Ewaluacja Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Kujawsko- Pomorskiego (RSI WKP)

Transkrypt

1 Załącznik nr 4 Ewaluacja Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Kujawsko- Pomorskiego (RSI WKP) Dokument opracowany w ramach procesu aktualizacji RSI WKP do roku 2020 wraz z opracowaniem krótkookresowego Planu Działań w okresie przejściowym Czerwiec 2012

2 Ewaluacja Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Kujawsko- Pomorskiego (RSI WKP) Dokument opracowany w ramach procesu aktualizacji RSI WKP do roku 2020 wraz z opracowaniem krótkookresowego Planu Działań w okresie przejściowym , Warszawa PAG Uniconsult Migdałowa Warszawa T. (22) F. (22) biuro@pag-uniconsult.pl

3 Spis treści 1. Wprowadzenie Przedmiot ewaluacji Cel i koncepcja badania ewaluacyjnego Opis metodologii Źródła informacji do badania ewaluacyjnego Badanie podstawowe Badania uzupełniające i pogłębiające Techniki analizy danych Charakterystyka ogólna przedmiotu badania Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego do 2015 r Postać strukturalna dokumentów strategicznych Identyfikacja kluczowych obszarów interwencji do oceny w ramach badania ewaluacyjnego Realizacja strategii ustalenia z badań ilościowych i jakościowych Priorytety, cele i działania w ramach RSI WK-P Mechanizm wdrażania i monitoringu Odzwierciedlenie celów, priorytetów i działań RSI WK-P w Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Kujawsko-Pomorskiego, Wyniki interwencji w sferze ułatwiania dostępu do źródeł finansowania innowacji Realizacja odpowiednich postanowień RSI stan rozwoju instrumentów finansowych w regionie Instrumenty inżynierii finansowej - analiza wyników zrealizowanych wywiadów Instrumenty inżynierii finansowej podstawowe wnioski Analiza potrzeb sektora MŚP w zakresie wspomagania innowacyjności (wyniki badania ilościowego) Odpowiedzi na robocze pytania badawcze Wnioski i rekomendacje Informacje formalne o przebiegu badania

4 1. Wprowadzenie Niniejszy dokument stanowi raport z ewaluacji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego do roku W pierwszej jego części (roz. 1. oraz 2.) przedstawione zostały informacje wprowadzające, charakteryzujące bardziej szczegółowo przedmiot badania ewaluacyjnego, jej koncepcję i cele. Przedstawiono tu również syntetyczny opis zastosowanej metodologii. Druga części opracowania (roz. 3. i 4.) zawiera ustalenia merytoryczne płynące z ewaluacji oraz wnioski i towarzyszące im rekomendacje (roz. 6.) Przedmiot ewaluacji Prezentowane w niniejszym opracowaniu wyniki badania (ewaluacji ex post), dotyczą oceny rezultatów i działania Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Kujawsko- Pomorskiego, opracowanej w latach i przyjętej do realizacji stosowną uchwałą Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego w grudniu 2005 r. 1 W ewaluacji uwzględniono również drugi (późniejszy) dokument strategiczny, także odnoszący się do problematyki wspierania innowacyjności w regionie, a mianowicie Regionalną Strategię Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego z 2007 r. Ta druga strategia opracowana została jako dokument aktualizujący strategię z 2005 r. i podobnie jak jej poprzedniczka, obejmowała okres do 2015 roku 2. Strategia z 2007 r. nie uzyskała jednak podstawy normatywnej nie została przyjęta uchwałą Sejmiku Województwa Kujawsko- Pomorskiego (dlatego też rozstrzygnięcia zawarte w tej strategii brane są pod uwagę pomocniczo, a sam dokument należy traktować jako projekt aktualizacji strategii przyjętej w roku 2005) Cel i koncepcja badania ewaluacyjnego Niniejsza ewaluacja stanowi etap wykonawczy szerszego zadania, jakim jest realizacja projektu, obejmującego aktualizację Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego (do roku 2020) oraz opracowanie (krótkookresowego) Planu Działań na lata Charakter tego projektu wyznacza bezpośredni cel badania ewaluacyjnego, jako jego elementu składowego. 1 Uchwała Nr XLI/587/05 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 12 grudnia 2005 r. w sprawie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego do 2015 r. 2 Strategia powstała w ramach projektu pt. Regionalna Strategia Innowacji w Województwie Kujawsko- Pomorskim KUJPOMRIS, współfinansowanego ze środków 6. Programu Ramowego Badań i Rozwoju Technicznego Unii Europejskiej. Dokument strategii i materiały uzupełniające zob. 3 W dalszej treści niniejszego dokumentu dla określenia ewaluowanej strategii używany będzie skrót RSI (zamiennie RSI WK-P) lub termin strategia. 4

5 Celem ewaluacji jest więc przede wszystkim identyfikacja sukcesów i niepowodzeń związanych z dotychczasową realizacją obowiązującej RSI, a także ocena przyjętych w niej rozstrzygnięć strategicznych, układu priorytetów, rozwiązań organizacyjnych, jak i zaplanowanych ścieżek interwencji. Zakłada się, że wyniki tej oceny powinny posłużyć (m.in.) jako punkt wyjścia do procesu aktualizacji strategii do roku 2020 (de facto opracowania nowego, odpowiednio zweryfikowanego dokumentu planistycznego). Rozpoznanie problemów, zarówno związanych z postacią, jak i systemem wdrażania RSI, pozwoli na odpowiednie zmodyfikowanie (odpowiednio od stwierdzonego stanu) ostatecznego dokumentu strategii. Ogólny cel ewaluacji obejmuje wiązkę celów szczegółowych, na którą składają się: określenie stopnia realizacji celów RSI, określenie kluczowych czynników wpływających na wdrażanie strategii w okresie przed badaniem, zidentyfikowanie niezaplanowanych efektów realizacji strategii, przeprowadzenie przeglądu działań zrealizowanych w dotychczasowym procesie wdrażania RSI oraz wypracowanie wniosków, wynikających z przeprowadzonych analiz, niezbędnych, jako czynnik wspomagający proces opracowywania zaktualizowanej wersji RSI WK-P (do roku 2020) wraz z Planem Działań na lata

6 2. Opis metodologii 2.1. Źródła informacji do badania ewaluacyjnego W koncepcji badania założono przeprowadzenie ewaluacji w oparciu o dwa źródła danych dane zastane, pozyskiwane z istniejących dokumentów, dotyczących RSI oraz dane gromadzone w wyniku badań empirycznych, głównie przy zastosowaniu metod jakościowych i posiłkowo, metody ilościowej. Oba źródła wykorzystywane były w ramach dwóch typów badań szczegółowych: badania podstawowego oraz trzech badań uzupełniających i pogłębiających wybrane zagadnienia Badanie podstawowe Badanie podstawowe zaprojektowane zostało jako główne źródło, z którego pozyskano materiał badawczy dla potrzeb ewaluacji. Badanie to oparto na metodzie jakościowej. Zastosowano w nim techniki badawcze w postaci: indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI), prowadzonych z przedstawicielami tzw. perspektywy systemowej (N=5, reprezentanci samorządu terytorialnego szczebla wojewódzkiego), indywidualnych wywiadów telefonicznych (ITI) (N=10, z przedstawicielami instytucji, realizującymi projekty, które można klasyfikować jako służące realizacji działań przewidzianych w RSI), zogniskowanych wywiadów grupowych (FGI) (N=4, prowadzonych w trzech grupach respondentów, a więc pośród: (i) reprezentantów sektora szkolnictwa wyższego oraz instytucji badawczo-rozwojowych [2 wywiady], (ii) przedstawicieli środowiska instytucji otoczenia biznesu, funkcjonujących w województwie kujawsko-pomorskim oraz (iii) przedstawicieli władz samorządu terytorialnego województwa zarówno na szczeblu gmin, powiatów, jak i na poziomie województwa), panelu eksperckiego, służącego przedyskutowaniu wniosków z ewaluacji oraz wskazań dla celów planowania strategicznego w ramach aktualizowanej RSI 5. W badaniu ewaluacyjnym wykorzystano również informacje pochodzące ze źródeł zastanych, odnoszące się bezpośrednio do analizowanej RSI, jak i o charakterze 4 Należy w tym miejscu zaznaczyć, że cel badań uzupełniających / pogłębiających ustalono szerzej niż tylko zasilenie informacyjne ewaluacji. Wyniki tych badań wykorzystywane będą również jako samodzielne źródło informacji, wspomagające proces planowania strategicznego dla potrzeb tworzenia zaktualizowanej wersji RSI WK-P (do 2020 r.). 5 Panel ekspercki odbył się 22 czerwca 2012 r. w Regionalnym Centrum Innowacyjności (RCI) w Bydgoszczy. Stanowił on zamknięcie warstwy badawczej ewaluacji. 6

7 pośrednim (w tym przypadku były to głównie inne opracowania, dotyczące oceny i monitoringu regionalnych strategii innowacji) Badania uzupełniające i pogłębiające W tej grupie pozyskiwano informacje dla celów ewaluacji z trzech badań tematycznych. Ich zakres merytoryczny ustalono biorąc pod uwagę przede wszystkim potrzeby procesu opracowywania zaktualizowanej RSI WK-P, niemniej pewne ich elementy były przydatne do pogłębienia wiedzy i pozyskania dodatkowych informacji, gromadzonych w ramach badania podstawowego. W badaniach tych uwzględniono trzy następujące zakresy merytoryczne: kształt sektora instytucji proinnowacyjnych w województwie kujawskopomorskim, jako tworzących źródło podaży rozwiązań innowacyjnych oraz sferę wspierania procesów biznesowych, w tym o charakterze proinnowacyjnym (jakie instytucje otoczenia proinnowacyjnego funkcjonują w województwie, jaka jest ich oferta w dziedzinie wspomagania procesów innowacyjności oraz jaki jest potencjał tej grupy instytucji?), potrzeby innowacyjnych przedsiębiorstw w województwie-kujawsko pomorskim w zakresie usług proinnowacyjnych (strona popytowa problematyki innowacyjności) zapotrzebowanie firm w regionie (sektor MŚP) na usługi wzmacniające ich innowacyjność, zdolność finansowana i ukierunkowanie istniejących w województwie kujawskopomorskim instrumentów inżynierii finansowej w zakresie wspierania strony finansowej projektów innowacyjnych, podejmowanych w sferze MŚP zagadnienie to dotyczy dostępności źródeł finansowania zewnętrznego, ukierunkowanego na finansowanie innowacyjnych przedsięwzięć i przedsiębiorstw. W ramach wyżej wymienionych badań znalazły zastosowanie rozmaite techniki badawcze, dobrane odpowiednio do tematyki danego badania. W badaniach pozyskiwano informacje ze źródeł zastanych, a także gromadzono je w toku badań empirycznych przy zastosowaniu metod jakościowych (wywiady indywidualne, wywiady telefoniczne, zogniskowany wywiad grupowy zastosowanie znalazły techniki analogiczne jak w badaniu podstawowym oraz dodatkowo studia przypadków innowacyjnych przedsiębiorstw). W badaniach wykorzystano również metody ilościowe. Przeprowadzono wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo (CATI), zrealizowane na próbie mikro, małych i średnich przedsiębiorców województwa kujawsko-pomorskiego (N=300, MŚP) oraz instytucji otoczenia biznesu (N=100 maksymalnie). 7

