SZKICE O PAŃSTWIE I POLITYCE

Transkrypt

1 Studenckie Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach SZKICE O PAŃSTWIE I POLITYCE TOM XII UNIWERSYTET ŚLĄSKI, KATOWICE 2012

2 Redakcja Agnieszka Kandzia Grzegorz Szewczyk Korekta Marta Dymarczyk Skład i łamanie: Piotr Pielach Recenzenci prof. UŚ dr hab. Jan Iwanek, prof. UŚ dr hab. Bogdan Łomiński, prof. UŚ dr hab. Stanisław Michalczyk, prof. UŚ dr hab. Zbigniew Oniszczuk, prof. UŚ dr hab. Barbara Szotek, prof. UŚ dr hab. Sylwester Wróbel, dr hab. Piotr Skudrzyk, ks. dr hab. F. Szulc, dr Agata Chudzicka-Czupała, dr Katarzyna Czornik, dr Bożena Pietrzko, dr Elżbieta Pioskowik, dr Tomasz Słupik, dr Waldemar Wojtasik Publikacja ukazała się staraniem Koła Naukowego Politologów Uniwersytetu Śląskiego Opiekun Koła Naukowego Politologów dr Tomasz Słupik Copyright 2012 Uniwersytet Śląski ISBN: Wydawnictwo i-press info@i-press.pl

3 Wstęp Dwunasty już raz mamy zaszczyt zaprezentować Państwu wspólne dzieło studentów, doktorantów i młodszych pracowników naukowych Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach Szkice o Państwie i Polityce. Jesteśmy niezwykle dumni z faktu, iż z roku na rok wydawnictwo to nie tylko tworzy własną historię, ale i wpisuje się w sposób szczególny w ogólną tradycję Wydziału i całej Alma Mater. Przesiąknięte jest bowiem duchem tego, co w humanistyce najwspanialsze i co, wydawać by się mogło, stanowi samo w sobie sprzeczność ogromnym szacunkiem i pokorą w stosunku do wiedzy oraz nieskrępowanym pędem do jej zgłębiania. Otwarty charakter publikacji, który jest jej cechą charakterystyczną od momentu powstania, pozwala dostrzec, z jakim ogromem problematyki spotykają się na co dzień nauki społeczne. Zaprezentowana w tym tomie przestrzeń tematyczna może z jednej strony nieco przytłaczać i stanowić słabość niniejszego opracowania, z drugiej jednak daje wyraźnie do zrozumienia, że nauki społeczne są w sposób nierozerwalny związane z ludzką egzystencją i wszelkimi podejmowanymi w jej ramach aktywnościami. Następuje tu swoiste sprzężenie zwrotne pomiędzy podmiotem, jako wytwórcą, a dziełami, których jest on autorem. Dzięki temu zjawisku człowiek ma możliwość nie tylko lepszego poznania siebie, ale i świata, w którym przyszło mu żyć. Otrzymuje także obiektywne narzędzia do jego przekształcania oraz doskonalenia własnej osoby. W XII tomie Szkiców o Państwie i Polityce znajdziecie Państwo szerokie spektrum zagadnień od analizy myśli społecznej i doktryn politycznych, poprzez historię, badanie systemów wyborczych, po sytuację społeczną i polityczną zarówno wewnątrzpaństwową, jak i tą międzynarodową. Nie zabrakło w tym roku również wątków związanych z polityką regionalną oraz funkcjonowaniem samorządu lokalnego, a także zagadnień dotyczących mediów społecznościowych i opinii publicznej. Znajdą więc Państwo w tej publikacji teksty z zakresu tych dyscyplin, które stanowią esencję humanistyki i mają kluczowe znaczenie, gdy idzie o kondycję człowieka jako takiego. Kolejny tom to także okazja do refleksji na temat przyszłości pisma. Jako osoby odpowiedzialne za jego kształt, obiecujemy dołożyć wszelkich starań, by Szkice o Państwie i Polityce nadal rozwijały się we właściwym kierunku, by znajdowały się w nich coraz dojrzalsze pod względem merytorycznym artykuły. Wierzymy również, że zawarte w publikacji teksty staną się przyczynkiem do pogłębiania i poszerzania zainteresowań badawczych Autorów i Czytelników. W wyjątkowy sposób pragniemy podziękować Recenzentom poszczególnych artykułów. Dzięki ich zaangażowaniu i pomocy możemy gwarantować, że książka, jaką trzymacie Państwo w rękach jest pełna tekstów, które osiągają co najmniej dobry poziom merytoryczny. Dziękujemy również doktorowi Tomaszowi Słupikowi opieku- 3 i-press Szkice o państwie i polityce :00 3

4 nowi naukowemu Koła Naukowego Politologów Uniwersytetu Śląskiego, bez wparcia którego Szkice o Państwie i Polityce nie mogłyby się ukazywać regularnie. Na koniec chcielibyśmy serdecznie zaprosić Państwa do odbycia owocnej podróży intelektualnej, jaką mamy nadzieję będzie lektura niniejszej publikacji. Agnieszka Kandzia, Grzegorz Szewczyk 4 i-press Szkice o państwie i polityce :00

5 Dagmara Apolinarska-Pres Funkcjonowanie przedstawicielstwa regionu w Brukseli na przykładzie Biura Regionalnego Województwa Śląskiego Wraz z pogłębianiem się integracji europejskiej nastąpił wzrost zainteresowania decyzjami podejmowanymi przez instytucje unijne, które dotyczyły każdego szczebla prowadzenia działań polityczno-społeczno-gospodarczych. W związku z tym w pozyskiwaniu informacji bezpośrednio od przedstawicieli instytucji unijnych uaktywniły się jednostki samorządu terytorialnego, stowarzyszenia i inni uczestnicy sfery społeczno-gospodarczej. Rozpoczął się proces budowania swojej pozycji na arenie europejskiej poprzez wysyłanie reprezentantów do Brukseli. Zdobywanie informacji, nawiązywanie kontaktów, wymiana doświadczeń, promocja oraz lobbing stały się zadaniami podmiotów, które chciały aktywnie uczestniczyć w europejskiej polityce. Polskie organizacje i województwa rozpoczęły tworzenie przedstawicielstw jeszcze przed akcesją Polski do UE w 2002 roku. W Brukseli swoje reprezentacje otwarły samorządy województw (podlaskie i lubelskie, opolskie, małopolskie, mazowieckie, śląskie), stowarzyszenia (biuro pomorskiego stowarzyszenia gmin wiejskich, stowarzyszenia gmin Dolny Śląsk w Unii Europejskiej ) oraz organizacje (Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych, Polskie Koleje Państwowe, Krajowy Związek Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych, Stowarzyszenie Polskich Organizacji Pozarządowych)1. Województwo śląskie utworzyło swoje przedstawicielstwo (Biuro Regionalne Województwa Śląskiego BRWŚ) jako wojewódzką jednostkę budżetową2. W statusie jednostki określono, że biuro podlega bezpośrednio zarządowi województwa śląskiego, a zwierzchnikiem służbowym dyrektora biura został marszałek województwa. W zakresie proceduralno-organizacyjnym biuro koordynuje wydział promocji i współpracy międzynarodowej urzędu marszałkowskiego. Pracami biura kieruje dyrektor, który jest zatrudniony przez zarząd województwa oraz pełni swoje obowiązki jednoosobowo na podstawie udzielonego mu pełnomocnictwa. Biuro, oprócz zadań wykonywanych na rzecz samorządu województwa, wspiera również władze lokalne województwa zrzeszone w Śląskim Związku Gmin i Powiatów, co wynika z umowy zawartej w październiku 2002 roku między związkiem a województwem. 1 Zob. Sprawozdanie z działalności Biura Regionalnego Województwa Śląskiego w Brukseli za okres 1 czerwca 31 grudnia Zgodnie z przepisami ustawy o finansach publicznych jednostki budżetowe to takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego, z zastrzeżeniem art. 22 ust (art. 20). Dokumentem określającym jej nazwę, siedzibę i przedmiot działalności, w tym działalności podstawowej jest jej statut. Jednostka budżetowa prowadzi gospodarkę finansową według zasad określonych w ustawie. Podstawą gospodarki finansowej jednostki budżetowej jest plan dochodów i wydatków. 5 i-press Szkice o państwie i polityce :00 5

