Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie ZESZYTY NAUKOWE. Z zagadnień funkcjonowania gospodarki polskiej. Nr 34

Transkrypt

1 Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie ZESZYTY NAUKOWE Z zagadnień funkcjonowania gospodarki polskiej Nr 34 Warszawa 2011

2 Recenzent: prof. dr hab. Wiesław Kowalczewski (Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle Orgmasz ) Tłumacz: mgr Małgorzata Czaplejewicz-Kołodzińska Rada Programowa: dr hab. inż. Kazimierz Worwa (przewodniczący) dr Ireneusz Michałków dr n. farm. Leszek Borkowski prof. dr hab. Henryk Bednarski prof. dr hab. Henryk Kirschner prof. dr hab. Stefan Kwiatkowski prof. dr hab. Zbigniew Krawczyk prof. dr hab. Wojciech Modzelewski prof. Karl Gratzer prof. Besrat Tesfaye prof. dr hab. Walery Nowikow dr hab. Alica Petrasova prof. dr Jurij Kariagin prof. dr hab. Wojciech Słomski prof. dr hab. Elżbieta Weiss dr Janusz Tanaś dr hab. Maciej Tanaś Komitet Redakcyjny: prof. dr hab. Janusz Gudowski (przewodniczący) prof. dr hab. Jan Szczepański prof. dr hab. Brunon Górecki dr hab. Marek Greniewski dr hab. Zdzisław Sirojć mgr Katarzyna Tomasińska (sekretarz redakcji) Zeszyty Naukowe ukazują się 3 razy w roku. Wersją pierwotną (referencyjną) czasopisma jest wydanie papierowe. Wydawca: Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie Warszawa, ul. Łabiszyńska 25 tel./fax /0 22/ wew katarzyna.tomasinska@uczelniawarszawska.pl Copyright by Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie Warszawa 2011 Spis treści Od Redakcji 7 MONOGRAFIE I STUDIA Cezary Tomasz szyjko Wpływ zarządzania rynkiem gazu na bezpieczeństwo energetyczne Polski 9 Lech kościelecki, Michał wereszczyński Źródła finansowania systemu ochrony zdrowia w Polsce 35 Maciej łuczak, Bogusława szulc Powiązania klastrowe w turystyce w Polsce 57 Tomasz rybnik Badania ciągłości działalności innowacyjnej polskich przedsiębiorstw 87 Anna gołębiowska Implikacje wprowadzenia Unii Gospodarczej i Walutowej w Europie 219 Varia Ryszard pachociński Oświata i kultura w dobie cywlizacji rynkowo-konsumpcyjnej 243 Druk i oprawa: INA Usługi Poligraficzne ina@skrzynka.pl ISSN Nakład 150 egz.

3 Recenzje, polemiki i sprawozdania Ireneusz Michałków Recenzja książki: L. Czarnecki, Biznes po prostu, Studio Emka, Warszawa Ireneusz Michałków Recenzja książki: J. Komorowski, Cele i wartości współczesnego przedsiębiorstwa. Ujęcie behawioralne, Oficyna Wydawnicza Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa Wskazówki dla autorów 269 Wydawnictwa Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej-Curie 273 CONTENTS From Editor 7 MONOGRAPHS AND STUDIES Cezary Tomasz Szyjko Management of the gas market and Poland s energy security 9 Lech Kościelecki, Michał Wereszczyński Sources of Financing Health Care System 35 Maciej Łuczak, Bogusława Szulc Cluster Connections in Polish Tourism 57 Tomasz Rybnik Research on Continuity of Innovative Performance of Polish Enterprises 87 Anna Gołębiowska Implications of Introduction of Economic and Currency Unity in Europe 219 VARIA Ryszard Pachociński Education and Culture in the Times of Commercial-Consumer Civilisation 243

4 Zeszyty Naukowe UW MSC nr 34 7 REVIEWS, POLEMICS AND REPORTS Ireneusz Michałków Book Review: L. Czarnecki, Biznes po prostu (Simply Business), Studio EMKA Publishing House, Warsaw Ireneusz Michałków Book Review: J. Komorowski, Cele i wartości współczesnego przedsiębiorstwa. Ujęcie behawioralne, (Aims and Values of Contemporary Enterprise. A Behavioural Approach), Szkoła Główna Handlowa Publishing House, Warsaw Od Redakcji Obecny numer Zeszytów Naukowych Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej-Curie jest poświęcony wybranym zagadnieniom funkcjonowania gospodarki polskiej. Autorzy prezentowanych prac zwracają uwagę zwłaszcza na wielostronność uwarunkowań naszej gospodarki. Mamy więc do czynienia z aspektem międzynarodowym (bezpieczeństwo energetyczne; implikacje wywołane przez Unię Gospodarczą i Walutową), jak i układem zależności wewnętrznych: powiązania klastrowe; finansowanie systemu ochrony zdrowia; trwałość działalności innowacyjnej polskich przedsiębiorstw. Są to kwestie trudne w praktycznej realizacji, a jednocześnie o wielkiej wadze zarówno społecznej, jak też makro- i mikroekonomicznej. Zagadnienia te stanowią nie tylko przedmiot naukowych analiz i wypowiedzi, ale i debat politycznych. Ze ściśle naukowego punktu widzenia ważna jest także strona metodologiczna, umożliwiająca głębsze poznanie przedstawianych kwestii.

5 Zeszyty Naukowe UW MSC nr 34 9 MONOGRAFIE I STUDIA Cezary Tomasz Szyjko Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach WPŁYW ZarządzaniA rynkiem gazu Na bezpieczeństwo energetyczne Polski Wprowadzenie Bezpieczeństwo państwa jest pojęciem złożonym, wieloaspektowym, podlegającym ewolucji znaczeniowej w kontekście ich znaczenia w wymiarze regionalnym i globalnym. W słownikach terminów definiowane jest jako stan, który daje poczucie pewności i gwarancję jego zachowania oraz szansę na doskonalenie. Obecnie mamy do czynienia z kolejnym przewartościowaniem tego pojęcia. Odchodzi w przeszłość tradycyjna koncepcja bezpieczeństwa, identyfikująca je z brakiem zagrożeń militarnych. Współcześnie zakres przedmiotowy bezpieczeństwa obejmuje nowe dziedziny. Stąd tzw. wielowymiarowość bezpieczeństwa. W świetle powyższego należy zaznaczyć, że zmienia się charakter współczesnych zagrożeń, a społeczeństwo polskie staje przed problemami nie tylko klęsk naturalnych, ale i technologicznych, a także aktów terroru. Konieczna jest więc stopniowa ewolucja narodowego systemu bezpieczeństwa w kierunku tworzenia kompleksowych i zintegrowanych narzędzi zarządzania kryzysowego, umożliwiających równoczesne wykorzystanie komponentów militarnych i cywilnych, na każdym poziomie reagowania, tj.: międzynarodowym, krajowym i regionalnym, w odniesieniu do maksymalnie szerokiego wachlarza zagrożeń o charakterze klimatyczno-energetycznym.

