PROGRAM NAUCZANIA JĘZYKA ANGIELSKIEGO JAKO PIERWSZEGO JĘZYKA OBCEGO kurs początkowy LUB JAKO DRUGIEGO JĘZYKA OBCEGO kurs kontynuacyjny

Transkrypt

1 PROGRAM NAUCZANIA JĘZYKA ANGIELSKIEGO JAKO PIERWSZEGO JĘZYKA OBCEGO kurs początkowy LUB JAKO DRUGIEGO JĘZYKA OBCEGO kurs kontynuacyjny Przeznaczony dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum IV etap edukacyjny 2002 Program B Joanna Sosnowska Maria Małgorzata Wieruszewska Konsultacja: Małgorzata Szulc-Kurpaska Zatwierdzony przez MEN. Nr w wykazie: DKOS /02

2 Oxford University Press, Great Clarendon Street, Oxford OX2 6DP Oxford University Press is a department of the University of Oxford. It furthers the University s objective of excellence in research, scholarship, and education by publishing worldwide in Oxford New York Auckland Bangkok Buenos Aires Cape Town Chennai Dar es Salaam Delhi Hong Kong Istanbul Karachi Kolkata Kuala Lumpur Madrid Melbourne Mexico City Mumbai Nairobi Săo Paulo Shanghai Singapore Taipei Tokyo Toronto with associated companies in Berlin Oxford and Oxford English are registered trade marks of Oxford University Press in the UK and in certain other countries Oxford University Press 2002 Database right Oxford University Press (maker) First published 2002 No unauthorized photocopying All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, without the prior permission in writing of Oxford University Press, or as expressly permitted by law, or under terms agreed with the appropriate reprographics rights organization. Enquiries concerning reproduction outside the scope of the above should be sent to the ELT Rights Department, Oxford University Press, at the address above You must not circulate this book in any other binding or cover and you must impose this same condition on any acquirer Printed in Poland Autorki: Joanna Sosnowska jest nauczycielką języka angielskiego i liderem zespołu nauczycieli języka angielskiego w I LO im. St. Dubois w Koszalinie. W latach była doradcą metodycznym w koszalińskim Centrum Edukacji Nauczycieli. Brała udział w programie Nowa Matura dla regionu poznańskiego i jest egzaminatorem OKE. Ukończyła studia podyplomowe dla nauczycieli języka angielskiego przy Uniwersytecie Łódzkim w specjalności: testowanie i ocenianie. Jest egzaminatorem egzaminów Cambridge i koordynatorem ośrodka egzaminacyjnego British Council. Prowadzi regularne szkolenia dla nauczycieli języka angielskiego. Maria Małgorzata Wieruszewska jest nauczycielką języka angielskiego od 23 lat. Pracowała w różnych typach szkół. Obecnie uczy w XI LO we Wrocławiu i jest doradcą metodycznym we Wrocławskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli. Współpracowała z programem Nowa Matura od początku jego istnienia. Współpracuje z programem INSETT, prowadząc warsztaty i kursy dla nauczycieli gimnazjów, liceów i techników. Ponadto pracuje w OKE we Wrocławiu. Jej szczególne zainteresowania w metodyce to testowanie i ocenianie. Konsultacja: dr Małgorzata Szulc-Kurpaska Recenzenci: prof. zw. dr hab. Hanna Komorowska rekomendacja Uniwersytetu Warszawskiego dr hab. Andrzej Andrzejuk rekomendacja Ministerstwa Edukacji Narodowej dr Andrzej Diniejko rekomendacja Akademii Świętokrzyskiej Program nauczania został dopuszczony do użytku szkolnego przez Ministerstwo Edukacji Narodowej. Numer dopuszczenia: DKOS /02.

3 Spis treści 1 Opis programu 1.1 Wstęp 1.2 Założenia programu 1.3 Użytkownicy programu i warunki jego realizacji 2 Cele nauczania 2.1 Cele ogólne 2.2 Szczegółowe cele edukacyjne Rozwijanie i integracja sprawności językowych Przygotowanie do egzaminu maturalnego Poszerzenie wiedzy ogólnej ucznia Doskonalenie umiejętności samodzielnego uczenia się 3 Treści nauczania 3.1 Tematyka 3.2 Zakres materiału gramatycznego i leksykalnego 3.3 Sprawności językowe 3.4 Przykładowy wariant programu nauczania 4 Realizacja programu 4.1 Założenia metodyczne 4.2 Formy pracy 4.3 Indywidualizacja pracy w grupach zróżnicowanych 4.4 Techniki nauczania Nauczanie sprawności językowych Nauczanie gramatyki Nauczanie słownictwa i struktur leksykalnych Przygotowanie do egzaminu maturalnego Poszerzenie ogólnej wiedzy ucznia Rozwijanie umiejętności samodzielnego uczenia się 4.5 Materiały nauczania 5 Ocenianie 5.1 Poziomy osiągnięć 5.2 Co podlega ocenie 5.3 Sposoby sprawdzania 5.4 Wystawianie ocen 5.5 Ocenianie bieżące i semestralne Bibliografia Dodatki 1 Propozycja kontraktu między uczniami a nauczycielem 2 Lekcja z wykorzystaniem autentycznego przekazu informacyjnego 3 Plan pracy nad projektem 4 Lekcja z wykorzystaniem materiałów z Internetu 5 Formularz ocen

4 Program B IV etap edukacyjny 1 OPIS PROGRAMU 1.1 Wstęp Niniejszy program opracowano, opierając się na podstawie programowej kształcenia ogólnego dla liceów ogólnokształcących, liceów profilowanych i techników (Rozporządzenie z dnia 26 lutego 2002 r.). Dotyczy on nauki języka angielskiego jako pierwszego języka obcego nowożytnego, rozpoczynającej się od poziomu poniżej niższego średnio zaawansowanego (tj. poziom początkowy i podstawowy), lub jako drugiego, gdy nauczanie tego języka stanowi kontynuację nauczania w gimnazjum. W pierwszym wypadku, program może być zrealizowany przez nauczycieli klas z minimum 240 godzinami lekcyjnymi w ciągu całego etapu edukacyjnego (np. trzy lekcje tygodniowo w ciągu 3 lat lub dwie lekcje tygodniowo w ciągu 4 lat). Jeśli uczniowie kontynuują naukę języka angielskiego jako drugiego języka obcego, program można zrealizować w ciągu 160 godzin lekcyjnych (np. dwie lekcje w tygodniu w ciągu 3 lat), przy założeniu, że uczniowie rozpoczynający naukę są co najmniej na poziomie niższym średnio zaawansowanym (preintermediate). Program przeznaczony jest do kształcenia w zakresie podstawowym w liceum ogólnokształcącym oraz do kształcenia ogólnego w liceum profilowanym i technikum. Program może i powinien być przystosowany do specyficznych potrzeb klasy i szkoły. Modyfikacje mogą dotyczyć warunków realizacji programu (np. zwiększona ilość godzin lekcji języka angielskiego patrz 1.3), uszczegółowienia bloków tematycznych (patrz 3.1) i treści nauczania (patrz przykład w 3.4), doboru technik pracy (patrz 4.4) oraz sposobu wystawiania ocen (patrz 5.4). Zaznaczamy jednak, iż aby w pełni zrealizować cele programu, zakres treści nauczania (patrz 3) może być pogłębiany i poszerzany, ale nie powinien być redukowany. 1.2 Założenia programu Uczniowie rozpoczynający naukę na IV etapie edukacyjnym wykształcili już w pewnym stopniu swój styl uczenia się, ponieważ albo uczyli się już języka angielskiego w gimnazjum (wariant kontynuacyjny), albo posiadają znajomość innego języka obcego nowożytnego (wariant początkowy). W trakcie nauki w szkole ponadgimnazjalnej doskonalą i pogłębiają strategie efektywnego uczenia się, stopniowo przejmując odpowiedzialność za swoją edukację. Program oparty jest na założeniu, że nauczyciel jest przewodnikiem i doradcą uczniów, pomagając im rozwijać wszystkie sprawności i umiejętności językowe oraz zdobywać wiedzę praktyczną, mającą zastosowanie w konkretnych sytuacjach życia codziennego. Nauczyciel motywuje uczniów do pracy i przygotowuje ich do egzaminu maturalnego z języka angielskiego na poziomie podstawowym, uświadamiając im jednocześnie znaczenie znajomości tego języka w ich przyszłych studiach i pracy zawodowej. Zakładamy również, że nauczyciel rozbudza w uczniach ciekawość świata i otwartość na innych, przygotowując ich w ten sposób do życia w nowoczesnym świecie i zjednoczonej Europie, wśród ludzi o różnych obyczajach i tradycjach. Zakładamy, że absolwenci liceum lub technikum będą osobami samodzielnie myślącymi, potrafiącymi rozwijać swoje zdolności i zainteresowania, i że zdobyte wiadomości będą umieli wykorzystać do pełniejszego rozumienia świata, innych ludzi i siebie. 1.3 Użytkownicy programu i warunki jego realizacji Użytkownikami programu mogą być: nauczyciele, którzy posiadają wymagane przez władze oświatowe kwalifikacje do nauczania języka angielskiego w szkołach ponadgimnazjalnych; uczniowie i ich rodzice w celu zapoznania się z wymaganiami na tym etapie edukacji; dyrektorzy szkół ponadgimnazjalnych w celu zapewnienia nauczycielom warunków realizacji tego programu. Podstawowe warunki realizacji programu to: minimum 240 godzin lekcyjnych w ciągu całego etapu edukacji (np. trzy lekcje tygodniowo w ciągu 3 lat lub dwie lekcje tygodniowo w ciągu 4 lat) w wariancie początkowym lub minimum 160 godzin (np. dwie lekcje w tygodniu w ciągu 3 lat lub jedna godzina w tygodniu w ciągu 4 lat), przy założeniu, że uczniowie rozpoczynający naukę są na poziomie niższym średnio zaawansowanym (pre-intermediate); nowoczesny podręcznik do nauki języka angielskiego zatwierdzony przez MEN. Podręcznik powinien spełniać wymogi dotyczące wieku i zainteresowań uczniów oraz ich poziomu znajomości języka angielskiego. W skład kompletnego podręcznika powinny wchodzić: książka ucznia, zeszyt ćwiczeń, książka nauczyciela i nagrania audio; odpowiednio wyposażona pracownia językowa. Niezbędne wyposażenie pracowni języków obcych to przede wszystkim magnetofon kasetowy i, ewentualnie, odtwarzacz płyt kompaktowych. Jednak do realizacji programu zalecany jest także dostęp do telewizora z magnetowidem i do pracowni komputerowej z Internetem. W pracowni powinno być także miejsce przeznaczone na ekspozycję prac uczniów; odpowiednio zaopatrzona biblioteka szkolna. W celu zapewnienia uczniom możliwości korzystania ze słowników jedno- i dwujęzycznych biblioteka szkolna powinna dysponować przynajmniej kilkunastoma ich egzemplarzami, a także podręcznikami do gramatyki, opracowaniami na temat kultury krajów anglojęzycznych, utworami literackimi w wersji oryginalnej na niższych poziomach językowych oraz kasetami video 3

