomym zainteresowaniem. Każdy, a przynajmniej większość z nas, z pewnym niepokojem zastanawia się co będzie robić po studiach. Poziom niepokoju oraz jego częstotliwość wzrasta z każdym rokiem studenci pierwszego roku przekonają się o tym wkrótce. I tu zainteresowanie problematyką rosyjską może być świetną metodą zdobycia ciekawej pracy zaraz po studiach. Wybór jest bardzo szeroki. Znajomość prawa Federacji Rosyjskiej w obecnej sytuacji gospodarczej jest bardzo pożądana przez licznych przedsiębiorców polskich coraz częściej próbujących własnych sił na rynku naszego wschodniego partnera czy to poprzez inwestycje bezpośrednio na terenie Rosji, czy eksport towarów. Na tegorocznej konfe- 11

16 rencji gościliśmy młodego prawnika z Warszawy, który jest cenionym specjalistą z zakresu rosyjskiego prawa handlowego. To prawda, że skończył renomowaną rosyjską uczelnię, jednak w jego wypadku liczy się tylko i wyłącznie wiedza, a tę można zdobyć i w Polsce. Na wielu uczelniach organizowane są studia podyplomowe oraz kursy, które mogą być świetnym początkiem w rozwinięciu naszych zainteresowań zawodowych. Nie trzeba daleko szukać, na naszym Wydziale działa Szkoła Prawa Rosyjskiego. Zainteresowani znajdą potrzebne informacje poprzez stronę internetową - Co jakiś czas, w przeróżnych publikacjach prasowych możemy dostrzec pochwały na temat polskich menedżerów pracujących w Rosji. Są oni szczególnie chętnie zatrudniani przez zachodnie koncerny, kierujące się maksymą bardzo nam pochlebną: Polska leży na zachód od wschodu, a na wschód od zachodu. Polacy mają więcej wspólnych cech z Rosjanami niż np. Belgowie. Każdy Polak nie znając żadnego języka obcego, bez większego problemu dogada się z Rosjaninem. Być może nie wystarczy to, aby podjąć pracę, ale z całą pewnością umożliwi efektywniejszą i dużo szybszą naukę, niż w przypadku naszego sąsiada zza Odry. A to już przecież bardzo dużo, bo dzięki temu zostawiamy osoby z Europy Zachodniej o te kilka kroków w tyle, są to też zarazem elementy, które łączą, nie zaś dzielą dwa odrębne narody. Nie ma sensu wspominać o innych wspólnych zamiłowaniach, czy też przyzwyczajeniach w kontaktach z urzędnikami. Te cechy, nie zawsze chlubne, mogą być pomocne osobom z innych krajów, w żyłach których nie płynie słowiańska krew. Duże możliwości może stworzyć nam podjęcie współpracy przez Białystok oraz inne pobliskie miasta położone w obrębie, bądź w niedużej odległości od woj. podlaskiego z miastami Federacji Rosyjskiej. Wystarczy wspomnieć chociażby o Ostrowi Mazowieckiej, która wkrótce podpisze porozumienie o ścisłej współpracy z Riazaniem. Na razie dotyczyć ona będzie współpracy gospodarczej, jednak w niedługim czasie planowana jest wymiana studentów i uczniów, co może być szczególnie interesujące biorąc pod uwagę to, iż Riazań współpracuje z miastami z całego świata m. in. z Chin. W ten sposób, studenci oraz absolwenci białostockich uczelni, a szczególnie Wydziału Prawa stają się naturalnym zapleczem mogącym mieć duży udział w tego typu przedsięwzięciach, wystarczy więc tylko wykazać się inicjatywą. Wszystkim polecam zainteresowanie się problematyką Rosji. Jeśli ktoś nie wiąże swojej przyszłości zawodowej akurat z tym krajem, zawsze może poprzestać na zwiedzeniu Moskwy i Petersburga; nie można czuć się przecież obywatelem świata nie znając ani trochę naszego sąsiada. W momencie pisania tego artykułu, nasz Premier pewnie pakuje się przed odlotem do Rosji. Znowu na linii Warszawa Moskwa iskrzy, po raz kolejny ktoś coś palnął, za co nikt nie ma zamiaru przepraszać. Wszystko to nie ma aż tak dużego znaczenia, jakie się tego rodzaju sytuacjom zwykło przypisywać. Interesy robiło się zawsze, zawsze też będzie się je robić grunt to odnaleźć odpowiednią dla siebie przestrzeń. Powyżej przedstawiona problematyka jest tym, czym od przeszło dwóch lat zajmuje się Studenckie Koło Prawa Gospodarczego. Wspominając właśnie o tej organizacji studenckiej chcę, aby każdy, kto będzie bardziej zainteresowany powyższą tematyką wiedział gdzie może się udać (dane kontaktowe tego koła można bez problemu znaleźć na stronie internetowej naszego Wydziału). Bardzo chętnie udzielimy