6 Działalność jednostki oparta jest o następujące akty prawne: ustawa o samorządzie województwa z dnia 5 czerwca 1998 roku, ustawa o finansach publicznych z dnia 26 listopada 1998 roku, uchwała, statut oraz regulamin organizacyjny z 2002 roku3. W statusie określono zadania realizowane przez biuro, do których zalicza się4: 1. występowanie w interesie województwa w Komisji Europejskiej (KE), Parlamencie Europejskim (PE) oraz Komitecie Regionów (KR), 2. prowadzenie działalności promującej województwo, 3. gromadzenie i weryfikowanie informacji z punktu widzenia interesów województwa, 4. pośredniczenie w pozyskiwaniu partnerów w ramach współpracy międzyregionalnej, 5. informowanie administracji regionalnej o zmianach prawnych, procedurach i decyzjach zapadających w organach UE5. Dokument ten zawiera także katalog zadań leżących w kompetencji dyrektora: 1. racjonalne gospodarowanie funduszami i składnikami majątku będącymi w dyspozycji biura, 2. kontaktowanie się z przedstawicielami województwa w KR, 3. uczestniczenie w spotkaniach i konferencjach mający na celu zdobywanie informacji, 4. prowadzenie działalności lobbystycznej na rzecz składanych do KE projektów regionalnych zgodnie z poleceniami zarządu województwa, 5. przygotowywanie spotkań przedstawicieli zarządu z przedstawicielami instytucji UE, 6. organizowanie staży pracowników urzędu marszałkowskiego w Brukseli, 7. pośredniczenie w pozyskiwaniu partnerów z regionów państw członkowskich w celu wspólnego aplikowania o środki UE, 8. sporządzanie tygodniowych sprawozdań dla zarządu z przeprowadzonych działań, 9. sporządzanie miesięcznych raportów finansowych odnośnie poniesionych kosztów funkcjonowania biura6. 3 Załącznikiem do uchwały sejmiku województwa śląskiego z dnia 20 maja 2002 roku w sprawie utworzenia BRWŚ jest statut jednostki. Uchwała ta została podjęta po uzgodnieniach z Ministerstwem Spraw Zagranicznych. Jej zapisy m.in. zobowiązują zarząd województwa do składania corocznej informacji o działalności biura. 4 W statucie Biura Regionalnego Województwa Śląskiego (Katowice 2002, s. 3) niektóre z pięciu głównych zadań zostały doprecyzowane w następujący sposób: zapewnienie zarządowi województwa bezpośredniego dostępu do informacji na temat programów finansowanych przez UE poprzez serwis informacyjny, reprezentowanie interesów województwa w KE, PE i KR, bezpośredni kontakt osoby upoważnionej przez zarząd z dyrektorem biura w sprawie projektów zgłoszonych przez województwo w ramach programów przedakcesyjnych (nieaktualne), promocja województwa podczas spotkań organizowanych przez biuro, organizowanie staży dla pracowników urzędu marszałkowskiego w biurze oraz w instytucjach UE, wykorzystanie siedziby biura na spotkania przedstawicieli zarządu województwa z reprezentantami instytucji unijnych, udział przedstawicieli zarządu w wizytach i spotkaniach promocyjnych organizowanych w ramach biura. 5 Zob. Statut Biura Regionalnego Województwa Śląskiego w Brukseli, Katowice 2002, s Ibidem, s i-press Szkice o państwie i polityce :00

7 Drugim ważnym dokumentem, na którym w swojej działalności opiera się biuro jest regulamin organizacyjny, który był dwukrotnie (w 2008 i w 2009 roku) zmieniany podczas funkcjonowania biura (zmiany dotyczyły głównie zwiększenia liczby etatów)7. Określony w regulaminie zakres działania biura w całości odpowiada zakresowi zapisanemu w statucie biura, inaczej sytuacja przedstawia się w zadaniach dedykowanych dyrektorowi. Spis zadań został uzupełniony kompetencjami w zakresie: 1. współpracy z posłami do PE wybranymi z terenu województwa śląskiego, 2. współpracy z Ministerstwem Spraw Zagranicznych (MSZ) oraz Przedstawicielstwem RP w Brukseli, 3. współpracy z mediami europejskimi w uzgodnieniu z biurem prasowym gabinetu marszałka województwa, 4. promocji projektów regionalnych województwa śląskiego w zakresie pozyskiwania funduszy unijnych, 5. organizacji wizyt przedstawicieli województwa śląskiego w Brukseli, 6. współpracy z przedstawicielami PE oraz KE w Polsce8. W celu efektywnego prowadzenia biura dyrektor współpracuje i pozostaje w kontakcie z właściwymi wydziałami urzędu (m.in. funduszy strukturalnych i polityki regionalnej, współpracy międzynarodowej, promocji województwa). W dwóch wspomnianych dokumentach wskazano liczne zadania dyrektora, które w żaden sposób nie zostały skategoryzowane i zhierarchizowane. Oba te dokumenty przez swoją niespójność sprawiają wrażenie, że zostały stworzone ad hoc. Po dziewięciu latach funkcjonowania biura wymienione zadania powinny zostać doprecyzowane i ujednolicone w celu uzyskania przejrzystości i wyznaczenia priorytetów. Wymienione zadania w statucie oraz w regulaminie można sprowadzić do trzech głównych funkcji pełnionych przez BRWŚ: lobbingowej, informacyjnej i promocyjnej. W kontekście tych zadań zostanie przeanalizowana działalność BRWŚ. Funkcja lobbingowa Powstało wiele definicji lobbingu reprezentujących różne dziedziny nauki. Za lobbing uważa się wywieranie wpływu na decyzyjną jednostkę w imieniu reprezentowanego podmiotu, przy zastosowaniu środków dozwolonych przez prawo stanowione9. W Polsce od niedawna ta materia jest prawnie uregulowana, gdyż dopiero od 2006 roku obowiązuje ustawa o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa. Ta funkcja wydaje się być najbardziej wymagająca, ale też najbardziej efektywna. Zadaniem, które wskazano w pierwszych punktach statutu, jest reprezentowanie interesów województwa śląskiego w trzech instytucjach unijnych. Biuro funkcjonuje w celu umożliwienia bezpośredniego wpływania województwa na korzyść własnych interesów (głównie na rzecz realizowanych projektów regionalnych), a zatem podejmuje działania, które mogą to umożliwić. W celu skutecznego wpływania należy posiadać niezbędną wiedzę o funkcjonowaniu mechanizmów, procedur unijnych oraz dysponować umiejętnościami interpersonalnymi, swobodnie poruszać się na salonach europejskich. 7 Informacja aktualna na dzień 31 sierpnia 2011 roku. 8 Zob. ( ). 9 Zob. Encyklopedia Politologii. Tom 2. Ustroje Państwowe, red. M. Chmaj, W. Skrzydło, Kraków 2000, s i-press Szkice o państwie i polityce :00 7

