Zeszyty naukowe nr 5

Transkrypt

1 Zeszyty naukowe nr 5 Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Bochni 2006 Piotr Karaś Przegląd głównych nurtów teoretycznych uzasadniających istnienie banku jako pośrednika finansowego. 1. Wstęp Jedną z najważniejszych funkcji, jakie mają do spełnienia instytucje finansowe jest pośrednictwo finansowe. 1 Przez pośrednictwo finansowe rozumie się tradycyjnie współuczestniczenie instytucji finansowych w przekazywaniu wolnych środków finansowych między podmiotami posiadającymi nadwyżki a podmiotami poszukującymi takich środków. Ze względu na miejsce, jakie w pośrednictwie finansowym zajmują banki, pytanie o rolę pośredników finansowych w gospodarce utożsamia się najczęściej z zagadnieniem miejsca banku w gospodarce. Dlatego celem niniejszych rozważań będzie przedstawienie głównych nurtów refleksji teoretycznej mającej za przedmiot uzasadnienie istnienia banków jako pośredników finansowych w gospodarce. W literaturze przedmiotu można wyodrębnić trzy alternatywne paradygmaty badania sektora bankowego: (I) Podejście instytucjonalne (the industrial organization approach to banks) w którym banki traktuje się jako gałąź gospodarki oferującą specyficzne usługi dla swoich klientów, natomiast transakcje finansowe postrzega się wyłącznie jako widzialny przejaw (counterpart) tych usług. 2 Wychodzi się od spostrzeżenia, że zorganizowanie działalności ekonomicznej w formie firmy ma miejsce wtedy, gdy taka struktura organizacyjna jest bardziej korzystna niż bezpośredni obrót na rynku. W tej perspektywie istnienie instytucji pośrednictwa finansowego wydaje się uzasadnione, jeśli taka forma organizacyjna generuje bardziej pożądane produkty, niż instrumenty dostępne bezpośrednio na rynku finansowym. Podmioty niefinansowe mogą próbować dokonywać transakcji (lokacyjnych lub pożyczkowych) bezpośrednio na rynku finansowym. Dlaczego zatem nie korzystają z tej możliwości i wybierają instytucje pośrednictwa finansowego? 3 W szczególności, dlaczego wybierają lokaty bankowe spośród wszystkich dostępnych możliwości lokowania wolnych środków finansowych oraz dlaczego

2 68 wybierają kredyty a nie inne źródła finansowania (zwłaszcza emisję papierów wartościowych). W ramach tego paradygmatu wyodrębnić można teorie wskazujące na trzy aspekty działalności banków. Banki jako instytucje dokonujące jakościowej transformacji aktywów (asset transformers), w tym kontekście wskazuje się na specyfikę depozytów i kredytów bankowych, czego przejawem jest postrzeganie banków jako m.in. dostarczycieli płynności (liquidity providers) oraz instytucji, które angażują się w długoterminowe relacje ze swoimi klientami (banks provide a mechanism of commitment in a long-term relationships). (II) Paradygmat niepełnej informacji (the incomplete information paradigm) gdzie pokazuje się, że rynki finansowe nie są doskonałe, gdyż charakteryzują się asymetrią informacji i związaną z tym niemożnością skonstruowania takiego kontraktu między podmiotami nadwyżkowymi a deficytowymi, który w pełni zabezpieczałby podmiot nadwyżkowy przed ryzykami związanymi z udostępnieniem funduszy. Banki redukują niedoskonałości rynku i dzięki temu poprawiają alokację środków w gospodarce. 