pomocy w zorganizowaniu elementarnych materiałów dydaktycznych dotyczących prawa Federacji Rosyjskiej. Szczególnie polecam stronę internetową Wydziału Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Moskwie, której adres zamieszczam poniżej można tam znaleźć dużo interesujących informacji na temat prawa gospodarczego Rosji. Zachęcam też wszystkich do zgłębiania powyżej przedstawionego zagadnienia, poprzez włączenie się w działalność Studenckiego Koła Prawa Gospodarczego. Naprawdę warto! Ciekawe strony: Wydział Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Moskwie Ambasada FR w Warszawie Ambasada RP w Moskwie popularny rosyjski dziennik 12

17 Wymarzony urlop uwaga na przedsiębiorców! Adam Klim student V roku prawa Choć do wakacji zostało jeszcze kilka miesięcy, niejeden z nas już myśli o długich, słonecznych dniach, ciepłym morzu i wypoczynku. Biura podróży przez okrągły rok kuszą potencjalnych klientów promocjami, niskimi cenami oraz pięknymi folderami. Któż nie widział zaklejonych witryn, pełnych zdjęć pobudzających naszą wyobraźnię lazurowe morze, złocisty piasek, palmy Ale uwaga! To, co piękne na pierwszy rzut oka, wcale nie musi być takie naprawdę. Bardzo często to, co oglądamy w folderach czy Internecie bardzo odbiega od rzeczywistości. Niewielu konsumentów w Polsce zna swoje prawa i wie, czego od organizatora turystyki żądać. Wykorzystują to niestety przedsiębiorcy i nie wypełniają w pełnym zakresie obowiązków, jakie nałożył na nich ustawodawca. Co gorsza, na niekorzyść konsumentów wpływa dobra koniunktura i dynamiczny rozwój rynku usług turystycznych w Polsce. Sprzedaż wycieczek zwiększyła się w naszym kraju w 2007 roku średnio o 30%. W tymże roku oszacowano wartość rynku usług turystycznych na 8,5 miliarda złotych! Przewiduje się, że w celu przyciągnięcia kolejnych klientów, polscy przedsiębiorcy wydadzą w bieżącym roku na promocję w mediach aż 8,5 mln. złotych 1. Nic więc dziwnego, że profesjonalista wykorzysta sprzyjającą sytuację rynkową, aby zwiększyć swoje zyski, nie zwracając przy tym uwagi na konsumenta. Ignorantia iuris nocet głosi znana wszystkim łacińska paremia. Gdzie więc konsument może sięgnąć, aby dowiedzieć się, czego może domagać się od przedsiębiorcy planując wypoczynek? Gdzie odnajdzie informację o tym, jakie obowiązki spoczywają na profesjonaliście organizującym mu urlop? Interesujące nas kwestie reguluje ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o usługach turystycznych 2, wprowadzona do polskiego systemu prawnego, w celu zharmonizowania naszych regulacji z wymogami wspólnotowymi. Na mocy tej ustawy oraz unijnej dyrektywy o podróżach turystycznych za cenę zryczałtowaną 3 konsument zawiera jedną umowę z jednym podmiotem odpowiedzialnym wobec klienta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Właśnie! Jeżeli jest już o tym mowa, to zakres podmiotowy ustawy przewiduje dwie strony stosunku prawnego. Strony te (klient oraz organizator turystki) zawierają ze sobą umowę o tzw. usługę turystyczną. Przez taką usługę należy rozumieć usługę przewodnicką, hotelarską oraz każdą inną świadczoną turystom lub odwiedzającym. 1 J. Cabaj: Bardzo dobry styczeń branży turystycznej, z dnia r. 2 Dz.U. z 2004r. Nr 223 Poz tekst jedn. z póź. zm. 3 Dz. Urz. WE z dnia nr. L 158/59 Organizatorem turystyki jest nikt inny, tylko przedsiębiorca organizujący imprezę turystyczną (tak definiuje go ustawodawca w art. 3 pkt. 5 ustawy o u.t.). Oprócz niego, klient może zawrzeć umowę z pośrednikiem turystycznym lub agentem turystycznym, przez którego rozumie się przedsiębiorcę, którego działalność polega na stałym pośredniczeniu w zawieraniu umów o świadczenie usług turystycznych na rzecz organizatorów turystyki, posiadających zezwolenia w kraju lub na rzecz innych usługodawców, posiadających siedzibę w kraju. Jak widać krąg osób został poszerzony, aby zapewnić jeszcze większą ochronę konsumentowi, gdyż ten wchodząc do biura podróży, tak naprawdę, nie wie czy ma do czynienia z organizatorem turystyki, pośrednikiem czy agentem. Umowa o imprezę turystyczną Obecnie powszechną praktyką jest zawieranie przez przedsiębiorców umów o tzw. podróż/imprezę