8 2.2. Techniki analizy danych Główne techniki analizy danych dostosowane zostały do charakteru wykorzystanych technik badawczych, a więc przede wszystkim technik w ramach metody jakościowej (analiza treści wywiadów, formułowanie wniosków cząstkowych o charakterze jakościowym, synteza stanowisk respondentów w oparciu o empiryczny materiał źródłowy i podsumowująca dyskusja ekspercka). W niniejszym opracowaniu uwzględniono bezpośrednie odwołania do opinii pozyskanych w trakcie wywiadów grupowych i indywidualnych. Opinie te są cytowane wraz ze wskazaniem ich źródła, co odpowiednio zaznaczono jako: IDI opinie pochodzące z pogłębionych wywiadów indywidualnych oraz FGI stanowiska zaczerpnięte z wypowiedzi i dyskusji podczas zogniskowanych wywiadów grupowych. W przypadku zogniskowanych wywiadów grupowych wskazano również rodzaj wywiadu z uwagi na grupę respondenta, a więc: FGI-IP wywiad z osobami reprezentującymi proinnowacyjne instytucje otoczenia biznesu, FGI-JST przedstawicielami jednostek samorządu terytorialnego (województwo, powiaty i gminy) oraz FGI-N przedstawicielami regionalnej sfery badawczo-rozwojowej i instytucji nauki. W przypadku badania ilościowego dokonano standardowej obróbki statystycznej, uzyskując szerszy obraz badanej populacji (MŚP) w zakresie proinnowacyjnego rozwoju. Z oczywistych przyczyn w ewaluacji wykorzystano również wiedzę ekspertów zaangażowanych w realizację badań uzupełniających / pogłębiających i badania podstawowego. 8

9 3. Charakterystyka ogólna przedmiotu badania Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego do 2015 r Postać strukturalna dokumentów strategicznych Schemat na str. 10 prezentuje układ strukturalny RSI WK-P przyjętej uchwałą przez Sejmik Województwa Kujawsko-Pomorskiego w roku W strukturze tego dokumentu wyodrębniono cel strategiczny, 3 priorytety rozwojowe oraz 11 celów operacyjnych, którym przyporządkowano łącznie 49 działań i poddziałań. W grupie priorytetów uwzględniono trzy kluczowe zagadnienia rozwojowe, a mianowicie: i) rozwój gospodarki opartej na wiedzy priorytet adresowany przede wszystkim do sfery przedsiębiorstw przewidziano w nim wspierania rozwoju e-gospodarki oraz rozwój infrastruktury wzmacniającej restrukturyzację sektorów tradycyjnych, a także wspieranie sektorów charakteryzujących się dużym potencjałem innowacyjnym oraz sektora wysokich technologii (stosownie do diagnozy), ii) kształtowanie sfery współpracy sektora gospodarki i nauki w województwie w tym priorytecie położono nacisk na stymulowanie powiązań pomiędzy sferą nauki a sferą gospodarki w celu ukierunkowania prac badawczych na rozwiązywanie określonych problemów sektora gospodarczego. Nacisk położony został na konieczność rozwoju infrastruktury i zasobów ludzkich oraz wprowadzania niezbędnych zmian w zasadach organizacji i funkcjonowania podmiotów sfery badawczo-rozwojowej, iii) kształtowanie proinnowacyjnego otoczenia w regionie w priorytecie trzecim przewidziano wsparcie instytucji otoczenia biznesu w zakresie podnoszenia potencjału organizacyjnego i merytorycznego (zasobów ludzkich), co miało umożliwić instytucjom otoczenia biznesu skuteczną realizację zadań w postaci pośrednictwa pomiędzy sektorem nauki i gospodarki. Uwzględniono tu również zapewnienie rozwoju instrumentów wsparcia finansowego (instrumentów inżynierii finansowej) na realizację działań innowacyjnych. W zaktualizowanej w roku 2007 strategii utrzymano powyższy układ. Niezmieniony pozostał cel strategiczny oraz schemat priorytetów, przy czym ich katalog rozszerzono o dodatkowy (czwarty) priorytet, uwypuklający silniej kwestie społeczne innowacyjności (nazwa priorytetu Rozwój społeczeństwa innowacyjnego ). W ramach tej aktualizacji dokonano również pewnej rekonstrukcji celów operacyjnych i początkowo przyporządkowanych im działań. Kierunek zmian był pozytywny i polegał na ograniczeniu (choć ostatecznie niewielkim) liczby celów operacyjnych oraz towarzyszących im działań. Ostatecznie, w tej wersji strategii uwzględnionych zostało 10 celów operacyjnych oraz 44 działania i poddziałania. 9

10 CEL STRATEGICZNY Załącznik nr 4 Ewaluacja Regionalnej Strategii Innowacji Województw Kujawsko-Pomorskiego Kujawsko-Pomorskie regionem wysokiej innowacyjności gospodarki RSI WK-P 2005 PRIORYTETY I. Rozwój firm w kierunku gospodarki opartej na wiedzy II. Efektywny system współpracy gospodarki i nauki w regionie III. Proinnowacyjne otoczenie biznesu CELE OPERACYJNE 1.1 Rozwój e-gospodarki 1.2 Procesy restrukturyzacji tradycyjnych dziedzin gospodarki i dostosowanie ich do wymogów współczesności 1.3 Wspieranie innowacyjności w ważnych gospodarczo obszarach produkcji Jednostki naukowo-badawcze realizatorem oczekiwań przedsiębiorstw oraz kreatorem nowych produktów 2.2 Ścisła współpraca uczelni, sektora B+R z przedsiębiorstwami w obszarze kreowania celów rynkowych Powszechny dostęp do informacji dla przedsiębiorstw 3.2 Sieć instytucji działających na rzecz innowacyjności Proinnowacyjny system edukacji System finansowego wspierania przedsiębiorstw 1.5 Sprawny system przyciągania inwestorów z sektora high-tech 4 Liczba działań i poddziałań w ramach celu operacyjnego OGÓŁEM: 11 CELÓW OPERACYJNYCH + 49 DZIAŁAŃ / PODDZIAŁAŃ 3.4 Proinnowacyjny klimat i styl działania władz regionu

11 CEL STRATEGICZNY PRIORYTETY Załącznik nr 4 Ewaluacja Regionalnej Strategii Innowacji Województw Kujawsko-Pomorskiego Kujawsko-Pomorskie regionem wysokiej innowacyjności gospodarki RSI WK-P 2007 IV. Rozwój firm w kierunku gospodarki opartej na wiedzy III. Rozwój społeczeństwa innowacyjnego II. Efektywny system współpracy gospodarki i nauki w regionie 4.1 Rozwój społeczeństwa kreatywnego I. Proinnowacyjne otoczenie biznesu 4.2 Rozwój kadr dla innowacyjności CELE OPERACYJNE / / Zmodyfikowane cele operacyjne Nowy priorytet RSI OGÓŁEM: 10 CELÓW OPERACYJNYCH + 44 DZIAŁANIA / PODDZIAŁANIA 11

12 W zasadzie utrzymano dotychczasowy (podobny) kształt celów operacyjnych, dokonując ich nieznacznej komasacji oraz przesunięć w ramach poszczególnych priorytetów, tak aby ich umiejscowienie trafniej odpowiadało obszarowi tematycznemu priorytetu6. W sumie jednak ogólna postać oraz zawartość merytoryczna strategii pozostała podobna, pomijając pewne nowe kategorie działań oraz wyodrębniony nowy priorytet. W wyniku wspomnianego zabiegu, skutkującego zaprojektowaniem dodatkowego priorytetu, skoncentrowano w nim takie kwestie jak: promocja innowacyjności i postaw proinnowacyjnych, rozwój sfery edukacji i szkolnictwa regionalnego na rzecz wzmacniania innowacyjności i kreatywności społeczeństwa, kształtowanie zasobu proinnowacyjnych kadr dla sfery gospodarczej. Zabieg ten, szczególnie w świetle już bardzo rozpowszechnionego, szerokiego pojmowania innowacyjności, a więc rozciągania jej na sferę społeczną i eksponowania otwartego modelu innowacyjności 7, a także szczególnie ważnego zagadnienia promowania postawy innowacyjnej i kreatywności w społeczeństwie, uznać należy za prawidłowo obrany kierunek zmian. Potwierdzają to także opinie respondentów badań jakościowych, przeprowadzonych w ramach niniejszej ewaluacji (przykładowo: [w RSI] mamy jeszcze czwartą grupę celów [w ramach nowego priorytetu], czyli rozwój społeczeństwa innowacyjnego [i w związku z tym] należy uzupełnić, że wszystkie nasze działania skierowane są na docieranie i budowanie stałego kontaktu, rzeczywistego interfejsu ze sferą biznesu, ale nadal takie działania muszą być wspierane, także wobec społeczeństwa, które musi być świadome [proinnowacyjne] /FGI- N/ 8 ; szerzej na ten temat piszemy w dalszej części niniejszego raportu), w których nie poddawano w wątpliwość takiego właśnie ukształtowania priorytetów strategii innowacji, zaznaczając jednak, że w dużej mierze jest to wynikiem ogromnej ich pojemności i że nadal niezbędne jest oddziaływanie w określonych początkowo sferach. W rezultacie sformułowania tematyczne priorytetów pozostają nadal aktualne, co zresztą (dla przeważającej liczby respondentów) oznacza raczej zbyt słabe oddziaływanie strategii w życiu realnym. Nie stanowi to jednak krytyki samej struktury strategii i wynikających z 6 Jeszcze przed rekonstrukcją z 2007 r., biorąc pod uwagę liczbę priorytetów, RSI WK-P mieściła się w grupie dokumentów o niewielkiej liczebności priorytetów, co należy uznawać za rozwiązanie z gruntu prawidłowe, nie powodujące zbytniego rozdrobnienia obszarów interwencji. Na przeciwległym biegunie wskazać można dokumenty innych RSI, w których uwzględniono nawet 10 obszarów priorytetowych. Zob. Raport z inwentaryzacji regionalnych strategii innowacji (RSI) w Polsce, PARP 2005, s. 18 i n. 7 Zob. Olechnicka A. (2007), Innowacyjność polskich regionów [w:] Gorzelak G. (red) Polska regionalna i lokalna w świetle badań EUROREG-u, Warszawa, s Warto w tym miejscu dodać, że podczas wszystkich zogniskowanych wywiadów grupowych respondenci bardzo silnie podkreślali znaczenie działań strategicznych, odnoszących się do sfery szkolnictwa i edukacji, ciągłego dostosowywania programów nauczania do potrzeb sfery gospodarczej, tworzenia warunków sprzyjających kształtowaniu / rozwijaniu powiązań sfery gospodarczej, społecznej, naukowej i edukacyjnej, które powinny sprzyjać i motywować do nawiązywania różnych form współpracy oraz wywoływania, generalnego, proinnowacyjnego nastawienia całej społeczności regionalnej. 12

13 niej, ustalonych obszarów interwencji, ale raczej określonych niedomagań, które wystąpiły w sferze wdrożeniowej strategii. Jest to zatem ważne spostrzeżenie, bowiem biorąc pod uwagę uwzględnione w RSI obszary interwencji ich zakres uznać należy za dobrany co do zasady trafnie, adresujący kluczowe (można powiedzieć tradycyjne) ograniczenia regionalnych potencjałów innowacyjnych (spotykane, aczkolwiek z różnym nasileniem, we wszystkich regionach Polski). Pośród tych ograniczeń wciąż podstawowe znaczenie przypisywać należy następującym 9 : słaba współpraca sektora przedsiębiorstw (w szczególności MŚP) z nauką, często niezależnie od poziomu placówek naukowych, skutkująca nikłym poziomem komercjalizacji badań, niewielki stopień współuczestnictwa sfery nauki i przedsiębiorstw we wspólnych przedsięwzięciach badawczo-rozwojowych, niedostosowanie programów edukacyjnych do potrzeb gospodarki oraz brak umiejętności menadżerskich po stronie kadry nauki; brak systemowych rozwiązań, aktywizujących podejmowanie i prowadzenie prac badawczo-rozwojowych przez pracowników nauki, brak zainteresowania sfery przedsiębiorców współpracą z jednostkami naukowymi z uwagi na przeświadczenie o niskiej efektywności takiej współpracy, nie gwarantującej korzyści gospodarczych, rozmijanie się oferty naukowej i badawczej z oczekiwaniami i potrzebami technologicznymi przedsiębiorców, dyktowanymi kształtowaniem się rynku i nasilaniem konkurencji, występowanie ograniczeń w dostępie do źródeł finansowania zewnętrznego i udziałowego, kierowanych na finansowanie najbardziej ryzykownych faz rozwojowych biznesu innowacyjnego, ograniczona atrakcyjność oferty instytucji otoczenia biznesu, która najczęściej koncentruje się na usługach o charakterze podstawowym, trudna dostępność i niska atrakcyjność oferty w zakresie działań innowacyjnych, najczęściej wynikająca z ograniczonego potencjału instytucji otoczenia biznesu w zakresie oferowania usług specjalistycznych, postrzeganie zjawiska innowacyjności jako wyizolowanego procesu, nie wiążącego się z relacjami współpracy i koniecznością budowy ogólnospołecznego konsensusu na rzecz innowacyjności. 9 Por. także Raport z inwentaryzacji / /, op. cit., s