4 W szczególności uwypukla się następujące aspekty przewagi banków: banki jako producenci informacji (information producers); banki jako umocowani kontrolerzy (delegated monitors); banki jako umocowani renegocjatorzy (delegated renegotiators); banki jako dobrzy reorganizatorzy (good reorganizers). (III) Najnowsze podejście pokazuje szczególne znaczenie banków w radzeniu sobie z ryzykiem występującym w gospodarce. Banki są tu postrzegane jako instytucje zarządzające ryzykiem na zlecenie (delegated risk managers) albo instytucje pozwalające łagodzić ryzyko rynkowe wynikające z cyklu koniunkturalnego (bank s role in the intertemporal smoothing of risk). 2. Banki jako instytucje dokonujące transformacji płynności Najprostsze teoretycznie uzasadnienie istnienia pośredników finansowych odwołujące się do ich roli w transformowaniu instrumentów finansowych wskazuje, że instytucje te mają przewagę konkurencyjną nad rynkami finansowymi oraz potencjalnymi pierwotnymi pożyczkodawcami. Ich przewaga wynika między innymi z występowania korzyści zakresu, ekonomii skali. 5 Transformacji aktywów dokonują różne instytucje finansowe. W czym, w tym kontekście, przejawia się specyfika bankowych pośredników finansowych? Unikalność tych instytucji przejawia się w oferowaniu specyficznych produktów lokacyjnych i kredytowych. 6 W latach 80. XX wieku w rozważaniach teoretycznych pojawił się nurt traktujący banki jako instytucje dostarczające płynność. Punktem wyjścia było spostrzeżenie, że preferencje pierwotnych pożyczkodawców i ostatecznych pożycz-

3 69 kobiorców dotyczące terminów udostępniania funduszy pożyczkowych z reguły różnią się między sobą. 7 Różnice mogą się przejawić już w momencie poszukiwania drugiej strony transakcji (pożyczkobiorcy preferują z reguły dłuższe terminy niż pożyczkodawcy), także w trakcie trwania umowy pożyczki mogą pojawić się zmiany preferencji płynności (na przykład na skutek wystąpienia zdarzeń losowych dotykających strony umowy). Dzięki bankom, które potrafią uzgodnić preferencje dużej liczby podmiotów nadwyżkowych i deficytowych, zwiększa się ogólny poziom płynności w gospodarce. Znaczenie banków w zwiększaniu płynności w gospodarce wynika ze specyfiki depozytów bankowych oraz dokonywaniu przez te instytucje tzw. transformacji terminów przejawiającej się w pozyskiwaniu środków na krótsze terminy i udzielaniu kredytów na dłuższe okresy. 8 Tradycyjnie rozumiana transformacja instrumentów finansowych oznacza, że pozyskane depozyty banki przeznaczają na działalność kredytową. Część badaczy jest zdania, że kredyty są specyficznym produktem oferowanym przez banki. Czym różnią się kredyty od innych instrumentów finansowych? C.E.V. Borio i R. Filosa twierdzą, że każdy kredyt jest unikalny w sensie, że przy jego konstrukcji uwzględniono informacje specyficzne, unikalne na temat kredytobiorcy. Informacje te bardzo trudno przekazać w sposób wiarygodny innym potencjalnym pożyczkodawcom, stąd wiele kredytów nie może być przedmiotem obrotu na rynku finansowym (loans are non-marketable). 9 Inne różnice między kredytami a instrumentami finansowymi prezentuje Tabela 1. Tabela 1. Różnica charakterystyki kontraktów zawieranych przez bank i instrumentów finansowych będących przedmiotem obrotu na rynkach finansowych Kontrakty bankowe (kredyty i depozyty) 1) nie są anonimowe w sensie, że każda strona kontraktu jest oznaczona z imienia; stąd z reguły tego typu kontrakty nie są przedmiotem obrotu na rynkach wtórnych; 2) charakterystyka kontraktu zawieranego z pożyczkodawcą (umowa depozytowa) różni się od charakterystyki kontraktu zawieranego z pożyczkobiorcą (umowa kredytowa); Instrumenty finansowe (dłużne i