turystyczną 4. Ustawa definiuje w art. 3 pkt. 2 imprezę turystyczną, jako (co najmniej dwie) usługi turystyczne, tworzące jednolity program i objęte wspólną ceną. Muszą one ponadto obejmować nocleg albo trwać ponad 24 godziny lub też przewidywać w programie zmianę miejsca pobytu. Na tym tle pojawiły się obawy i pytania np.: co z wyjazdami jednodniowymi? Czy takowe nie są imprezami turystycznymi i w konsekwencji polski konsument jest pozbawiony ochrony? Nic bardziej mylnego. Komisja Europejska zauważyła ten problem i trwają, w związku z tym, prace nad nowelizacją Dyrektywy 90/314. Nasz ustawodawca zapewnił jednak polskim konsumentom szerszą ochronę i nawet, gdyby dyrektywa została zmieniona, nie będzie trzeba zmieniać polskiego prawa. Wyjazdy trwające nawet krócej niż 24 godziny uznać należy za imprezę turystyczną a klienci objęci są ochroną 5. M. Nesterowicz uważa, że biuro podróży zobowiązujące się do świadczenia usług turystycznych na rzecz klienta (np. rezerwacji hotelu, załatwienia wizy czy zorganizowania pobytu) wchodzi z nim w stosunek umowny regulowany tak przez kodeks cywilny, jak również przez inne szczególne akty (m.in. ustawę o usługach turystycznych). Zdaniem tego autora może to być zarówno impreza turystyczna (zgodnie z wymogami ustawy o u.t.) lub pojedyncze świadczenie, czyli trwające poniżej 24 godzin 6. Ustawodawca wymaga, aby umowa o imprezę turystyczną zawarta była na piśmie dla celów dowodowych. Ponadto przedsiębiorca, który zawarł z konsumentem taką umowę, musi do- 4 Na ten temat szerzej: J. Gospodarek: Prawo w turystyce, Warszawa 2006, s. 425 i nast. 5 Na ten temat szerzej: P. Cybula: Reakcje: Jednodniowe wyjazdy są już pod ochroną, z dnia r. 6 M. Nesterowicz: Prawo turystyczne, Warszawa 2006, s. 35 starczyć mu niezwłocznie egzemplarz umowy (art. 14 ust. 2a). Warto tego dopilnować, aby łatwiej było nam dochodzić swoich praw. Obowiązki ciążące na przedsiębiorcy (organizatorze turystyki) Jakie obowiązki spoczywają na profesjonaliście? Otóż jest ich dość dużo. Najbardziej istotny z punktu widzenia konsumenta jest obowiązek informacyjny. Jest to obowiązek trzystopniowy bowiem rozłożony jest na etap składania ofert, etap przed zawarciem umowy (nazywany przedkontraktowym) oraz obejmujący samą treść umowy. Jeżeli przedsiębiorca nie przekaże konsumentowi obligatoryjnych informacji, naraża się wówczas na poważne niebezpieczeństwo. Nie chodzi tutaj tylko o odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy o usługę turystyczną. Brak takiej informacji może skutkować odebraniem organizatorowi zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie usług turystycznych. Jest to na pewno bardzo dotkliwa kara, jednakże uzasadniona z punktu widzenia ochrony interesów konsumentów. Już na etapie kierowania oferty wobec konsumentów dane zawierane przez przedsiębiorcę w różnego typu katalogach czy ulotkach muszą odpowiadać określonym warunkom, być jasne, zrozumiałe i nie wprowadzające w błąd. Poszczególne informacje, jakie powinien podać organizator zawarte są w art. 12 ust. 1 pkt ustawy o u.t.. Dotyczy to przede wszystkim ceny. Powinna ona być podana, a jeśli jest to niemożliwe, musi być wyraźnie określony sposób jej ustalenia. Ponadto organizator jest zobligowany do poinformowania o kwocie lub o procentowym udziale zaliczki w cenie imprezy. Oprócz danych dotyczących ceny organizator powinien zawrzeć w katalogu lub broszurze informacje o miejscu pobytu, trasie, środkach transportu, kategorię obiektu zakwaterowania itp. Cytując za J. Wroną, na tle ostatniego rodzaju informacji rodzi się wiele sporów pomiędzy biurami podróży i ich klientami. Często bowiem, albo nie informują one swoich klientów, że kategoria hotelu w kraju pobytu nie odpowiada kategorii w kraju miejsca zamieszkania konsumenta, albo konsumenci nie są świadomi różnic w warunkach, jakich mogą się spodziewać. Oczekują oni zatem, że zakwaterowanie w hotelu trzygwiazdkowym np. w Tunezji odpowiada powszechnym standardom europejskim dla hotelu tej kategorii, co powoduje ich rozczarowanie i skargi na biuro podróży o niespełnienie warunków umowy 7. Istotne są także wiadomości o programie zwiedzania, atrakcjach turystycznych oraz o ilości i rodza- 7 J. Wrona: Usługi turystyczne [w:] Standardy wspólnotowe w polskim prawie ochrony konsumenta, pod red. C. Banasińskiego, Warszawa 2004, s