8 W latach podjęto się realizacji pojedynczych przedsięwzięć polegających na wsparciu projektów realizowanych przez województwo, jednostki samorządu terytorialnego, regionalne instytucje, stowarzyszenia itp. Przykładowo w 2003 roku lobbowano na rzecz wniosku złożonego przez Polski Związek Judo (EYES 2004 Europejski Rok Edukacji poprzez Sport), który w efekcie uzyskał akceptację oraz dofinansowanie. Od 2006 roku biuro uczestniczyło w pracach sieci demograficznej. Udział w spotkaniach zakończono podpisaniem wspólnej deklaracji jedenastu regionów w sprawie zmian demograficznych zachodzących w Europie oraz sposobom ich przeciwdziałania, które nastąpiło w październiku 2006 podczas forum demograficznego w KE. Utworzenie sieci o tej tematyce zostało zainicjowane przez niemieckie kraje związkowe Saksonii i Brandenburgii. Całe przedsięwzięcie było lobbingiem na rzecz wsparcia programu przeciwdziałania skutkom zmian demograficznych w KE (Interreg IVC). Od momentu podpisania deklaracji województwo śląskie uczestniczy w działaniach sieci w charakterze obserwatora, ponieważ regionalni eksperci nie podjęli decyzji o zaangażowaniu się w pracę przy przygotowaniu raportów demograficznych10. Pomimo braku aktywnego udziału pracowników biura, należy zauważyć, że w dalszym ciągu ta tematyka jest podejmowana przez wydziały urzędu współpracujące z biurem poprzez prowadzenie własnych badań w tym zakresie. W 2007 roku biuro podjęło temat protestu złożonego do KE przez stowarzyszenie Gliwiczanie dla Gliwic wobec budowy odcinka DTŚ zachód. W tym celu zorganizowano spotkania oraz utrzymywano stały kontakt z Ministerstwem Rozwoju Regionalnego (MRR). Efektem tych zabiegów było przyznanie, że w polskim prawie niewłaściwie zinterpretowano zapisy dyrektyw dotyczących oddziaływania na środowisko, w związku z czym podjęto decyzję o dostosowaniu prawa i wprowadzeniu nowych regulacji. Taki wynik interwencji spowodował zmianę w rozmowach z KE. W 2008 roku zorganizowano spotkanie dyrektora wydziału komunikacji i transportu urzędu marszałkowskiego oraz dyrektora generalnego DTŚ z reprezentantem KE odpowiedzialnym za rozpatrywanie protestu. W rezultacie ustalono, że w razie wątpliwości po stronie polskiej w trakcie przygotowywania wniosku o środki unijne będzie można zweryfikować je z pracownikami KE w celu uniknięcia błędów i opóźnień11. Interwencja biura została pozytywnie odebrana przez regionalną społeczność. Rok później zaangażowano się w działalność sieci zrównoważonego rozwoju promującą projekt w zakresie niskoemisyjnej gospodarki. W ramach tej inicjatywy biuro współpracowało z wydziałem gospodarki urzędu marszałkowskiego oraz Głównym Instytutem Górnictwa. W efekcie województwo śląskie nie zdecydowało się przystąpić do projektu jako partner. Biuro współpracowało z przedstawicielstwami pozostałych województw w zakresie takich spraw jak: polityka spójności, przyszłość integracji. Podczas specjalnej sesji Związku Województw RP w Brukseli przedstawiciele wszystkich polskich województw przyjęli wspólne stanowisko dotyczące przyszłego kształtu polityki spójności, w którym uznano, że ze względu na zmieniające się wewnętrzne i zewnętrzne uwarunkowania UE konieczne jest zapewnienie konkurencyjności wszystkich regionów, która zapewni regionom spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną. Przyjęte stanowisko zostało przestawione KE Zob. Sprawozdanie z działalności Biura Regionalnego Województwa Śląskiego w Brukseli za rok Zob. Sprawozdanie z działalności Biura Regionalnego Województwa Śląskiego w Brukseli za rok Zob. Sprawozdanie z działalności Biura Regionalnego Województwa Śląskiego w Brukseli za rok i-press Szkice o państwie i polityce :00

9 W 2009 roku biuro zaangażowało się w trzy przedsięwzięcia realizowane w ramach13: 1. grupy kryzys w branży samochodowej, która została stworzona w celu dokonania oceny wpływu kryzysu na regiony nim dotknięte, wyznaczenia możliwości działań w branży motoryzacyjnej oraz wykorzystania istniejących mechanizmów. Zadaniem tej grupy było wypracowanie wspólnego stanowiska wobec innych instytucji. Ze względu na duże znaczenie motoryzacji w województwie śląskim, członkiem grupy został marszałek województwa, a pracownicy biura uczestniczyli we wszystkich spotkaniach grupy. Efektem ich pracy było przyjęcie w czerwcu przez KR rezolucji przygotowanej przez grupę. W 2010 roku biuro kontynuowało to przedsięwzięcie, ale ze zmniejszoną aktywnością w związku z ograniczonym zainteresowaniem tym tematem ze strony ekspertów regionalnych. Argumentowano to brakiem prawnych możliwości pozwalających na aktywną reakcję województwa w odróżnieniu np. od regionów hiszpańskich, które ogłaszały naprawcze programy przeciwdziałania skutkom kryzysu w branży samochodowej. Jednak nie przeszkadzało to BRWŚ w przystąpieniu do prac grupy; 2. projektu przedłużenia Korytarza Bałtyk Adriatyk (trasa PP 23). Inicjatywa austriackiego regionu Styria zainteresowała wszystkie regiony, przez terytoria których przebiega korytarz oraz jego ewentualne przedłużenie. Przedstawiciele regionu Styria zaproponowali, aby marszałkowie i prezydenci regionów leżących na przebiegu trasy PP 23 i na jej ewentualnym przedłużeniu spotkali się w celu złożenia wspólnej deklaracji pisemnej o poparciu tego projektu w PE. W następnym roku BRWŚ aktywnie uczestniczyło w tych spotkaniach; 3. projektu utworzenia korytarza drogowego Gdańsk-Brno-Wiedeń. Deklaracja regionów w sprawie projektu TEN-T nr 25 ma na celu wyznaczenie najważniejszych dróg komunikacyjnych między krajami członkowskimi. Region Dolna Austria podjął tą inicjatywę po tym jak Czesi nie widzący potrzeby takiego połączenia zablokowali budowę autostrady na tym odcinku. Ostatecznie zainteresowane regiony w tym województwo śląskie podpisały deklarację w PE. Pracownicy biura podkreślają, że lobbing jest utrudniony głównie ze względu na polskie uwarunkowania prawno-administracyjne. Ograniczone kompetencje, które przysługują samorządom województwa oraz interpretacje przepisów dotyczących przystępowania do inicjatyw międzynarodowych, ograniczają możliwości skutecznego działania. Analiza działań lobbingowych przeprowadzonych przez biuro pokazała jego małą aktywność w tym zakresie. Ograniczono się tylko do wsparcia konkretnych projektów oraz prac w ramach kilku grup roboczych, które zajmowały się ogólnymi problemami, niekoniecznie odnoszącymi się do specyfiki regionu. Biuro współpracowało z przedstawicielstwami polskich województw w celu uzyskania wspólnego stanowiska i zwiększenie siły swojego głosu na europejskiej scenie politycznej. Zastanawiający jest brak aktywności województwa śląskiego w dziedzinach stricte z nim związanych, takich jak gospodarka energetyczna. UE jasno określa w swoich dokumentach kierunki rozwoju w tym zakresie. A zatem w tej tematyce województwo powinno być bardzo aktywne, ponieważ w dalszym ciągu jesteśmy regionem industrialnym, którego gospodarka oparta jest na wydobywaniu nieodnawialnych źródeł energii. 13 Zob. Sprawozdanie z działalności Biura Regionalnego Województwa Śląskiego w Brukseli za rok i-press Szkice o państwie i polityce :00 9