14 Ryc Analiza porównawcza regionalnych strategii innowacji w Polsce w obszarze jakości celów strategicznych i priorytetów (RSI WK-P na innych RSI w Polsce). Źródło: opracowanie własne na podstawie raportu Analiza dokumentów ewaluujących RSI w Polsce, Warszawa Generalnie, pozytywna opinia na temat układu i postaci celów strategicznych / priorytetów RSI WK-P znajduje również potwierdzenie w ocenach zewnętrznych. W jednej z takich rozwiniętych ewaluacji 10, wskazuje się przypadek województwa kujawskopomorskiego jako mieszczący się górnym przedziale ocen średnich zarówno w odniesieniu do celów i priorytetów, jak i jasności i użyteczności dokumentu RSI w dziedzinie priorytetyzacji działań (por. rys ). 10 Zob. Klepka M., Gralak A. Analiza dokumentów ewaluujących RSI w Polsce, Warszawa 2009, s Dokonując oceny RSI według kryterium postaci celów strategicznych / priorytetów autorzy odwoływali się do 6 kryteriów szczegółowych, a mianowicie: (i) komunikatywności / przejrzystości celów, priorytetów i kierunków działań, (ii) orientacji na innowacje, tzn. związku celów / priorytetów z rozwojem innowacyjnym województwa, (iii) korelacji celów / priorytetów z potrzebami zidentyfikowanymi w diagnozie, (iv) korelacji celów / priorytetów z ustaleniami analizy SWOT, (v) trafności doboru celów / priorytetów w świetle zidentyfikowanych potrzeb rozwojowych regionu oraz (vi) ukierunkowania celów na stymulowanie rozwoju i eliminowanie barier. W przypadku kryterium priorytetyzacji brano pod uwagę jakość projektów pilotażowych i planów działań. 14

15 Oznacza to, że układ celów strategicznych / priorytetów oraz gradację ich znaczenia można uznać za co do zasady prawidłowe i zadowalające (co oczywiście nie wyklucza zasadności, jak i potrzeby dalszego doskonalenia strategii) Identyfikacja kluczowych obszarów interwencji do oceny w ramach badania ewaluacyjnego Akceptowalna postać układu celów strategicznych i priorytetów RSI WK-P nie zapewnia automatycznej trafności przyjętych rozwiązań oraz końcowej użyteczności wypracowanej strategii. Decydujące znaczenie odgrywają bowiem zaprojektowane w strategii wiązki działań, towarzyszące im wskazania w zakresie typów projektów i beneficjentów ewentualnego wsparcia, którego celem jest realizacja RSI a ostatecznie jej celów operacyjnych i celu strategicznego, a także uwzględnione w strategii projekty pilotażowe. Kluczowe znaczenie ma zatem sposób konstrukcji dokumentu strategicznego w tych dziedzinach oraz użyteczność dokonanych opisów. Jakość zapisów strategii w tym zakresie decyduje o łatwości przełożenia celów, działań i projektów do sfery wdrożeniowej, co ma szczególne znaczenie w procesach programowania wydatków publicznych w ramach funkcji wspierającej władzy publicznej. Wysoka jakość strategii w tym zakresie, w sposób niejako automatyczny sprzyja jej wdrażaniu i osiąganej w tym zakresie skuteczności. Ze wspomnianą powyżej kwestią użyteczności opisu wiązek działań wiąże się również zaprojektowanie odpowiedniego instrumentarium przełożenia zapisów RSI (mechanizm wdrażania strategii) na zewnętrzne źródła wsparcia, które mogą (i powinny) być wykorzystywane do wspierania działań i projektów umieszczonych w strategii. Mechanizm taki powoduje, iż strategia staje się dokumentem sterującym programowaniem wsparcia publicznego z dostępnych źródeł (zewnętrznych, jak i wewnętrznych np. w ramach regionalnego programu operacyjnego) 11. Nie oznacza to, że sfera wdrożeniowa strategii musi opierać się wyłącznie na takich źródłach, ale oczywistym jest również, iż stanowią one współcześnie w warunkach polskich kluczowy czynnik, decydujący o skuteczności wdrażania każdej regionalnej strategii innowacji. 11 Ten aspekt nabiera znaczenia obecnie, w sytuacji wprowadzania nowej metodyki tworzenia regionalnych strategii innowacji (tzw. RIS 3), bardzo wyraźnie odwołującej się do osadzania rozwiązań strategicznych w dziedzinie innowacyjności na tzw. inteligentnych potencjałach regionalnych (smart specialisation). W ramach nowej unijnej polityki spójności, uwzględnienie inteligentnej specjalizacji proponowane jest jako warunek konieczny, oznaczający iż każdy kraj / region członkowski musi posiadać odpowiednio skonstruowaną strategię (RSI) w celu pozyskiwania wsparcia finansowego z funduszy strukturalnych, do wykorzystania na finansowanie działań w sferze innowacyjności. Zakłada się, że warunek ten będzie mieć szczególne zastosowanie w odniesieniu do dwóch, następujących celów tematycznych Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego: (i) rozwój sfery badawczej, technologii i innowacji oraz (ii) ułatwianie dostępu do i wykorzystania technologii ICT. Zob. Guide to Research and Innovation Strategies for Smart Specialisation, Smart Specialisation Platform, March 2012, s

16 Można w tym miejscu zacytować jedną z wielce wymownych opinii na ten temat, a mianowicie: Jakakolwiek regionalna strategia pozbawiona konkretnego instrumentu finansowego nie ma żadnych szans powodzenia /IDI/. Kolejnym, istotnym elementem analizy RSI jest obszar monitoringu i ewaluacji rezultatów i oddziaływania RSI. Mechanizm monitorująco-ewaluacyjny i towarzyszące mu rozwiązania strukturalne w poważnym stopniu wpływają na sferę realizacyjną strategii, ograniczając niebezpieczeństwo tylko formalnego istnienia tego dokumentu. Z oczywistych powodów rozwiązania w tym obszarze mają również wpływ motywujący (w jakimś stopniu wymuszający) uruchamianie procesów wdrażania strategii, przynajmniej w tej jej części, w której jest ona wyposażana w finansowanie publiczne, dedykowane na cele realizacji strategii w ramach publicznych działań interwencyjnych (w analizowanym tu przypadku pozostających w gestii władz samorządu regionalnego stopnia wojewódzkiego). Mechanizm monitorująco-ewaluacyjny jest również nieodzowny jako źródło generujące informacje, w oparciu o które możliwa jest weryfikacja celów operacyjnych RSI, stosownie do wyników obserwacji rezultatów wdrożeniowych, jak i w celu odpowiedniego uwzględnienia zmian zachodzących w otoczeniu społeczno-gospodarczym. Oczywistym jest, że mechanizm taki jest niezbędny z uwagi na długi horyzont czasowy strategii. Tempo zmian, z którym mamy współcześnie do czynienia stanowi pozadyskusyjny czynnik, uzasadniający istnienie tego rodzaju rozwiązań. Poza tym, niezbędnym uzupełnieniem rozwiązań w zakresie wdrażania, monitoringu i ewaluacji strategii jest istnienie przejrzystego i dobrze zorganizowanego mechanizmu, ułatwiającego wywoływanie współpracy i konsensusu społecznego wokół kształtowanych priorytetów i celów, a także w sferze oceny rezultatów i oddziaływania strategii oraz wprowadzania do niej zależnie od stwierdzonych potrzeb odpowiednich modyfikacji (w oparciu o wyniki okresowych przeglądów strategii). Przedstawione powyżej dziedziny uznajemy za pierwszorzędne obszary ewaluacji RSI WK- P, umożliwiające sformułowanie oceny jej trafności. Jednak poza tym, jako istotny element szczegółowy uwzględnić należy odzwierciedlony w RSI WK-P obszar, dotyczący rozwoju instrumentów inżynierii finansowej. Obszar ten obecny jest we wszystkich strategiach innowacyjności i stanowi jedno z kluczowych zagadnień wspierania wszelkich przedsięwzięć innowacyjnych. Bez wątpienia, aspekt finansowania procesów innowacyjnych ma podstawowe znaczenie dla zapewnienia odpowiednich warunków do podejmowania i wdrażania niekonwencjonalnych przedsięwzięć. Jednocześnie, pomimo powszechnego uznania wagi tego elementu dla kształtowania regionalnego (jak i krajowego) systemu innowacyjności, wciąż istnieje potrzeba dalszego rozwoju / wspomagania instrumentów inżynierii finansowej. W pierwszym rzędzie chodzi tu o te 16

17 instrumenty, których oferta finansowa prawidłowo adresuje problematykę innowacyjności, szczególnie w świetle najczęściej wysokiego poziomu ryzyka związanego z wdrażaniem tego rodzaju przedsięwzięć. Wspomniany czynnik ryzyka powoduje, że instrumenty tego rodzaju powinny mieć charakter niekonwencjonalny, w ten sposób uzupełniając tradycyjne, zinstytucjonalizowane źródła finansowania. Na koniec wreszcie, istotne znaczenie dla kształtowania nowej, zaktualizowanej RSI WK-P, mają stanowiska przedsiębiorców, reprezentujących regionalny sektor MŚP, w sprawie odczuwanych przez nich potrzeb w zakresie wspierania innowacyjności. Wiedza pozyskana w ramach jednego z badań uzupełniających / pogłębiających, wspomagających niniejszą ewaluację, pozwala również na zidentyfikowanie przyszłych obszarów interwencji, a także pośrednią ocenę efektów funkcjonowania badanej Regionalnej Strategii Innowacji w województwie kujawsko-pomorskim. 17