5 IV etap edukacyjny Program B z nagraniami filmów fabularnych i dokumentalnych w wersji anglojęzycznej (Patrz 4.5 Materiały nauczania); możliwość korzystania z bieżącej prasy anglojęzycznej przeznaczonej dla uczących się języka angielskiego prenumerowanej przez uczniów, nauczyciela albo szkołę; dostęp do map i innych materiałów potrzebnych do nauczania zagadnień społeczno-kulturalnych, takie mapy i materiały powinny pozostawać do dyspozycji nauczycieli innych przedmiotów, np. historii, geografii, muzyki, plastyki itd. Ponadto zalecamy, w miarę możliwości, podział na grupy nie większe niż 18 osób. Zdajemy sobie jednak sprawę, że w wielu szkołach taki podział nie może zostać przeprowadzony. Warunek ten nie powinien być więc traktowany jako konieczny. Odpowiednia organizacja pracy na lekcji umożliwi realizację programu nawet w większych grupach. 2 CELE NAUCZANIA 2.1 Cele ogólne Podstawą niniejszego programu jest dokument Ministerstwa Edukacji Narodowej Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla liceów ogólnokształcących, liceów profilowanych i techników (Rozporządzenie z dnia 26 lutego 2002 r.). Opierając się na wskazanym przez nią zadaniach, określono cel nadrzędny nauczania ujętego w przedstawionym programie. Ten cel to wszechstronny rozwój ucznia. Z podstawy programowej wynikają też cele ogólne nauczania. Zakładają one wspomaganie wszechstronnego i harmonijnego rozwoju uczniów, tak aby: osiągnęli umiejętności językowe zapewniające sprawną komunikację w języku angielskim w odniesieniu do spraw życia codziennego (patrz Rozwijanie i integracja sprawności językowych); uzyskali wiedzę i umiejętności umożliwiające im zdanie egzaminu maturalnego oraz kontynuowanie nauki na studiach wyższych (patrz Przygotowanie do egzaminu maturalnego i Doskonalenie umiejętności samodzielnego uczenia się); postrzegali własną kulturę narodową w perspektywie kultury europejskiej (patrz Poszerzenie wiedzy ogólnej); mogli odpowiedzieć na wyzwania współczesnego świata, takie m.in. jak: integracja i globalizacja życia społecznego, wzrost znaczenia wiedzy i wymiany informacji oraz szybki postęp naukowo-techniczny (patrz Rozwijanie i integracja sprawności językowych, Poszerzenie wiedzy ogólnej i Doskonalenie umiejętności samodzielnego uczenia się). Cele wychowawcze programu, poza realizacją celów określonych w podstawie programowej, zakładają stworzenie uczniom takich warunków, aby: mieli poczucie własnej wartości; wykształcili umiejętności interpersonalne, dzięki którym będą tolerancyjni, otwarci i wrażliwi na potrzeby innych. Cele wychowawcze powinny być realizowane poprzez odpowiedni dobór tematyki na lekcjach języka angielskiego (patrz 3.1 Tematyka i 3.4 Przykładowy wariant programu nauczania), form pracy na lekcji i w domu (patrz 4.2 Formy pracy i 4.3 Indywidualizacja pracy w grupach zróżnicowanych) oraz technik nauczania (patrz 4.4 Techniki nauczania). Aby móc efektywnie zrealizować tak nakreślone cele, nauczyciel powinien dążyć do rozwijania umiejętności kluczowych: planowania, organizowania i oceniania własnej nauki i przejmowania za nią odpowiedzialności; poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł w celu pogłębienia wiedzy i zainteresowań; wykorzystywania i rozwijania zdobytych wiadomości i umiejętności; twórczego rozwiązywania problemów; efektywnego działania w zespole. 2.2 Szczegółowe cele edukacyjne Szczegółowe cele edukacyjne programu opierają się na podstawie programowej dla języka obcego w wariancie B, dotyczącym nauki języka obcego nowożytnego jako pierwszego języka obcego, rozpoczynającego się od poziomu zerowego lub jako drugiego, w sytuacji gdy stanowi kontynuację nauczania tego języka w gimnazjum. Wskazane cele edukacyjne to: 1. Opanowanie języka na poziomie zapewniającym w miarę sprawną komunikację w odniesieniu do spraw życia codziennego. 2. Przygotowanie się ucznia do egzaminu maturalnego na poziomie podstawowym. Na podstawie określenia celu nadrzędnego, celów ogólnych i celów wychowawczych niniejszego programu oraz celów edukacyjnych wskazanych w podstawie programowej, wyznaczono cztery szczegółowe cele edukacyjne Rozwijanie i integracja sprawności językowych Program zakłada kształcenie od podstaw lub dalszy rozwój sprawności językowych nabytych na poprzednich etapach nauki oraz ich integrację, umożliwiającą uczniom w miarę swobodne posługiwanie się językiem angielskim w mowie i piśmie: w kontaktach z użytkownikami języka w krajach anglojęzycznych oraz w innych krajach; 4