10 Funkcja informacyjna Biuro zajmuje się pozyskiwaniem z instytucji unijnych i przekazywaniem władzom województwa informacji ważnych z punktu widzenia jego interesów. Podczas konferencji, seminariów, sesji plenarnych, spotkań pracownicy biura przede wszystkim otrzymują liczne informacje, które w sposób bezpośredni lub pośredni dotyczą spraw województwa. Dzięki temu dowiadują się, w jakim kierunku zmierza obecna polityka regionalna, jakie są planowane programy w ramach polityki spójności oraz jakie mechanizmy finansowe będą im towarzyszyć. Częste uczestnictwo w organizowanych konferencjach sprzyja szybkiemu pozyskiwaniu nowych wiadomości i umożliwia sprawne reagowanie na zaistniałe sytuacje. Ponadto gromadzono informacje na temat realizowanych konkursów i grantów oraz przekazywano je zainteresowanym podmiotom. Udzielano pomocy w zakresie przygotowania projektów do konkursów ogłoszonych przez KE, dostarczano analizy i raporty, które były przygotowywane przez instytucje unijne, prezentowano dokonania i możliwości kulturalne, gospodarcze i naukowe województwa innym podmiotom społeczno-gospodarczym reprezentującym państwa europejskie. Biuro uzyskuje informacje oraz bierze udział w sesjach plenarnych, spotkaniach organizowanych przez następujące podmioty: instytucje unijne14, polskie instytucje15, instytucje województwa śląskiego16, instytucje państw europejskich, regionów europejskich17 jednostki naukowe18, stowarzyszenia19 oraz wydziały Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego Tj. Komitet Regionów, Komisja Europejska, Parlament Europejski, Zgromadzenie Regionów Europy (ARE), Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny, Komisje PE: komisja rozwoju regionalnego, komisja transportu i turystyki, komisja rozwoju, komisja ochrony środowiska naturalnego, zdrowia publicznego i bezpieczeństwa żywności, komisja przemysłu, badań naukowych i energii, komisja rolnictwa i rozwoju wsi, Biuro Informacji o Pomocy Technicznej Komisji Europejskiej TAIEX. 15 Tj. Stałe Przedstawicielstwo RP przy UE w Brukseli, Misja RP przy UE, MRR, Związek Województw Rzeczypospolitej Polskiej w Brukseli, Ambasador RP w Brukseli, Polska Organizacja Informacji Turystycznej, Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych. 16 Tj. Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej, Towarzystwo Wiedzy Powszechnej oraz Powiatowy Urząd Pracy w Częstochowie, Biuro Europejskiej Stolicy Kultury 2016 Katowice, Śląski Urząd Wojewódzki. 17 Tj. Minister ds. Zagranicznych Regionu Bruksela-Stolica, Walijska Agencja ds. Ochrony Środowiska, Walijska Organizacja Turystyczna, Stałe Przedstawicielstwo Holandii przy UE, Zrzeszenie Powiatów Niemieckich, Misja Republiki Słowackiej przy Unii Europejskiej, flamandzka agencja lobbystyczna VLEVA, przedstawicielstwa takich regionów jak: Alzacja, Zachodnia Finlandia, Wschodnia Anglii, Nadrenia Północna Westfalia, Nord-Pas de Calais, Toskania, Yorkshire, Walia, Lazio, Węgry Północne, Marche, Umbria, Holandri, Gorj, Bretania, Kraj morawsko-śląski, Kraj ołomuniecki, Kraj południowomorawski, Kraj koszycki, Kraj zliński, Wiedeń, Styria, Karyntia, Friuli Wenecja Julijska, Wenecja Euganejska, Region Emilia, Romania, Dolna Austria, Flamandia, Katalonia, Badenia Wirtembergia, Zuid Holland. 18 Tj. Akademia Ekonomiczna (obecnie Uniwersytet Ekonomiczny) w Katowicach, Uniwersytet Śląski w Katowicach, przedstawiciele francuskich uczelni wyższych, Katolicki Uniwersytet w Leuven. 19 Tj. Stowarzyszenie Organizacji Społecznych KAFOS, Fundacja Friedricha Eberta, Fundacja Konrada Adenauera, Stowarzyszenia Inicjatyw Europejskich, Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej w Gliwicach, Europejskie Stowarzyszenie Regionów Przemysłowych (EIRA), Europejskie Stowarzyszenie Regionów (Assembly of European Regions), EURACOAL, Fundacja Roberta Boscha. 20 Tj. wydziały: promocji, turystyki, sportu, gospodarki, funduszy europejskich, strategii, środowiska, współpracy międzynarodowej, kultury i edukacji i-press Szkice o państwie i polityce :00