18 4. Realizacja strategii ustalenia z badań ilościowych i jakościowych 4.1. Priorytety, cele i działania w ramach RSI WK-P Jak już zaznaczono, zawarty w RSI WK-P układ priorytetów uznać można za prawidłowy. Równocześnie jednak priorytety te pozostają nadal aktualne, a pośród nich w szczególności priorytet drugi, czyli kształtowanie sfery współpracy sektora gospodarki i nauki w województwie. Dokonując ogólnej oceny realizowanej dotąd regionalnej polityki wspierania innowacyjności, respondenci badań jakościowych niemal powszechnie wskazywali, iż to właśnie w obszarze tego priorytetu, w największym stopniu nie udało się osiągnąć satysfakcjonujących rezultatów (przykładowo: / / [wszystkie] priorytety strategii pozostają wciąż zasadne / / natomiast z punktu widzenia regionu, najgorzej jest z drugim obszarem [priorytetem], czyli efektywnym systemem współpracy nauki i gospodarki, gdyż do tej pory mamy z tym bardzo poważne problemy /.../ to właśnie tu wciąż najbardziej różnią się stanowiska i potrzeby sfery nauki i gospodarki, a jeśli chodzi o pozostałe obszary, to w ich ramach można by zidentyfikować działania, które zostały wykonane z dobrym rezultatem /FGI-IP/). Sfera współpracy nauki i biznesu powinna zatem stanowić kluczowy przedmiot aktualizowanej strategii. Naturalnie konieczne są również działania w dziedzinach pozostałych priorytetów, przy czym w ich zakresach udaje się łatwiej identyfikować osiągnięte już, pozytywne rezultaty (np. w sferze instrumentów inżynierii finansowej). Istotne znaczenie przypisywać należy również działaniom w ramach czwartego priorytetu, nie istniejącego w pierwotnej wersji strategii ( Zbyt mało uwagi zwraca się na kształtowanie postaw proinnowacyjnych wśród ludzi, młodzieży / / wciąż jest to kwestia niewystarczająco uwzględniana, /FGI-N/). Zdaniem większości respondentów badań jakościowych, obecnie musi być on wyraźniej uwypuklony w strategii innowacji, gdyż i w tym zakresie mamy do czynienia z poważnymi i narastającymi wyzwaniami (np. można tu wskazać na coraz silniejsze niedostosowania strukturalne w zakresie umiejętności i kwalifikacji kadr w zestawieniu z potrzebami przedsiębiorstw 12, drenaż mózgów, konsekwencje niżu demograficznego, głęboką indywidualizację postaw oraz brak chęci do współpracy, a także i wiele innych). RSI WK-P uwzględnia stosunkowo liczny zestaw celów operacyjnych, przy czym ich zawartość merytoryczna nie wzbudza kontrowersji. Z punktu widzenia problematyki wspierania innowacyjności cele te sformułowano trafnie. Pewien problem sprawiała jednak liczebność wyznaczonych celów. W rezultacie, jak wskazywali niektórzy z respondentów, w obecnym jej kształcie, strategia dotyczy bardzo szerokiego spektrum zagadnień. Ujmowano to w następujący sposób: / / jest to strategia o wszystkim, na 12 Poza kwestiami dotyczącymi nadmiernej biurokracji, jest to następna w kolejności znaczenia barier rozwoju innowacyjności, wskazywana przez przedsiębiorców w toku badania ilościowego CATI. Zob. dalej pkt 4.5 raportu, rys oraz i towarzyszące im komentarze. 18

19 każdy temat i w każdej sprawie [związanej z innowacyjnością] /IDI/ oraz / / ten przykład pokazuje, jak ktoś w tym dokumencie starał się uwzględnić wszystkie sprawy i zaspokoić wszelkie oczekiwania /IDI/. Oczywiście, dokonując oceny układu celów operacyjnych trzeba brać pod uwagę kontekst tworzenia strategii (połowa lat 2000) i stosowane wówczas modelowe podejście, które zmierzało do bardzo szerokiego i kompleksowego ujęcia całej analizowanej problematyki (z propozycją tzw. projektów pilotażowych). W wielu sytuacjach mogło to jednak prowadzić do nadmiernej i niepożądanej fragmentaryzacji problemów dotyczących innowacyjności, a w konsekwencji pojawiania się licznych i poważnych trudności koordynacyjnych na etapie zarządzania i monitorowania rezultatów strategii 13. Ponadto, nadmiernie szerokie ujęcie zakresu planistycznego wymagało precyzyjnej priorytetyzacji celów, a być może nawet przewidywanych w ramach tych celów zadań. Brak tego rodzaju priorytetyzacji skutkuje najczęściej rozdrobnieniem środków finansowych, które mogą być realnie asygnowane na odzwierciedlone w strategii działania występuje wtedy tendencja do, w miarę możliwości, częściowego zaspokajania wszystkich potrzeb lub też całkowitej z nich rezygnacji na rzecz zupełnie innych, lepiej dopracowanych projektów, które niekoniecznie odpowiadają wyartykułowanym w strategii celom. W dokumencie RSI WK-P element priorytetyzacji nie został dość precyzyjnie rozstrzygnięty, wyjąwszy grupę tzw. projektów pilotażowych (z których zresztą część udało się skutecznie zrealizować np. Regionalne Centrum Innowacyjności na Uniwersytecie Techniczno-Przyrodniczym w Bydgoszczy, Toruński Park Technologiczny). Identyfikacja projektów pilotażowych w strategii przemawiała za przyznaniem im pierwszorzędnego priorytetu wdrożeniowego, co jednak nie wystąpiło w odniesieniu do całego katalogu celów operacyjnych, jak i innych działań. Ponadto, niektóre z projektów pilotażowych opisano w sposób zdecydowanie niewystarczający np. projekt utworzenia funduszu seed-capital, co mogło stanowić jeden z decydujących czynników niepodjęcia realizacji tego projektu. W konsekwencji strategia nie uzyskała waloru operacyjnego, co uczyniło ją bardzo trudno transferowalną na poziom konkretnych rozstrzygnięć (np. w okresie programowania działań wspierających w ramach regionalnego programu operacyjnego), które mogłyby skutecznie sterować procesem przydziału środków finansowych, a poprzez to wpływać na realizację określonych zamierzeń 13 Szczególnie w sytuacji niewystarczającego doprecyzowania postaci organizacyjnej i funkcjonalnej systemu zarządzania, monitorowania i ewaluacji strategii piszemy o tym dalej w punkcie 4.3. Mechanizmy wdrażania i monitoringu. Przy czym już w tym miejscu chcemy zaznaczyć, że brak takiego systemu (szczególnie obejmującego funkcję zarządzania) zapewne skutkował także konsekwencjami w zakresie niezbędnego doprecyzowania strategii i jej pełniejszego uwzględnienia w dostępnym instrumentarium finansowania interwencji, za jaki służyć może regionalny program operacyjny. 19

20 (odpowiadających celom i działaniom zapisanym w strategii) 14. Tak więc, w RSI WK-P wskazano szereg działań w ramach poszczególnych celów operacyjnych, poprzestając jednak tylko na podaniu ich nazw (w zawartym w strategii harmonogramie określono jedynie ramy czasowe i bardzo ogólnie źródła finansowania). Brak choćby minimalnej operacjonalizacji działań zdecydowanie utrudnił ich uwzględnienie w sferze wykonawczej (zwracało na to uwagę wielu respondentów wywiadów indywidualnych, przykładowo: Związek pomiędzy RPO a RSI na poziomie dokumentu programowego, jakim jest regionalny program operacyjny jest bardzo luźny /IDI/), w sytuacji gdy regionalny program operacyjny może i powinien być, przynajmniej w części, instrumentem finansowym realizacji strategii. Analizując powyższy problem należy pamiętać, że w perspektywie programowania środków unijnych na lata , w dokumentach ogólnych, dotyczących sposobów i procesu programowania wsparcia, jako główny rezultat strategii innowacji wysuwano potrzebę animacji i generowania projektów oraz włączania ich w nurt finansowania środkami funduszy strukturalnych. W świetle tych wskazań kluczowe znaczenie należało przypisywać procesowi komunikacji na poziomie regionalnym pomiędzy RSI (systemem zarządzania strategią) a instytucjami zarządzającymi programami regionalnymi i pośredniczącymi w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki. Przedmiotem komunikacji, o której mowa, powinien był być przede wszystkim obszar doprogramowania konkursów organizowanych przez instytucje zarządzające i pośredniczące w zakresie dopuszczalnym przez procedury / zasady przygotowania projektów systemowych oraz definiowania kryteriów selekcji projektów. Rezultatem komunikacji powinno więc być budowanie akceptacji dla określonego rodzaju projektów RSI i ich oddziaływania, zakorzenienie zapisów strategii i zdefiniowanych w nich priorytetów / celów operacyjnych w procedurach wyłaniania projektów w ramach programów operacyjnych oraz tworzenie mechanizmów koordynacji i koncentracji wsparcia na priorytetowych kierunkach działań określonych w strategii innowacji 15. Aby to umożliwić niezbędne więc było wyposażenie RSI w system krótkoterminowych planów działań, obejmujących około dwu trzyletnie okresy, rozumianych jako podstawowe dokumenty służące wdrażaniu RSI. Istnienie takich planów (i ich cykliczne odtwarzanie) służyłoby również odpowiedniemu doprecyzowaniu zakresu funkcji zarządzania 14 Przypomnijmy choćby fakt, iż w strategii nie dokonano próby oszacowania niezbędnych (oczekiwanych) nakładów na poszczególne cele, wskazując jedynie (i to bardzo ogólnie) możliwe źródła finansowania działań w ramach poszczególnych celów operacyjnych. 15 Zob. Klepka M., Opieczyński M., Przywództwo, współpraca i doskonalenie, czyli co świadczy o sukcesie wdrażania Regionalnych Strategii Innowacji, PARP, Warszawa 2009, s. 23. Jak podkreślono w raporcie G. Gorzelaka (współautor) Polskie regionalne strategie innowacji: ocena i wnioski dla dalszych działań (MRR, Warszawa 2006) brak dobrze zdefiniowanych instrumentów interwencji jest drugą podstawową przyczyną, obok braku struktury zarządzania, która może spowodować niepowodzenie we wdrażaniu strategii. 20

21 wdrażaniem strategii. Plan taki powinien składać się (w jego minimalnym zakresie) z następujących elementów 16 : katalogu konkretnych inicjatyw służących wdrażaniu RSI, z uwzględnieniem ich celów szczegółowych i kształtu merytorycznego / organizacyjnego, określenia ram czasowych ich realizacji, charakterystyki zasobów niezbędnych do skutecznego przeprowadzenia tych inicjatyw oraz wskazania potencjalnych źródeł finansowania. Należy w tym miejscu poczynić dodatkową uwagę, że w obecnej sytuacji, w świetle założeń metodologii RIS 3, należy oczekiwać większej koncentracji celów operacyjnych z uwagi na konieczność oparcia działań interwencyjnych z uwzględnieniem dziedzin inteligentnej specjalizacji regionu, co jednocześnie może ułatwiać operacjonalizację ewentualnych działań wspierających. Oczywiście, strategia nie powinna być też dokumentem nad wyraz konkretnym, ale w takiej sytuacji (a wiec przyjmując postać dokumentu ogólnego) powinna zostać wyposażona we wspomniany powyżej plan działań (wdrażania), zawierający bardziej precyzyjne opisy uwzględnionych w jej ramach interwencji (choć oczywiście trudno jest tu wskazać model, który w sposób ostateczny obrazowałby minimalny stopień szczegółowości opisów takiego planu). Odnosząc wskazane postulaty do przypadku RSI WK-P należy skonkludować, że poziom operacjonalizacji strategii innowacji nie musi być koniecznie bardzo szczegółowy, ale na pewno nie powinien być to zupełny brak jakiegokolwiek opisu i bliższych założeń wdrożeniowych. Niestety w analizowanym dokumencie nie udało się w odpowiednim zakresie spełnić tych postulatów i w rezultacie / / strategia tylko w nieznacznym stopniu posiadała zdolność ukierunkowywania wydatkowania środków publicznych, przeznaczonych na określone działania wspierające (instrumenty interwencji) w dziedzinie innowacyjności /IDI/. Należy przy tym pamiętać, że krótki okres objęty planem działań implikuje konieczność ustanowienia sprawnego systemu zarządzania strategią, którego jednym z głównych zadań staje się okresowa aktualizacja planu, z wypracowaniem niezbędnym dla niej konsensusu społecznego i odpowiednim przełożeniem na określone instrumenty finansowania. W przypadku RSI WK-P systemu takiego jednak nie zapewniono. W sumie więc, brak odpowiednio uszczegółowionego planu działań wraz z towarzyszącym temu brakiem struktur zarządzania strategią i koordynacji z innymi instrumentami finansowymi musiał spowodować problemy wdrożeniowe. Na tym tle, oprócz konieczności tworzenia odpowiedniej zawartości planu działań, towarzyszącemu aktualizowanej strategii, rodzi się inny dość oczywisty postulat, a mianowicie scalenie 16 Zob. Innovating Regions of Europe. RSI Methodological Guide. Stage 2, IRE Secretariat, Luxemburg