6 Program B IV etap edukacyjny w życiu codziennym przy korzystaniu z różnych źródeł informacji, m.in. rozkładów jazdy, przewodników, ulotek reklamowych, jadłospisów, broszur, ogłoszeń, prasy anglojęzycznej, telewizji, radia, Internetu. Oznacza to rozwój w zakresie sprawności: słuchania, mówienia, czytania, pisania oraz integrację tych wszystkich sprawności językowych Przygotowanie do egzaminu maturalnego W celu przygotowania uczniów do matury ustnej i pisemnej na poziomie podstawowym należy zapoznać ich z: formą egzaminu; wymaganiami egzaminacyjnymi; tematyką egzaminu maturalnego; typowymi zadaniami egzaminu maturalnego Poszerzanie wiedzy ogólnej Poszerzanie wiedzy ogólnej ucznia wspomaga szeroko rozumiany wszechstronny i harmonijny rozwój ucznia. Realizację tego celu osiąga się przez: poszerzanie wiedzy uczniów na temat znajomości najpowszechniejszych obyczajów i norm życia codziennego w krajach angielskiego obszaru językowego; zapoznanie uczniów z podstawowymi elementami geografii, historii, kultury, literatury i sztuki krajów anglojęzycznych i innych krajów europejskich; poszerzanie wiedzy uczniów o otaczającym świecie i jego bieżących problemach; integrację na lekcjach języka angielskiego wiedzy i umiejętności nabytych w trakcie nauki innych przedmiotów i wykorzystywanie jej do wykonywania projektów Doskonalenie umiejętności samodzielnego uczenia się Aby pomóc uczniom doskonalić umiejętności efektywnego uczenia się, należy im stwarzać częste okazje do: samooceny postępów i diagnozowania potrzeb; kształtowania systematyczności i samodyscypliny; poznawania i poszerzania strategii rozwiązywania różnorodnych typów zadań językowych, w tym maturalnych; doskonalenia umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji, w tym autentycznych (m.in. słowników, encyklopedii, poradników, broszur informacyjnych, prasy, telewizji, radia, Internetu). 3 TREŚCI NAUCZANIA 3.1 Tematyka Zakres tematyczny programu obejmuje 21 bloków tematycznych, będących odzwierciedleniem różnych sfer życia. Tematyka ta bardzo często pojawia się na lekcjach języka obcego i pokrywa się z zakresem tematycznym wymaganym na maturze (patrz aktualny informator maturalny): Dane personalne Dom Szkoła Praca Czas wolny Żywienie Zakupy Usługi Życie rodzinne i towarzyskie Uczucia Zdrowie Sens życia Nauka, technika, postęp Zagrożenia współczesnego świata Świat przyrody Polityka, państwo, naród, obywatel Kultura i sztuka Podróżowanie Gospodarka Elementy wiedzy o krajach anglojęzycznych Umysł ludzki Przedstawione bloki mają postać ogólnych haseł. Uszczegółowienie tematyki jest bowiem uzależnione od: wieku uczniów i związanego z tym stopnia ich rozwoju emocjonalnego i intelektualnego proponujemy, aby trudniejsze wątki tematyczne, takie jak np. bezdomność czy klęski żywiołowe, pojawiły się w drugiej lub trzeciej klasie; podręcznika do nauki języka większość podręczników dopuszczonych do użytku szkolnego na tym etapie nauki zawiera wyżej wymienione bloki na wszystkich poziomach nauczania, lecz każdy podręcznik indywidualnie podchodzi do tematów; wymagań egzaminacyjnych należy uwzględnić tematykę podaną w informatorze maturalnym; bieżących wydarzeń w kraju i na świecie gdy na świecie dzieje się coś ważnego (np. wybory parlamentarne, odkrycie naukowe, katastrofa), warto wykorzystać naturalne zainteresowanie uczniów 5

7 IV etap edukacyjny Program B bieżącymi problemami, uzupełniając lekcje aktualnymi informacjami z prasy, TV czy Internetu dotyczącymi danego zagadnienia; potrzeb uczniów oprócz zagadnień związanych bezpośrednio z aktualnym życiem uczniów (np. formy spędzania czasu wolnego, praca podczas wakacji, konflikty rodzinne itp.), należy uwzględnić również problematykę, z którą zetkną się w dorosłym życiu rodzinnym, społecznym i zawodowym (np. poszukiwanie pracy, wynajmowanie mieszkania, zakładanie rodziny); zainteresowań uczniów tematom zgodnym z zainteresowaniami uczniów można poświęcić więcej czasu i uwagi (wiedzę na temat preferencji uczniów można czerpać np. z ankiety przeprowadzonej w danej klasie). Kolejność realizacji powyższych bloków tematycznych jest dowolna. Istotne jest natomiast, by pojawiały się one spiralnie na przestrzeni wszystkich lat nauki na tym etapie. Program ten zakłada zarówno wprowadzenie, jak i pogłębienie tematyki, wzbogacenie jej o aspekty bardziej złożone, z jakimi spotyka się w swoim codziennym życiu i pracy osoba wykształcona. Poniżej przedstawiono przykład, który ilustruje dużą pojemność bloków tematycznych i płynność granic pomiędzy poszczególnymi tematami. Bloki tematyczne (w diagramie poniżej: Zdrowie, Żywienie, Zakupy i Sens życia) zawierają różnorodne zagadnienia (tutaj kolejno: zdrowe odżywianie, diety, sklepy ze zdrową żywnością, styl życia i wartości), bezpośrednio lub pośrednio związane z danym tematem (np. Zdrowy styl życia). Oznacza to, że jeden temat może być elementem kilku bloków tematycznych. Przykładowe łączenie bloków tematycznych 3.2 Zakres materiału gramatycznego i leksykalnego Poniższy zakres materiału gramatycznego i leksykalnego jest jednakowy dla obu wariantów nauczania (patrz 1.1 Wstęp). Różny będzie sposób i tempo jego realizacji. W klasach rozpoczynających naukę od zera, materiał ten będzie wprowadzany od początku, a następnie utrwalany i rozszerzany. W przypadku kontynuacji, zakres przewidziany dla gimnazjum (patrz Program nauczania języka angielskiego dla gimnazjum kurs dla początkujących oraz kurs kontynuacyjny, autorzy: Ellis, Niesobska, Rak) będzie wymagał utrwalenia i rozszerzenia. Jest on podany w formie ogólnych haseł, dających nauczycielowi możliwość uszczegółowienia zgodnie z wymaganiami zawartymi w informatorze maturalnym i odpowiednio do poziomu klasy. 6

8 Program B IV etap edukacyjny Zdania twierdzące, przeczące i pytające w następujących czasach: present simple present continuous present perfect present perfect continuous past simple past continuous past perfect future simple future continuous future simple in the past future continuous in the past future perfect in the past (w zdaniach warunkowych III typu) Zdania rozkazujące Zdania wykrzyknikowe Zdania warunkowe typu I, II i III Zdania w mowie zależnej z różnymi czasownikami wprowadzającymi Pytania pośrednie Pytania typu question tags Zdania w stronie biernej i konstrukcje typu have sth done Zdania współrzędnie złożone Zdania podrzędnie złożone: okolicznikowe przydawkowe orzecznikowe dopełnieniowe podmiotowe Zdania wyrażające życzenie lub przypuszczenie Konstrukcje gerundialne, bezokolicznikowe i imiesłowowe Zdania z used to i would Zdania z podmiotem it i there Wyrażenia oznaczające ilość Rzeczownik liczba i rodzaj Czasownik formy, czasowniki modalne z bezokolicznikiem zwykłym i perfektywnym Przedimek Przymiotnik stopniowanie, tworzenie Przysłówek stopniowanie, tworzenie Przyimek Zaimek Liczebnik Spójniki Związki frazeologiczne i idiomy Zakres słownictwa określony jest zakresem tematycznym, co oznacza, że jest on na tyle szeroki, by umożliwić w miarę swobodną wypowiedź ustną lub pisemną na każdy z tematów wymienionych w Sprawności językowe Na tym etapie nauki i poziomie znajomości języka program zakłada rozwijanie poszczególnych sprawności językowych opisanych poniżej i ich stopniową integrację. Słuchanie Uczniowie potrafią: 1 Wyselekcjonować, zidentyfikować i zrozumieć potrzebne informacje z dłuższego tekstu, nawet częściowo dla nich niezrozumiałego. 2 Zrozumieć autentyczne przekazy słowne, takie jak: wywiady, rozmowy, nagrania na automatyczną sekretarkę, zapowiedzi, wiadomości, relacje, sprawozdania, reklamy, ogłoszenia itp., w stopniu pozwalającym na: określenie głównej myśli tekstu; rozróżnienie poszczególnych jego części; określenie głównych myśli poszczególnych jego części; określenie związków pomiędzy poszczególnymi jego częściami; stwierdzenie, czy tekst zawiera określone informacje; wskazanie określonych informacji; wyselekcjonowanie poszczególnych informacji; określenie intencji autora; określenie rodzaju tekstu; określenie funkcji tekstu. 3 Rozpoznawać standardowe odmiany języka. Mówienie Uczniowie potrafią: 1 Podejmować różne role w procesie komunikacyjnym, używając odpowiednich środków językowych. 2 Formułować kilkuzdaniową wypowiedź na zadany temat dotyczący życia codziennego. 3 Dokonywać ustnej prezentacji samodzielnej analizy, syntezy i interpretacji przedstawionych faktów. 4 Stosować środki językowe służące wyrażeniu intencji, uczuć i emocji w sytuacjach życia codziennego. 5 Stosować struktury leksykalno-gramatyczne z zachowaniem zasad wymowy i intonacji w stopniu zapewniającym zrozumienie wypowiedzi. 6 Stosować umiejętności szczegółowe, takie jak: uzyskiwanie informacji i wskazówek; udzielanie informacji i wskazówek; wyrażanie prośby, żądania, podziękowania, gratulacji itp.; opisywanie ludzi, zjawisk, miejsc, przedmiotów, czynności i procesów; relacjonowanie przebiegu wydarzeń; negocjowanie w sytuacjach życia codziennego; 7