11 W pierwszym roku działalności pracownicy biura brali udział w spotkaniach o tematyce dotyczącej polityki spójność oraz przestąpienia Polski do UE. W kolejnych latach zaczęły pojawiać się zagadnienia bardziej związane z tematyką lokalną i regionalną. Najczęściej uczestniczono w spotkaniach w zakresie polityki spójności, funduszy strukturalnych, środowiska, transportu, przedsiębiorczości, edukacji i demografii, innowacji. W 2006 roku wzięto po raz pierwszy udział w spotkaniu na temat inicjatywy Jessica (program wspierający rewitalizację obszarów miejskich), która obecnie jest wdrażana w województwie. W 2010 roku biuro nie uczestniczyło w żadnej sieci tematycznej21, ponieważ nie podjęto decyzji o obraniu priorytetowych kierunków działania. Takie działanie wyeliminowało województwo w realizacji wspólnych projektów, których pomysły najczęściej powstają na forach takich właśnie sieci. Pracownicy biura uczestniczyli w pracach następujących komisji PE: rozwoju regionalnego, transportu i turystyki, rozwoju, ochrony środowiska naturalnego, zdrowia publicznego i bezpieczeństwa żywności, przemysłu, badań naukowych i energii, rolnictwa i rozwoju wsi. Taka rozpiętość zagadnień wchodzących w zakres wymienionych komisji uzasadnia zwiększenie zatrudnienia albo oddelegowanie pracowników z kluczowych wydziałów takich jak środowisko, gospodarka, transport, aby biuro na miejscu dysponowało ekspertami z dziedzin ważnych dla województwa. Korzyścią posiadania reprezentacji województwa w Brukseli jest bliskość instytucji unijnych oraz przedstawicielstw innych regionów, organizacji, o podobnych interesach. W XXI wieku odległość terytorialna straciła na znaczeniu ze względu na rozwój technologii, jednak są dziedziny, w których w dalszym ciągu istotny jest kontakt bezpośredni. Obecność na europejskich salonach sprzyja nawiązywaniu znajomości z przedstawicielami regionów europejskich. Z kolei dzięki zawiązywaniu współpracy można zwiększyć siły w staraniu o realizację wspólnego projektu. Województwo śląskie ma podpisane umowy o partnerstwie z kilkunastoma regionami oaz organizacjami. W trakcie funkcjonowania biura w 2004 roku województwo podpisało umowy z krajem związkowym Styria oraz autonomicznym regionem księstwem Asturii. Biuro zawiera także doraźne partnerstwa w ramach różnych wspólnych przedsięwzięć. Najczęściej brano udział w projektach oraz w wymianie doświadczeń z takimi regionami jak: Walia, Nord Pas de Calais, Północna Nadrenia Westfalia, Asturia, Kraj Morawsko-Śląski, Walonia. Pracownicy biura, przedstawiciele urzędu marszałkowskiego oraz marszałek województwa śląskiego wzięli udział w licznych spotkaniach z przedstawicielstwem Walii w celu wymiany doświadczeń w przeprowadzeniu restrukturyzacji górnictwa. Z kolei współpraca z Nord-Pas de Calais dotyczyła głównie rewitalizacji obiektów poprzemysłowych. Częste kontakty i spotkania odbywały się także z przedstawicielami Kraju morawsko-śląskiego. Biuro uczestniczyło także w spotkaniu roboczym, które poświęcone było modelom biur regionalnych działających w Brukseli, m.in. Nadrenii Północnej-Westfalii, Katalonii, Veneto, Badenii-Wirtembergii, West-Midlands, Andaluzji, Nord-Pas des Calais i Lombardii. Delegaci biur niemieckich i hiszpańskich mówili m.in. o ogromnym wsparciu swoich działań ze strony macierzystych jednostek. Reprezentant Veneto 21 Zob. Sprawozdanie z działalności Biura Regionalnego Województwa Śląskiego w Brukseli za rok i-press Szkice o państwie i polityce :00 11

12 podkreślił, że w działalności ich brukselskiej placówki zaangażowane są zarówno środowisko naukowe, jak i przedsiębiorcy. Dzięki takim spotkaniom pracownicy biura zdobywają wiedzę na temat funkcjonowania innych biur regionalnych, poznają skuteczne rozwiązania, dobre praktyki, które mogłyby zostać zaadaptowane na grunt polski. Jednostka współpracuje również z Europejskim Stowarzyszeniem Regionów (Assembly of European Regions), które posiada liczne grono partnerów i ma dostęp do wielu istniejących czy też kreujących się sieci, w które region mógłby się włączyć dla zapewnienia sobie sojuszników w lobbingu, a co za tym idzie silniejszego głosu na arenie europejskiej. Funkcja informacyjna może być także związana z działaniem lobbystycznym, ponieważ skuteczne wpływanie na decydentów jest nierozerwalnie związane z gromadzeniem i przekazywaniem informacji. Zważywszy na bardzo niewielką ilość podejmowanych przez śląskie biuro przedsięwzięć lobbingowych, działalność informacyjna niestety nie jest zintegrowana z lobbingiem. Funkcja promocyjna W zakres tej funkcji wchodzi taka działalność jak: opracowanie i organizowanie imprez promocyjnych województwa śląskiego w Brukseli, uczestniczenie w wydarzeniach, wystawach, obchodach i uroczystościach (International Contacts Days, Open Doors Day, Święto Tervueren, Barbórka, Eu ritmix, Letni Festiwal Brukseli, Open Days) prezentujących m.in. tradycję, kulturę i gospodarkę regionu, dystrybucja regionalnych i lokalnych wydawnictw informacyjno-promocyjnych, przygotowywanie i prezentowanie informacji na temat województwa dla instytucji i mediów (Fete Internationale, Euro 25, Regional Review, EUobserver, European Parliamentary, Yearbook), kontaktowanie się z dziennikarzami krajowymi i zagranicznymi w celu promocji regionu i jego działań w UE, organizowanie wizyt studyjnych w Brukseli przedstawicielom regionalnych władz samorządowych i urzędników z jednostek samorządu terytorialnego z województwa śląskiego oraz stałe aktualizowanie strony internetowej Wzmożone działania promocyjne nastąpiły w 2004 roku podczas uroczystości towarzyszących akcesji nowych państw do UE. Biuro wówczas promowało region m.in. poprzez dystrybucję materiałów informacyjnych i serwowanie tradycyjnych śląskich dań22. Oprócz cyklicznych wydarzeń promocyjnych przygotowywano jednorazowe przedsięwzięcia, takie jak: wystawa w PE pt. Województwo śląskie w Europie, Polski tydzień na lotnisku w Charleroi 23, wystawa fotograficzna Tańczący Śląsk, projekt pt. Polska Pięknieje 7 cudów Funduszy Europejskich, uroczystość pt. Od Włodka Lubańskiego, polskiej gwiazdy futbolu, do EURO 2012 na Śląsku, wystawa poświęcona śląskiemu szlakowi zabytków techniki. Promocja województwa ma na celu zwiększenia rozpoznawalności regionu w UE oraz przyciągnięcia nowych inwestorów oraz turystów. W zakresie tej działalności 22 Zob. Sprawozdanie z działalności Biura Regionalnego Województwa Śląskiego w Brukseli za rok Zob. Sprawozdanie z działalności Biura Regionalnego Województwa Śląskiego w Brukseli za rok i-press Szkice o państwie i polityce :00

13 biuro działa bardzo aktywnie, angażując się w liczne przedsięwzięcia, niestety nie sposób zmierzyć na ile ich starania przyczyniły się do wzrostu liczby inwestycji w województwie śląskim. Budżet Biura Regionalnego Województwa Śląskiego w latach Biuro jest jednostką budżetową, dlatego jego finansowanie pochodzi bezpośrednio z budżetu województwa. Środki finansowe są przekazywane na rachunek biura w miesięcznych ratach, zgodnie z wytycznymi planu finansowego, ustalonego na dany rok budżetowy. 1,5 mln zł Wykres 1. Wysokość wydatków planowanych i zrealizowanych w latach wydatki zaplanowane wydatki zrealizowane 1,2 mln zł 0,9 mln zł 0,6 mln zł 0,3 mln zł 0,0 mln zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Biuletynu Informacji Publicznej, (dostęp: 24 sierpnia 2010). Koszty utrzymania biura zwiększały się z roku na rok, największy ich wzrost nastąpił po 2007 roku. Na wykresie zaznaczono relację między planowanymi a zrealizowanymi wydatkami. Trafność w szacowaniu kosztów i opracowaniu budżetu najlepiej prezentuje się w roku budżetowym W kolejnych latach rozbieżności w planowanych wydatkach i faktycznie zrealizowanych wynikają głównie z różnic między planowanym, a rzeczywistym kursem euro. W założeniach finansowych uwzględniono rezerwę na wzrost kursu euro, ponieważ bezpieczniej było zabezpieczyć środki, niż dokonywać zmian w trakcie roku budżetowego. Ponadto często dokonywano zmian kadrowych, przez co pojawiły się oszczędności w planowanych wydatkach na pensje. Wynagrodzenia pracowników pochłaniają znakomitą część środków finansowania biura, o czym świadczy zmniejszenie się wydatków np. w 2007 roku, kiedy to przez osiem miesięcy był wakat na stanowisku dyrektora. 13 i-press Szkice o państwie i polityce :00 13