właścicielskie) 1) są anonimowe w sensie, że dla emitenta nie jest istotne, kto jest aktualnym posiadaczem instrumentu, konsekwencją jest funkcjonowanie rynku wtórnego dla większości instrumentów finansowych; 2) charakterystyka instrumentów plasowanych na rynkach finansowych odpowiada preferencjom zarówno emitentów (pożyczkobiorców), jak i nabywców (pożyczkodawców); Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Freixas X., Rochet J. C., Microeconomics of Banking, The MIT Press, 4th ed., Cambridge-London 1999, s. 15. Na szczególne znaczenie banków w udostępnianiu środków wskazują A.K.Kashyap, R. Rajan i J.C. Stein, którzy specyfikę banków dostrzegają w łączeniu działalności depozytowej z kredytową. 10 Twierdzą, że przyjmowanie depozytów i udzielanie kredytów to dwa różne przejawy tej samej funkcji banków,

4 70 czyli dostarczania płynności na żądanie. Wskazują oni, że jedynie banki są zaangażowane w gwarancje kredytowe i linie kredytowe (commitment-based lending), które w istocie nie są niczym innym, jak rachunkami bankowymi z możliwością przekraczania stanu konta. Część autorów zwraca uwagę na przewagę banków nad innymi pośrednikami finansowymi i rynkami finansowymi wynikającą z budowania długoterminowych relacji ze swoimi klientami (relationship banking). 11 Długoterminowe więzy dotyczą zarówno deponentów jak i kredytobiorców. 12 Dzięki tym relacjom banki mogą dokonywać transformacji terminów, czyli depozytami o krótszych terminach wymagalności finansować kredyty o dłuższych terminach zapadalności. 3. Banki jako instytucje redukujące nieefektywność informacyjną rynku W drugiej połowie lat 70. XX wieku pojawił się nurt uzasadnienia istnienia pośredników finansowych (w tym w szczególności banków), który wychodził od spostrzeżenia istnienia asymetrii informacji na rynkach finansowych. Główna teza tego podejścia brzmi: pośrednictwo finansowe jest naturalną odpowiedzią na problem asymetrii informacji, a pośrednicy finansowi istnieją, gdyż lepiej niż inne struktury systemu finansowego radzą sobie z problemami wynikającymi z asymetrii informacji i zachowań oportunistycznych. 13 Pośrednicy finansowi potrafią przezwyciężyć problem wiarygodności sprzedawcy i informacji (reliability problem) oraz problem przywłaszczenia informacji (appropriability problem). 14 W tym nurcie banki są postrzegane, jako lepsi niż inne podmioty producenci informacji. Rozwiązanie pierwszego problemu proponują T.S. Campbell i A.W. Kracaw, którzy twierdzą, że miarą wiarygodności sygnału generowanego przez producenta informacji jest wielkość jego wkładu własnego w ocenianym projekcie. Im bardziej pośrednik finansowy jest zaangażowany finansowo w dany projekt inwestycyjny, tym bardziej wiarygodna jest ocena jego jakości. 15 Do rozwiązania problemu z uzyskaniem odpowiednich przychodów z posiadania informacji wykorzystuje się podobne rozumowanie. Problemy te zostają przezwyciężone w sytuacji, gdy posiadacz informacji wykorzystuje ją w pierwszej kolejności dla siebie. Dzieje się tak, gdy posiadacz informacji staje się pośrednikiem finansowym, który na podstawie uzyskanych informacji podejmuje decyzje inwestycyjne. W takiej sytuacji dochód pośrednika finansowego z posiadanych informacji jest wkalkulowany w dochód z obrotu instrumentami finansowymi. 16 W ramach paradygmatu asymetrii informacji bardziej płodny okazał się nurt