9 IV etap edukacyjny Program B przedstawianie i uzasadnianie własnych opinii; przedstawianie opinii innych osób. Czytanie Uczniowie potrafią: 1 Czytać bez użycia słownika w celu: określenia głównej myśli tekstu (skimming), nawet dla nich częściowo niezrozumiałego; rozróżnienia poszczególnych jego części; określenia głównej myśli poszczególnych jego części. 2 Czytać tekst częściowo dla siebie niezrozumiały bez użycia słownika w celu wskazania i wyselekcjonowania informacji (scanning). 3 Czytać powszechnie spotykane teksty różnego typu, np.: rozkłady jazdy, ogłoszenia, reklamy, menu, listy i instrukcje. 4 Czytać proste teksty narracyjne. 5 Rozróżnić styl formalny i nieformalny. Pisanie Uczniowie potrafią: 1 Wypełnić formularze różnych typów. 2 Napisać tekst użytkowy, np.: ogłoszenie, zaproszenie, podanie, curriculum vitae, list formalny, stosując odpowiednie środki językowe w zależności od formy. 3 Poprawnie stosować zasady pisowni oraz interpunkcji. 4 Skutecznie używać słownika jedno- i dwujęzycznego oraz innych źródeł informacji, w tym również elektronicznych. 5 Dokonywać autokorekty. Sprawności zintegrowane Uczniowie potrafią: 1 Streścić (ustnie lub pisemnie) usłyszany przekaz słowny. 2 Streścić (ustnie lub pisemnie) przeczytany tekst. 3 Przetworzyć przeczytane lub usłyszane informacje z uwzględnieniem zmiany rejestru, stylu i formy. 4 Dokonać ustnej lub pisemnej prezentacji pracy projektowej. 3.4 Przykładowy wariant programu Duża pojemność bloków tematycznych (patrz 3.1) oznacza różnorodność podejmowanych tematów oraz swobodę łączenia ich z zagadnieniami gramatycznymi, leksykalnymi oraz sprawnościami językowymi. Poniżej przedstawiamy przykłady łączenia tematów w obrębie czterech bloków tematycznych z ćwiczeniami rozwijającymi sprawności językowe, gramatyką i słownictwem dla poziomów: podstawowego (elementary), niższego średnio zaawansowanego (pre-intermediate) i średnio zaawansowanego (intermediate). W kolumnie Sprawności językowe w nawiasach podano źródła, z których pochodzą przykładowe ćwiczenia (porównaj 4.5 Materiały nauczania). Tematyka Sprawności językowe Gramatyka Słownictwo/ Struktury leksykalne poziom podstawowy (elementary) Podróżowanie/ Świat przyrody: ekspedycje przyrodnicze, podróże, kraje i kontynenty, środowisko naturalne Czytanie Artykuł o ekspedycjach przyrodniczych Earthwatch (Lifelines) w celu ogólnego zrozumienia i uzyskania konkretnych informacji Mówienie Uzyskiwanie informacji na temat odbytych podróży i przeżytych doświadczeń dialogi w parach Czas present perfect i past simple (podróże i doświadczenia) Nazwy krajów i kontynentów Krzyżówka przyrodnicza Pisanie Pocztówka do przyjaciół z ekspedycji przyrodniczej Słuchanie Piosenka Sailing w celu ogólnego zrozumienia i uzupełniania brakujących wyrazów 8

10 Program B IV etap edukacyjny poziom niższy średnio zaawansowany (pre-intermediate) Podróżowanie/ Elementy wiedzy o krajach anglojęzycznych: jak podróżują Brytyjczycy, podróżowanie koleją, uzyskiwanie informacji na dworcu, wakacje Czytanie Artykuł na temat atrakcji turystycznych Londynu An unusual tour of London (Matrix) - w celu uzyskania konkretnych informacji Słuchanie Zapowiedź przyjazdu pociągów (Matrir) - w celu uzyskania konkretnych informacji Wakacje w Wielkiej Brytanii Holidays (film wideo Window on Britain) - w celu ogólnego zrozumienia i uzyskania konkretnych informacji Mówienie Dyskusja na temat planowania wakacji Planning a holiday: problem solving (Matrix) - dyskusja w grupach GNER Timetables - uzyskiwanie i udzielanie informacji na podstawie rozkładu jazdy pociągów ( Pisanie Pocztówka z podróży/ list do biura podróży Mowa zależna Określenia ilości: some, any, much, many, (a) few, (a) little, lots of Czasowniki złożone Mapa wyrazów: Travelling - word map Podróżowanie/ Praca: powody podróżowania, opuszczanie domu rodzinnego, biuro podróży, praca na wakacjach, opowieści podróżnicze, rajdy samochodowe poziom średnio zaawansowany (intermediate) Czytanie Opowiadanie na temat opuszczenia rodzinnego domu London Road (Matrix) - w celu ogólnego zrozumienia i uzyskania konkretnych informacji Mówienie Dyskusja na temat powodów podróżowania na podstawie materiału stymulującego Why people travel Dialogi sytuacyjne dotyczące rezerwowania wakacji Booking holidays - uzyskiwanie informacji Słuchanie Oferta agencji turystycznej, praca na australijskim odludziu Recorded message (Matrix) - w celu uzyskania konkretnych informacji Pisanie My own travel story (Matrix) - opowiadanie na temat podróży Czasy przeszłe w narracji: past simple, past continuous, past perfect (rajdy samochodowe) Przymiotniki opisujące wygląd, uczucia i zachowanie Związki frazeologiczne 9

11 IV etap edukacyjny Program B Tematyka Sprawności językowe Gramatyka Słownictwo/ Struktury leksykalne poziom podstawowy (elementary) Zdrowie/ Żywienie/ Elementy wiedzy o krajach anglojęzycznych: diety, zamawianie posiłków, zakupy i ceny w Wielkiej Brytanii Czytanie Artykuł na temat codziennej diety You are what you eat (Lifelines) w celu uzyskania konkretnych informacji Słuchanie Zamawianie napojów w restauracji Would you like a drink (Lifelines) w celu uzyskania informacji Liczba mnoga rzeczowników (produkty spożywcze) Czas present simple (codzienna dieta) Mapa wyrazów: Food and drinks Mówienie Zakupy w supermarkecie, np. dialogi z wykorzystaniem materiałów autentycznych: Shopping at Sainsbury s ( Pisanie Notatka prośba o zrobienie zakupów poziom niższy średnio zaawansowany (pre-intermediate) Zdrowie/ Żywienie/ Elementy wiedzy o krajach anglojęzycznych: zdrowa żywność, zdrowy styl życia, otyłość, opieka medyczna w Wielkiej Brytanii Czytanie Artykuł na temat otyłości The Big Man (Lifelines) Ankieta na temat zdrowego stylu życia How long could you live? (Lifelines) w celu uzyskania konkretnych informacji Słuchanie Film wideo na temat opieki medycznej w Wielkiej Brytanii Health (wideo Window on Britain) w celu ogólnego zrozumienia i uzyskania konkretnych informacji Rzeczowniki policzalne i niepoliczalne, zaimki some i any (żywność) Wyrażenie used to (zmiany stylu życia) Wyrażanie ilości i wagi (a piece of, a kilo of itp.) Mówienie Różnice między brytyjskim a polskim systemem opieki zdrowotnej dyskusja w grupach Pisanie Ulotka zachęcająca młodzież do zdrowego stylu życia 10