6 10 Cezary Tomasz Szyjko Wpływ zarządzania rynkiem gazu na bezpieczeństwo energetyczne Gaz ziemny jest coraz ważniejszym elementem bezpieczeństwa energetycznego Unii Europejskiej, pokrywającym czwartą część zaopatrzenia w źródła energii pierwotnej i wykorzystywanym głównie do wytwarzania energii elektrycznej, ogrzewania, jako surowiec przemysłowy i jako paliwo w transporcie. Europa potrzebuje w pełni funkcjonującego, połączonego i zintegrowanego wewnętrznego rynku energii gazu. UE wdraża 3-ci Pakiet Infrastruktury Energetycznej, którego ważnym elementem jest Polska. 1 W perspektywie żadne państwo członkowskie nie może znaleźć się na tzw. wyspie gazowej ze względu 2 na brak infrastruktury połączeń z resztą Unii. połączeń z resztą Unii. 2 Źródło: PGNiG PGNiG Rys. Rys. 1: 1: Dominujący gracze na rynku gazowym w w Europie Europie 1 Trzeci Dominujący Pakiet Energetyczny gracze na gazowym wszedł rynku w życie Europy z dniem nowelizują 3 marca swoje 2011 strategie roku. Niestety w kontekście do dnia 3- dzisiejszego nie wszedł on w Polsce w pełnym zakresie. Dokumenty prawne związane go pakietu (patrz Rys. 1). Dotychczasowe dokumenty nie ujmowały przede wszystkim kryzysu z 3. Pakietem Legislacyjnym : Regulacja EC 713/2009 z 13 lipca 2009 ustanawiająca finansowego Agencję ds. i będących Współpracy jego następstwem Regulatorów zmian Energii popytu na (ACER); surowiec. Regulacja Ostatnie trzy EC lata 714/2009 to również z zmiany 13 lipca jakie 2009 przyniósł o warunkach gaz łupkowy: dostępu większa do podaż sieci krajowego związanych surowca z trans-graniczną w USA oraz rozwój wymianą rynku energii elektrycznej; Regulacja EC 715/2009 z 13 lipca 2009 o warunkach dostępu do LNG. Ten okres wiąże się także z intensyfikacją prac nad rozbudową infrastruktury przesyłowej, sieci przesyłowych gazu ziemnego; Dyrektywa 2009/72/EC z 13 lipca 2009 dotycząca nowych wspólnych połączeń zasad międzysystemowych dla wewnętrznego i rozpoczęciem rynku energii budowy elektrycznej; terminali Dyrektywa LNG w Europie. 2009/73/EC Nowe plany z 13 gazowych lipca 2009 potentatów dotycząca pokazują wspólnych świadomość zasad dla firm, wewnętrznego iż liberalizacja rynku rynku gazu ziemnego. gazu w Unii 2 Europejskiej C.T. Szyjko, wpłynęła Nowa na europejska osłabienie dominującej strategia rozwoju pozycji największych infrastruktury spółek, energetycznej, a co za tym Nowa idzie, Energia, nr 2(20)/2011 s konieczne stało się poszukiwanie nowych obszarów realizacji zysków. Dominujący gracze na gazowym rynku Europy nowelizują swoje strategie w kontekście 3-go pakietu (patrz Rys. 1). Dotychczasowe dokumenty nie ujmowały przede wszystkim kryzysu finansowego i będących jego następstwem zmian popytu na surowiec. Ostatnie trzy lata to również zmiany jakie przyniósł gaz łupkowy: większa podaż krajowego surowca w USA oraz rozwój rynku LNG. Ten okres wiąże się także z intensyfikacją prac nad rozbudową infrastruktury przesyłowej, nowych połączeń międzysystemowych i rozpoczęciem budowy terminali LNG w Europie. Nowe plany gazowych potentatów pokazują świadomość firm, iż liberalizacja rynku gazu w Unii Europejskiej wpłynęła na osłabienie dominującej pozycji największych spółek, a co za tym idzie, konieczne stało się poszukiwanie nowych obszarów realizacji zysków. Odpowiednie, zintegrowane i niezawodne sieci gazowe to nie tylko podstawowy warunek realizacji celów polityki energetycznej UE, ale również warunek realizacji strategii gospodarczej UE. Rozwój infrastruktury gazowj pozwoli UE nie tylko zapewnić prawidłowo funkcjonujący wewnętrzny rynek energii, ale zwiększy też bezpieczeństwo dostaw, umożliwi integrację różnych źródeł energii, zwiększy efektywność energetyczną oraz zapewni konsumentom korzyści wynikające ze stosowania nowych technologii i inteligentnego wykorzystania energii. 3 Korytarz Północ-Południe UE rozumie, że płaci wysoką cenę za swoją przestarzałą infrastrukturę energetyczną, którą charakteryzują słabe połączenia międzysystemowe. W styczniu 2009r. rozwiązaniom na rzecz wyeliminowania przerw w dostawie gazu w Europie Wschodniej przeszkodził brak opcji zwrotnego przepływu gazu oraz niewłaściwa infrastruktura połączeń międzysystemowych i magazynowania. Ryzyko i koszt przerw w dostawach oraz straty znacznie się zwiększą, jeżeli UE nie zainwestuje pilnie w inteligentne, efektywne i konkurencyjne rurociągi i nie wykorzysta swojego potencjału poprawy efektywności energetycznej. Zwiastunem nowej unijnej polityki jest gazociąg w Slobodnicy. To część inwestycji związanych z tworzeniem 3 B. Jankowski, Ocena skutków zaostrzenia unijnej polityki klimatycznej dla Polski, ze szczególnym uwzględnieniem sektora elektroenergetycznego do roku 2050, Elektroenergetyka. Współczesność i Rozwój, nr 4(6)/2010, s.138.

7 Korytarz Północ-Południe 12 Cezary Tomasz Szyjko Wpływ zarządzania rynkiem gazu na bezpieczeństwo energetyczne PGNiG Źródło: PGNiG Rys. 2: Rys. Struktura 2: Struktura popytu popytu na na gazu gazu w Europie w Europie energetycznego korytarza Północ-Południe, który ma połączyć państwa UE z Europy Środkowej - od gazoportu w Świnoujściu do takiego terminalu w Chorwacji zintegrowane i gazociągu i niezawodne Nabucco, sieci który gazowe będzie dostarczać to nie tylko gaz ze podstawowy złóż warunek dpowiednie, ji celów nad polityki Morzem energetycznej Kaspijskim. UE, ale również warunek realizacji strategii gospodarczej Po dwóch latach budowy w sierpniu br. otwarto rurociąg, który pozwoli zwój infrastruktury Chorwacji sprowadzać gazowj pozwoli gaz z Węgier UE i w nie drugą tylko stronę zapewnić dostarczać prawidłowo skroplony funkcjonujący rzny rynek surowiec energii, z gazoportu ale zwiększy nad Adriatykiem. też bezpieczeństwo Nowy gazociąg dostaw, z umożliwi miejscowości integrację różnych Slobodnica we wschodniej Chorwacji do miasta Varosfold w środkowych energii, Węgrzech zwiększy ma efektywność 290 km długości energetyczną i kosztował 395 oraz mln zapewni euro. Jedna konsumentom trzecia korzyści ące ze stosowania nowych technologii i inteligentnego wykorzystania energii. 3 rury budowanej od 2009 r. leży w Chorwacji, a reszta na terenie Węgier. Rurą można transportować w obu kierunkach 6,5 mld m sześc. gazu rocznie. To dwa razy więcej niż roczne zużycie gazu w Chorwacji, która na dodatek dwie trzecie zapotrzebowania na gaz pokrywa z własnych złóż i importuje tylko ok. 1 mld m sześc. gazu rocznie. 4 Nowa rura pozwoli dostarczać z Węgier gaz także do Bośni, ale również wtedy moce przesyłowe gazociągu nie będą w pełni wykorzystane. Większe szanse na to są w przyszłości, gdy zakończy się budowa gazoportu na chorwackiej wyspie Krk nad Adriatykiem. Wtedy oddana teraz do eksploatacji rura będzie transportować do Europy Środkowej surowiec dostarczany w skroplonej postaci do nowego terminalu. Będzie to część nowego korytarza energetycznego Północ-Południe, który ma połączyć nowe źródła dostaw gazu do Europy Środkowej - od gazoportu w polskim Świnoujściu do gazociąg Nabucco ze złóż nad Morzem Kaspijskim. 5 Podstawowym warunkiem powodzenia korytarza jest zapewnienie dostępności wszystkich elementów korytarza (zasobów gazu, infrastruktury transportowej i podstawowych umów) zarówno we właściwym czasie, jak i w znacznym zakresie. Dotychczas dokonano znacznego postępu w tym kierunku. Dzięki pomocy finansowej ze strony Komisji (programy EPNG lub TEN-E) i wielkim staraniom przedsiębiorstw będących operatorami gazociągów, określone projekty transportowe, czyli Nabucco, ITGI, TAP i White Stream są już na etapie opracowywania i ocenia się również inne opcje. Projektom Nabucco i Posejdon, podmorskiemu połączeniu międzysystemowemu na linii Włochy-Grecja stanowiącemu część ITGI, przyznano częściowe zwolnienie z wymogu zapewnienia dostępu stronom trzecim (tzw. zwolnienie na podstawie art. 22 ) (dostęp r.). 5 C.T. Szyjko, Potencjał rozwoju energetyki gazowej w świetle najnowszych inicjatyw UE, Wiadomości Naftowe i Gazownicze, nr 3(155), Kraków 2011, s K. Kwiecień, Trzeci pakiet liberalizacyjny, wystąpienie na sympozjum perspektywy rynku gazowego w Polsce, Warszawa, 2 grudnia 2010 r., (dostęp r.).