14 Kadra Biura Regionalnego Województwa Śląskiego Zatrudniona kadra w biurze podlegała rotacjom. W trakcie 2003 roku nastąpiła zmiana dyrektora biura, co pociągnęło za sobą zmiany organizacyjne. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Regionu Bruxelles-Capitale każdorazowo akredytuje dyrektora biura regionalnego, w związku z czym w rok po założeniu biura ponownie trzeba było przeprowadzić proces akredytujący, co przysporzyło dodatkowej pracy od niedawna działającego biura. Ponadto praca wykonana przez poprzednika, zwłaszcza w nawiązywaniu kontaktów, była rozpoczynana od nowa. Nawiązywanie relacji przez dyrektora jest istotnym czynnikiem jego pracy. Instytucja, zwłaszcza niewielka, rozpoznawana jest poprzez twarz, która ją reprezentuje, dlatego częste zmiany personalne zaburzają utarte ścieżki komunikacyjne. Pomimo problemów organizacyjnych, biuro aktywnie działało w zakresie dostarczania informacji na temat przedakcesyjnych programów oraz w przygotowaniu się do przystąpienia Polski w struktury wspólnotowe. Liczba pracowników biura sukcesywnie była zwiększana. W 2002 roku w biurze pracowały trzy osoby, a w 2010 zatrudniono już pięciu pracowników. Zwiększenie liczby etatów następowało stopniowo, w 2006 roku spowodowane to było m.in. zwiększeniem zakresu obowiązków biura (przygotowanie elektronicznego wydawnictwa w formie biuletynu informacyjnego). W roku 2007 nastąpiła kolejna zmiana na stanowisku dyrektora, po Pawle Klimku ( ) nowym dyrektorem została Magdalena Chawuła. Przed objęciem tego stanowiska przez Magdalenę Chawułę, przez osiem miesięcy obowiązki dyrektora pełnił pracownik biura Cezary Błaszczyk. Pod koniec 2007 roku zarząd zwiększył liczbę pracowników w biurze w Brukseli do trzech. W następnym roku nastąpiły też zmiany personalne w lustrzanym biurze w Katowicach zarówno na stanowisko merytorycznym, jak i księgowym. Biuro funkcjonuje od 2004 roku, jest młodą instytucją, która ma ważne znaczenie dla rozwoju regionalnego województwa śląskiego, jednak częste zmiany pracowników zwłaszcza na stanowisku dyrektora zmniejszają jego efektywność. Wykres 2. Wysokość wydatków na wynagrodzenia pracowników biura w latach ,8 mln zł 0,7 mln zł 0,6 mln zł 0,5 mln zł 0,4 mln zł 0,3 mln zł 0,2 mln zł 0,1 mln zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Biuletynu Informacji Publicznej, (dostęp: 24 sierpnia 2010) i-press Szkice o państwie i polityce :00

15 W 2009 roku zwiększono liczbę etatów z czterech do sześciu, stąd zauważalny znaczny wzrost wydatków na wynagrodzenia. Z kolei duży spadek wydatków na wynagrodzenia w 2007 roku spowodowany był wakatem na stanowisku dyrektora przez osiem miesięcy. Pracownikom biura stawia się następujące wymagania: 1. wykształcenie wyższe o profilu: administracja, prawo, stosunki międzynarodowe, politologia, ekonomia, marketing i zarządzanie, 2. znajomość zagadnień związanych z tematyką europejską, kompetencjami instytucji UE, 3. posiadanie wiedzy na temat województwa śląskiego, 4. znajomość przepisów prawnych dotyczących czynności kancelaryjnych, składowania dokumentów oraz ich archiwizacji, 5. biegła znajomość języka angielskiego i francuskiego, 6. znajomość zagadnień związanych z promocją i marketingiem, 7. znajomość podstaw protokołu dyplomatycznego, 8. znajomość ustawy o samorządzie województwa, przepisów odnoszących się do wojewódzkich jednostek budżetowych, ustawy o finansach publicznych oraz ustawy Prawo zamówień publicznych, 9. biegła obsługa komputera oraz urządzeń biurowych. Za dodatkowe atuty pracownika uważa się komunikatywność, dobrą organizację pracy, umiejętność pracy w zespole, dyspozycyjność. Tak skonstruowane kryteria wobec kandydatów na stanowisko merytoryczne dopuszczają możliwość zatrudnienia osoby nieposiadającej doświadczenia w pracy o podobnej specyfice. Takie podejście wiążę się z częstą rotacją pracowników. Etapy działalności biura Działalność biura można podzielić na trzy okresy ze względu na czas trwania unijnej perspektywy finansowej: 1. Pierwszy okres przypada na lata , który miał charakter organizacyjny oraz upłynął w duchu przygotowań akcesyjnych. W tym czasie biuro nawiązywało kontakty, opracowało plan działania oraz priorytety działania, reprezentowało województwo podczas spotkań z instytucjami różnego szczebla krajowego i unijnego, koncentrowało się wokół różnego rodzaju programów przedakcesyjnych. BRWŚ pełniło funkcję pośrednika w pozyskiwaniu wiedzy na tematy różnych programów wspierających dziedziny, które w województwie nie były wystarczająco dofinansowane. Trzeba pamiętać, że w pierwszym etapie wszystkie wytyczne stanowiące dokumentacje programów nie były dostępne w języku polskim i tłumaczenia spoczęły na barkach władz samorządowych. Bariery, które wówczas stały przed pracownikami biura, to niewątpliwie obcy język, nieznajomość materii i zasad panujących w instytucjach unijnych. 2. Lata to czas wdrażania pierwszych programów, niosących wsparcie województwom w ramach polityki spójności. Pod koniec tego okresu rozpoczęto przygotowania do nowej perspektywy finansowej na lata W tym 15 i-press Szkice o państwie i polityce :00 15