12 Program B IV etap edukacyjny poziom średnio zaawansowany (intermediate) Zdrowie/ Sens życia: troska o zdrowie, schorzenia i objawy, świat wartości Czytanie Artykuły prasowe na temat troski o zdrowie What s good for you? oraz Sentenced to death (Lifelines) w celu ogólnego zrozumienia i uzyskania konkretnych informacji Słuchanie Dialogi sytuacyjne u lekarza At the doctor s (Lifelines) w celu uzyskania konkretnych informacji Czasowniki modalne wyrażające prawdopodobieństwo, możliwość, pozwolenie, radę, konieczność (troska o zdrowie) Synonimy Praca ze słownikiem jednojęzycznym: terminologia medyczna Mówienie Wizyta u lekarza udzielanie informacji (Lifelines) Dyskusja Hard choices (Lifelines) który przypadek medyczny powinien w pierwszej kolejności uzyskać wsparcie finansowe? Pisanie Rozprawka: Should people pay for their own medical treatment? Tematyka Sprawności językowe Gramatyka Słownictwo/ Struktury leksykalne poziom podstawowy (elementary) Uczucia/ Podróżowanie: historie o uczuciach, wyrażanie uczuć, podróżowanie pociągiem, podróże dziś i wczoraj Czytanie Historia opowiedziana w pociągu The tale of horribly good Bertha (New Headway) w celu ogólnego zrozumienia i uzyskania konkretnych informacji Mówienie Opowiadanie historii według obrazków (New Headway) Uzyskiwanie informacji na dworcu kolejowym dialogi w parach Miejsce przymiotników i przysłówków w zdaniu (opowiadania) Formy pytające (podróże dziś i wczoraj) Przymiotniki opisujące uczucia i stany (np. bored/boring, excited/exciting) Słuchanie Dialogi na dworcu Catching a train (New Headway) w celu uzyskania konkretnych informacji Pisanie A 50-word exciting/boring story opowiadanie z użyciem określonych przymiotników 11

13 IV etap edukacyjny Program B poziom niższy średnio zaawansowany (pre-intermediate) Uczucia/ Życie rodzinne i towarzyskie: historie miłosne, konflikty rodzinne, pożegnania Czytanie Opowiadanie na temat konfliktów rodzinnych The tale of two silent brothers (New Headway) w celu ogólnego zrozumienia i uzyskania konkretnych informacji Czas past perfect, mowa zależna (historie miłosne) Słowa często mylone (np. felt/fell) Związki frazeologiczne Mówienie Opowiadanie dalszego ciągu historii (New Headway) Kłótnie rodzinne dyskusja w grupach Pożegnania (New Headway) odgrywanie ról Słuchanie Piosenka miłosna pt. Talk to me Bruce a Springsteena w celu uzupełnienia tekstu (New Headway) Pisanie Opowiadanie miłosne poziom średnio zaawansowany (intermediate) Uczucia/ Życie rodzinne i towarzyskie: narodziny, ślub, problemy małżeńskie, życie znanych osób Czytanie Fragment opowiadania na temat dnia narodzin David Copperfield (New Headway) - w celu uzyskania konkretnych informacji Artykuł z prasy anglojęzycznej o ślubie znanej osoby - w celu ogólnego zrozumienia Mówienie Relacjonowanie ślubu The day my friend married a movie star - odgrywanie ról Dyskusja o zwyczajach związanych ze ślubem Mowa zależna: zdania twierdzące, pytające, rozkazujące, prośby Czasowniki używane w zdaniach nadrzędnych (problemy małżeńskie) Czasowniki z dwoma przyimkami, formy często mylone (np. marry/married/ get married) Słownictwo związane ze ślubem Słuchanie Zeznania świadków kłótni małżeńskiej (New Headway) - w celu uzyskania konkretnych informacji Pisanie List do przyjaciela z podziękowaniem za zaproszenie na ślub 12

14 Program B IV etap edukacyjny Tematyka Sprawności językowe Gramatyka Słownictwo/Struktury leksykalne poziom podstawowy (elementary) Życie rodzinne i towarzyskie/ Żywienie: rutyna dnia codziennego, życie ludzi bogatych, efektywne zarządzanie czasem, zamawianie posiłków w restauracji Słuchanie Zamawianie posiłku w restauracji, np. At the restaurant (English File) w celu uzyskania konkretnych informacji Czytanie Artykuł na temat życia codziennego multimilionera A day in the life of (English File) w celu uzyskania konkretnych informacji Mówienie Dialogi w parach o efektywnym zarządzaniu czasem na podstawie kwestionariusza Are you a good time manager? (English File) Czas teraźniejszy present simple - rutyna dnia codziennego Przyimki związane z czasem Przedimek: brak przedimka, np. have breakfast, go to bed Związki frazeologiczne z czasownikiem have i go, np. have a shower, go swimming Sposoby uczenia się nowych słów Study tips (English File) Pisanie Opis dnia codziennego z perspektywy innej osoby My day as President/a fashion model, etc. poziom niższy średnio zaawansowany (pre-intermediate) Życie rodzinne i towarzyskie/ Praca/ Dane personalne/ Elementy wiedzy o krajach anglojęzycznych: życie codzienne w USA i w Polsce, zasady i normy w życiu codziennym i pracy, części garderoby Czytanie Artykuł o życiu codziennym amiszów w USA An unusual community (English File) w celu ogólnego zrozumienia i uzyskania konkretnych informacji Artykuł o zasadach i obowiązkach w określonych zawodach What s your job really like? (English File) w celu uzyskania konkretnych informacji Słuchanie Quiz Guess my job (English File) w celu uzyskania konkretnych informacji Czasowniki wyrażające obowiązek, pozwolenie, zakaz itp., np. have to, can, mustn t (zasady i normy) Nazwy zawodów, słowotwórstwo - słowa kończące się -or i -er (conductor, bus driver) Części garderoby (opis ubioru amishów) Mówienie Porównanie zasad i norm w USA i w Polsce kwestionariusz Early, on time, or late? (Resource Books for Teachers: Cultural Awareness) Pisanie Ulotka o zasadach i normach skierowana do osób zamierzających zamieszkać w Polsce 13

15 IV etap edukacyjny Program B poziom średnio zaawansowany (intermediate) Życie rodzinne i towarzyskie/ Dane personalne/ Uczucia: pozycja zajmowana w rodzinie, rodzeństwo, konflikty i problemy, przyjaźń w rodzinie, cechy charakteru Czytanie Artykuł o wpływie pozycji zajmowanej przez dzieci w rodzinie na ich osobowość Family fortunes (English File) w celu ogólnego zrozumienia i uzyskania konkretnych informacji Słuchanie Wypowiedź psychologa na temat tego, co wpływa na osobowość (English File) w celu ogólnego zrozumienia i uzyskania konkretnych informacji Zaimki zwrotne Each other, both, neither, either (rodzeństwo i rodzina) Przymiotniki opisujące osobowość Antonimy, np. mean generous Mówienie Dyskusje w grupach o wadach i zaletach posiadania licznego rodzeństwa i bycia jedynakiem/ jedynaczką Pisanie Wypowiedź pisemna na jeden z tematów poruszanych w grupowej dyskusji 4 REALIZACJA PROGRAMU 4.1 Założenia metodyczne Ponieważ jednym z celów ogólnych wytyczonych w programie jest pomoc uczniowi w osiągnięciu umiejętności językowych zapewniających w miarę swobodne porozumiewanie się w języku angielskim (patrz 2.1 Cele nauczania), zadaniem nauczyciela jest wspieranie uczniów w opanowaniu wiedzy i umiejętności, motywowanie i dalsze wdrażanie ich do samodzielnej nauki, kształtowanie systematyczności i samodyscypliny. Służyć temu mają różnorodne formy i techniki pracy proponowane w tym rozdziale. Zakładają one aktywny udział uczniów w procesie nauczania, przy uwzględnieniu ich odmiennych stylów uczenia się. Różnorodne sposoby realizacji celów, opisane poniżej, cechuje elastyczność umożliwiająca dopasowanie metod i form pracy do różnych stylów poznawczych uczniów. Dotyczy to także zróżnicowanych potrzeb uczniów. Jednym z bodźców do pogłębiania znajomości języka angielskiego może być przygotowanie do egzaminu maturalnego czy też chęć sprostania wzrastającym wymaganiom stawianym przez pracodawców. Dla wielu uczniów znajomość języka obcego to także, a może i przede wszystkim, tzw. okno na świat, narzędzie poznania innych kultur i poszerzenia wiedzy o świecie. Jakakolwiek by była indywidualna motywacja ucznia, nauczyciel powinien dysponować szerokim repertuarem środków, by sprostać tym potrzebom. Jednym z takich środków powinno być stworzenie pozytywnej relacji uczeń nauczyciel, a pomocnym w jej kształtowaniu może być kontrakt pomiędzy uczniami danej klasy a nauczycielem, podpisany na początku roku szkolnego. Taki kontrakt klasowy, oparty na zasadach wzajemnego szacunku, respektowaniu wzajemnych praw i obowiązków, uświadamia uczniom konieczność systematyczności i samodyscypliny, dając jednocześnie nauczycielowi możliwość lepszego poznania ich potrzeb i oczekiwań. Podpisanie kontraktu poprzedza dyskusja, podczas której obie strony przedstawiają swoje oczekiwania i negocjują zasady wzajemnej współpracy (patrz Dodatek 1). Bardzo ważna jest również pozytywna informacja zwrotna od nauczyciela, a więc przedstawienie uczniowi uwag na temat czynionych przez niego postępów. Informacja taka powinna określać mocne strony ucznia, ale również wymieniać te aspekty jego pracy, które wymagają poprawy. W wypadku nauki pisania może mieć ona następującą postać: 14