8 14 Cezary Tomasz Szyjko Wpływ zarządzania rynkiem gazu na bezpieczeństwo energetyczne Rys. 3: Mapa połączeń gazowych w Europie Środkowej Rys. 3: Mapa połączeń gazowych w Europie Środkowej Źródło: Centrum Analiz NaftaGaz.pl Źródło: opis Centrum mapy: Analiz NaftaGaz.pl 1. opis Elementy mapy: korytarza gazowego Północ-Południe Planowany Elementy korytarza gazociąg gazowego Polska-Litwa Północ-Południe Europejska Planowany gazociąg część Polska-Litwa planowanego gazociągu Nabucco 4. Terminal LNG 5. Terminal LNG Adria Liberalizacja polskiego rynku To właśnie Polska zrobiła pierwszy krok w kierunku utworzenia korytarza Północ-Południe. Wkrótce gaz popłynie ukończonym już po stronie polskiej połączeniem z Czechami w okolicach Cieszyna. W ten sposób zyskujemy fizyczne połączenie z całą siecią gazociągów i gazowym węzłem w Baumgarten (Austria). Zdaniem doradcy zarządu Biura Projektów Gazoprojekt Adama Matkowskiego, budowa kilku połączeń międzysystemowych jest korzystniejsza niż jeden wielki projekt. Znane są plany budowy łącznika ze Słowacją w okolicach przełęczy Łupkowskiej. Ma to sens, jeśli Słowacy połączą się z Węgrami. Wtedy będzie można tłoczyć tamtędy ok. 3,5 mld m sześciennych gazu rocznie - powiedział Matkowski. 7 Dodał, że to połączenie będzie uzupełnieniem łącznika pod Cieszynem. Matkowski ocenił, że w te plany dobrze wpisuje się projekt gazociągu Nabucco (z Iranu). Zaznaczył, że jeżeli zostanie on dociągnięty do węzła w Baumgarten, to dzięki konektorom Polska zyska bezpośredni dostęp do niego. Polska potrzebuje w pełni funkcjonującego, połączonego i zintegrowanego dostępu do wewnętrznego rynku UE w obszarze energii. Zdaniem ekspertów za 3-5 lat Polsce zacznie brakować energii, a deficyt gazu spowoduje wzrost cen. Dotychczasowe połączenie międzysystemowe z Europą są za słabe aby importować energię. W Polsce największy wpływ na funkcjonowanie rynku gazu miało wprowadzenie liberalnych reform prawnych. Ale niestety np. wykorzystanie w praktyce prawa zmiany sprzedawcy energii elektrycznej wciąż obarczone jest ograniczeniem - zakłady energetyczne, mając monopol geograficzny, nie kwapią się do informowania swoich klientów o możliwości zmiany dostawcy energii elektrycznej. 8 Również rynek gazu ziemnego wciąż czeka na zmiany. Podjęte dotychczas działania służące liberalizacji rynku gazu, jak dotąd w niewiel- 7 Wystąpienie w czasie debaty Plan Marshalla dla infrastruktury, Warszawa, 22 lutego 2011 r., (dostęp r.). 8 B. Ekstowicz, Uwarunkowania dyplomatyczne i prawne UE w stymulowaniu rozwoju sektora energetycznego w subregionie europejskim. konsekwencje polityki zagranicznej dla systemu elektroenergetycznego w Polsce, Elektroenergetyka. Współczesność i Rozwój, nr 4(6)/2010, s. 156.

9 16 Cezary Tomasz Szyjko Wpływ zarządzania rynkiem gazu na bezpieczeństwo energetyczne kim zakresie przyczyniły się do zwiększenia konkurencyjności gospodarki i wyrównania standardów życia między Polską a pozostałymi krajami UE. Nie doprowadzono do rozbicia monopolu, czego przejawem jest brak dostaw gazu opartych na wykorzystaniu zasady TPA. Brak niezbędnych ustaw regulujących rynek gazu ziemnego przyczynia się do groźby nieoczekiwanego wzrostu cen i zwiększenia ryzyka kryzysu energetycznego. 9 Szansą na uzdrowienie sytuacji jest pojawienie się na rynku gazu konkurencji. Być może taka sytuacja będzie miała miejsce jeżeli uruchomione zostaną polskie złoża gazu łupkowego, którymi zainteresowane są nie tylko PGNiG, ale też Shell, BP czy Gazprom. Wstępne szacunki określają wielkość polskich zasobów tego gazu między 1,5 a 3 bln m. sześc. Mogłyby to pokryć krajowe zapotrzebowanie na gaz ziemny przez 100 lat, bo roczne zużycie w Polsce to ok. 14 mld m. sześc. - Jesteśmy zdeterminowani, aby wydobycie gazu łupkowego w Polsce stało się faktem, stwierdził premier Donald Tusk. 10 Przypomnijmy, że kluczowe elementy polityki energetycznej Polski obejmują: budowę terminalu LNG w Świnoujściu, zwiększenie podziemnych magazynów gazu, rozszerzenie systemu przesyłu i dystrybucji, zwiększenie krajowego wydobycia gazu ziemnego, w tym łupkowego grudnia 2010r. weszło w życie Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 994/2010 z dnia 20 października 2010r. w sprawie środków zapewniających bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego i uchylenia dyrektywy Rady 2004/67/WE. Biorąc pod uwagę znaczenie gazu w koszyku energetycznym Unii, podejmowane są wszelkie kroki niezbędne do zapewnienia nieprzerwanych dostaw, zwłaszcza w przypadku wystąpienia trudnych warunków klimatycznych lub na wypadek zakłócenia dostaw. 9 C.T. Szyjko, Ewolucja polskiego prawa w świetle trzeciego pakietu liberalizacyjnego, kwartalnika Elektroenergetyka. Współczesność i Rozwój nr 5(7), Warszawa C.T. Szyjko, Gorączka złota XXI wieku, Wiadomości Naftowe i Gazownicze, nr 5(157), Kraków 2011, s M. Kaliski, Założenia polityki energetycznej, wystąpienie na IV CEE Gas Summit, Warszawa r., (dostęp r.). Uznaje się, że cele te należy realizować poprzez zastosowanie najbardziej opłacalnych środków, tak aby nie zaszkodzić względnej konkurencyjności tego paliwa w porównaniu z innymi. 12 Na mocy dyrektywy Rady 2004/67/ WE po raz pierwszy ustanowiono na szczeblu Wspólnoty ramy prawne mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa dostaw gazu oraz właściwego funkcjonowania wewnętrznego rynku gazu w przypadku zakłóceń w dostawach gazu. Rynek gazu ziemnego w Polsce jest regulowany praktycznie w gazu ramach ziemnego każdego w Polsce segmentu. jest regulowany Dodatkowo, praktycznie modele w ramach regulacji każdego stosowane segmentu. Rynek Dodatkowo, w Polsce modele prowadzą regulacji do stosowane powstawania w Polsce nieefektywności prowadzą do powstawania oraz nieefektywności nie przyczyniają się przyczyniają do rozwoju się do rozwoju rynku rynku gazu gazu oraz oraz wzrostu konkurencji. konkurencji. oraz nie Rys. Rys. 4: 4: Charakterystyka porównawcza ram regulacyjnych rynku gazu gazu w Polsce w Polsce i UE i UE Źródło: Ernst&Young Źródło: Ernst&Young Opracowanie wspólnych kryteriów minimalnych dotyczących bezpieczeństwa dostaw gazu powinno Opracowanie zapewnić w wspólnych tym zakresie równe kryteriów warunki minimalnych konkurencji, z dotyczących uwzględnieniem bezpieczeństwa i regionalnej, dostaw gazu oraz stworzyć powinno istotne zapewnić zachęty do w budowy tym zakresie niezbędnej równe infrastruktury warun- i do specyfiki krajowej podniesienia ki konkurencji, poziomu z gotowości uwzględnieniem na wypadek specyfiki sytuacji kryzysowej. krajowej Współodpowiedzialność i regionalnej, oraz za bezpieczeństwo stworzyć istotne dostaw zachęty gazu do spoczywa budowy na niezbędnej przedsiębiorstwach infrastruktury gazowych, i do podniesienia poziomu w gotowości szczególności na za wypadek pośrednictwem sytuacji właściwych kryzysowej. organów Współodpo- tych państw państwach członkowskich, członkowskich oraz Komisji w granicach zakresu działalności i kompetencji każdego z tych 12 podmiotów. również (dostęp powinny przyczyniać r.). się do zapewniania bezpieczeństwa dostaw gazu w W stosownych przypadkach krajowe organy regulacyjne, o ile nie są one właściwymi organami, granicach zakresu działalności i kompetencji tych podmiotów zgodnie z dyrektywą 2009/73/WE. 13 Niezadowolenie polskich odbiorców w segmencie handlu gazem jest bezpośrednią konsekwencją braku konkurencji na rynku, ze względu na niedostosowanie polskiego systemu regulacji do potrzeb