16 czasie województwa nabrały na znaczeniu, ponieważ powierzono im przygotowanie własnych programów poprawiających sytuację społeczno-gospodarczą, które miały polepszyć ich infrastrukturę w kluczowych dziedzinach. Oczywiście, programy te zostały zaakceptowane przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, jednakże nie były tworzone wg jednego wzoru, ponieważ zauważa się różnice w doborze kierunków działań oraz podziale środków pieniężnych na obszary wsparcia pomiędzy województwami. Mimo funkcjonowania w strukturach unitarnego państwa, województwa mogły poczuć większą swobodę w kształtowaniu polityki regionalnej. 3. Ostatni etap rozpoczął się po 2007 roku, kiedy biuro zaczęło działać w nowej perspektywie finansowej oraz nastąpiła zmiana na stanowisku dyrektora. Biuro częściej zaczęło się angażować w prace grup roboczych skoncentrowanych na kwestiach, które w jakimś stopniu dotyczyły województwa. Jednakże na podstawie zebranych danych można wnioskować, że biuro jest zbyt słabe, by inicjować powstanie grup roboczych i szukać poparcia dla swojej inicjatywy wśród innych regionów. Brak strategicznych obszarów, w które śląskie chce się angażować. Sieci tematyczne, w których do tej pory uczestniczyło, dotyczą problemów występujących w województwie śląskim, ale niewątpliwie ważniejszy dla niego jest problem środowiska czy rewitalizacji terenów poprzemysłowych. Pojawienie się nowego podmiotu reprezentującego województwo śląskie na płaszczyźnie unijnej zwiększyło szanse regionu na sprawniejsze działanie w pozyskiwaniu funduszy oraz współpracę z regionami mającymi zbieżne interesy. W trakcie funkcjonowania biura jego aktywność i rola, jaką pełniło, uległa zmianie. Początkowo ograniczano się do pozyskiwania i przekazywania informacji na temat różnych grantów oraz brania udziału w konferencjach i spotkaniach. Z czasem zaczęto działać bardziej aktywnie, poprzez organizowanie lub współorganizowanie seminariów, uczestniczenie w programach i sieciach tematycznych. Jednak w niektórych kwestiach dostrzega się brak konsekwencji działania oraz brak jasnych i przejrzystych priorytetów biura. Okres jego funkcjonowania jest niedługi, dlatego dokonanie oceny skuteczności prowadzonych przedsięwzięć jest dosyć trudne i-press Szkice o państwie i polityce :00

17 Bednorz Mariusz Polsko-radziecka współpraca gospodarcza w okresie planu trzyletniego ( ) Prace nad planem trzyletnim rozpoczęto równocześnie w Centralnym Urzędzie Planowania i w Ministerstwie Przemysłu. W 1946 roku istniały dwie koncepcje planu odbudowy gospodarczej Polski. Pierwsza była reprezentowana przez Polską Partię Robotniczą i przewidywała trzyletni okres realizacji planu odbudowy w latach Z kolei Centralny Urząd Planowania wysunął propozycję powiązania planów odcinkowych oraz planu inwestycyjnego na trzy kwartały 1946 roku z planem trzyletnim na lata w czteroletni plan odbudowy gospodarczej kraju 1. Propozycje, co do planu trzyletniego zostały w całości zaakceptowane i zatwierdzone przez Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów i stały się podstawą opracowania materiałów do planu odbudowy gospodarczej. Poszczególne ministerstwa zostały zobowiązane do opracowania do dnia 15 października 1946 roku własnych planów. Na ich podstawie Centralny Urząd Planowania miał sporządzić do 1 grudnia 1946 roku: zestawienie obowiązujących w 1946 roku planów odcinkowych, plany produkcji, zaopatrzenia i zbytu, zatrudnienia, orientacyjne plany płac, koszty produkcji, importu i eksportu na 1947 rok, zestawienie planów: gospodarczego i inwestycyjnego na rok 1948, ogólny plan gospodarczy na okres Formalnie, więc plan odbudowy obejmował cztery lata, bo próbowano do niego włączyć plany odcinkowe w roku Dnia 4 września 1946 roku podczas kolejnego etapu przygotowywania założeń planu trzyletniego, Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów przyjął opracowane przez CUP materiały do planu odbudowy. Projekt uchwały w sprawie narodowych planów gospodarczych i planu odbudowy kraju stał się przedmiotem obrad Krajowej Rady Narodowej w dniu 21 września 1946 roku. Na podstawie uchwały KRN z 21 września 1946 roku do 15 grudnia 1946 miały być opracowane i przedstawione KRN projekty ustaw o narodowym planie gospodarczym. Został utrzymany postulat CUP, aby do właściwego planu trzyletniego włączyć plany odcinkowe z roku kwietnia 1947 roku prezes Centralnego Urzędu Planowania przedstawił Sejmowi projekty ustaw o planie odbudowy gospodarczej i o planie inwestycyjnym na rok 1947, a z kolei sprawa ta weszła pod obrady Sejmu dopiero 1 lipca 1947 roku. Projekt planu gospodarczego w imieniu Komisji Skarbowo-Budżetowej przedstawił Sejmowi Stefan Jędrychowski. Podczas dyskusji poselskiej, która trwała dwa dni, pojawiły się pewne różnice co do sprawy planu trzyletniego. Zarysowały się one szczególnie widocznie między PPR i PSL i dotyczyły podstawowego problemu przyszłej struktury gospodarczej 1 Zob. J. Kaliński, Plan odbudowy gospodarczej , Warszawa 1977, s Zob. Ibidem, s Zob. Ibidem, s i-press Szkice o państwie i polityce :00 17

18 Polski. PPR wypowiadała się za uprzemysłowieniem Polski, widząc w tym pewien czynnik przełamania zacofania ekonomicznego kraju. Zaś koncepcje PSL szły w kierunku agraryzmu. PSL wypowiadało się za oparciem gospodarki na rolnictwie 4. Ostatecznie Sejm 2 lipca 1947 roku uchwalił plan odbudowy gospodarczej na lata Głównym zadaniem planu trzyletniego było podniesienie stopy życiowej ludności powyżej poziomu przedwojennego, które miało być realizowane w drodze: a. utrwalenia ustroju i przebudowy struktury społeczno-gospodarczej kraju; b. wyrównania szkód wojennych; c. scalenia Ziem Odzyskanych z resztą kraju, ze wszechstronnym wykorzystaniem w gospodarstwie narodowym wybrzeża morskiego; d. rozszerzenia udziału kraju w gospodarstwie światowym; e. powrotu do kraju Polaków, którzy znaleźli się poza jego granicami w wyniku działań wojennych; f. obniżenia kosztów własnych produkcji dóbr i usług oraz wzrostu wydajności czynników produkcji 5. Dodatkowo plan odbudowy kraju przewidywał stopniową przebudowę struktury gospodarki narodowej, poprzez wykorzystanie potencjału ekonomicznego Ziem Zachodnich i Północnych. Jednym z podstawowych założeń planu trzyletniego było rozszerzenie udziału Polski w gospodarce światowej, dlatego też dążono do rozwinięcia wymiany handlowej z zagranicą, jednakże główną uwagę przywiązywano do korzystnego importu. Zwiększenie wywozu wiązano z uzyskaniem wolnych dewiz, a także kredytów na przywóz artykułów niezbędnych dla odbudowy polskiej gospodarki. W eksporcie zakładano dominację węgla, ale stopniowo miał się zwiększać udział innych produktów. Jednocześnie dążono do tego, aby wywóz nie odbywał się kosztem zmniejszania masy towarów kierowanych na rynek 6. Założenia planu odbudowy gospodarczej zawierały ogólny szacunek obrotów z zagranicą. Tabela 1. Szacunek obrotów towarowych z zagranicą w latach w mln dol. Wyszczególnienie Wywóz w tym węgiel Przywóz w tym: żywność surowce dobra inwestycyjne artykuły różne Źródło: J. Kaliński, Plan odbudowy gospodarczej , Warszawa 1977, s Zob. Ibidem, s Dz. U. 1947, nr 53, poz Ibidem i-press Szkice o państwie i polityce :00