16 IV etap edukacyjny good ( + ) to be improved (! ) - aim achieved - clear structure/ organisation correct and appropriate use of indirect speech 4.2 Formy pracy - word order - use of prepositions, punctuation - choice of vocabulary/ - clarity Program zakłada następujące formy pracy na lekcji i poza klasą: praca z całą klasą; praca indywidualna; praca indywidualna pod kierunkiem nauczyciela; praca indywidualna w domu (w tym przygotowanie prezentacji projektu); praca w parach; praca w parach pod kierunkiem nauczyciela; praca w grupach (w tym projekty). Przy doborze form zalecana jest różnorodność, gdyż pobudza ona zainteresowanie i służy zaspokajaniu potrzeb uczniów o różnych stylach uczenia się. Ponadto forma pracy zależy od rodzaju zadania i warunków pracy. Na przykład, prezentując nowy materiał, nauczyciel pracuje często z całą klasą, w fazie ćwiczeń uczniowie pracują w grupach i parach, a zadanie domowe wykonują indywidualnie lub grupowo. 4.3 Indywidualizacja pracy w grupach zróżnicowanych Każda grupa uczniowska jest zróżnicowana pod kilkoma względami. Dwie najczęściej występujące różnice między uczniami dotyczą ich stylów poznawczych oraz poziomu językowego. Nauczyciel powinien od początku pracy z daną grupą prowadzić obserwację uczniów, aby móc szybko zdiagnozować ich style poznawcze oraz poziom językowy, a w konsekwencji odpowiednio zareagować. Wprowadzając i ćwicząc nowy materiał językowy, należy pamiętać o różnorodności zadań wykorzystujących różne style poznawcze czy różne rodzaje inteligencji. Poniżej prezentujemy przykłady zadań mających na celu utrwalenie drugiego trybu warunkowego, dostosowanych do różnych rodzajów inteligencji i stylów uczenia się (H. Gardner, Multiple Intelligences). rodzaj inteligencji najlepiej uczy się poprzez proponowane ćwiczenia na drugi tryb warunkowy językowa logiczno-matematyczna słuchowy i wzrokowy kontakt ze słowami, mówienie klasyfikację, porządkowanie, wzory, abstrakcyjne zadania czytanie i opowiadanie historii, w której pojawia się 2. tryb warunkowy transformacje, parafrazy wizualno-przestrzenna wizualizację, wyobrażanie, stymulację wzrokową (zdjęcie, kolor), ruchomy obraz dopasowywanie połówek zdań rozsypanka muzyczna rytm, melodię, muzykę uzupełniane brakujących czasowników w piosence, np. If I were a rich man kinestetyczna dotyk, ruch odgrywanie zadań za pomocą języka ciała zagadki (współzawodnictwo w grupach). interpersonalna intrapersonalna współpracę, dzielenie się opinią i doświadczeniem, relacjonowanie, zadawanie pytań pracę samodzielną, indywidualne zadania, realizację własnych ambicji i zainteresowań przeprowadzenie wywiadu lub wypełnienie kwestionariusza, np. na temat zachowań w sytuacjach ekstremalnych, praca w grupach (patrz przykład w Nauczanie gramatyki) indywidualna praca, np. ćwiczenia polegające na uzupełnianiu czy układaniu zdań 15

17 IV etap edukacyjny Program B Grupy uczniowskie o zróżnicowanym poziomie znajomości języka to zjawisko bardzo częste, zwłaszcza w szkołach publicznych. Ponieważ nie zawsze istnieje możliwość podziału uczniów na grupy według ich poziomu kompetencji językowej, zachodzi wówczas potrzeba prowadzenia indywidualnej pracy na lekcji. Pierwszym krokiem powinna być rzetelna diagnoza znajomości języka u uczniów danej grupy. Na początku pierwszego roku nauki zaleca się więc przeprowadzenie testu (placement test), który określi, na jakim poziomie zaawansowania znajdują się uczniowie. Można wykorzystać w tym celu specjalnie opracowane testy (np. Quick Placement Test, OUP i UCLES, 2001). Na podstawie wyników testu nauczyciel podejmuje decyzję o ewentualnej indywidualnej nauce. W wypadku uczniów o znacznie niższym, niż większość w danej klasie, poziomie znajomości języka, można zastosować okres przejściowy (np. pierwszy semestr pierwszego roku nauki), by dać im czas na dopasowanie się do poziomu grupy i wymagań. Oznaczać to może na przykład wprowadzenie: indywidualnych zadań do pracy w domu; okresowej pomocy kolegi/koleżanki z klasy na lekcji (podczas ćwiczeń indywidualnych, w parach i grupach) i w domu lub w szkole po lekcjach; okresowego dopasowania systemu oceniania do możliwości ucznia (indywidualnie opracowane testy sprawdzające znajomość przerobionego materiału). Indywidualna nauka obejmować też może uczniów, których poziom znajomości języka znacznie wykracza poza ramy określone programem nauczania dla danej grupy. Dotyczy to także grup w większości z uczniami rozpoczynającymi naukę. W takim wypadku lepiej znający język uczniowie mogą: pomóc uczniom słabszym podczas pracy na lekcji i w domu (patrz wyżej); otrzymywać dodatkowe, trudniejsze zadania do pracy na lekcji i w domu (np. lektury, artykuły prasowe, ćwiczenia gramatyczne i leksykalne); przygotowywać specjalne prezentacje, będące uzupełnieniem lekcji (np. na podstawie materiałów autentycznych, pochodzących z Internetu, prasy, TV itp.). Zadania te są zadaniami dodatkowymi i tak powinny być traktowane przy ocenianiu. Nie wydaje się właściwe zawyżenie poziomu wymagań w stosunku do uczniów lepiej znających język. Należy ich raczej nagradzać dobrą oceną za wywiązanie się z zadania, a nie karać, np. stosując wyższe wymagania przy ocenianiu. 4.4 Techniki nauczania Nauczanie sprawności językowych Planując lekcje, należy starać się tak dobierać zadania, aby dawały one możliwość ćwiczenia sprawności językowych w sposób zintegrowany. Jest to bowiem odzwierciedleniem zjawisk zachodzących w naszym życiu codziennym, kiedy np. recenzja filmu w gazecie (czytanie) jest bodźcem do obejrzenia filmu (słuchanie) i przekazania uwag koledze (mówienie), a być może i tematem listu do znajomych (pisanie). Powielenie takiego i podobnych przykładów, gdzie to samo doświadczenie lub temat prowadzi do użycia różnych sprawności jest wskazaną formą pracy nad językiem (patrz 3.4 Przykładowy wariant programu) na tym etapie nauki. Wymienione poniżej techniki nauczania pogrupowane zostały jednak według indywidualnych sprawności (słuchanie, mówienie, czytanie, pisanie), gdyż taka forma ich prezentacji jest najbardziej przejrzysta i czytelna. Poza tym ćwiczenie poszczególnych sprawności będzie wymuszone koniecznością przygotowania uczniów do egzaminu maturalnego, na którym są one testowane indywidualnie. Słuchanie Teksty przeznaczone do słuchania służyć powinny następującym celom: wprowadzeniu nowego materiału językowego; rozwijaniu sprawności słuchania różnych rodzajów tekstów odbieranych za pośrednictwem mediów (np. wywiadów, zapowiedzi, reklam, rozmów itp.); nauce rozpoznawania standardowych odmian języka; nauce rozwiązywania zadań typowych dla egzaminu maturalnego. Typy tekstów Większość nowoczesnych podręczników, wprowadzając nowy materiał i rozwijając sprawność rozumienia ze słuchu, wykorzystuje teksty nagrane specjalnie z myślą o uczniach na określonym poziomie językowym. Na tym etapie kształcenia zaleca się jednak wykorzystanie tekstów pochodzących z autentycznych źródeł (np. radio, telewizja, wideo, nagrania muzyczne), gdzie można znaleźć przykłady nagrań tekstów o różnym stylu (np. rozmowy telefoniczne, dialogi, ogłoszenia, wywiady czy piosenki). Można je wykorzystać w pracy z uczniami na różnych poziomach zaawansowania, dopasowując rodzaj zadania do umiejętności językowych uczniów (patrz Dodatek 2: Lekcja z wykorzystaniem autentycznego przekazu informacyjnego). Ucząc słuchania, należy rozwijać następujące umiejętności: słuchanie w celu zrozumienia ogólnego sensu; słuchanie w celu zrozumienia szczegółowych informacji; słuchanie w celu rozpoznania znanych dźwięków, słów wyrażeń (dotyczy to klas rozpoczynających naukę od zera); słuchanie w celu zrozumienia intencji rozmówcy. Rodzaje zadań Oto lista technik służących doskonaleniu sprawności rozumienia ze słuchu: udzielanie odpowiedzi na pytania ogólne; udzielanie odpowiedzi na pytania szczegółowe; 16