22 funkcji zarządzania RSI z funkcją kształtowania zadań wspierających w ramach programowania regionalnego środków unijnych (RPO), ewentualnie, zapewnienie odpowiedniego mechanizmu koordynacji tych funkcji (niezależnie od przypadku wraz z mechanizmem konsultacyjnym, kształtującym partnerstwo regionalne w procesie rozwoju województwa i wspierania innowacyjności). Instrumenty finansowe / wdrożeniowe Działania / projekty RSI Priorytety / cele / działania Plan działań 2 3 lata (cykl) Ewaluacja Wdrożenie Monitoring Ryc Zarządzanie wdrażaniem RSI. Konkluzja, wynikająca z powołanej powyżej opinii, wskazującej na nieznaczną tylko zdolność RSI WK-P do ukierunkowywania wsparcia publicznego, nie oznacza bynajmniej, że założenia strategii nie były w ogóle realizowane, czy też nie znalazły pewnego odzwierciedlenia w Regionalnym Programie Operacyjnym województwa. Analiza zrealizowanych projektów wskazuje, że część z nich została wdrożona, a także, że podejmowano realizację działań i projektów, które pozostawały zgodne z celami wytycznymi w strategii 17. W działaniach wspierających starano się także uwzględniać 17 Piszemy o tym szerzej w podrozdziałach 4.3. i 4.4. niniejszego dokumentu, dotyczących, odpowiednio: przykładów obecności działań / projektów RSI WK-P w Regionalnym Programie Operacyjnych oraz 22

23 kryteria selekcji projektów, które prowadziłyby do wyboru projektów, wpisujących się w założenia RSI WK-P; jak ujął to jeden z respondentów wywiadu indywidualnego: / / dokument ten [RSI WK-P] jest wykorzystywany przy konstrukcji kryteriów do RPO czy PO KL u, czyli nie jest to dokument zupełnie martwy, takie stwierdzenie byłoby przesadą, ale stopień jego wykorzystania nie jest satysfakcjonujący / / jest po prostu zbyt mało operacyjny / / przykładany jest do kryteriów, przykładowo: w konkursie dotyczącym obszarów wiejskich nie wymagamy od mikroprzedsiębiorstw, aby funkcjonowały w takich branżach jak informatyka, czy też inne wskazane w RIS ie. Natomiast w aglomeracji bydgosko-toruńskiej, w której mamy do czynienia ze znacznym zagęszczeniem bardziej rozwiniętej technologicznie przedsiębiorczości, zdecydowaliśmy się premiować tych, którzy działają w branżach zdefiniowanych jako strategiczne w Regionalnej Strategii Innowacji /IDI/. Jednak na etapie programowania procesy te, z uwagi na niewystarczającą precyzję RSI, brak priorytetyzacji i brak mechanizmu zarządzania RSI były utrudnione, a w konsekwencji często wymagały wdrożenia pełnego procesu planistycznego. W tym właśnie sensie RSI nie był dokumentem prawidłowo skonstruowanym. Pomimo zidentyfikowanych ułomności w konstrukcji RSI WK-P, od momentu przyjęcia strategii, aż do chwili obecnej, udało się zrealizować niektóre z zakładanych pierwotnie działań. Ich wdrożenie rodzi więc raczej pozytywny obraz, szczególnie w świetle wskazanych braków. Po pierwsze, można by tu przywołać szereg projektów zrealizowanych jeszcze w pierwszej fazie wdrażania RSI ( ), opartych na realizowanym ówcześnie Zintegrowanym Programie Rozwoju Regionalnego, w ramach Działania 2.6. W przypadku województwa kujawsko-pomorskiego było to 19 zakrojonych na różną skalę projektów (o wartości od kilkuset do około 2,5 mln zł). Ewaluacja zewnętrzna 18 tych projektów doprowadziła do sformułowania kilku interesujących obserwacji. Mianowicie, podkreślono generalnie pozytywne oddziaływanie tych projektów na rozwój innowacyjności i usuwanie barier związanych ze wspieraniem regionalnego systemu innowacyjności oraz ich (na ogół) zgodność z RIS, która jednak w dużym stopniu wynikała z ogólności założeń strategii innowacji. Jednocześnie zwrócono uwagę na dyskusyjną trwałość niektórych z nich (brak kontynuacji) oraz brak wiedzy na temat faktycznych efektów tych projektów. Stwierdzono, że wynikało to z nieistnienia odpowiedniego systemu monitoringu i ewaluacji bieżącej, a więc istotnych elementów szerszego mechanizmu zarządzania strategią. Natomiast jako bardzo ważny efekt projektów wskazano zmniejszenie barier komunikacyjnych oraz tworzenie platform współpracy pomiędzy rozmaitymi środowiskami regionalnymi, podkreślając potrzebę interwencji (zresztą bardzo skutecznej) w sferze rozwoju instrumentów inżynierii finansowej w województwie kujawsko-pomorskim. 18 Zob. PAG Uniconsult Analiza wpływu projektów zrealizowanych w ramach Działania 2.6 Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, , na wzrost potencjału regionów w sferze innowacji, MRR, grudzień

24 kontynuacji w tym zakresie 19. Później pojawiły się kolejne projekty wpisujące się w strategię, realizowane już w ramach obecnego okresu programowania środków unijnych, dla których instrumenty finansowania stanowiły, zarówno Regionalny Program Operacyjny, jak i programy szczebla ogólnokrajowego (w tym komponent regionalny PO KL) do przykładowych z nich odwołujemy się w dalszej części raportu. Poza tym należy zwrócić uwagę na projekty realizowane przez główną instytucję otoczenia biznesu w województwie, tj. Toruńską Agencję Rozwoju Regionalnego. W dotychczasowym okresie działania RSI TARR zrealizowała szereg aktywności wpisujących się w dziedziny planowania uwzględnione w RSI (23 projekty 20 ). Należy wreszcie dodać, że niektóre z projektów wspierania innowacyjności w województwie kujawsko-pomorskim, służące realizacji RSI podlegały ocenom zewnętrznym, wyniki których sklasyfikowano je jako przykłady dobrych praktyk 21 (10 projektów, w tym m.in. Regionalne Centrum Innowacyjności w Bydgoszczy oraz Bydgoski Klaster Przemysłowy, czy rozwój usług wspierania eksportu) Mechanizmy wdrażania i monitoringu Procesy wdrażania i monitoringu każdej regionalnej strategii innowacji stanowią bardzo ważny mechanizm realizacji założonych w strategii celów i przyporządkowanych im działań. Służą one realizacji rozmaitych funkcji, w tym wywoływaniu i podtrzymywaniu zjawiska partnerstwa społecznego na rzecz rozwoju i kształtowania regionalnego systemu innowacyjności 22. Z tego też względu procesy te powinny znaleźć właściwe odzwierciedlenie w samej strategii, a ich dobrze zorganizowane i systematyczne wdrażanie gwarantuje urzeczywistnienie praktycznego znaczenia strategii. Jeśli chodzi o RSI WK-P, to określony w niej mechanizm wdrażania i monitoringu stanowi niewątpliwie najsłabszy element składowy strategii. Wniosek ten w pełni uzasadniają zarówno pozyskane w toku badania jakościowego opinie respondentów (w pełni zgodne co do braków i wadliwości tego mechanizmu), jak i analiza dokumentu strategii, a także oceny zewnętrzne. W ramach wykonanego dla celów niniejszej ewaluacji badania jakościowego, powszechnie spotykane były opinie, podkreślające brak mechanizmu zarządzania i monitorowania, jak i niewystępowanie w odpowiedniej skali aktywności w zakresie koordynacji działań i modelowania strategii, stosownie do zmieniających się warunków zewnętrznych. Bardzo 19 Op. cit., s Zob. sprawozdanie Kluczowe projekty Toruńskiej Agencji Rozwoju Regionalnego S.A. stymulujące innowacyjność w województwie kujawsko-pomorskim, TARR S.A., maj Zob. Rogut A., Piasecki B., Klepka M. Czyż P. Dobre praktyki wdrażania Regionalnych Strategii Innowacji w Polsce, PARP, Warszawa 2009, s. 22 Zob. Klepka M., Opieczyński M., Przywództwo, współpraca / /, op. cit., s. 26 i n. 24

25 charakterystyczne były następujące stanowiska, zwracające uwagę na te dwa kluczowe problemy, a mianowicie: Generalnie nikt nie pilnował jak przebiega realizacja strategii [RSI], nie było żadnego monitoringu ani polityki w tym zakresie / / po jakimś czasie np. po roku, dwóch, trzech latach sprawdzamy rezultaty, co wyszło, co nie wyszło i co należy zmodyfikować, zawsze nas uczono, że strategia nie jest dokumentem stałym, tylko zmiennym / / dlatego też strategia nie została zrealizowana, tak jak być powinna. Jak coś się uchwala to trzeba to następnie weryfikować, aby stwierdzić, w którym miejscu tak naprawdę jesteśmy /FGI-IP/ oraz Nie oceniamy realizacji na koniec, tylko [należy to robić] pomiędzy ustalonymi okresami, co dwa, trzy lata i wyciągamy wnioski / / tego zabrakło przy uchwalaniu tego dokumentu, nie było żadnej grupy monitorującej. Ktokolwiek powinien był się nad tym pochylić i to sprawdzić, to jest absolutnie sprawa podstawowa /FGI-IP/, a także Problem polega na tym, że obecna strategia zawiera bardzo słuszne tezy, natomiast brak jest jej mechanizmów wykonawczych / / trzeba wyjaśnić, czy to ma być strategia samorządu województwa, ściślej mówiąc urzędu marszałkowskiego, czy też całej wspólnoty samorządowej, poprzez procesy uwidaczniające, że to jest nasza [wspólna] strategia. Aby to stwierdzić powinniśmy mieć mechanizmy monitorowania, finansowania, gdyż żadna strategia raczej nie wdroży się sama, gdy wyznaczone będą tylko kierunki w takiej sytuacji możemy mówić raczej o pewnych politykach, w tym przypadku polityce innowacyjnej / / sama zaś strategia nic nie daje, musi być wdrożona, dopiero wtedy możemy mówić o jakimś wpływie na innowacyjność /FGI-JST/. 25

26 Ryc Analiza porównawcza regionalnych strategii innowacji w Polsce w obszarze struktur wdrażania oraz mechanizmów monitoringu i ewaluacji (RSI WK-P na tle innych RSI w Polsce) 23. Źródło: opracowanie na podstawie danych z raportu Analiza dokumentów ewaluujących RSI w Polsce, Warszawa Respondenci wypowiadający się na analizowane tu kwestie, stali także na stanowisku, że ukształtowanie odpowiedniej postaci strukturalno-funkcjonalnej RSI leży w gestii władz samorządowych, jako inicjatora procesów planowania strategicznego w dziedzinie innowacyjności charakterystyczna jest tu następująca opinia: / / to jest sprawa urzędu. Instytucja powinna wyznaczyć strukturę, która odpowiadałaby za funkcję wdrażania i monitorowania. Rola partnerów społecznych jest raczej żadna, bo nie jesteśmy w stanie wymóc, ani wpływać na tego rodzaju decyzje, gdyż mają one charakter 23 Prezentowana ocena jest wynikiem eksperckiej oceny jakościowej dokumentów RSI w Polsce, opartej na zespole kryteriów, spośród których za najważniejsze uznajemy w odniesieniu do struktury wdrażania RSI: (i) obecność w systemie zarządzania trwałych i odpowiedzialnych instytucji regionalnych, (ii) logiczny układ i przejrzystość opisu systemu, (iii) zakres opisu w kontekście uprawnień i zadań, (iv) opis scenariusza prac związanego z powołaniem, rozwojem i modyfikacją struktury zarządzania oraz powoływaniem poszczególnych jednostek systemu, a w przypadku systemu monitoringu i ewaluacji: (i) opis założeń do ewaluacji, (ii) propozycja struktury organizacyjnej, (ii) katalog wskaźników i odpowiadających im mierników, (iii) wskazanie kamieni milowych oraz opis metodologii badań ewaluacyjnych i prowadzenia monitoringu. Kryteria te odzwierciedlają jednocześnie niezbędne elementy koniecznej operacjonalizacji obu systemów. 26