18 jach posiłków. Tuż przed zawarciem umowy (czyli na tzw. etapie przedkontraktowym) konsument powinien dowiedzieć się o obowiązujących przepisach paszportowych, wizowych i sanitarnych, w szczególności o terminach oczekiwania na wydanie paszportu i wizy oraz o wymaganiach zdrowotnych dotyczących udziału w imprezie turystycznej (art. 13 ust. 1 ustawy). Organizator turystyki powinien ponadto poinformować klienta o szczególnych zagrożeniach życia i zdrowia na zwiedzanych obszarach oraz we właściwym czasie (czyt. przed rozpoczęciem imprezy turystycznej) ma obowiązek zgodnie z wymogiem art. 13 ust. 3 podania konsumentowi nazwiska lokalnego przedstawiciela przedsiębiorcy, do którego klient może się zwrócić, w razie trudności. Jest to bardzo ważne w takich sytuacjach, które nie dadzą się przewidzieć w czasie planowania wypoczynku. Obligatoryjny charakter treści umowy określony w ustawie oznacza, że w przypadku wprowadzenia do umowy elementów mniej korzystnych dla konsumenta, będą one nieważne, a w to miejsce wejdą odpowiednie przepisy ustawy. Obligatoryjna treść umowy przyczynia się do zwiększenia bezpieczeństwa obrotu prawnego z konsumentami. W razie ewentualnego sporu z przedsiębiorcą ułatwia klientom dostarczanie dowodów na nienależyte wykonanie zobowiązania. Wymogów, jakie ma spełniać umowa, jest bardzo wiele. Szczegółowy wykaz informacji, jakie muszą być w niej zawarte został zamieszczony w art. 14 ustawy o usługach turystycznych. Między innymi przedsiębiorca powinien określić w umowie: miejsce, czas, trasę oraz program imprezy turystycznej; cenę wraz ze wszystkimi kosztami oraz sposób jej zapłaty; rodzaj i sposób ubezpieczenia; sposób zgłaszania reklamacji; termin powiadomienia klienta o ewentualnym odwołaniu imprezy; wymagania specjalne, zgłaszane przez klienta, na które organizator wyraził zgodę; podstawy prawne i konsekwencje wynikające z samej umowy oraz choć informacja ta powinna być wymieniona na początku należy określić samego usługodawcę (czyli podać imię i nazwisko lub nazwę organizatora imprezy turystycznej). Ponadto przedsiębiorca powinien poinformować klienta o możliwości zawarcia umowy ubezpieczenia od kosztów rezygnacji z udziału w imprezie turystycznej oraz o zakresie ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków i kosztów leczenia (art. 13 ust. 1 pkt. 2). Warto zatrzymać się na chwilę przy cenie. Dla konsumenta jest to bardzo ważna część umowy, gdyż jak wiadomo klient chce wypocząć w jak najlepszych warunkach, a przy okazji niedrogo. Problem pojawia się, gdy cena podana jest w walucie obcej (najczęściej w Euro). Choć ustawa na ten temat milczy, niepisaną zasadą jest, że wartość w polskiej walucie oblicza się wg. średniego kursu podawanego przez NBP. Otóż, co robią przedsiębiorcy? Przy niewiedzy konsumenta przeliczają cenę wyjazdu po kursie ustalanym przez bank obsługujący organizatora turystyki lub pośrednika. Problemu ustalania cen (ale także umownego ograniczania odpowiedzialności) dotyczą zamieszczane w umowach tzw. klauzule modyfikacyjne. Ustawodawca wprowadził na korzyść konsumentów zakaz korzystania z takiej klauzuli, właśnie w zakresie ceny. Niestety nie wszyscy klienci o nim wiedzą, a i przedsiębiorcy nieczęsto o nim informują. Mówi o tym art. 17 ustawy o usługach turystycznych. Co do zasady, cena imprezy turystycznej może być podwyższona (jeżeli umowa to przewiduje), ale organizator musi udokumentować wpływ na podwyższenie ceny jednej z okoliczności: wzrost kosztów transportu (art. 17. ust. pkt. 1), wzrost opłat urzędowych, podatków lub opłat należnych za takie usługi, jak lotniskowe, załadunkowe lub przeładunkowe w portach morskich i lotniczych lub wzrost kursu waluty (pkt. 2 i 3 tegoż artykułu); Organizator jednakże nie może zmienić ceny imprezy turystycznej, jeżeli do wyjaz- 14