10 18 Cezary Tomasz Szyjko Wpływ zarządzania rynkiem gazu na bezpieczeństwo energetyczne wiedzialność za bezpieczeństwo dostaw gazu spoczywa na przedsiębiorstwach gazowych, państwach członkowskich, w szczególności za pośrednictwem właściwych organów tych państw członkowskich oraz Komisji w granicach zakresu działalności i kompetencji każdego z tych podmiotów. W stosownych przypadkach krajowe organy regulacyjne, o ile nie są one właściwymi organami, również powinny przyczyniać się do zapewniania bezpieczeństwa dostaw gazu w granicach zakresu działalności i kompetencji tych podmiotów zgodnie z dyrektywą 2009/73/WE. 13 Niezadowolenie polskich odbiorców w segmencie handlu gazem jest bezpośrednią konsekwencją braku konkurencji na rynku, ze względu na niedostosowanie polskiego systemu regulacji do potrzeb gospodarki. Modyfikacja systemu regulacyjnego jest warunkiem koniecznym dla powstania nowych podmiotów w segmencie handlu gazem. 14 Rys. 5: Kluczowe wyzwania otoczenia regulacyjnego w Polsce Rys. 5: Kluczowe wyzwania otoczenia regulacyjnego w Polsce Mechanizm cenowy Marek Kamiński, Dyrektor w dziale Doradztwa Biznesowego, Departament Gazu, z Ernst&Young zauważa, że wprawdzie liberalizacja oznacza obniżkę cen, ale rynek działa na innych zasadach i powinno się mówić Źródło: Ernst&Young o tzw konwergencji Mechanizm cenowej. cenowy Priorytetem powinna być ochrona odbiorców wrażliwych. Marek Andrzej Kamiński, Dyrektor Szczęśniak, w dziale Doradztwa ekspert Biznesowego, rynku Departament paliw, jest Gazu, zdania, z że Ernst&Young zauważa, że wprawdzie liberalizacja oznacza obniżkę cen, ale rynek działa na innych rynek powinien być narzędziem a nie celem samoistnym w sobie. - Polska zasadach i powinno się mówić o tzw konwergencji cenowej. Priorytetem powinna być ochrona polityka energetyczna jest niekoherentna, a polska gospodarka nie jest dziś odbiorców wrażliwych. Andrzej Szczęśniak, ekspert rynku paliw, jest zdania, że rynek powinien gotowa na takie być narzędziem podniesienie a celem samoistnym cen w jakie sobie. - szykuje Polska polityka nam energetyczna liberalizacja, jest niekoherentna, byłby to szok dla naszej a polska gospodarki. gospodarka nie jest dziś Na gotowa decyzje na takie podniesienie inwestycyjne cen jakie szykuje w nam elektroenergetyce liberalizacja, byłby to szok dla naszej gospodarki. Na decyzje inwestycyjne w elektroenergetyce będzie miała będzie miała wpływ cena wydobycia gazu łupkowego. wpływ cena wydobycia gazu łupkowego. Rys. 6: Projekcja cen gazy Rys. 6: źródło: źródło: Źródło: Ernst&Young Źródło: Ernst&Young Mechanizm cenowy Marek Kamiński, Dyrektor w dziale Doradztwa Biznesowego, Departament Gazu, z 13 C.T. Szyjko, Prawo gazowe: mit czy rzeczywistość?, Wiadomości Naftowe i Gazownicze, nr 4(156), Ernst&Young zauważa, Kraków że wprawdzie 2011, s. liberalizacja oznacza obniżkę cen, ale rynek działa na innych 14 zasadach Materiały i powinno z debaty się pt.: mówić LIBERALIZM o tzw konwergencji CZY LESEFERYZM?, cenowej. Priorytetem , powinna być Muzeum ochrona odbiorców Gazownictwa, wrażliwych. Warszawa. Andrzej Szczęśniak, ekspert rynku (dostęp paliw, z dnia jest zdania, ). że rynek powinien być narzędziem a nie celem samoistnym w sobie. - Polska polityka energetyczna jest niekoherentna, a polska gospodarka nie jest dziś gotowa na takie podniesienie cen jakie szykuje nam liberalizacja, byłby to szok dla naszej gospodarki. Na decyzje inwestycyjne w elektroenergetyce będzie miała Cena ropy naftowej determinuje cenę zakupu gazu ziemnego. Formuła kalkulująca wysokość ceny gazu pochodzącego z importu bazuje na średniej 9 miesięcznej cenie koszyka produktów ropopochodnych i jest silnie skorelowana z ceną ropy naftowej. Pomimo dynamicznego wzrostu 9-miesięcznej średniej ceny produktów ropopochodnych, cena taryfowa gazu pozostała do chwili obecnej na niezmienionym poziomie. 15 W trzecim pakiecie zobowiązuje się organy regulacyjne do uwzględnienia skutków podejmowanych przez nie decyzji dla całego rynku wewnętrznego UE. Oznacza to, że nie powinny one oceniać inwestycji wyłącznie na podstawie korzyści w swoim państwie członkowskim, ale na podstawie korzyści na skalę całej UE. Ustalanie taryf nadal odbywa się na poziomie krajowym i na tym poziomie podejmuje się także kluczowe de- 15 C.T. Szyjko, Amerykańskie inwestycje w polską energetykę, Wiadomości Naftowe i Gazownicze, nr 5(157), Kraków 2011, s

11 ceny gazu pochodzącego z importu bazuje na średniej 9 miesięcznej cenie koszyka produktów ropopochodnych i jest silnie skorelowana z ceną ropy naftowej. Pomimo dynamicznego wzrostu 9- miesięcznej średniej ceny produktów ropopochodnych, cena taryfowa gazu pozostała do chwili obecnej na niezmienionym poziomie Cezary Tomasz Szyjko Wpływ zarządzania rynkiem gazu na bezpieczeństwo energetyczne Rys. 7: Mechanizm cenowy ropy naftowej vs. cena taryfowa gazu ziemnego PGNiG Rys. 7: Mechanizm cenowy ropy naftowej vs. cena taryfowa gazu ziemnego PGNiG nowy system taryfowy ma być etapem pośrednim przed wdrożeniem pełnego modelu Entry-Exit i bazował będzie na uproszczonych założeniach. zróżnicowane stawki taryfowe będą prawdopodobnie wprowadzone w kolejnym okresie taryfowym i będą bazować na średnich kosztach bądź na długoterminowych kosztach krańcowych. nowy model taryfowy niekoniecznie umożliwiał będzie dokonywanie rezerwacji mocy reverseflow, natomiast ułatwi wprowadzenie tej możliwości w przyszłości. 17 Rys. 8: Mapa systemów taryfowych w krajach UE Rys. 8: Mapa systemów taryfowych w krajach UE Źródło: Ernst&Young Źródło: Ernst&Young W trzecim pakiecie zobowiązuje się organy regulacyjne do uwzględnienia skutków cyzje w sprawie projektów infrastruktury połączeń międzysystemowych. podejmowanych przez nie decyzji dla całego rynku wewnętrznego UE. Oznacza to, że nie powinny Krajowe organy regulacyjne tradycyjnie dążą do zminimalizowania taryf, one oceniać inwestycji wyłącznie na podstawie korzyści w swoim państwie członkowskim, ale na a to może skutkować niezapewnieniem koniecznej stopy zwrotu projektów podstawie korzyści na skalę całej UE. Ustalanie taryf nadal odbywa się poziomie krajowym i na oferujących korzyści w szerszym wymiarze regionalnym lub problemami tym poziomie podejmuje się także kluczowe decyzje w sprawie projektów infrastruktury połączeń z alokacją kosztów w wymiarze transgranicznym, trudnościami z projektami uwzględniającymi zastosowanie innowacyjnych technologii lub pro- międzysystemowych. Krajowe organy regulacyjne tradycyjnie dążą do zminimalizowania taryf, a to jektami może skutkować zapewniającymi niezapewnieniem jedynie koniecznej bezpieczeństwo stopy zwrotu projektów dostaw. oferujących 16 korzyści w szerszym wymiarze regionalnym lub problemami z alokacją kosztów w wymiarze transgranicznym, Zgodnie z zaleceniami UE, GIE i CEER przeważająca większość krajów Unii Europejskiej wprowadziła już system taryf przesyłowych Entry- trudnościami z projektami uwzględniającymi zastosowanie innowacyjnych technologii lub projektami zapewniającymi jedynie bezpieczeństwo dostaw. -Exit. Polski OSP prawdopodobnie wdroży system 16 Entry Exit pod koniec roku Zgodnie Koszyści z zaleceniami z systemu UE, GIE i CEER Entry Exit przeważająca dla polskiego większość krajów rynku Unii gazu: Europejskiej wprowadziła polskie już ustawodawstwo, system taryf przesyłowych które ma Entry-Exit. kluczowe Polski znaczenie OSP prawdopodobnie w procesie wdroży taryfikacji Entry Exit systemu pod koniec przesyłowego roku Koszyści gazu z systemu ziemnego, Entry Exit nie dla zostało polskiego zaktualizo- rynku gazu: system wane do wymogów trzeciego pakietu legislacyjnego UE, jednak Gaz- 15 C.T. Szyjko, Amerykańskie inwestycje w polską energetykę, Wiadomości Naftowe i Gazownicze, nr 5(157), Kraków -System 2011, s obecnie finalizuje prace nad nową taryfą Entry-Exit. 16 C.T. nowy Szyjko, system Ludzki ślad na taryfowy Ziemi, Biznes Entry-Exit & Ekologia, nr powinien 98/2011, s zostać wdrożony w 2011 roku. 16 C.T. Szyjko, Ludzki ślad na Ziemi, Biznes & Ekologia, nr 98/2011, s Źródło: Ernst&Young Źródło: Ernst&Young 17 Strategia inwestycji Materiały z debaty pt.: LIBERALIZM CZY LESEFERYZM?, , Muzeum Gazownictwa, W celu Warszawa. liberalizacji rynku gazu utworzono w (dostęp Polsce operatora z dnia ). gazowego systemu przesyłowego Gaz System S.A. Do 2020 r. państwowy Gaz-System zainwestuje co najmniej 10 mld zł w gazoport i nowe gazociągi. Polska infrastruktura gazowa jest w stanie powolnej degradacji. Prawie nie inwestowaliśmy w nią od czasu zmiany systemu politycznego, czyli od ponad 20 lat. Potrzeby są ogromne środki: do 2030 roku musimy zainwestować w energetykę około