19 Szczegółowe dane dotyczące wymiany handlowej opracowane zostały wyłącznie na rok 1947 i przewidywały one, że w maksymalnej wartości eksportu sięgającego 338 mln dolarów, około 60% stanowić będą węgiel i koks. W planowanym zaś imporcie, którego wartość wynosiła 729 mln dolarów, dominować miały artykuły inwestycyjne oraz surowce i materiały pomocnicze dla przemysłu włókienniczego i hutniczego. Na rok 1948 zapowiadano z kolei rozszerzenie asortymentu eksportowanych towarów o drewno, artykuły rolne i niektóre dobra inwestycyjne. W eksporcie nadal miał dominować węgiel i koks, których udział obniżono do 50%. W imporcie dominować miały surowce i materiały pomocnicze (około 65%). W roku 1949 narodowy plan gospodarczy przewidywał wzrost obrotów z zagranicą o 15%. Węgiel i koks miały stanowić 48% całego eksportu. Z kolei wartość importu planowanego na 1949 rok była o jedną trzecią niższa od początkowych ustaleń planu odbudowy gospodarczej kraju 7. W ramach planu odbudowy gospodarczej konkretną pomoc Polska otrzymała ze Związku Radzieckiego na podstawie umów zawartych już w marcu 1947 roku. Rokowania w sprawie powyższych umów prowadzone były w Moskwie na przełomie lutego i marca 1947 roku. Podczas pobytu polskiej delegacji w Moskwie omawiane były następujące tematy: sprawa pożyczki w złocie dla Rzeczpospolitej Polskiej na sumę tys. dol., sprawa uregulowania wzajemnych zobowiązań finansowych obu stron na 1 stycznia 1947 roku, sprawa ustalenia zasad rozrachunków finansowych na przyszłość, sprawa zmniejszenia o połowę dostaw węgla z Polski do Związku Radzieckiego, przewidzianych w porozumieniu z dnia 16 sierpnia 1945 roku, sprawa przekazania Polsce przez ZSRR broni i uzbrojenia na warunkach kredytu, sprawa współpracy naukowo-technicznej w dziedzinie produkcji przemysłowej, sprawa przekazania w terminie do dnia 15 maja 1947 roku należnej Polsce części niemieckiej floty handlowej. Dodatkowo oba rządy uzgodniły sprawę przyśpieszenia repatriacji do Polski osób narodowości polskiej, które w wyniku działań wojennych znalazły się na terytorium ZSRR 8. Trzeba tu dodać, że w ciągu ośmiu dni rokowań w Moskwie zawarto aż 12 umów między obydwoma państwami. Oficjalne spotkanie delegacji polskiej ze Stalinem odbyło się na Kremlu dnia 26 lutego 1947 roku. Podczas tego spotkania Hilary Minc przedstawił w swoim przemówieniu stan stosunków gospodarczych między Polską a ZSRR. Poruszył on też sprawę przesunięcia o rok spłat należnych Związkowi Radzieckiemu z tytułu dostarczonych Polsce 210 tysięcy ton zboża na warunkach krótkoterminowego kredytu. Kolejna dyskutowana podczas spotkania sprawa dotyczyła pożyczki omawianej w czasie pobytu ministra Dąbrowskiego w Moskwie z ministrem finansów ZSRR Zwieriewem. Następne dni wizyty polskiej delegacji w Moskwie upłynęły pod znakiem licznych spotkań i pracą nad tekstami umów i porozumień 9. 3 marca odbyło się kolejne spotkanie delegacji polskiej ze Stalinem, a 5 marca zostały podpisane umowy miedzy obiema stronami. Ze strony polskiej podpisy złożyli: premier 7 Dz. U. 1948, nr 19, poz Zob. Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, T. IX, Warszawa 1974, s Zob. H. Różański, Śladem wspomnień i dokumentów , Warszawa 1987, s i-press Szkice o państwie i polityce :00 19

20 Józef Cyrankiewicz i minister Hilary Minc; ze strony radzieckiej: wicepremier Anastas Mikojan i wiceminister Andriej Wyszyński 10. Wśród podpisanych wówczas w Moskwie umów, dwie z nich dotyczyły głównie stosunków handlowych między obydwoma krajami. Pierwsza dotyczyła uregulowania wzajemnych rozrachunków między Polską a ZSRR. W Artykule 4 tej umowy czytamy: zobowiązania Rządu Rzeczpospolitej Polskiej, wynikłe w związku z udzielonymi mu przez Rząd Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich po dniu 1 czerwca 1945 roku pożyczkami, usługami i dostawami uzbrojenia dla Wojska Polskiego na ogólną sumę mln rubli, uważa się za spłacone w całości środkami pieniężnymi, udzielonymi przez Rząd RP w okresie od 1 czerwca 1945 roku do 1 stycznia 1947 roku, w sumie miliardów złotych na utrzymanie formacji Armii Radzieckiej na terytorium Polski 11. Pozostałe pożyczki udzielone Polsce, jedna na sumę mln dolarów, a druga na ogólną sumę 15 mln rubli i 500 tys. dolarów Rząd Polski zobowiązał się spłacić do końca na warunkach wymienionej Umowy 12. Druga ważna umowa podpisana 5 marca 1947 roku dotyczyła taboru kolejowego, zabranego przez Armię Radziecką jako zdobycz wojenną. W myśl tej Umowy Rząd ZSRR przekazał Rządowi RP, zabrany przez Armię Radziecką jako zdobycz wojenną i znajdujący się na torach kolejowych Polski, tabor kolejowy. Wartość wymienionego taboru została zaliczona na rachunek polskiego udziału w niemieckich reparacjach. Należy tu dodać, iż powyższa Umowa nie obejmowała taboru kolejowego, który przybył albo może przybyć na tory kolejowe Polski z terytorium ZSRR, albo z terytorium radzieckiej strefy okupacji Niemiec w drodze wymiany 13. Miesiąc po wprowadzeniu w życie planu trzyletniego została zawarta kolejna umowa handlowa między Polską a ZSRR o wzajemnych dostawach towarów. Została ona podpisana 4 sierpnia 1947 roku. W ramach tej Umowy Rząd ZSRR zobowiązał się dostarczyć Polsce w okresie od 1 kwietnia 1947 roku do 31 marca 1948 roku następujące towary: a. bawełna ton b. benzyna lotnicza ton c. benzyna samochodowa ton d. ruda żelaza ton e. aluminium ton f. gaz naturalny tys. m³ g. oleje smarowe ton h. azbest włóknisty ton i. sznur azbestowy 10 ton j. platyna 40 kg Ibidem, s Umowa między Rządem Rzeczpospolitej Polskiej i Rządem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich o uregulowaniu wzajemnych rozrachunków finansowych, [w:] Sprawy Międzynarodowe 1993, nr 2, s Ibidem. 13 Zob. Umowa między Rządem Rzeczpospolitej Polskiej i Rządem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich w przedmiocie przekazania Rzeczpospolitej Polskiej taboru kolejowego, zabranego przez Armię Radziecką jako zdobycz wojenną, [w:] Sprawy Międzynarodowe, s Umowa między Rządem ZSRR i Rządem RP o wzajemnych dostawach towarów z 4 sierpnia 1947 roku, Archiwum Akt Nowych (dalej AAN), Ministerstwo Przemysłu i Handlu (dalej MPiH), sygn i-press Szkice o państwie i polityce :00