19 du pozostało nie więcej niż 20 dni. Zmiana warunków podróży. Co wtedy? Gdyby jednak zdarzyło się tak, że organizator przed rozpoczęciem wycieczki zmuszony jest zmienić inne istotne warunki umowy (w tym także cenę), z przyczyn od niego niezależnych, musi niezwłocznie zawiadomić o tym klienta. Co, w takiej sytuacji, może zrobić konsument? Odpowiedź znajdziemy w artykule 14 ust. 5 ustawy o usługach turystycznych. Otóż konsument ma dwa wyjścia z takiej sytuacji: może, albo zaakceptować proponowane, zmienione warunki umowy, albo ma prawo od umowy odstąpić przy natychmiastowym zwrocie wszystkich wniesionych świadczeń i bez obowiązku zapłaty kary umownej. W tym miejscu wspomnieć należy o jeszcze jednym uprawnieniu konsumenta związanym z nagłą zmianą warunków imprezy turystycznej. Świadczenia zastępcze, bo o nich mowa, mają za zadanie udobruchać wściekłego klienta, któremu nagle (oczywiście z przyczyn niezależnych od organizatora) zmieniono plany. Oferowane świadczenie musi mieć standard taki sam lub wyższy od tego, które nie może dojść do skutku. Konsument może jednak zgodzić się na podróż o niższym standardzie, jednakże za zwrotem różnicy w cenie. Może również zrezygnować ze świadczeń zastępczych i żądać zwrotu wszelkich poniesionych kosztów (art.14 ust. 6 pkt. 2 ustawy). Co innego, gdy zmiana warunków programu nastąpiła już w trakcie imprezy turystycznej. Jeżeli zmiana ta była spowodowana działaniem lub zaniechaniem organizatora, to w takiej sytuacji klient może dochodzić odszkodowania. Jeżeli jednak organizator nie miał wpływu na zmianę warunków (przyczyny od niego niezależne), to jego odpowiedzialność ogranicza się do zwrotu kosztów niedotrzymanych przez klienta świadczeń. Zawsze jednak istnieje możliwość zaproponowania świadczenia zastępczego, jednakże bez obciążania konsumenta dodatkowymi kosztami mówi o tym art. 16a ustawy. Co z reklamacją? Odpowiedzialność organizatora Przedsiębiorca zawierający umowę o organizację imprezy turystycznej odpowiada wobec konsumenta z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania tej umowy mówi o tym art. 11a ust. 1 ustawy o usługach turystcznych. Organizator turystyki zobowiązany jest do wynagrodzenia klientowi wyrządzonej mu w ten sposób szkody (rozumianej jako damnum emergens oraz lucrum cessans) pozostającej w normalnym związku przyczynowym z jego działaniem lub zaniechaniem. Są jednak przewidziane w ustawie okoliczności, w których odpowiedzialność może zostać ograniczona lub wyłączona: jeżeli niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy jest spowodowane działaniem lub zaniechaniem klienta (art.11a ust. 1 pkt. 1); jeżeli niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy jest spowodowane działaniem lub zaniechaniem osoby trzeciej, jeżeli ta osoba nie uczestniczyła w wykonywaniu usług przewidzianych w umowie oraz jeżeli tego działania lub zaniechania nie można było przewidzieć, ani uniknąć (pkt. 2) jeżeli niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy jest spowodowane siłą wyższą (pkt. 3); Konsumenci powinni wiedzieć, że mimo wyłączenia odpowiedzialności z powyższych przyczyn, organizator ma zawsze obowiązek udzielenia pomocy klientowi w czasie trwania imprezy turystycznej 8. Jednym z obowiązków nałożonych na profesjonalistę jest dokładne określenie w umowie informacji związanych ze sposobem oraz terminem zgłaszania reklamacji. Reklamację można złożyć zarówno podczas trwania imprezy, jak i po powrocie - u organizatora. Jeśli biuro podróży nie ustosunkuje się do reklamacji na piśmie w ciągu 30 dni od zakończenia imprezy lub w ciągu 30 dni od dnia jej złożenia (gdy reklamacja została złożona po zakończeniu imprezy), przyjmuje się, że została ona uznana za uzasadnioną (art. 20 ust. 3 6 ustawy o u.t.). Reklamacje z reguły dotyczą położenia i kategorii hotelu, umiejscowienia pokoju lub jego standardu i wyposażenia, standardów sanitarnych, zmian w programach wycieczek, a czasami nawet kradzieży rzeczy czy szkód na osobie. Bardzo często biura podróży regulują w swoich ogólnych warunkach uczestnictwa w imprezie turystycznej postępowanie reklamacyjne, wskazując jakie uprawnienia i obowiązki mają klienci. Jednak i na tym polu zdarzają się liczne nadużycia. Przykład? Klauzula w umowie typu: organizator zastrzega sobie 50 dniowy termin rozpatrzenia reklamacji 9. Ciekawy kazus