12 22 Cezary Tomasz Szyjko Wpływ zarządzania rynkiem gazu na bezpieczeństwo energetyczne Rys. 9: Plany Gaz-Systemu Strategia inwestycji W celu liberalizacji rynku gazu utworzono w Polsce operatora gazowego systemu przesyłowego Gaz System S.A. Do 2020 r. państwowy Gaz-System zainwestuje co najmniej 10 mld zł w gazoport i nowe gazociągi. Polska infrastruktura gazowa jest w stanie powolnej degradacji. Prawie nie inwestowaliśmy w nią od czasu zmiany systemu politycznego, czyli od ponad 20 lat. Potrzeby są ogromne środki: do 2030 roku musimy zainwestować w energetykę około 320 mld. euro. Taka suma to ogromny wysiłek dla kraju. Gaz-System myśli już o rurach do transportu gazu łupkowego. Strategia Gaz-Systemu do 2020r. przewiduje, że nie zabraknie pracy budowniczym gazociągów. W tym czasie firma ta chce stworzyć w Polsce system rur do transportu gazu, który będzie importowany za pośrednictwem gazoportu w Świnoujściu, a ponadto zintegrować krajową sieć z rurami u naszych sąsiadów z UE. W połowie 2014 r. zostanie uruchomiony gazoport i do tego czasu powstanie też ok. 1 tys. km nowych gazociągów - głównie do transportu surowca z terminalu, ale także rur likwidujących wąskie gardła w dotychczasowym systemie. Już do końca tego roku zostanie otwarty łącznik gazowy z Czechami i zakończy się rozbudowa połączenia z niemieckimi gazociągami w Zgorzelcu. - Zaplanowaliśmy na to 8 mld zł, ale jestem przekonany, że uda się obniżyć wydatki, nawet o 1 mld zł - powiedział prezes Gaz-Systemu Jan Chadam. Firma ma już wszystkie zezwolenia środowiskowe i większość pozwoleń na budowę, a do końca roku powinna mieć także wszystkie umowy z wykonawcami. Nie ma problemów z finansowaniem tych inwestycji. Z funduszy UE dostaniemy 1,76 mld zł, a komercyjne banki wykupią obligacje Gaz-Systemu za 1,7 mld zł. Chadam powiedział też, że Europejski Bank Inwestycyjny przyzna na 20 lat po 600 mln zł kredytu na gazoport i nowe gazociągi. Resztę Gaz-System wyłoży z własnej kasy. Spółka deklaruje też, że nie zbierać pieniędzy na inwestycje, podnosząc opłaty za transport gazu. - Chcemy zapewnić przychody spółki, zwiększając ilość przesyłanego gazu - powiedział Chadam. W Świnoujściu firma planuje zbudować elektrownię, aby uzyskać energię do regazyfikacji skroplonego gazu. I przymierza się do magazynowania gazu na własną rękę, poza magazynami PGNiG. 18 W drugiej połowie dekady Gaz-System chce jeszcze wybudować do 800 km nowych gazociągów, głównie na południu Polski, jako część inwestycji związanych z tworzeniem energetycznego korytarza Północ-Południe. - Koszt to ok. 3 mld zł. Z naszej kasy możemy wydawać przez cztery lata po 700 mln zł i trzeba będzie pożyczyć tylko 0,5 do 1 mld zł Luzik - ocenił Chadam. Te plany nie obejmują połączenia z Litwą i państwami nadbałtyckimi, które do 2015 r. powinny być zintegrowane z europejską siecią gazociągów - jak w tym roku zdecydowali przywódcy UE. Według Chadama budowa takiego połączenia nie ruszy wcześniej niż w latach i zależy od dofinansowania przez UE. Gaz-System nie przesądził też, czy będzie 18 E. Rowińska, Kancelaria Lengiewicz Wrońska Berezowska, WVpage/pages/article.php/17781/articleb (dostęp r.).

13 24 Cezary Tomasz Szyjko Wpływ zarządzania rynkiem gazu na bezpieczeństwo energetyczne budować połączenie ze Słowacją, czy rozbuduje łącznik z Czechami, aby można nim było przesyłać ponad 2,5 mld m sześc. gazu rocznie. W fazie rozważań jest budowa rur do transportu gazu łupkowego, jeśli ruszy jego eksploatacja w Polsce. 19 Pozycja monopolisty Polski sektor gazu ziemnego odczuwa negatywne efekty braku liberalizacji rynku. PGNiG S.A., który jest praktycznie jedynym importerem gazu ziemnego z Rosji, faktycznie kontroluje rynek hurtowy gazu w Polsce. Grupa PGNiG jest także właścicielem sześciu regionalnych operatorów systemów dystrybucyjnych. Ponadto PGNiG jest jedynym właścicielem i wyznaczonym operatorem wszystkich podziemnych magazynów gazu ziemnego w Polsce. Zdaniem ekspertów PGNiG dominuje na rynku detalicznym z udziałem ok. 98%. Zaktualizowana w lipcu br. strategii Grupy Kapitałowej PGNiG do 2015 roku nie wprowadza rewolucyjnych zmian, lecz dostosowuję plany koncernu do obecnych trendów na rynku gazu w UE i zabezpiecza jego przyszłość finansową w obliczu pojawienia się konkurencji. Wiele elementów jest konsekwencją przeniesienia ciężaru inwestycji infrastrukturalnych na Gaz-System. W stosunku do strategii PGNiG z 2008 roku, nowa wersja racjonalizuje dążenia spółki, która zrezygnowała z aspiracji zbudowania pozycji koncernu międzynarodowego, skupiając się na rozwoju międzynarodowej działalności poszukiwawczo wydobywczej w kluczowych regionach oraz zwiększeniu kompetencji w obszarze złóż niekonwencjonalnych oraz podmorskich. 20 Obok 15 koncesji poszukiwawczych, na obszarze których prawdopodobne jest występowanie złóż gazu łupkowego, PGNiG posiada również 6 koncesji ze złożami gazu zamkniętego (tight gas). Wymiernych efektów spółka spodziewa się w perspektywie 5-10 lat. Poza terytorium Polski, 19 Materiały konferencyjne, Optymalne wykorzystanie nowego źródła energii w Polsce, Warszawa Centrum Nauki Kopernik, program (dostęp z dnia ). 20 Raport sporządzony przez U.S. National Petroleum Council Papers/29-TTG-Unconventional-Gas.pdf (dostęp z dnia ) kluczowymi obszarami działalności PGNiG jest Morze Północne (udziały w 10 koncesjach), Egipt (szacowane rezerwy 22 mln ton ropy naftowej), Libia (146 mld m sześc. gazu i 15 mln ton kondensatu), Dania (2,9 mln ton ropy) oraz Pakistan (12-13 mld m sześc. gazu). 21 Na 2015 rok wyznaczony został cel posiadania 650 MW własnych mocy wytwórczych, z czego 200 MW przypadać ma na budowaną elektrociepłownię w Stalowej Woli. Biorąc po uwagę możliwość przekroczenia wyznaczonego celu, PGNiG nie wyklucza również fuzji i przejęć w obszarze elektroenergetyki. Niepewność co do zmian legislacyjnych w ustawie o zapasach wpłynęła na zmianę strategii spółki w obszarze budowy podziemnych magazynów gazu. Docelowy poziom inwestycji został zmniejszony do 3 mld m sześc. Możliwość składowania rezerw obowiązkowych poza terytorium Polski może wpłynąć niekorzystnie na przyszły popyt na przestrzeń magazynową, co przekłada się na wzrost ryzyka inwestycyjnego. Marcin Lewenstein, Dyrektor Biura Planowania Strategicznego, PGNiG SA zapowiada projekt magazynowania gazu poza granicami Polski oraz wydzielenie Operatora Systemu Magazynowania. Podsumowanie: Dlaczego gaz? Środki polityczne i legislacyjne przyjęte przez UE od 2009r. zapewniły mocną i solidną podstawę dla planowania europejskiej infrastruktury. W trzecim pakiecie na rzecz wewnętrznego rynku energii ustanowiono podstawy dla planowania europejskiej sieci oraz inwestycji, zobowiązując operatorów systemów przesyłowych do współpracy i opracowania regionalnych oraz europejskich dziesięcioletnich planów rozwoju sieci gazu w ramach europejskiej sieci operatorów systemów przesyłowych, jak również w drodze ustanowienia zasad współpracy krajowych organów regulacyjnych w zakresie inwestycji transgranicznych w ramach Agencji ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki. Pod warunkiem zapewnienia bezpieczeństwa dostaw, gaz ziemny będzie nadal odgrywał kluczową rolę w koszyku energetycznym UE w nadchodzących dziesięcioleciach, zyskując znaczenie jako paliwo alternatyw- 21 C.T. Szyjko, Łupkowa rewolucja, (dostęp z dnia ).