27 organizacyjny /FGI-IP/. Konkludując, problem braku istnienia efektywnego mechanizmu przełożenia RSI na rzeczywistość jest nie tylko zauważany, ale także uznawany za kluczowy dla regionalnej praktyki wspierania innowacyjności. Oczywistym jest więc, że w modyfikowanej obecnie RSI WK-P niezbędne jest położenie znacznie większego nacisku na zaprojektowanie (a następnie wdrożenie) odpowiedniego, sprawnie funkcjonującego mechanizmu w sferze zarządzania realizacją strategii. W kontekście wyżej przedstawionych opinii należy jednak uzupełnić, że w obu wersjach RSI WK-P znalazły się opisy systemu wdrażania i monitoringu RSI. W opisach tych uwzględniono funkcje tych systemów, źródła informacji oraz wskaźniki. Wskazano także podmiot odpowiedzialny za ustanowienie systemu zarządzania i monitoringu (Zarząd Województwa) oraz powołanie odpowiednich struktur (Komitetu Sterującego i Jednostki Monitorującej). W sumie jednak opis rozwiązań funkcjonalno-strukturalnych był bardzo zdawkowy, praktycznie nie rozstrzygający, czy nawet bardziej precyzyjnie nie wskazujący, jak taki system miałby wyglądać w praktyce 24. W rzeczywistości zatem, na poziomie RSI WK-P problematykę zarządzania i monitoringu pozostawiono jako zagadnienie nierozstrzygnięte, zakładając, że system taki zostanie skonstruowany przez władze samorządowe województwa samodzielnie (co jednak nie doszło do skutku). Ostatecznie można zgodzić się na takie rozwiązanie (ogólna delegacja do ustanowienia i uruchomienia systemu), pamiętając, że niekoniecznie musi to motywować do szybkiego wdrożenia oczekiwanych rozwiązań. Natomiast w obu wersjach strategii znacznie większą uwagę skupiono na określeniu wskaźników monitorowania, jednak użyteczność których w sytuacji braku właściciela tej funkcji, a także odpowiadających jej zadań i struktur okazała się bardzo ograniczona lub nawet żadna. W zapisach dotyczących funkcji zarządzania i monitorowania zabrakło zatem odpowiednio skonkretyzowanych propozycji, co do sposobu zarządzania, monitorowania i ewaluacji RSI WK-P. Obecnie, w kontekście dotychczasowego stopnia realizacji strategii, nasuwa się wniosek, iż w aktualizowanym dokumencie strategicznym problematyka zarządzania, monitoringu i ewaluacji musi znaleźć znacznie szersze odzwierciedlenie i że nie może poprzestawać wyłącznie na sporządzeniu bogatej listy wskaźników do szacowania rezultatów procesu wdrażania i badania oddziaływania strategii. Konieczne jest precyzyjne wskazanie projektu takiego systemu wraz z określeniem (w samej strategii) konkretnych zadań, dotyczących monitoringu i ewaluacji. Za przykład mogą tu posłużyć 24 W roku 2009 podjęto próbę zaprojektowania bardziej rozwiniętego systemu zarządzania strategią. Propozycję kształtu takiego systemu opisano w opracowaniu pt. Koncepcja funkcjonowania i koordynacji RSI w Województwie Kujawsko-Pomorskim praktyczny system obsługi innowacji (Strategia rozwoju Regionalnego Ośrodka Rozwoju Innowacyjności i Społeczeństwa Informacyjnego (RORIiSI) w Toruniu), Raport końcowy, Toruń, październik 2009 (autorzy M. Dondolewski, P. Jura). Obecnie trudno jest jednak uznać by propozycje te znalazły odpowiednie zastosowanie, co więcej, brak jest nawet stanowisk oceniających tę propozycję z punktu widzenia jej praktycznej wykonalności. 27

28 początkowe rozwiązania, zastosowane w ramach RSI województwa dolnośląskiego 25, następnie dopracowane w ramach trzech raportów doradczych, opisujących: zasady wdrażania Dolnośląskiej Strategii Innowacji 26, metodologię badań ewaluacyjnych i sposobu prowadzenia monitoringu realizacji strategii 27 oraz określających poziomy wyjściowe wskaźników do monitoringu 28. We wskazanym powyżej pierwszym raporcie, dotyczącym zasad wdrażania, dokonano dokładnego podziału funkcji i zadań (uwzględniając je w odniesieniu do urzędu marszałkowskiego oraz partnerów zewnętrznych), przedstawiono wariantowe propozycje rozwiązań strukturalnych oraz harmonogram budowy i uruchomienia systemu wdrażania i monitoringu. Z kolei w kolejnych dwóch raportach nie poprzestano na zdefiniowaniu wskaźników (kontekstowych i szczegółowych), ale także opisano częstotliwość i sposoby gromadzenia danych przy wykorzystaniu różnych rodzajów badań (tam gdzie było to właściwe, określono respondentów i próby badawcze). W ten sposób udało się uwzględnić w ramach szeroko rozumianego systemu zarządzania strategią wszystkie najważniejsze wyznaczniki, decydujące o skuteczności takiego systemu, gwarantującej nie tylko zaistnienie mechanizmu badania tendencji i stopnia realizacji, ale także co być może jest nawet ważniejsze pośrednio wymuszającej zainteresowanie i motywującej do podejmowania konkretnych działań wdrożeniowych. Niestety, zapewne z rozmaitych przyczyn, takiego stanu nie udało się osiągnąć w oparciu o nazbyt ograniczone zapisy analizowanej RSI województwa kujawsko-pomorskiego. Pomijając inne przyczyny 29, na pewno jedną z podstawowych z nich okazał się brak wystarczająco rozwiniętych 25 Zob. Klajbor T. Analiza dobrych praktyk systemów monitoringu i ewaluacji RSI w Polsce i UE, Gdańsk 2010, s. 47 i n. 26 Zob. Zasady wdrażania Dolnośląskiej Strategii Innowacji, Raport końcowy Zob. Metodologia badania / monitoringu stopnia realizacji DSI, Raport końcowy, Zob. Wskaźniki realizacji DSI analiza stanu wyjściowego, Raport końcowy, Niektóre z nich zostały zidentyfikowane w raporcie z Identyfikacji kierunków rozwoju sektora MŚP w województwie kujawsko-pomorskim, opracowanym w ramach Diagnozy trendów rozwojowych województwa kujawsko-pomorskiego (Toruń, 2010, s ). Jak wskazano w tym opracowaniu, uzasadniona jest (była) niekorzystna ocena rezultatów prac nad tworzeniem regionalnego systemu wspierania przedsiębiorczości i innowacyjności. Zdecydowało o tym zerwanie ciągłości prac na rzecz rozwoju innowacyjności regionu, które zbiegło się ze zmianą kadencji władz samorządowych województwa w 2006 roku. Zerwanie to polegało na nieuchwaleniu przez sejmik województwa aktualizacji RSI, przygotowanej w ramach projektu KUJPOMRIS. Określone problemy uwidoczniły się również w obszarze współpracy władz samorządowych ze środowiskiem przedsiębiorców i naukowców. Zaprzestała działać Kujawsko-Pomorska Rada Przedsiębiorczości oraz nastąpił zanik kontaktów pomiędzy władzami samorządowymi województwa a sejmikiem gospodarczym. Należy w tym miejscu dodać, że obecnie kontakty te są odtwarzane, niemniej jednak trudno jest mówić, aby w ostatnich latach doszło do ugruntowania się partnerstwa na rzecz rozwoju innowacyjności województwa. 28

29 propozycji w treści strategii, dotyczących zarządzania procesem wdrażania i jego monitoringu. Delegacja ogólna okazała się niewystarczająca. Jak zaznaczono wcześniej, w obszarze problematyki zarządzania i monitoringu, RSI WK-P skoncentrowana jest na specyfikacji wskaźników, obrazujących rezultaty wdrażania strategii. W strategii uchwalonej w 2005 r. zaproponowano wskaźniki do celu strategicznego, każdego z priorytetów i poszczególnych celów operacyjnych wraz z ich miernikami w sferze produktów i rezultatów. Niestety nie ustalono poziomów bazowych, ani nie wskazano źródeł danych, sposobów pozyskiwania informacji do określania poziomu wskaźników i częstotliwości badań. Zaproponowano także listę 8 wskaźników kontekstowych (także i tu nie wskazano źródeł danych nie wszystkie z tych wskaźników można łatwo kalkulować, odwołując się do danych dostępnych publicznie). Niektóre z tych ułomności udało się wyeliminować w RSI z 2007 r., w której wszystkie zaproponowane wskaźniki opisano bardziej szczegółowo, wskazując ich źródła danych (zastanych lub pochodzących z badań empirycznych). Podobnie jak poprzednio, wskaźniki te opisano dla wszystkich priorytetów i celów operacyjnych. Poza tym, ograniczono grupę wskaźników kontekstowych do 5. W przypadku obu grup wskaźników nie wskazano ich poziomów wyjściowych. W sumie, ocena tego elementu systemu monitorowania wypada znacznie korzystniej w przypadku projektu strategii z roku W tym zakresie może ona stanowić dobry punkt odniesienia do obecnie aktualizowanej RSI. W konkluzji tej części ewaluacji warto jeszcze poczynić dodatkowy komentarz. Mianowicie, w systemie monitorowania RSI WK-P nie wypowiedziano się również w sprawie oczekiwanych wartości docelowych wskaźników w horyzoncie realizacyjnym strategii. Jest to niewątpliwie trudny element o charakterze prognostycznym. Niemniej, nieobecność wartości docelowych w RSI WK-P była kolejnym czynnikiem, który nie wywoływał swoistej presji na realizację strategii. Kwestia ta nabiera jednak znaczenia w świetle przyjętego założenia, że aktualizowana obecnie strategia ma za zadanie znacząco zdynamizować rozwój i znaczenie województwa kujawsko-pomorskiego w zakresie nowoczesnej, innowacyjnej gospodarki. Strategia ma celu osiągnięcie dynamicznego wzrostu wartości wskaźników określających poziom innowacyjności regionu, a tym samym powinna przyczynić się do usytuowania województwa kujawsko-pomorskiego w czołowej piątce województw w Polsce. Oznacza to konieczność prognozowania sytuacji województwa względem pozostałych regionów w Polsce, co oczywiście bardzo utrudnia założenia, co do określenia wartości docelowych wskaźników. Wydaje się, że w tej sferze badanie zmian sytuacji w województwie i jego pozycji może odwoływać się wyłącznie do pewnych wskaźników kontekstowych. Natomiast bardziej szczegółowe badania porównawcze powinny wchodzić w skład zadań przyszłej struktury / mechanizmu monitoringu i ewaluacji strategii. 29