5 uzasadniający istnienie banków nie jako producentów informacji na cudzy użytek, ale jako instytucji monitorujących w ramach prowadzonej przez siebie działalności kredytowej (delegated monitors). Przewagę pośredników finansowych nad podmiotami nadwyżkowymi w monitorowaniu wyprowadza się z następujących przesłanek: wartość finansowanego projektu przekracza wielkość posiadanych środków przez jeden podmiot nadwyżkowy, co oznacza, że każdy projekt musiałby być finansowany przez conajmniej dwóch inwestorów; istnienie ekonomii skali: bardziej efektywne jest monitorowanie projektu przez jeden podmiot finansujący niż przez wiele, ponadto pośrednik finansowy monitoruje więcej niż jeden projekt; korzyści zlecenia monitorowania przekraczają koszty, które podmiot nadwyżkowy musiałby ponieść, gdyby chciał samodzielnie monitorować finansowany projekt; koszty agencji związane ze zleceniem monitorowania są stosunkowo niskie (np. przez to, że podmiot monitorujący finansuje wiele projektów i dzięki kwalifikacjom i dywersyfikacji minimalizuje swoje ryzyko kredytowe). 17 D. Diamond zauważa, że w świecie asymetrii informacji monitorowanie wymaga poniesienia nakładów (koszty monitorowania). Umocowanie instytucji finansowej do kontrolowania pożyczkobiorcy (delegated monitoring) wydaje się ekonomicznie bardziej uzasadnione w tym sensie, że eliminuje dwa problemy, które mogą pojawić się w przypadku monitorowania wykonywanego bezpośrednio przez podmioty nadwyżkowe. Po pierwsze, im więcej podmiotów finansuje jeden projekt, tym bardziej multiplikują się koszty monitorowania. Po drugie, zaangażowanie majątkowe wielu podmiotów w jeden projekt może skłonić część z nich (w skrajnej sytuacji wszystkich) do zaniechania monitorowania (problem gapowicza). 18 Przewaga banków wynika także z procedur oceny zdolności kredytowej klientów. W trakcie tego procesu banki korzystają z wszelkich informacji, także tych, które nie są publicznie dostępne (private information). W szczególności dzięki znajomości historii swoich klientów jako deponentów banki potrafią taniej i lepiej niż inne podmioty finansowe zidentyfikować ryzyka i monitorować udzielone kredyty. Dzięki periodycznej ocenie dokonywanej przez banki, kredytobiorcy unikają konieczności wielokrotnego wytwarzania informacji o swojej sytuacji ekonomicznej i tym samym duplikowania kosztów ich wytwarzania. 19 Posiadane informacje pozwalają zatem bankom lepiej i taniej wybierać między projektami proponowanymi przez pożyczkobiorców. Ale i najlepsi pożyczkobiorcy będą preferowali dokonywanie transakcji raczej z dobrze poinformowanym pośrednikiem finansowym, niż z grupą nieposiadających odpowiednich informacji bezpośrednich inwestorów finansowych, gdyż jedynie pośrednik finansowy potrafi właściwie wycenić ryzyko, a zatem i koszt pożyczenia środków. 20 Podmioty gospodarcze korzystają z wielu źródeł zdobycia środków, dlatego możliwości pozyskania funduszy z jednego źródła mogą mieć wpływ na cenę 71

6 72 i możliwości pozyskania funduszy z innego źródła. W teorii pośrednictwa finansowego wskazuje się, że monitorowanie dokonywane przez pośrednika finansowego może spełniać funkcję sygnału generowanego do otoczenia gospodarczego na temat kondycji ekonomicznej kredytowanego podmiotu. W tym kontekście wskazuje się na przykład, że możliwości pozyskania środków przez pożyczkobiorców można analizować także w kategoriach historii budowania reputacji. Podmioty, które rozpoczynają działalność, nie mogą wykazać się wiarygodnością kredytową, dlatego poddają się kontroli (monitorowaniu) instytucji pośrednictwa kredytowego. Dzieje się tak dlatego, że dzięki współpracy z bankami nawet te podmioty deficytowe, które nie są na tyle wiarygodne, aby pozyskać środki bezpośrednio na rynku finansowym, mogą uzyskać kredyt bankowy. Dodatkowo współpraca z bankiem stwarza możliwość budowania wiarygodności u innych inwestorów. 