14 wyłącznie na bazie gazu: w horyzoncie roku gaz 1500 MW w horyzoncie roku 2017 OZE (wiatr) 1500 MW 26 Cezary Tomasz Szyjko Wpływ w zarządzania horyzoncie roku rynkiem fotowoltaika gazu na 1500 bezpieczeństwo MW. 24 energetyczne ne na potrzeby różnych metod wytwarzania energii elektrycznej. Chociaż w perspektywie długoterminowej niekonwencjonalne źródła gazu i zasoby biogazu mogą przyczynić się do mniejszego uzależnienia UE od importu, to w perspektywie średnioterminowej wyczerpujące się rodzime konwencjonalne źródła gazu ziemnego oznaczają konieczność dodatkowego zdywersyfikowanego importu. Sieci gazu wymagają większej elastyczności, jeśli chodzi o system gazociągów, w tym dwukierunkowych gazociągów, zwiększonej pojemności magazynowej i elastyczności dostaw, z uwzględnienie skroplonego gazu ziemnego (LNG) i sprężonego gazu ziemnego (CNG). 22 Również z perspektywy Polski gaz to źródło energii bardziej elastyczne, kompatybilne i efektywne. Zdaniem ekspertów nie ma innej możliwości, aby polski przemysł energetyczny zapewnił nam energię w perspektywie roku 2017 roku. Prof. K. Żmijewskiego uważa, że rola gazu w polskiej energetyce będzie rosła, a w perspektywie roku 2015 będzie on decydującym elementem polskiego mix-u zrównoważonego (razem z energetyką węglową i odnawialną). W horyzoncie roku 2020 gaz będzie stabilizował źródła odnawialne, a w horyzoncie roku 2030 może bilansować szczytowo nasze krajowe źródła jądrowe. 23 Społeczna Rada Narodowego Programu Redukcji Emisji ocenia, że Polska będzie potrzebować ok MW źródeł systemowych (kilkusetmegawatowe), a stabilizacja bilansu może być w krótkiej perspektywie zapewniona wyłącznie na bazie gazu: w horyzoncie roku gaz 1500 MW w horyzoncie roku 2017 OZE (wiatr) 1500 MW w horyzoncie roku fotowoltaika 1500 MW C.T. Szyjko, Biznes a bezpieczeństwo energetyczne, Biznes & Ekologia, nr 99/2011, s C.T. Szyjko, Atom i łupki, Wiadomości Naftowe i Gazownicze, nr 6(158), Kraków 2011, s więcej: M. Ćwil, Realizacja celów dla energii ze źródeł odnawialnych ustalonych na rok 2020, Elektroenergetyka. Współczesność i Rozwój, nr 4(6)/ 2010, s Rys. 10: Zestawienie inwestycji gazowych na tle innych źródeł energii Rys. 10: Zestawienie inwestycji gazowych na tle innych źródeł energii Źródło: Źródło: Docelowo Polskę czeka pełna liberalizacja rynku gazu ziemnego. Dzisiaj dla zaspokojenia swojego Docelowo popytu, Polska Polskę jest zmuszona czeka pełna importować liberalizacja ok. 2/3 gazu rynku ziemnego, gazu w tym ziemnego. ponad 80% Dzisiaj ziemnego dla jest zaspokojenia importowanego swojego z Rosji. Jacek popytu, Brandt, Polska Dyrektor jest ds. Współpracy zmuszona Międzynarodowej importować i gazu ok. Regulacji, 2/3 gazu TGE ziemnego, SA, uważa, że w tym niezbędna ponad jest 80% dywersyfikacja gazu ziemnego źródeł importu jest importowanego transportowych z Rosji. gazu. Jacek W polskim Brandt, sektorze Dyrektor gazu ziemnego ds. Współpracy reformy rynkowe Międzynarodowej są niewystarczające. i oraz szlaków Regulacji, Niezbędne TGE warunki SA, liberalizacji uważa, polskiego że niezbędna rynku gazu jest to m.in.: dywersyfikacja źródeł importu oraz szlaków transportowych gazu. W polskim sektorze gazu ziemnego reformy rynkowe są niewystarczające. Niezbędne warunki liberalizacji polskiego rynku gazu to m.in.: pełne rozdzielenie własnościowe działalności: wydobywczej, przesyłowej, dystrybucyjnej, handlowej, magazynowej; dostęp do zdolności przesyłowych i dystrybucyjnych; utworzenie niezależnego operatora systemu magazynowego; dostęp do zdolności magazynowych; odejście od kontraktów typu take or pay w kierunku rozwoju pełnej gamy kontraktów handlowych o zróżnicowanych terminach dostawy. 23 C.T. Szyjko, Atom i łupki, Wiadomości Naftowe i Gazownicze, nr 6(158), Kraków 2011, s więcej: M. Ćwil, Realizacja celów dla energii ze źródeł odnawialnych ustalonych na rok 2020, Elektroenergetyka. Współczesność i Rozwój, nr 4(6)/ 2010, s W Polsce przeważa uzależnienie od jednego źródła potęgowane brakiem infrastruktury. Do 2020r. należy koniecznie zapewnić zdywersyfikowany portfel źródeł i dróg przesyłu gazu ziemnego oraz całkowicie wy-

15 28 Cezary Tomasz Szyjko Wpływ zarządzania rynkiem gazu na bezpieczeństwo energetyczne Rys. 11: Plany inwestycyjne budowę systemowych źródeł wytwórczych opalanych gazem (CCGT) o wysokiej sprawności i znacząco niższej emisji CO2 (o 60%) w stosunku do źródeł węglowych (kilka tys. MW mocy z portfelem kontraktów o różnych terminach dostaw gazu, z możliwością arbitrażu handlowego pomiędzy energią elektryczną a gazem); wykreowanie rynkowych, konkurencyjnych cen gazu dla odbiorców końcowych. Sieci europejskie, które w miarę potrzeb będą obejmowały sąsiednie państwa, ułatwią również konkurencję na jednolitym rynku energii w UE, stymulując solidarność państw członkowskich. Przede wszystkim zintegrowana infrastruktura europejska zapewni europejskim obywatelom i przedsiębiorstwom dostęp do źródeł energii po przystępnych cenach. Przekształcenie rynku gazowego w Polsce powinno być oparte na standardach wypracowanych przez kraje europejskie, które pomyślnie przeszły ten proces. Zgodnie z tymi standardami proces deregulacji powinien przebiegać stopniowo oraz opierać się na swobodzie wyboru odbiorców pomiędzy pozostaniem w systemie regulacji, a przejściem na ceny rynkowe. Rys. Rys. 12: 12: Kluczowe bariery liberalizacji rynku gazowego w w Polsce Polsce Źródło: Źródło: posażoną Sieci w europejskie, połączenia które międzysystemowe w miarę potrzeb będą obejmowały i dwukierunkową sąsiednie państwa, sieć ułatwią gazu z krajami również UE, konkurencję tam gdzie na jednolitym jest to właściwe. rynku energii Planowana w UE, stymulując obecnie solidarność infrastruktura państw energetyczna członkowskich. musi Przede wszystkim być zgodna zintegrowana z bardziej infrastruktura długoterminowymi europejska zapewni europejskim decyzjami obywatelom i przedsiębiorstwom dostęp do źródeł energii po przystępnych cenach. Przekształcenie politycznymi. W celu koordynowania i optymalizacji rozwoju sieci konieczna jest nowa polityka na rzecz infrastruktury energetycznej. Brak li- rynku gazowego w Polsce powinno być oparte na standardach wypracowanych przez kraje europejskie, które pomyślnie przeszły ten proces. Zgodnie z tymi standardami proces deregulacji beralizacji rynku gazu ziemnego w Polsce uniemożliwia: powinien przebiegać stopniowo oraz opierać się na swobodzie wyboru odbiorców pomiędzy budowę regulacyjnych jednostek wytwórczych opalanych gazem (turbiny gazowe w cyklu otwartym) niezbędnych dla utrzymania wyma- pozostaniem w systemie regulacji, a przejściem na ceny rynkowe. ganej regulacyjności polskiego systemu elektroenergetycznego, a więc obniża bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej w Polsce (potrzeba budowy ok. 600 MW mocy z kontraktami krótkoterminowymi na dostawę gazu); Źródło: Ernst&Young Źródło: Ernst&Young Reasumując, nowe strategie PGNiG oraz Gaz-Systemu uwzględniają zmiany wynikające z liberalizacji rynku gazu w Unii Europejskiej oraz międzynarodowe tendencje do dywersyfikacji portfela inwestycyjnego. Plany te mogą skutecznie ochronić kondycję finansową polskich spółek,