opisany został w jednym z ogólnopolskich dzienników. Klient X, po powrocie z wycieczki, złożył reklamację uznając, iż biuro podróży nie wypełniło wcześniej ustalonych warunków (pobyt miał trwać 14 dni, a trwał 7; turysta zakwaterowany był w hotelu o niższym standardzie, niż go zapewniano). Wysłał ją listem poleconym na adres organizatora wypoczynku. Przedsiębiorca nie uznał reklamacji i wysłał pismo powiadamiające o tym pocztą. Pismo datowane było na 2 października, ale stempel pocztowy wskazywał datę dwa dni późniejszą. Jest to kolejny przypadek umyślnego wykorzystywania przez przedsiębiorców nieznajomości prawa przez konsumentów. W tym przypadku należy sięgnąć do art. 61 k.c. 10, z którego wynika, iż oświadczenie woli przeznaczone dla innej osoby, jest złożone, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Nie wystarcza więc, w takim przypadku, wysłanie pisma do konsumenta przed upływem 30 dni 11. Kwestia reklamacji powinna motywować konsumenta do dokładnego studiowania umowy zawartej z organizatorem turystyki. Dlaczego? Otóż, przedsiębiorcy bardzo często wymagają zgłaszania ewentualnych problemów już w trakcie wypoczynku. Nawet podczas krótkich, zimowych wypadów na narty (tak w kraju, jak i za granicą), konsument nieza- 8 Na ten temat szerzej: P. Cybula: Usługi turystyczne [w:] Europejskie prawo konsumenckie a prawo polskie, pod red. E.Nowińskiej i P. Cybuli, Kraków 2005, s Na ten temat szerzej: M. Nesterowicz: op.cit, s. 68 i nast. 10 Ustawa z dnia Kodeks Cywilny (Dz.U. z 1964r. Nr. 16 Poz. 93 z poź. zm) 11 Zobacz: M. Kosiarski: Turysta wygrywa spór, gdy biuro milczy, z dnia r. dowolony np. z warunków noclegu powinien zgłosić swoje uwagi bezpośrednio hotelarzowi. Jeżeli klient chce mieć lepszą pozycję do dochodzenia roszczeń od przedsiębiorcy, musi niestety sam, już na miejscu, zatroszczyć się o przyszły materiał dowodowy zrobić chociażby kilka zdjęć pokojów hotelowych, które wyglądem odbiegają od zdjęć w katalogu 12. Dynamicznie rozwijający się rynek usług turystycznych w Polsce daje szerokie pole do nadużyć ze strony przedsiębiorców. Przed spędzeniem wymarzonego i długo nieraz oczekiwanego urlopu, konsument narażony jest na wiele niebezpieczeństw związanych z wyjazdem. Profesjonaliści są doskonale przygotowani do tego, aby wykorzystując swoją silniejszą pozycję zaskoczyć czymś konsumenta. Pułapki kryją się już na samym początku, gdy sięgamy po katalog czy ulotkę oraz później, kiedy zawierając umowę nie jesteśmy świadomi szeregu haczyków. Nagminne są też nieuczciwe praktyki cenowe biur podróży, wprowadzające w błąd co do rzeczywistej pełnej ceny usługi, czy trudności z ewentualnym dochodzeniem odszkodowania, w przypadku nie wywiązania się biura podróży z zobowiązań, określonych w umowie z klientem. Zdarza się bardzo często (o czym była już mowa), że urlop miał się odbywać w pięciogwiazdkowym hotelu, w pokoju z tarasem i widokiem na morze oraz posiłkami all inclusive, a po przybyciu okazywało się, że hotel wcale pięciogwiazdkowy nie jest, pokój nie ma tarasu, a i posiłki pozostawiają wiele do życzenia 13. W tym przypadku sprawą zajmował się Sąd Najwyższy, który uznał, że klientkom biura należy się zadośćuczynienie i odszkodowanie. Jednak wnioski, jakie się nasuwają mogą wydać się zaskakujące. Otóż nie zawsze winien jest przedsiębiorca. Czasem minimalna wiedza po stronie konsumenta może uchronić go przed tak niechcianymi skutkami. Co się okazuje? Ponad 40% konsumentów w Polsce nie zna swoich praw oraz nie posiada wiedzy, do kogo zwrócić się z prośbą o pomoc. Można powiedzieć takie czasy. Szybko rozwijająca się gospodarka rynkowa, społeczeństwo konsumpcyjne, goniące za dobrobytem, żądza pieniądza. Konsumenci zarzucani są ofertami ze wszystkich stron. Reklamy, katalogi, broszury, ulotki powodują, że ludzie są coraz bardziej zagubieni. Lekarstwem na to może być jedynie ciągłe uświadamianie naszego społeczeństwa, o przysługujących mu prawach. Marzeniem byłoby, aby przeznaczyć na różnego rodzaju kampanie choć połowę z tego, co przeznaczają przedsiębiorcy na reklamę biur podróży w mediach. Nie można wymagać, aby wszyscy stali się prawnikami. Jednakże w XXI wieku trudno jest egzystować bez elementarnej znajomości podstawowych uprawnień. Jak widać niewiele trzeba, aby wybierając się na wypoczynek i naprawdę odpocząć po trudach pracy czy nauki sięgnąć do ustawy i zapoznać się z przysługującymi nam prawami. To chyba niewielka cena za udany urlop. W innym przypadku jak tu nie mówić ignorantia iuris nocet 12 Zobacz: M. Kosiarski: Jak zareklamować nieudany wyjazd na narty?, z dnia r. 13 Na ten temat szerzej R. Horbaczewski: Biuro podróży zapłaci za zmarnowany urlop, rp.pl/artykul/86198.html z dnia r. 15