18 Program B IV etap edukacyjny wskazywanie określonych informacji; uzupełnianie brakującej informacji; układanie informacji we wskazanej kolejności; układanie części tekstu w odpowiedniej kolejności. Rodzaje zadań maturalnych W celu przygotowania uczniów do egzaminu maturalnego należy ćwiczyć następujące typy zadań: pytania prawda fałsz; pytania wielokrotnego wyboru; przyporządkowywanie; uzupełnianie luk. Mówienie Sprawność mówienia wykorzystywana jest przy: ćwiczeniu nowego materiału językowego; rozwijaniu umiejętności swobodnej komunikacji w języku angielskim; ćwiczeniu wymowy, rytmu i intonacji (dotyczy to w szczególności klas rozpoczynających naukę od zera); nauce rozwiązywania zadań typowych dla egzaminu maturalnego. Rodzaje zadań Zadania przeznaczone do ćwiczenia nowego materiału językowego powinny dawać możliwość użycia języka nie tylko w tzw. rozmowach sterowanych, ale przede wszystkim stwarzać okoliczności, w których nowa struktura będzie miała szansę pojawić się spontanicznie i w naturalnym dla niej kontekście (patrz Nauczanie gramatyki). Rozwijając umiejętność swobodnej komunikacji w języku angielskim, powinno się tak dobierać zadania, aby w miarę możliwości odzwierciedlały one sytuacje autentyczne, a ich temat był bliski doświadczeniom, potrzebom i zainteresowaniom młodego człowieka, np.: In groups, each person chooses one topic. Think of at least five things to say to your group about it. Men always think that their mothers are the best cooks. Most young people are addicted to junk food. People s eating habits are changing a lot. Women worry more about their diets than men. Vegetarians are healthier than people who eat a lot of meat. Talk in your group for one minute about your topic. The rest of the group listens and then agree or disagree. (English File Intermediate) Można w tym celu wykorzystać ćwiczenia, takie jak: dialogi; dyskusje; ćwiczenia z luką informacyjną; symulacje i odgrywanie ról; prezentacje; gry i zabawy komunikacyjne. Do ćwiczenia wymowy można wykorzystać: dryle, chóralne lub indywidualne powtarzanie dźwięków, słów, wyrażeń i całych zdań, łamańce językowe (tongue twisters), minimal pairs itd. Rozwijając sprawność mówienia, należy też zwrócić uwagę uczniów na cechy charakterystyczne dla języka potocznego, aby formułowane przez nich wypowiedzi brzmiały naturalnie. Cechy te dotyczą takich obszarów, jak gramatyka, słownictwo, składnia; np.: opuszczanie nieakcentowanych początkowych części zdania (Interesting isn t it?, Seen Leo?); nieprecyzyjne określenia (Can you get me a sandwich or something?, Might be able to get something like that); utarte wyrażenia, służące: wtrąceniu się do rozmowy (Can I just get a word in. Excuse me, could I?); zgadzaniu się/niezgadzaniu się z opinią przedmówcy (Absolutely. Absolutely right!, Yes, I know, but the point is we work very hard); zmianie tematu rozmowy (By the way, did you see the tennis yesterday?); powtórzenia (I don t understand why it s, you know, why it s so popular). Rodzaje zadań maturalnych W celu przygotowania uczniów do egzaminu ustnego należy ćwiczyć zadania typowe dla egzaminu maturalnego na poziomie podstawowym i rozszerzonym, a mianowicie: udzielanie wskazówek i informacji; relacjonowanie wydarzeń; negocjowanie w sytuacjach życia codziennego; rozmowa na podstawie materiału stymulującego. W celu ćwiczenia rozmów sterowanych należy czasem formułować scenariusze tych rozmów w języku polskim, tak jak na zestawie maturalnym (patrz Oxford Teacher s Guide for Oral Matura). W celu przygotowania do rozmowy na temat materiału stymulującego można wykorzystać ilustracje i zdjęcia w podręczniku, zadając pytania wymagające opisu, interpretacji oraz opinii. Ćwiczenia tego typu mogą stanowić wprowadzenie do czytania lub słuchania. Czytanie Teksty przeznaczone do czytania wykorzystywane są do: wprowadzenia nowego materiału językowego; rozwijania sprawności czytania różnego rodzaju tekstów użytkowych, literackich i publicystycznych; nauki rozpoznawania standardowych odmian języka; 17