16 30 Cezary Tomasz Szyjko Wpływ zarządzania rynkiem gazu na bezpieczeństwo energetyczne Reasumując, nowe strategie PGNiG oraz Gaz-Systemu uwzględniają zmiany wynikające z liberalizacji rynku gazu w Unii Europejskiej oraz międzynarodowe tendencje do dywersyfikacji portfela inwestycyjnego. Plany te mogą skutecznie ochronić kondycję finansową polskich spółek, które w obliczu pojawienia się na rynku konkurencji, zmuszone będą do efektywniejszej działalności w obszarze handlu i dystrybucji. Firmy starają się rozszerzać swoją działalność na nowe obszary, które zagwarantują im jednoczesną gwarancje zbytu zakontraktowanego obecnie gazu jak i zdywersyfikują wysokie ryzyko w obszarze poszukiwań i eksploatacji. Liberalizacja rynku to jednak nie tylko pojawienie się konkurencji, lecz również potencjalne korzyści wynikające ze zniesienia taryfikacji. Ciekawe wydają się zwłaszcza aspiracje PGNiG do stania się po 2015 roku międzynarodowym traderem LNG, co w obliczu dogodnego położenia geograficznego i potencjalnej eksploatacji złóż gazu łupkowego w Polsce nie jest zupełnie niemożliwe. Rys. Rys. 13: 13: Prawdopodobny scenariusz procesu liberalizacji rynku gazu gazu ziemnego w Polsce w Polsce Bibliografia: 1. Conclusions on energy, European Council on , PCE 026/11, pełny tekst na: (dostęp z dnia ). 2. Komunikat Komisji do PE, Rady, EKE-S i Komitetu Rregionów: Priorytety w odniesieniu do infrastruktury energetycznej na 2020 r. i w dalszej perspektywie - plan działania na rzecz zintegrowanej europejskiej sieci energetycznej, KOM(2010) 677 wersja ostateczna. 3. Materiały z debaty pt.: LIBERALIZM CZY LESEFERYZM?, , Muzeum Gazownictwa, Warszawa. (dostęp z dnia ). 4. Matkowski A., Wystąpienie na IV edycji międzynarodowej konferencji CEE GAS SUMMIT Polska a światowy rynek gazu, Warszawa , (dostęp z dnia ). 5. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 994/2010 z dnia 20 października 2010 r. w sprawie środków zapewniających bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego i uchylenia dyrektywy Rady 2004/67/WE. 6. Szyjko C.T., 2005, Rosija i Evropa: energosoyuz ili energokonflikt? [in:] Navstrecu Evropie/Towards Europe (red.) A.A.Kassianova, Tomsk State University, Tomsk, s Szyjko C.T., 2010, Zmiana priorytetów energetycznych w regionach, Europejski Doradca Samorządowy. Fundusze-Inwestycje-Finansowanie, nr 3(18), Warszawa, s Szyjko C.T., 2011, Liberalizacja polskiego rynku gazu a dokończenie budowy jednolitego rynku UE, Wiadomości Naftowe i Gazownicze, nr 6(158), Kraków 2011, s Szyjko C.T., 2011, Priorytety gazowo-naftowego dialogu UE-Rosja w okresie Polskiej Prezydencji, Wiadomości Naftowe i Gazownicze, nr 7(158), Kraków 2011, s Wojtowicz R., 2011, Dywersyfikacja dostaw gazu dla Polski a wymienność paliw wymagania prawne odnośnie jakości gazów rozprowadzanych w kraju praz możliwe kierunki dywersyfikacji, Wiadomości Naftowe i Gazownicze, nr 1(53), s.4-7. Źródło: Ernst&Young Bibliografia: 1. Conclusions on energy, European Council on , PCE 026/11, pełny tekst na: (dostęp z dnia ). 2. Komunikat Komisji do PE, Rady, EKE-S i Komitetu Rregionów: Priorytety w odniesieniu do infrastruktury energetycznej na 2020 r. i w dalszej perspektywie - plan działania na rzecz zintegrowanej europejskiej sieci energetycznej, KOM(2010) 677 wersja ostateczna. 3. Materiały z debaty pt.: LIBERALIZM CZY LESEFERYZM?, , Muzeum Gazownictwa, Warszawa. (dostęp z dnia ).

17 32 Cezary Tomasz Szyjko Wpływ zarządzania rynkiem gazu na bezpieczeństwo energetyczne Streszczenie Słowa kluczowe: zarządzanie energetyką, liberalizacja rynku gazu, bezpieczeństwo energetyczne, konkurencyjność gospodarki, jednolity rynek UE. W ostatnim czasie doszło do radykalnych zmian w funkcjonowaniu europejskiego rynku energii i gazu. Zmiany związane są z postępującą globalizacją gospodarki, upowszechnieniem wykorzystania gazu ziemnego oraz zmianami legislacyjnymi na rynkach gazu. Zdaniem ekspertów za 3-5 lat Polsce zacznie brakować energii. Priorytetem Polski jest poszukiwanie własnych źródeł energii, uruchomienie terminalu LNG w Świnoujściu i budowa połączenia gazowego Północ Południe. Jakie są szanse na realizację tych projektów? Czy znajdą się środki na ich sfinansowanie? Publikacja analizuje kluczowe kwestie warunkujące tworzenie konkurencyjnego rynku gazu w Polsce, w tym problemy związane z rozdziałem monopolistów, utrudnionym dostępem stron trzecich do infrastruktury oraz nadużywaniem pozycji rynkowej w sektorze energetycznym. engaged in gas upstream, and partly on the research work done by the author in the field of energy management. The aim of the paper is to examine the changes in the Polish gas legislature as well as key energy security projects like: LNG port in Świnoujście or North-South corridor in the light of the EU energy policy. SUMMARY Management of the gas market and Poland s energy security Key words: energy managment, gas market liberalisation, energy security, competiveness of the economy, European Union common market. The third legislative package for an internal EU gas market implemented in 2011 has to be transposed into national law by Members States. Gas becomes vital for Europe economy. EU shall create an integrated energy and environment policy based on clear targets and timetables for moving to a low-carbon economy and saving energy. In the recent past, there has been a paradigmatic shift in the approach to the European gas market. This paper attempts to outline a long term approach to effective gas system management. It is mainly based on a critical survey of the literature that we could access from various sources, visits to a few governmental companies

18 Zeszyty Naukowe UW MSC nr Lech KOŚCIELECKI, Michał WERESZCZYŃSKI Akademia Obrony Narodowej ŹRÓDŁA FINANSOWANIA SYSTEMU OCHRONY ZDROWIA W POLSCE Problematyka finansowania ochrony zdrowia w Polsce jest zagadnieniem obejmującym szeroki obszar tematyczny. W niniejszym artykule ukierunkowana zostanie w szczególności na sferę finansowania opieki medycznej. Na proces finansowania systemu ochrony zdrowia, w tym finansowania opieki medycznej składają się trzy niezależne od siebie czynniki 1 : - sposób wygenerowania środków, - sposób zbierania środków, - mechanizmy wykorzystania środków, tj. sposób opłacania kosztów systemu. Generowanie środków to proces, niezależnie od funkcjonujących w różnych krajach systemach ochrony zdrowia, oparty na podatkach ogólnych nałożonych przez państwo i/lub środkach ze składek powszechnego, obowiązkowego ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego co do środków publicznych, które w większości krajów uzupełniane są dodatkowymi źródłami zasilania w różnych formach, jak choćby obowiązek współpłacenia przez świadczeniobiorców za niektóre, a niekiedy nawet za wszystkie świadczenia sektora publicznych usług medycznych czy to bezpośredniego płacenia za usługi w ramach prywatnego rynku usług medycznych. Wiele krajów posiada równolegle dodatkowe systemy prywatnych ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych, a także różnego rodzaju fundacje, instytucje i pozarządowe organizacje nonprofit zajmujące się generowaniem dodatkowych środków na ochronę zdrowia. Przykłady tego rodzaju działań w warunkach polskich to: Markot (hospicja, domy dla nosicieli wirusa HIV itp.), Wielka Orkiestra Świątecz- 1 Por. J. Leowski, Polityka zdrowotna a zdrowie publiczne, Wydawnictwo CeDeWu, wyd. II, Warszawa 2009, s.96.