20 Głos w dyskusji Wraz z nadejściem nowego rządu pojawiły się nowe koncepcje kształtu i reformy szkolnictwa wyższego. Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego Barbara Kudrycka coraz śmielej podnosi pomysł wprowadzenia płatnych studiów. Nasuwają mi się jednak pewne wątpliwości wobec poglądu Pani Minister, że tylko komercjalizacja jest sposobem na rozwiązanie problemów, z jakimi boryka się edukacja wyższa. W Polsce po roku 1989 proces modernizacji zaczął być utożsamiany z radykalnym urynkowieniem a wynikłym w związku z tym nierównościom w dostępie do dóbr rząd w dalszym ciągu próbuje zaradzić dalszym urynkowieniem. Wprowadzenie odpłatności za studia zapewne zdejmie z państwa część problemów, ale spowoduje też powstanie skutków ubocznych natury społecznej i edukacyjnej. Urynkowienie oznaczać będzie ogromne trudności w dostępie do nauki wielu grupom społecznym. Zamysłem zwolenników komercjalizacji jest, aby traktować edukację jak towar czym droższy, tym lepszy. Zapomina się jednak, że wykształcenie każdego pojedynczego obywatela jest dobrem publicznym. Z dobra tego, w mniejszym lub większym stopniu, czerpie reszta społeczeństwa. Podatek, z którego część idzie na sfinansowanie bezpłatnej edukacji, płacony np. przez przedsiębiorcę, nie powinien być uważany za przejadany tylko zainwestowany w kwalifikację przyszłego pracownika. Trzeba dążyć do tego, aby jak największa część społeczeństwa była wykształcona. Jak pokazały przykłady takich państw jak Finlandia, Norwegia, Niemcy czy Dania wyższa edukacja obywateli jest jednym z głównych czynników napędzających gospodarkę i podnoszących dobrobyt ogółu. Społeczeństwo wykształcone jest społeczeństwem mobilnym, efektywnym i kreatywnym. Polska ma na tym polu dużo do nadrobienia. Odsetek osób z wyższym wykształceniem oscyluje u nas na poziomie ok. 10%, podczas gdy w Finlandii jest to ponad 30%. Moim zdaniem, wprowadzenie odpłatności nie jest drogą do zwiększenia tych odsetek. Nawet, gdy w zamian stworzy się system stypendiów i kredytów, studiowanie samo w sobie stanie się mniej osiągalne. Studia bezpłatne przysługują obecnie każdemu posiadającemu odpowiednie wyniki w nauce. Natomiast otrzymanie stypendium będzie się wiązało z wystąpieniem o nie i przejściem przez całą biurokratyczną machinę. Sam wniosek może być na tyle skomplikowany, że stanowić będzie barierę nie do przejścia. Zaś zaciągnięcie kredytu jest przeszkodą przede wszystkim psychiczną. W obecnej, nie najlepszej sytuacji gospodarczej, życie na debecie ma swoje obciążenia, czego korzystne warunki częściowej lub nawet całkowitej spłaty nie zlikwidują. 16 Wojciech Kobyliński student III roku prawa Dylemat na temat komercjalizacji szkolnictwa wyższego w Polsce Zresztą dywagacje te dotyczą istnienia naprawdę modelowego i efektywnego systemu pomocy. Warto przypomnieć, że i obecny system stypendialny, który powstał w latach 90-tych również miał czynić cuda. Jak się to skończyło wszyscy widzimy. To samo tyczy się istniejących kredytów studenckich, które w założeniu miały być ukierunkowane na mniej zamożnych studentów. Ostatecznie zdolnymi do zaciągnięcia kredytu (a do tego potrzebne było poręczenie majątkowe, którego, co zrozumiale, mniej zamożni nie posiadali) okazało się być nie więcej niż 2% studentów. Wykształcenie jest bardzo często wskaźnikiem zamożności. Zablokowanie dostępu do edukacji określonym grupom społecznym znacząco przyczyni się do dziedziczenia pozycji społecznej i podtrzymania istniejących nierówności. Wyniki badań prof. Mirosława Marody z 1997 r. jasno pokazują, że ok. 60% dzieci z rodzin posiadających tradycję