21 Z badaniem konsekwencji asymetrii informacji występującej na rynkach finansowych wiąże się kolejny nurt uzasadniania istnienia banków. Są oni mianowicie postrzegani jako umocowani renegocjatorzy (delegated renegotiators) 22. Konieczność renegocjowania długu pojawia się zazwyczaj, gdy pożyczkobiorca przeżywa trudności finansowe, w szczególności gdy ogłasza upadłość. W takiej sytuacji banki mogą bardziej skutecznie renegocjować warunki umów pożyczkowych niż robiliby to rozproszeni, drobni wierzyciele. 23 Siła renegocjacyjna (renegotiation power) banków wynika z faktu, że bardziej kosztowne dla pożyczkobiorcy jest renegocjowanie warunków pożyczki z jednym pożyczkodawcą niż wieloma nabywcami papierów wartościowych wyemitowanych przez niego na publicznym rynku finansowym. 24 Firmy, których zdolność kredytowa szacowana przed pozyskaniem środków, jest niska, jako podstawową przesłanką wyboru sposobu finansowania, mogą kierować się możliwością renegocjowania (the option to renegotiate) warunków umowy długu. Są one skłonne zgodzić się na trudniejsze wstępne wymagania ze strony przyszłych wierzycieli, byle mogły je renegocjować w trakcie trwania umowy długu, kiedy oczekują, że będą mogli przedstawić wierzycielom lepsze informacje o swojej kondycji ekonomicznej. 25 T. Chemmanur i P. Fulghieri kładą nacisk na troskę o budowanie własnej reputacji, jako przesłankę uzasadniającą większą ostrożność i wyrozumiałość banków w stosunku do swoich klientów. Banki chcą cieszyć się dobrą reputacją, dlatego bardziej dokładnie analizują sytuację swoich dłużników i bardziej ostrożnie wnioskują o ich upadłość, niż inwestorzy na rynkach papierów dłużnych. Pożyczkobiorcy o gorszej sytuacji finansowej będą skłonni zapłacić pośrednikowi finansowemu wyższy koszt długu, gdyż mają nadzieję na jego większą pomoc i elastyczność w przypadku zaistnienia kłopotów finansowych (renegocjowanie warunków pożyczki). 26

7 73 Przewaga banków nad innymi pośrednikami finansowymi i rynkami finansowymi przejawia się także w ich skuteczności w wymuszaniu restrukturyzacji swoich kredytobiorców. Banki w tym ujęciu są postrzegane jako dobrzy reorganizatorzy (good reorganizers) 27. Według M. Cantillo i J. Wright banki wykorzystują posiadane informacje do bardziej efektywnego niż inne podmioty negocjowania warunków umowy finansowania wybranych projektów. 28 Banki mają umiejętność efektywnego wymuszania na pożyczkobiorcach właściwych zachowań ekonomicznych, w tym banki są lepiej przygotowane do radzenia sobie w sytuacjach kłopotów finansowych ich klientów (w szczególności do wymuszania reorganizacji). Dlatego podmioty, których kondycja finansowa i perspektywy rozwoju są słabsze, będą zwracać się do banków, mimo że te instytucje finansowe cechują się wyższym alternatywnym kosztem kapitału (opportunity cost of capital) niż inwestorzy na rynkach finansowych. 4. Banki jako instytucje zarządzające ryzykiem W najnowszym nurcie uzasadniania istnienia banków stawia się tezę, że instytucje te mają przewagę kosztową nad innymi podmiotami w zakresie zarządzania i redystrybuowania ryzyka w gospodarce. 