30 4.3. Odzwierciedlenie celów, priorytetów i działań RSI WK-P w Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Kujawsko-Pomorskiego, Dokumentem, który powinien wykorzystywać w maksymalnym stopniu kierunki działań i zarysy projektów opisane w RSI jest Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata Jednym z jego 3 szczegółowych celów jest zwiększenie konkurencyjności gospodarki regionu, zakładające wzrost przedsiębiorczości mieszkańców i poziomu innowacyjności przedsiębiorstw 30. W związku z realizacją tego celu zostało zaprojektowanych szereg działań szczegółowych. Najwięcej działań zmierzających do wzmocnienia innowacyjności firm regionu zawartych jest w ramach 5 Osi Priorytetowej Wzmocnienie konkurencyjności przedsiębiorstw, a także (w mniejszym stopniu) w innych osiach priorytetowych. Kluczowy charakter ma działanie 5.4 RPO WK-P Wzmocnienie regionalnego potencjału badań i rozwoju technologii. W jego ramach zostały dotąd zawarte 4 umowy wszystkie projekty, których dotyczą mają charakter projektów kluczowych 31. Jeden z realizowanych projektów bezpośrednio nawiązuje aż do dwóch projektów pilotażowych, opisanych w Regionalnej Strategii Innowacji. Jest to projekt Realizacja II etapu Regionalnego Centrum Innowacyjności 32. Pierwszy etap projektu został sfinansowany w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego merytorycznie odpowiada mu projekt pilotażowy Regionalne Centrum Innowacyjności. Obecnie realizowany jest drugi etap projektu. Polega on na utworzeniu sieci współpracujących ze sobą akredytowanych laboratoriów o profilu technicznym i technologicznym. Projekt odpowiada merytorycznie projektowi pilotażowemu Regionalne laboratoria techniczne i rolnicze centra rozwoju innowacyjności. Realizacja projektu finansowanego w ramach RPO WK-P jest już bardzo zaawansowana. Została utworzona i wyposażona znaczna część laboratoriów mają być one ukierunkowane na ważne z punktu widzenia rozwoju regionu dziedziny badań, odpowiadające na potrzeby przemysłu, a zwłaszcza na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw i być zorganizowane w formie Centrów Rozwoju Innowacyjności w dyscyplinach technicznych i rolniczych. W połowie 2011 roku rozpoczęła też działalność inna instytucja, której utworzenie zostało sfinansowane w ramach Działania 5.2 Włocławski Inkubator Innowacji i Przedsiębiorczości. Jest w nim już ulokowanych kilkanaście firm. 30 Zob. Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata , CCI 2007PL161 PO 006, zaktualizowana wersja z grudnia 2011 r., s De facto jest to 6 umów i aneksów do umów; dotyczą one jednak 4 przedsięwzięć. 32 Więcej informacji na 30

31 Również w ramach tego Działania Kujawsko-Pomorski Związek Pracodawców realizuje projekt Voucher Badawczy, w ramach którego przewidziano dwie formy wsparcia dla firm: Voucher Badawczy (typ 1) na pierwszy kontakt z jednostką naukową, przeznaczony dla firm, które wcześniej nie współpracowały z jednostkami naukowymi / badawczo-rozwojowymi. Maksymalna wartość wsparcia na zakup usług badawczych to 25 tys. złotych, może ona wynosić do 100% wydatków kwalifikujących się do objęcia wsparciem oraz Voucher Badawczy (typ 2) na rozwój współpracy badawczo-rozwojowej, przeznaczony dla firm, które prowadziły już współpracę z jednostkami naukowymi / badawczo-rozwojowymi. Maksymalna wartość wsparcia wynosi w tym przypadku 50 tys. złotych, zaś wielkość wsparcia może wynosić do 80% wydatków kwalifikujących się do objęcia wsparciem. Ogłoszono już 3 edycję naboru wniosków; w wyniku pierwszego naboru 33 wpłynęło 76 wniosków, z czego 58 zostało rozpatrzonych pozytywnie. Z wniosków, które otrzymają wsparcie 49 dotyczy pierwszego kontaktu z jednostką naukową (Typ 1), a 9 rozwoju podjętej już współpracy (Typ 2). Najwięcej planowanych przedsięwzięć badawczych związanych jest z innowacyjnością w dziedzinie elektroniki, informatyki i telekomunikacji 21 oraz chemii, biotechnologii i przemysłu spożywczego 14. Projekt Voucher Badawczy jest bardzo korzystnie oceniany przez przedstawicieli samorządu wojewódzkiego, jako mający wielkie znaczenie z punktu widzenia promowania idei współpracy instytucji z sektora nauki i gospodarki 34 : W przyszłości widziałbym to jako pewnego rodzaju rozwiązanie systemowe. Kujawsko-Pomorski Związek Pracodawców i Przedsiębiorców robi za nas dużo lepiej robotę promowania w zakresie styku nauki i przedsiębiorczości w województwie. / / Chcemy teraz zrobić coś takiego, abyśmy osieciowali vouchery innowacyjne na terenie całego województwa. Aby realizator projektu otrzymał kolejne pieniądze na następną edycję vouchera już na terenie całego województwa. / / Być może [warto] także zrobić konkurs dedykowany tylko dla tych, którzy przeszli pomyślnie przez voucher /IDI/. 33 Informacje zawarte na stronie: 34 Warto tu dodać, że tego rodzaju pozytywne opinie, odnoszą się także do podobnego programu wsparcia, realizowanego już wcześniej w skali ogólnokrajowej (finansowanego ze środków budżetowych bez udziału wsparcia unijnego) i poddanego pogłębionej ewaluacji. Zob. PAG Uniconsult Ocena skuteczności i efektywności programu Bon na Innowacje, listopad Wydaje się, że doświadczenia dotyczące tego programu warto uwzględnić w projektowaniu nowej edycji Voucher a Badawczego w województwie kujawsko-pomorskim, szczególnie w sytuacji ewentualnego rozszerzenia jego zasięgu. 31

32 Czwartym z projektów realizowanych w ramach tego Działania jest projekt Budowa Interdyscyplinarnego Centrum Nowoczesnych Technologii UMK w Toruniu. Przedmiotem projektu jest budowa i wyposażenie ICNT UMK w Toruniu, poprzez stworzenie infrastruktury badawczo-naukowej dla badań mających znaczenie aplikacyjne oraz w celu przyciągnięcia, stabilizacji oraz rozwoju kadry badawczej o najwyższych kwalifikacjach, warunkujących rozwój gospodarki województwa kujawsko-pomorskiego. Rezultaty prowadzonych badań i projektów naukowych w ramach ICNT będą nieodpłatnie udostępnione przedsiębiorcom, natomiast koszty badań zostaną sfinansowane ze środków ogólnych uczelni oraz ewentualnych grantów zewnętrznych, pozyskiwanych przez poszczególne zespoły badawcze 35. Dotychczasowy stopień realizacji Działania należy ocenić na obecną chwilę, jako dość ograniczony. Przykładowo jeden ze wskaźników produktu dla całej 5 Osi Priorytetowej (ale dotyczący de facto opisywanego Działania) Liczba projektów dotyczących współpracy pomiędzy przedsiębiorcami a jednostkami badawczymi powinien osiągnąć wartość docelową 20, tymczasem szacowana wartość na koniec 2011 roku wynosiła zaledwie Wartość dofinansowania, przewidzianego w ramach podpisanych już umów w ramach Działania 5.4 wynosi 109,5 mln. zł 37, podczas gdy alokacja na całe Działanie to prawie 95 milionów euro, w tym przewidywana kwota wsparcia ze środków publicznych (europejskich i krajowych) 76 milionów euro 38. Przyczyny takiej sytuacji są złożone; jeden z ogłoszonych w ramach Działania konkursów pozostał bowiem nierozstrzygnięty, ze względu na niewystarczającą jakość złożonych wniosków żaden z nich nie spełnił minimalnych kryteriów, pozwalających na uzyskanie wsparcia 39. Przewiduje się jednak, że w ciągu 2012 roku w wyniku już ogłoszonych i planowanych do ogłoszenia konkursów sytuacja ta ulegnie zmianie: Kolejne dwa konkursy są przewidziane na listopad, wtedy zostaną ogłoszone. Kiedy będzie nabór, trudno jeszcze powiedzieć. Jeden przygotowywany konkurs ma dotyczyć funduszu badań i wdrożeń, zaś drugi ma być 35 Zdaniem autorów ewaluacji rozwiązanie to nie wskazuje jednak na próbę budowy bardziej trwałych relacji komercyjnych pomiędzy nauką i sferą przedsiębiorstw. 36 Zob. Sprawozdanie okresowe z realizacji programu operacyjnego za okres 1 lipca 31 grudnia 2011, załącznik 1, tabela 1 postęp rzeczowy programu operacyjnego. 37 Informacje zawarte na stronie wartość zawartych umów na dofinansowanie projektów stan na 13 marca Szczegółowy opis osi priorytetowych Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko- Pomorskiego na lata , Toruń, maj Warto jednak dodać, że w ramach ogłoszonego w początkach 2012 roku i skierowanego do firm konkursu, złożonych zostało 16 wniosków o dofinansowanie projektów na łączną kwotę 10,8 mln zł. wnioskowanego dofinansowania. W sumie jednak ten poziom aktywności wskazuje na dość ograniczone zainteresowanie działaniami w zakresie innowacyjności w regionalnej sferze przedsiębiorstw. Na taki stan wskazują również różne aspekty badania ilościowego CATI, wykonanego pośród firm sektora MŚP w województwie kujawskopomorskim (zob. pkt 4.5. niniejszego raportu). 32

33 przeznaczony na rozwój infrastruktury. Nie są jeszcze jednak znane szczegółowe warunki tych konkursów /IDI/. Także w tym cytacie widać zresztą wyraźne nawiązanie do RSI (fundusz badań i wdrożeń, który miał być jednym z projektów pilotażowych i przez krótki czas został zresztą uruchomiony). Pozostałe projekty pilotażowe opisane w RSI albo są realizowane ze wsparciem pochodzącym z innych źródeł niż RPO (przykładem może być Toruński Park Technologiczny, którego kolejny etap rozbudowy jest finansowany ze środków Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka) albo też nie doczekały się w ogóle realizacji. Warto też zwrócić uwagę na fakt, że w przypadku wielu działań zawartych w Regionalnym Programie Operacyjnym wybrane kryteria oceny wniosków odnosiły się bezpośrednio do Regionalnej Strategii Innowacji. Poniżej prezentujemy tabelę opisującą poszczególne, właściwe Działania. Tab Kryteria oceny w ramach RPO WK-P nawiązujące do RSI WK-P. Działanie Działanie 4. 1 Rozwój infrastruktury społeczeństwa informacyjnego Działanie 4.2. Rozwój usług i aplikacji dla ludności Działanie 4.3. Rozwój komercyjnych e-usług Działanie 5.1. Rozwój instytucji otoczenia biznesu Poddziałanie Wsparcie inwestycji przedsiębiorstw Działanie 5.4. Kryteria oceny Zgodność projektu ze Strategią Rozwoju Województwa Kujawsko- Pomorskiego na lata oraz Regionalną Strategią Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego do 2015 roku do 3 pkt. Zgodność projektu ze Strategią Rozwoju Województwa Kujawsko- Pomorskiego na lata oraz Regionalną Strategią Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego do 2015 roku, do 2 pkt kryterium oceny jakości projektu. Zgodność projektu ze Strategią Rozwoju Województwa Kujawsko- Pomorskiego na lata lub Regionalną Strategią Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego do 2015 roku, do 6 pkt kryterium oceny jakości projektu. Ocena stopnia innowacyjności projektu - do 3 pkt. i kryterium oceny jakości projektu. Zgodność projektu ze Strategią Rozwoju Województwa Kujawsko- Pomorskiego na lata lub Regionalną Strategią Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego do 2015 roku, do 4 pkt kryterium oceny jakości projektu Zgodność projektu ze Strategią Rozwoju Województwa Kujawsko- Pomorskiego na lata lub Regionalną Strategią Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego do 2015 roku, do 2 pkt kryterium oceny jakości projektu. Zgodność projektu ze Strategią Rozwoju Województwa Kujawsko- 33