19 IV etap edukacyjny Program B nauki rozwiązywania zadań typowych dla egzaminu maturalnego. Typy tekstów Większość nowoczesnych podręczników zawiera różnorodne teksty wraz z różnymi rodzajami ćwiczeń, służącymi rozwijaniu sprawności rozumienia tekstu czytanego. W celu urozmaicenia lekcji oraz nawiązania do aktualnych wydarzeń zalecamy również korzystanie z materiałów pochodzących z autentycznych źródeł, takich jak gazety, czasopisma, listy, broszury informacyjne, ulotki, sprawozdania, opowiadania, powieści, Internet itd. Należy jednak pamiętać o dopasowaniu poziomu trudności ćwiczeń do poziomu znajomości języka uczniów. Można także wykorzystywać teksty uproszczone i napisane specjalnie dla uczących się języka na danym poziomie zaawansowania (graded readers lektury na różnych poziomach językowych). Ucząc czytania, należy rozwijać następujące sprawności: czytanie w celu ogólnego zrozumienia; czytanie w celu zrozumienia szczegółowych informacji; czytanie w celu określenia intencji autora; czytanie w celu określenia funkcji i rodzaju tekstu. Rodzaje zadań Poniżej przedstawiamy listę technik służących doskonaleniu sprawności czytania: udzielanie odpowiedzi na pytania ogólne; udzielanie odpowiedzi na pytania szczegółowe; wskazywanie określonych informacji w tekście; uzupełnianie brakujących informacji; układanie informacji we wskazanej kolejności; układanie części tekstu w odpowiedniej kolejności. Rodzaje zadań maturalnych Ponieważ jednym z celów nauki czytania jest przygotowanie do egzaminu maturalnego, należy uwzględnić zadania typowe dla testu maturalnego na poziomie podstawowym i rozszerzonym. Są to: pytania typu prawda fałsz; pytania wielokrotnego wyboru; przyporządkowywanie; uzupełnianie luk; parafrazowanie. Pisanie Rozwijanie umiejętności pisania na lekcjach języka obcego ma na celu: naukę pisania tekstów użytkowych (np. pocztówki, ogłoszenia, notatki, CV, listu prywatnego i formalnego, sprawozdania itp.) z zachowaniem zasad danej formy; naukę stosowania właściwego słownictwa, struktur morfosyntaktycznych oraz zasad ortografii i interpunkcji; naukę pisania zadań typowych dla egzaminu maturalnego. Ucząc pisania, należy uświadomić uczniom konieczność i wskazać sposoby: planowania treści, tak by była ona logiczna, spójna i na temat; sporządzenia planu pracy; formułowania wypowiedzi według wymogów różnorodnych form, np. pocztówki, listu prywatnego, listu czytelnika, podania itd; pisania poprawnie i używania zróżnicowanych struktur leksykalnych i gramatycznych; sprawdzania własnej pracy pod kątem treści, spójności, poprawności gramatycznej i ortograficznej; korzystania ze słownika jednojęzycznego podczas pisania i sprawdzania własnej pracy. Dobrze jest, jeśli zadanie odnosi się do rzeczywistości bliskiej uczniowi, gdyż znany kontekst ułatwia zrozumienie i wykonanie zadania. Ponadto, aby zadanie nabrało znamion prawdopodobieństwa, powinno być tak sformułowane, by uzasadniało użycie języka angielskiego (np. informacja na temat bazy noclegowej w mieście sporządzona dla turystów zagranicznych, list do schroniska młodzieżowego za granicą z prośbą o przesłanie pozostawionych rzeczy itp.). Aby pobudzić w uczniach kreatywność, warto wykorzystać zadania odwołujące się do ich wyobraźni (np. opowiadanie lub list napisane z perspektywy innej osoby prezydenta, dyrektora szkoły itp.). Rodzaje zadań praca nad tzw. tekstem modelowym w postaci ćwiczeń na uzupełnianie, wybór poprawnej formy lub słowa, zastępowanie wyrazów w tekście synonimami itp.; pisanie planu wypowiedzi (w tym także tzw. brainstorming); pisanie części tekstu (np. akapitu, rozpoczęcia i zakończenia listu czy rozprawki itp.); pisanie kompletnych tekstów; poprawianie pracy kolegi/koleżanki; poprawianie własnej pracy. Rodzaje zadań maturalnych Sprawność pisania jest testowana na egzaminie maturalnym. Przygotowując uczniów do matury, należy przeznaczyć lekcje na ćwiczenia w pisaniu: krótkiego tekstu użytkowego; dłuższego tekstu użytkowego (o określonej długości). Integracja sprawności językowych praca nad projektem Jak wspomniano we wstępie, na lekcji rzadko zdarzają się sytuacje, kiedy poszczególne sprawności doskonalone są oddzielnie. Zazwyczaj pojedyncza lekcja zakłada integrację co najmniej dwóch sprawności. Może to być dyskusja na podstawie przeczytanego artykułu 18

20 Program B IV etap edukacyjny lub napisanie listu formalnego na podstawie notatki. Najczęściej stosowanymi tutaj technikami są streszczanie i przetwarzanie wcześniej usłyszanych i przeczytanych tekstów. Szczególnym przypadkiem integracji sprawności językowych jest też praca nad projektem, w tym też jego prezentacja. Praca nad projektem jest rodzajem zadania, które daje uczniom możliwość wykorzystania i zintegrowania dotychczas zdobytej wiedzy i umiejętności oraz szansę ich pogłębienia. Dotyczy to zarówno języka obcego, jak i szeroko rozumianej ogólnej wiedzy i umiejętności zdobytych w szkole i poza nią. Praca nad projektem jest zadaniem autentycznym, a nie, jak większość zadań na lekcji, symulacją rzeczywistości. Autentyczne jest także doświadczenie językowe, jakie uczniowie zdobywają wykonując zadanie. W fazie przygotowania projektu korzystają oni zarówno z autentycznych źródeł informacji, takich jak Internet, prasa, encyklopedie, jak i z informacji zdobytych za pomocą ankiet i wywiadów. Aby osiągnąć swój cel, muszą wyszukać, wybrać, uporządkować i przedstawić zebrane materiały jako logiczną, spójną całość. Praca nad projektem jest zatem również przykładem zadania, w którym uczniowie przejmują odpowiedzialność za własną naukę (patrz Doskonalenie umiejętności samodzielnego uczenia się). Planując pracę nad projektem, należy dać uczniom jak najwięcej swobody w wyborze tematu i środków, o ile dany temat lub treści poruszane w projekcie nie są drażliwe lub nie zraniłyby uczuć innych uczniów w klasie. Jeśli to jednak możliwe, nie należy ograniczać ani tym bardziej narzucać tematów. Motywacja potrzebna do wykonania zadania pochodzi bowiem od wewnątrz, czyli od samych uczniów, a nie z zewnątrz, od nauczyciela. Rolą nauczyciela powinna być koordynacja, wskazanie sposobów korzystania z różnych źródeł informacji i konsultacja językowa, jeśli uczniowie będą jej potrzebować. W pracy nad projektem ważny jest nie tylko produkt (w postaci np. plakatu, broszury czy prezentacji), ale i proces, a więc wszystkie działania prowadzące do powstania projektu (wybór tematu, dyskusja, negocjacje w grupie, korzystanie z materiałów autentycznych, przygotowanie prezentacji czy też broszury, plakatu itp.). Na każdym z tych etapów uczniowie posługują się językiem angielskim, doskonaląc swoje umiejętności. Jeśli istnieje więc możliwość, zaleca się 2-3 lekcje na przestrzeni miesiąca poświęcone pracy nad określonym projektem (patrz Dodatek 3: Plan pracy nad projektem) Nauczanie gramatyki Celem nauczania gramatyki jest pomóc uczniowi w: rozumieniu komunikatów słownych i pisemnych; poprawnym wyrażaniu myśli w mowie i piśmie; nauki rozwiązywania zadań typowych dla egzaminu maturalnego. Wprowadzając nową strukturę gramatyczną, można stosować dwie metody: dedukcyjną (od reguły do przykładów i ćwiczeń); indukcyjną (od przykładów do reguły). To, którą metodę zastosujemy, powinno zależeć od stopnia złożoności danej struktury. Metoda indukcyjna może sprawdzić się, na przykład, przy wprowadzaniu czasu past simple, kiedy uczniowie są w stanie na podstawie kilku przykładów zrozumieć zasady jego użycia. Jednak w wypadku konstrukcji takich jak I wish czy przedimków, dojście do zrozumienia reguły może zająć niewspółmiernie dużo czasu i w rezultacie zniechęcić uczniów. Zaleca się wówczas posłużenie się regułą i przykładami (metoda dedukcyjna). Formułując jakąkolwiek regułę, należy pamiętać, żeby była ona w miarę możliwości krótka i klarowna. Każdorazowo powinna być poparta przejrzystymi przykładami, np.: We use too with adjectives and adverbs. We use too much/many with nouns. This coffee s too cold. (NOT... too much cold...) He drives too fast. I ve got too much work and not enough time. You ask too many questions. (M. Swan, The Good Grammar Book) Na tym etapie nauki zakładamy, że poziom znajomości języka przez uczniów nie zawsze pozwala na użycie języka angielskiego do przekazywania wyjaśnień. Nie jest to jednak konieczne. Najważniejsze jest, żeby uczniowie zrozumieli nową strukturę, a dojść do tego należy jak najkrótszą drogą, nieraz także i przez użycie języka polskiego. Kolejnym czynnikiem warunkującym efektywność nauki gramatyki jest ograniczenie prezentacji materiału gramatycznego do jednego - dwóch aspektów danego zagadnienia podczas jednej lekcji. Na przykład, wprowadzając stronę bierną, należy rozpocząć od prostych struktur, takich jak: These cars are made in Japan i stopniowo, podczas kolejnych lekcji, przejść do takich konstrukcji jak: The doctor has been sent for). Istotny jest też kontekst, w jakim pojawia się nowa struktura. Kontekstem powinny być teksty (przeznaczone do czytania lub słuchania) tematycznie odpowiadające danej strukturze, w których jest ona użyta w sposób naturalny. Rodzaje zadań Proponowane techniki pracy nad gramatyką to np.: ustne dryle; dialogi; pisemne ćwiczenia gramatyczne (np. uzupełnianie zdań, wypełnianie luk w różnych rodzajach tekstów, wybór prawidłowej formy, podanie prawidłowej formy, parafrazy); ćwiczenia z luką informacyjną; gry gramatyczne. Rolą nauczyciela jest stymulowanie użycia języka, tak by uczeń, mówiąc i pisząc, miał jak najwięcej 19