29 Stąd podstawową działalnością banków jest zarządzanie ryzykiem. 30 Inwestorzy mają coraz większą świadomość, że z dokonywanymi przez nich inwestycjami związane jest ryzyko (w tym ryzyko negatywnego kształtowania się przyszłych stóp zwrotu z inwestycji). Stąd powstrzymują się od dokonania transakcji na rynku, gdyż nie wiedzą, jak zabezpieczyć się przed ryzykiem. Niechętnie korzystają z usług analityków finansowych, którzy oszacowaliby ryzyko, gdyż obawiają się, że mogą zostać oszukani (ryzyko wystąpienia moralnego hazardu). Rozwiązaniem problemu przekonania inwestora do korzystania z usług zarządzania ryzykiem jest zatrudnienie banku jako specjalisty (analityka) od ryzyka. Bank bowiem spełnia trzy funkcje: (1) Na zlecenie przedsiębiorcy przeprowadza badanie wpływu różnych wariantów kształtowania się czynników zewnętrznych (states of nature) na wyniki generowane przez projekt (analiza ryzyka). (2) Sprzedaje przedsiębiorcy instrument ograniczający ryzyko jego projektu (kontrola ryzyka). (3) Udziela kredytu przedsiębiorcy. Przez realizowanie funkcji (1) i (2) bank świadczy usługę zarządzania ryzykiem (delegated risk manager umocowany zarządca ryzykiem), natomiast kredytowanie przedsiębiorcy (3) sprawia, że zmniejsza się ryzyko wystąpienia hazardu moralnego, gdyż obydwa podmioty mają wspólny interes w powodzeniu projektu. 31 Taka relacja banku z klientem pozwala zredukować koszty delegowania zarządzania ryzykiem. Innymi słowy, między udzielaniem pożyczek oraz zarządzaniem ryzykiem istnie-

8 74 ją korzyści zakresu (economies of scope), które są źródłem przewagi banków nad innymi oferentami usług zarządzania ryzykiem. 32 Odmienne uzasadnienie istnienia banków jako instytucji, które pozwalają swoim klientom radzić sobie z ryzykiem zmienności cen na rynkach finansowych odwołuje się do długości funkcjonowania tych pośredników finansowych. Nie każdy indywidualny inwestor może tak długo lokować swoje środki na rynku finansowym, aby złagodzić ryzyko zmienności rynku. Natomiast stopy zwrotu oferowane przez pośredników finansowych charakteryzują się mniejszą zmiennością niż stopy zwrotu instrumentów finansowych oferowanych na rynkach finansowych. Innymi słowy, długo funkcjonujący pośrednicy finansowi (banki, zakłady ubezpieczeniowe) mogą być mechanizmem łagodzącym zmienność stóp zwrotu w czasie wynikającą z wahań koniunkturalnych na rynkach finansowych (intertemporal smoothing of risk). Dzieje się tak, gdyż pośrednicy finansowi mogą w długim czasie nabywać akcje i uzyskiwać dochody w postaci dywidend, ale oferują stopy zwrotu z depozytów niezależne od bieżących strumieni dywidend. Wynika to z faktu, że w okresach wysokich stóp zwrotu na rynkach finansowych pośrednicy finansowi mogą akumulować dochody z inwestycji finansowych, które przeznaczą na wypłaty dla swoich deponentów, gdy stopy rynkowe będą niższe Zakończenie Przedstawiony przegląd stanowisk teoretycznych pokazuje, że żadne z zaprezentowanych wyżej podejść, traktowane osobno, nie daje wyczerpującej odpowiedzi na pytanie o uzasadnienie znaczenia banku w pośrednictwie finansowym. Jedynie całościowe spojrzenie pozwala uchwycić specyfikę banku jako pośrednika finansowego. Ponadto, ze względu na fakt, że systemy finansowe podlegają ciągłej ewolucji, wydaje się niezbędne podejmowanie coraz to nowych badań mających na celu lepsze, głębsze zrozumienie roli banku w przekazywaniu środków między podmiotami nadwyżkowymi a deficytowymi.