wyższego wykształcenia kończy edukację na poziomie szkoły wyższej. Natomiast dzieci z rodzin, w których rodzice posiadali wykształcenie podstawowe jedynie 4% (ponad 70% uzyskiwało wykształcenie zawodowe). Nie można zaprzeczyć również temu, że dzisiejszy system bezpłatnych studiów dziennych oraz płatnych studiów zaocznych i wieczorowych na uczelniach publicznych czy prywatnych pełen jest niesprawiedliwości. Dużym problemem jest już zresztą samo materialne utrzymanie się na studiach. W twierdzeniu, że bezpłatnie studiują jedynie dzieci z zamożnych rodzin jest trochę prawdy, aczkolwiek często jest to wyolbrzymiane i nadmuchiwane. Jak pokazują badania dostępności do wyższego wykształcenia w 2004 r., zlecone przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, studenci pochodzący z rodzin robotniczych i chłopskich stanowią od 25% do 40% ogółu studiujących bezpłatnie. Warto dodać, że 70% osób pochodzących z tychże rodzin studiuje bezpłatnie na kierunkach dziennych uczelni publicznych. Problemem komercjalizacji szkolnictwa wyższego jest także przekształcenie szkół wyższych z ośrodków myśli krytycznej w przedsiębiorstwa gospodarcze. Jest to podważenie ich historycznej roli a ograniczenie niezależności nauki od presji finansowej rynku stanowi zagrożenie dla ich autonomii. Studiowanie jest nie tylko przyswajaniem wiedzy, ale również nabywaniem kompetencji kulturowych i określonych postaw społecznych. Jest to ważne, aby budować społeczeństwo obywatelskie i kształtować jego elity. Problemem komercjalizacji jest tzw. urynkowienie mentalności. Student w pogoni za zarobieniem na czesne nie będzie miał czasu, żeby angażować się w różne inicjatywy społeczne czy nawet na tak podstawowe czynności jak czytanie książek czy chodzenie do teatru. Jakość polskiego szkolnictwa i nauki w porównania do standardów Zachodu nie napawa optymizmem. Rzeczywistą przyczyną tego stanu rzeczy jest brak dofinansowania. Jedynym wyjściem jest podniesienie, obecnie zastraszająco niskich, nakładów na edukację. Zamysł, aby przerzucić koszty kształcenia z państwa na studentów jest zamysłem samobójczym. Kieszeń studenta powinna być ostatnim miejscem, gdzie należy szukać pieniędzy na edukację. Więcej niż pewne jest, że studenci nie udźwignęliby tego wyzwania. Reformie musi być poddany także nieefektywny system stypendialny. Podobnej rewolucji wymaga jakość kształcenia w szkołach niższego szczebla. To właśnie tam rodzą się pierwsze problemy i nierówności. Istotna jest też poprawa dostępu do wiedzy min. poprzez odbudowanie sieci bibliotek czy lokalnych instytucji kultury, które na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat były systematycznie likwidowane. Jaki kierunek zmian studiów w Polsce doczeka się realizacji pokażą najbliższe lata. Nie odbędzie się to z pewnością bez udziału środowiska akademickiego. Mam nadzieję, że wykaże się ono mobilizacją w obronie elementarnych zasad równości w dostępie do edukacji, która winna być prawem każdego obywatela a nie przywilejem nielicznych. Szkolnictwo wyższe wymaga rozważnych zmian bez nastawienia ideologicznego i bez zbędnego pośpiechu. Zmiany powinny być ewolucyjne, nie rewolucyjne i muszą zachodzić równolegle do zmian całego społeczeństwa. Kształcenie na poziomie wyższym nie może być laboratorium dla niewidzialnej ręki rynku. Poprzez wychowywanie elit jest ono przecież miejscem, w którym decyduje się o fundamentalnych kierunkach rozwoju państwa. Przy pisaniu niniejszej publikacji autor użył fragmentów następujących artykułów: 1. Dominik Antonowicz Dylematy szkolnictwa wyższego w Polsce ; Ius et Lex nr (III) 1/2005 O naprawie Rzeczypospolitej, 2. Piotr Żuk Nauka zamknięta w klasach ; Przegląd nr 46/2007; r. 3. Sławomir Sierakowski Produkcja zasobów zamiast kształcenia ludzi ; Rzeczpospolita z r. 4. Adam Leszczyński Studia to nie towar ; Gazeta Wyborcza z r. 5. Marcin Karas Jak uniknąć błędów amerykańskiego systemu edukacji? ; Forum Akademickie nr 5/ E. Świerzbowska - Kowalik, A. Gulczyńska Dostępność wyższego wykształcenia materialne i społeczne uwarunkowania. Raport z badań wśród studentów na zlecenie Ministerstwa Edukacji Narodowej ; Warszawa 2004 r.