19 36 Lech Kościelecki, Michał Wereszczyński Źródła finansowania systemu ochrony zdrowia w Polsce 37 nej Pomocy Jerzego Owsiaka, Polska Akcja Humanitarna Janiny Ochojskiej, Fundacja Jolanty Kwaśniewskiej czy działalność fundacji kierowanej przez profesora Zbigniewa Religę. Generowanie środków publicznych oparte jest generalnie o zasady solidaryzmu i współodpowiedzialności społecznej za zdrowie całej populacji, natomiast dodatkowych środków prywatnych w oparciu o zasady rynkowe. Sprawne zarządzanie systemem ochrony zdrowia (wypełnienie misji systemu) wymaga zastosowania właściwych mechanizmów finansowania świadczeń zdrowotnych. Zagadnienia gospodarowania zgromadzonymi środkami są równie ważne jak problemy z ich generowaniem (pozyskiwaniem). Analiza ewolucji metod finansowania wykazuje, że ich rozwój warunkowany jest liczbą i różnorodnością pojawiających się przypadków (chorób), a także jest ściśle powiązany z próbami zdefiniowania jak najbliższej medycznej rzeczywistości, coraz bardziej zróżnicowanego zakresu usług medycznych. Generalnie można wyróżnić, niezależnie od konkretnych mechanizmów, dwie główne zasady finansowania świadczeń zdrowotnych, a mianowicie: - zasadę finansowania retrospektywnego polegającą na dokonywaniu płatności przez płatnika (trzecią stronę) po wykonaniu świadczenia (usługi którą może być np. procedura medyczna, badanie diagnostyczne itp.), na podstawie rzeczywiście poniesionych kosztów (inaczej: zwrot kosztów), - zasadę finansowania prospektywnego zgodnie z tą zasadą podstawą finansowania świadczeń (usług) medycznych są ustalone wcześniej z płatnikiem (z góry) ceny rozliczeniowe za poszczególne świadczenia (usługi). Szczególnie istotne jest tu ustalenie jednostki rozliczeniowej, określenie co jest usługą, a następnie oszacowanie jej wartości. Spośród wielu rodzajów mechanizmów finansowania świadczeń zdrowotnych, wyróżnia się kilka głównych, a w szczególności 2 : - budżet globalny polega na określeniu i przydziale globalnej kwoty, wypłacanej zwykle w kilku transzach, celem pokrycia kosztów świadczeniodawców usług medycznych w ciągu danego okresu rozliczeniowego (zazwyczaj jest to okres jednego roku). Pozwala to na swobodne gospodarowanie środkami w ramach przyznanej kwoty, stanowi z góry nałożoną barierę finansową, jest dobrym mechanizmem służącym kontroli kosztów, jednocześnie obarczającym jednostki medyczne ryzykiem nie wykonania świadczeń (bądź to z powodu większych niż przewidywane potrzeb zdrowotnych, bądź też wyższych niż zakładane kosztów ich realizacji). Ryzyko to powoduje, że świadczeniodawcy różnymi sposobami limitują wykonywanie świadczeń, a także obniżają jakość tych świadczeń (jakość nie jest przedmiotem zainteresowania finansowania budżetowego). Mechanizm ten kształtuje nakłady na opiekę zdrowotną, a nie na efekty zdrowotne, stąd wpływać może negatywnie na dostępność świadczeń medycznych i ich jakość, tym samym ograniczając w określonym stopniu korzyści zdrowotne świadczeniobiorców. - opłata kapitacyjna (finansowanie per capita) stanowi zapłatę za faktycznego bądź potencjalnego świadczeniobiorcę objętego kontraktem danego świadczeniodawcy (wpisanego na aktywną listę świadczeniodawcy), niezależnie od faktu wykonania określonego świadczenia lub tez jego niewykonania, liczby świadczeń i ich rzeczywistych kosztów. Mechanizm stosowany głównie do zakładów i instytucji lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, choć może mieć zastosowanie także do innych usług zdrowotnych. Taka opłata stała staje się coraz bardziej powszechnym mechanizmem finansowania bez względu na rodzaj systemu. Umożliwia dysponentowi środków globalna kontrolę kosztów opieki zdrowotnej. Brak motywacyjnej roli tego rodzaju finansowania w zapewnieniu odpowiednich standardów świadczeń medycznych (równa opłata za 2 Por. A. Frąckiewicz-Wronka, M. Zrałek, Polityka społeczna w okresie transformacji, Akademia Ekonomiczna Kolegium Zarządzania, Katowice 2000, s. 162.

20 38 Lech Kościelecki, Michał Wereszczyński Źródła finansowania systemu ochrony zdrowia w Polsce 39 świadczeniobiorcę, który korzysta ze świadczeń jak i za tego, który nie ma potrzeb do korzystania). Ponadto występuje tu niebezpieczeństwo kontraktacji zbyt dużej ilości świadczeniobiorców do potencjalnych możliwości świadczeniodawców. Generalnie mechanizm ten (traktowany jako specyficzny system organizacyjny i finansowy) polega na rozdzieleniu funkcji i instytucji gromadzących środki i odpowiadających za kontrolę kosztów, od funkcji i instytucji odpowiadających za efektywność opieki zdrowotnej, świadczonej w ramach tych środków. Zaletą zaś tego mechanizmu finansowania są stosunkowo niskie koszty z uwagi na brak jednostkowych rozliczeń oraz możliwość globalnej kontroli kosztów. - retrospektywna opłata za usługi polega na tym, że jednostką płatności jest każda wyszczególniona, pojedyncza usługa w ramach zakontraktowanego świadczenia, wykonana na rzecz świadczeniobiorcy, na podstawie rzeczywiście poniesionych kosztów (zwrot tych kosztów). Stosowanie tej metody wymaga wprowadzenia określonych mechanizmów kontrolnych przez płatnika świadczeń. Z reguły kontrakty takie są ustalane w drodze negocjacji pomiędzy płatnikiem świadczeń a świadczeniodawcą, gdzie określony zostaje wspólny obszar, który odpowiada zarówno jednej jak i drugiej stronie, gdyż świadczeniodawca zainteresowany będzie dużą ilością pojedynczych usług jako nośników kosztów, stosowaniem drogich technologii, metod, środków, zatrudnianiem wysoko wyspecjalizowanego personelu itp. celem zwiększenia swojego dochodu, natomiast płatnik ograniczał będzie tego rodzaju działania posiadanymi środkami i celami, jakie w ramach tych środków powinny być zrealizowane. Mechanizmy kontrolne to w szczególności różnego rodzaju zawarte w kontraktach klauzule zobowiązujące świadczeniodawcę do przestrzegania przyjętych i uzgodnionych przez strony standardów medycznych sporządzania protokołów leczenia czy też, potwierdzania konieczności wykonania określonych usług. Płatnik świadczeń może również określić w kontrakcie limity kosztów dla jednostkowych usług i kategorii przypadków, limity liczby danego rodzaju świadczeń czy limity cen za usługę, a także niekiedy wprowadzić konieczność współpłacenia przez świadczeniobiorców, gdy koszty przekraczają ustalone limity. W czystej postaci mechanizm ten nie daje możliwości kontroli kosztów, a wręcz przeciwnie wyzwala zjawisko ich wzrostu, zatem nie tworzy warunków osiągania wysokiej ekonomicznej efektywności działania. Często nadmiar badań lub stosowanie drogich procedur okazuje się szkodliwe lub co najmniej nieprzydatne dla świadczeniobiorcy. Mechanizm ten najczęściej stosowany jest w prywatnym sektorze usług zdrowotnych i limitowany możliwościami dokonywania bezpośrednich płatności przez świadczeniobiorcę. - system punktowy jest mechanizmem finansowania niejednorodnym, polega na konstruowaniu różnego rodzaju zestawień (tabel), w którym poszczególnym algorytmom świadczeń przypisywana jest określona liczba punktów, z ustaloną z góry ceną jednego punktu. Występują jednak i takie systemy gdzie cena punktu nie jest stała lecz zależna od wielkości środków finansowych całego systemu ochrony zdrowia oraz globalnej liczby punktów wykonanych przez wszystkich świadczeniodawców systemu. Założeniem tej konstrukcji jest motywacja świadczeniodawców do zwiększania liczby świadczeń przy zapewnieniu kontroli kosztów. Finalnie wszyscy świadczeniodawcy otrzymują środki (posiadane do wydatkowania) proporcjonalnie do liczby wypracowanych punktów, co nie znaczy że wszyscy pokryją faktycznie poniesione koszty dostarczonych świadczeń. - systemy mieszane polegają na tworzeniu najbardziej efektywnych kombinacji opisanych i innych (jak: metody procedury medycznej, opłaty za przypadek chorobowy lub kategorie przypadków) mechanizmów zgodnie z celami polityki zdrowotnej oraz dostępnymi środkami finansowymi. Jest to obecnie najczęściej spotykany mechanizm finansowania świadczeń, związany przede wszystkim tak naprawdę ze specyfiką poszczególnych rodzajów usług medycznych (medycznej rzeczywistości), gdyż inaczej finansowane jest np. lecznictwo otwarte i lecznictwo zamknięte, a inaczej diagnostyka czy rehabilitacja. Często występuje tu łączenie różnych metod finansowania w ramach tej samej struktury organizacyjnej (np. koszty stałe jako opłata z budżetu, koszty zmienne zaś jako opłata za usługę) oraz łączenie źródeł finansowania zależnie od kategorii świadczeń (np. budżet państwa pokrywa koszty świadczeń wysokonakładowych, dodatkowe ubezpie-