9 75 Przypisy 1 Szerzej na temat funkcji systemu finansowego w gospodarce można znaleźć na przykład w: Polański Z., Wprowadzenie. System finansowy we współczesnej gospodarce rynkowej, w: System finansowy w Polsce, red. Pietrzak B., Polański Z., Woźniak B., Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2003, s Freixas X., Rochet J. C., Microeconomics of Banking, The MIT Press, 4th ed., Cambridge-London 1999, s Gorton G., Winton A., Financial Intermediation, w: Handbooks in Economics 21: Handbook of the Economics of Finance: Corporate Finance, red. Constantinides G., Harris M., Stulz R., Elsevier Science Publishers, North-Holland 2003, s Vives X., Banking competition and European integration, w: European financial integration, red. Giovannini A., Meyer C., Cambridge University Press, Cambridge 1991, s X. Freixas, J.C. Rochet, Microeconomics, dz. cyt., s S. Heffernan, Modern Banking, John Wiley & Sons, Chichester 2005, s Odmiennego zdania są M. Dewatripont i J. Tirole. Wskazują, że definicje banku odwołujące się do opisu czynności bankowych nie są w pełni zadowalające, gdyż i inne podmioty świadczą podobne usługi. Dlatego opowiadają się, aby traktować bank jak przedsiębiorstwo. A jego specyfika przejawia się w tym, że jego wierzycielami jest duża liczba drobnych, rozproszonych deponentów, którzy w normalnych warunkach nie mają możliwości znaczącego wpływu i kontroli instytucji, którym powierzyli swoje pieniądze. M. Dewatripont, J. Tirole, Efficient governance structure: implications for banking regulation, w: Capital markets and financial intermediation, red. C. Mayer, X. Vives, Cambridge University Press, Cambridge 1993, s D. Diamond, R. Rajan, Liquidity risk, liquidity creation and financial fragility: A theory of banking, Journal of Political Economy, vol. 109 nr 2 z 2001 r., s S. Heffernan, Modern, dz. cyt., s C.E.V. Borio, R. Filosa, The Changing Borders of Banking: Trends and Implications, Economic Paper, nr 43, BIS, Basel 1994, s A.K. Kashyap, R. Rajan, J.C. Stein, Banks as Liquidity Providers: An Explanation for the Coexistence of Lending and Deposit-Taking, The Journal of Finance, vol. 57, nr 1 z 2002 r., s Podobne spojrzenie na działalność pośredników finansowych jako dostarczycieli płynności zaproponowali B. Holmstrom i J. Tirole ( Private and Public Supply of Liquidity, Journal of Political Economy, vol. 106 z 1998 r., s. 1-40). 11 Na przykład Niemieckie określenie Hausbank odnosi się do banku, który towarzyszy podmiotom gospodarczym od momentu ich powstania, aż do końca działalności. C.E.V. Borio, R. Filosa, The Changing, dz. cyt., s Choć jest i taki pogląd, że struktura relacji między bankiem a klientami jest asymetryczna, tj. banki utrzymują długoterminowe relacje z jedynie kredytobiorcami. Nie ma natomiast takich związków z deponentami. J. Haubrich, Financial Intermediation, Delegated Monitoring, and Long-Term Relationships, Journal of Banking and Finance, vol. 13 z 1989 r., s H.E. Leland, D.H. Pyle, Informational asymmetries, financial structure and financial

10 76 intermediation, The Journal of Finance, vol. 32 z 1977 r., s Ten sposób uzasadnienia istnienia instytucji pośrednictwa finansowego nosi nazwę informationbased theory of financial intermediation. 