34 Działanie Wzmocnienie regionalnego potencjału badań i rozwoju technologii Kryteria oceny Pomorskiego na lata oraz Regionalną Strategią Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego do 2015 roku, do 4 pkt kryterium oceny jakości projektu oraz szereg kryteriów szczegółowych, odnoszących się do kwestii innowacyjności, współpracy sfery nauki i przedsiębiorstw etc. Jak zatem widać, zgodność danego projektu z postanowieniami RSI odgrywała pewną rolę w przypadku szeregu działań, mających oczywiście merytoryczny związek z zakresem tematycznym RSI. Można się natomiast zastanawiać, na ile takie sformułowanie kryterium miało realnie znaczenie przy selekcji projektów (jaka była realnie jego moc odrzucająca ). Generalnie bowiem można założyć, że bardzo trudno odnaleźć projekty, które byłyby niezgodne z jedną z wymienionych w ich ramach strategii. Wskazuje na to zresztą fakt, że w przypadku wybranych, innych, niż powyżej opisane Działań, kryterium to miało charakter kryterium formalnego (dotyczyło ono generalnie kwestii komplementarności, natomiast było sformułowane w bardzo zbliżony sposób). Ponadto kwestie innowacyjności były pośrednio obecne w ramach kryteriów oceny jakości projektu dla Działania Wsparcie inwestycji przedsiębiorstw. W ocenie tej dużą rolę odgrywała kwestia poszerzenia oferty produktowej / usługowej lub wprowadzenie nowej (dla danego przedsiębiorstwa) technologii. Do postanowień RSI bezpośrednio nawiązywało także Działanie 5.5. Promocja i rozwój markowych produktów, cieszące się dość dużym zainteresowaniem przedsiębiorców i samorządów. Kontynuowane są także przewidziane w RSI działania, mające na celu ułatwienia dostępu do Internetu. Zdaniem przedstawicieli Urzędu Marszałkowskiego realny wpływ dokumentu RSI na sposób zaprojektowania RPO WK-P oczywiście istniał, choć przy innym zaprojektowaniu RSI mógłby być znacznie większy. Nie jest to jednak sytuacja specyficzna dla regionu bardzo podobnie jest w innych województwach: RPO jest bardzo słabo związany z RIS. Zresztą to jest też ocena Komisji Europejskiej, nie tylko w stosunku do naszego województwa. Generalnie jest tak, że Regionalne Programy Operacyjne w niewielkim stopniu są związane z obowiązującymi RIS ami /IDI/. W tym kontekście, jako kluczową należy ocenić wspomnianą już wcześniej kwestię dość dużego poziomu ogólności RSI, co bardzo utrudniało przełożenie strategii na konkretne działania operacyjne: Regionalna strategia innowacji jest dla mnie kluczowa z tego względu, że powinna mieć niebagatelne znaczenie przy programowaniu środków, programowaniu wydatkowania środków unijnych. Miałbym taką szczerą nadzieję, że nowy dokument, który uda nam się wypracować będzie bardziej operacyjny. Wskaże pewne kierunki i obszary strategiczne, po to abyśmy mogli dokonywać tam koncentracji 34

35 wydatkowania środków unijnych. Dzisiaj mamy w mojej ocenie dobry dokument polityczny, który uwzględnia pewnie interesy wszystkich, tyle, że przez to przestaje być dokumentem operacyjnym, z tego względu, że w niewielkim stopniu kierunkuje wydatkowanie strumieni pieniężnych na określone działania. Należy liczyć, że w przyszłym [aktualizowanym] dokumencie to się zmieni /IDI/. Powyższa wypowiedź powinna być dobrą wskazówką przy pracach nad aktualizacją RSI, choć trzeba oczywiście mieć świadomość, że opracowanie konkretnej i bardziej operacyjnej strategii jest zadaniem trudnym; zawsze bowiem znacznie łatwiej jest osiągnąć konsensus w sprawie dokumentu odpowiednio ogólnego, niż takiego, w którym wskazane są nie tylko konkretne priorytety, ale także zarysy projektów. Wiele zależeć więc będzie od regionalnego konsensusu w tej sprawie. Tym bardziej zatem istotne staje się zaprojektowanie struktur wdrażania strategii, zdolnych do wypracowywania wspólnego stanowiska w toku wdrażania strategii. Założyć bowiem należy, że na poziomie aktualizowanego RSI wypracowywane będą kierunki wsparcia i zarysy konkretnych działań (bardziej rozwinięte w stosunku do pierwotnej wersji strategii), które to następnie będą transferowane do poziomu dokumentów bardzo operacyjnych w ramach procesu zarządzania wdrażaniem Wyniki interwencji w sferze ułatwiania dostępu do źródeł finansowania innowacji Jednym z konkretnych, zakładanych w ramach RSI, Działań była budowa systemu finansowego wspierania przedsiębiorstw (Działanie 1.4). Składało się ono z 3 elementów (Poddziałań), dotyczących: rozwoju funduszy pożyczkowych na poziomie powiatów (Poddziałanie 1.4.1), wzmocnienia i rozwoju instytucji poręczeń kredytowych (Poddziałanie 1.4.2), utworzenia [funduszu/y] kapitału zalążkowego w regionie (Poddziałanie 1.4.3) oraz [funduszu/y] kapitału wysokiego ryzyka (Poddziałanie 1.4.4) Realizacja odpowiednich postanowień RSI stan rozwoju instrumentów finansowych w regionie Zamierzone działania udało się w znacznym stopniu zrealizować bardzo korzystnie należy ocenić dostępność oferty funduszy pożyczkowych i poręczeniowych, znacznie słabiej natomiast prezentuje się oferta funduszy kapitałowych (niezależnie od ich rodzaju). Stało się tak przede wszystkim dzięki działaniom władz regionalnych i lokalnych i utworzeniu kilku aktywnych podmiotów, wsparciu dla nich przewidzianym w ramach RPO 35

36 WK-P, także w ramach Inicjatywy JEREMIE 40 oraz wsparciu z programów centralnych (przede wszystkim z Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, ). Jeśli chodzi o ofertę pożyczkową, to w regionie jest ona stosunkowo bogata: Największą instytucją pożyczkową w województwie kujawsko-pomorskim, a także jedną z większych na terenie całego kraju (plasuje się na początku drugiej dziesiątki pod względem wartości kapitału pożyczkowego wśród wszystkich około 70 funduszy działających w Polsce), jest toruński Kujawsko-Pomorski Fundusz Pożyczkowy Sp. z o.o., oferujący pożyczki na terenie całego regionu za pośrednictwem placówek w Toruniu, Bydgoszczy, Grudziądzu, Włocławku i Sępólnie Krajeńskim. Pełni on także rolę Menedżera Funduszu Powierniczego JEREMIE. Z kolei Polska Fundacja Przedsiębiorczości z siedzibą w Szczecinie (największa instytucja pożyczkowa w Polsce), od 2010 roku prowadzi swą działalność w regionie kujawsko-pomorskim, poprzez swój oddział w Bydgoszczy, oferując pożyczki w ramach 3 programów (subfunduszy) pożyczkowych: Subregionalnego Funduszu Pożyczkowego "KUJAWIAK", Subregionalnego Funduszu Pożyczkowego "KUJAWIAK-INWESTYCJE" i Funduszu Pożyczkowego KUJAWIAK-JEREMIE. W Inowrocławiu działalność pożyczkową prowadzi Ośrodek Wspierania Przedsiębiorczości, funkcjonujący przy bydgoskim oddziale Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego. Ośrodek Wspierania Przedsiębiorczości Inowrocław od 1995 r. udziela pożyczek w oparciu o środki: TOR#10, PARP, a ostatnio także RPO WK-P (w ramach Inicjatywy JEREMIE). Poręczenia Kredytowe Sp. z o.o., podmiot z siedzibą w Warszawie, prowadzi od 2011 r. działalność pożyczkową w regionie, w ramach inicjatywy JEREMIE, poprzez swój oddział w Inowrocławiu. Poniżej prezentujemy wyniki aktywności pożyczkowej 3 wspomnianych funduszy pożyczkowych w roku 2012 (fundusz PK w Inowrocławiu nie udzielał jeszcze w tym czasie pożyczek). 40 Na temat uwarunkowań wdrażanie JEREMIE w regionie zob: Wpływ wdrożenia inicjatywy JEREMIE na terenie województwa kujawsko-pomorskiego na sytuację gospodarczą regionu ze szczególnym uwzględnieniem luki finansowej w zakresie dostępu MMŚP do zwrotnych instrumentów finansowych, Piotr Tamowicz, Toruń, wrzesień 2010 r. 36

37 Ryc Liczba pożyczek udzielonych przez fundusze pożyczkowe w regionie w 2011 roku. Źródło: Kujawsko-Pomorski Fundusz Pożyczkowy. Ryc Wartość pożyczek udzielonych przez fundusze pożyczkowe w regionie w 2011 roku (w tys. zł.). Źródło: Kujawsko-Pomorski Fundusz Pożyczkowy. Wyniki te należy uznać za znaczące; niestety ze względu na brak aktualnych porównywalnych danych dla innych regionów, trudno jest dokonać porównań do sytuacji w innych województwach. Szacunkowo można jednak oceniać, że dostępność 37

38 finansowania pożyczkowego w województwie jest na poziomie co najmniej przeciętnym, a zapewne nawet nieco wyższym. Z kolei fakt, że nie powstała zakładana w RSI sieć funduszy na poziomie powiatów jest zrozumiały rynki powiatowe są przeważnie zbyt małe, aby zapewnić utrzymanie funduszowi pożyczkowemu, ograniczającemu swoją działalność do terenu powiatu (założenie o tworzeniu sieci funduszy powiatowych należy z perspektywy czasu uznać za błędne). Jeszcze bardziej rozwinięta jest oferta funduszy poręczeniowych. Województwo kujawsko-pomorskie jest jednym z niewielu regionów w Polsce, w którym ma miejsce realna konkurencja pomiędzy operującymi w regionie funduszami poręczeniowymi (co skądinąd ma zarówno swoje wady, jak i zalety; z punktu widzenia poręczeniobiorców jest jednak bezwzględnie korzystne). W regionie działają zatem: mający regionalny charakter Kujawsko-Pomorski Fundusz Poręczeń Kredytowych z siedzibą w Toruniu, ulokowane w 2 największych miastach regionu, jednakże prowadzące działalność w skali praktycznie całego województwa: Bydgoski Fundusz Poręczeń Kredytowych oraz Toruński Fundusz Poręczeń Kredytowych. mające charakter subregionalny: Fundusz Poręczeń Kredytowych przy Towarzystwie Rozwoju Gminy Płużnica, Grudziądzkie Poręczenia Kredytowe i Kujawskie Poręczenia Kredytowe z siedzibą we Włocławku. Województwo kujawsko-pomorskie znajduje się zatem w czołówce polskich regionów, jeśli chodzi o wielkość kapitału poręczeniowego, przypadającą na 1 przedsiębiorstwo sektora MŚP, co obrazuje kolejna prezentacja. Wyprzedzają je jedynie województwa lubelskie i podlaskie (prawdopodobnie ze względu na ich rolniczy charakter i mniejszą liczbę MŚP oraz bardzo znaczne finansowanie przyznane działającym w tych dwóch regionach funduszom o zasięgu regionalnym). 38

39 Ryc Kapitał poręczeniowy (w zł) przypadający na 1 przedsiębiorstwo sektora MŚP. Źródło: Krajowe Stowarzyszenie Funduszy Poręczeniowych, raport na Poniżej prezentujemy wyniki aktywności poręczeniowej funduszy poręczeniowych w regionie w roku Trzeba przy tym pamiętać, że de facto liczba i wartość poręczeń mogła być większa, gdyż z całą pewnością w regionie poręczeń udzielają także fundusze prowadzące działalność w skali ponadregionalnej, jak na przykład szczeciński Polfund. 39

40 Ryc Liczba poręczeń udzielonych przez fundusze poręczeniowe w regionie w 2011 roku. Źródło: Kujawsko-Pomorski Fundusz Pożyczkowy. Ryc Wartość poręczeń udzielonych przez fundusze poręczeniowe w regionie w 2011 roku (w tys. zł). Źródło: Kujawsko-Pomorski Fundusz Pożyczkowy. Wyraźnie mniej udane są niestety rezultaty wprowadzania w życie postanowień RSI, jeżeli chodzi o ofertę funduszy kapitałowych (w tym funduszy kapitału zalążkowego). W regionie nie ma głównej siedziby żaden fundusz kapitałowy, tymczasem w ramach RSI 40