14 Jako problem wiarygodności sprzedawcy i informacji określa się sytuację, w której nabywca informacji nie potrafi odróżnić informacji wiarygodniej od nierzetelnej lub nawet nieprawdziwej. Natomiast problem przywłaszczenia informacji dotyka producentów informacji i przejawia się tym, że nabywcy informacji mogą je dalej udostępniać bez wiedzy i zgody producenta, przez co ten ostatni nie uzyskuje planowanych przychodów z własnej sprzedaży wyprodukowanej przez siebie informacji. Por. S. Bhattacharya, P. Pfleiderer, Delegated Portfolio Management, Journal of Economic Theory, vol. 36 z 1985 r., s oraz H.E. Leland, D.H. Pyle, Informational, dz. cyt., s T.S. Campbell, W.A. Kracaw, Information production, market signalling, and the theory of financial intermediation, The Journal of Finance, vol. 35 z 1980 r., s Autorzy analizują znaczenie pośredników finansowych w ramach opisu funkcjonowania rynku kapitałowego (capital market). 16 H.E. Leland, D.H. Pyle, Informational, dz. cyt., s Pośrednik finansowy pozwala zatem uniknąć problemu gapowicza. 17 X. Freixas, J.C. Rochet, Microeconomics, dz. cyt., s. 29; M. Hellwig, Banking, financial intermediation and corporate finance, w: European financial integration, red. A. Giovannini, C. Meyer, Cambridge University Press, Cambridge 1991, s D. Diamond, Financial intermediation and delegated monitoring, Review of Economic Studies, The Society for Economic Analysis Limited, vol. 51 z 1984 r., s E.F. Fama, What s Different about Banks?, Journal of Monetary Economics, vol. 15 z 1985 r., s H.E. Leland, D.H. Pyle, Informational, dz. cyt., s D. Diamond, Monitoring and reputation: The choice between bank loans and directly placed debt, Journal of Political Economy, The University of Chicago, vol. 99 z 1991 r., s X. Freixas, J.C. Rochet, Microeconomics, dz. cyt., s ; G. Gorton, J. Kahn, The Design of Bank Loan Contracts, The Review of Financial Studies, The Society for Financial Studies, vol. 13, nr 2 z 2000 r., s P. Bolton, D. Sharfstein, Optimal Debt Structure and the Number of Creditors, Journal of Political Economy, vol. 104, nr 1 z 1996 r., s X. Freixas, J.C. Rochet, Microeconomics, dz. cyt., s Zwraca się na przykład uwagę na to, że kredyty bankowe cechuje większa elastyczność niż emisje papierów dłużnych (bonds). M. Berlin, Loan Reschedulings and the Size of the Banking Sector, Salomon Brothers Center for the Study of Financial Institutions Working Paper, New York University, New York M. Berlin, L.J. Mester, Debt Covenants and Renegotiation, Journal of Financial Intermediation, vol. 2 z 1992 r., s W tym artykule znajduje się także przegląd wcześniejszych rozważań teoretycznych na temat warunków umów długu i znaczenia możliwości jego renegocjacji.

11 26 T. Chemmanur, P. Fulghieri, Reputation, Renegotiation, and the Choice Between Bank Loans and Publicly Traded Debt, The Review of Financial Studies, The Society for Financial Studies, vol. 7 nr 3 z 1994 r., s M. Cantillo, A Theory of Corporate Capital Structure and Investment, The Review of Financial Studies, The Society for Financial Studies, vol. 17 nr 4 z 2004 r., s M. Cantillo, J. Wright, How, dz. cyt., s H. Hakenes, Banks as Delegated Risk Managers, Universität Mannheim Sonderforschungsbereich 504 Working Paper Series, nr 03-13, Mannheim 2003, s F. Allen, A.M. Santomero, The theory of financial intermediation, Journal of Banking & Finance, vol. 21 z 1998 r., s. 1462nn. 31 Dla uproszczenia swojej analizy H. Hakenes pomija zagadnienie ryzyka upadłości analityka. Przyznaje jednak, że gdyby przyjąć, iż także analityk może upaść, wówczas ryzyko kupione od przedsiębiorcy chciałby odsprzedać na rynku finansowym. W takim przypadku zarządzający ryzykiem na zlecenie (delegated risk manager) stałby się pośrednikiem finansowym (actual financial intermediary). H. Hakenes, Banks, dz. cyt., s H. Hakenes, Banks, dz. cyt., s F. Allen, D. Gale, Financial Markets, Intermediaries and Intertemporal Smoothing, Journal of Political Economy, vol. 105 z 1997 r., s