dr Wincenty Raczkowski TYMIEŃ Zarys historii społeczno- gospodarczej miejscowości

Transkrypt

1 dr Wincenty Raczkowski TYMIEŃ Zarys historii społeczno- gospodarczej miejscowości Tymień,

2 Tymień ( do 1945 roku Timmenhagen) położony jest nad Zatoką Pomorską, w zachodniej części Wybrzeża Słowińskiego nad rzeką Czerwoną,. 1 Koordynaty geograficzne to : szerokość : 54 12' 0 N; długość : 15 50' 60 E Pas nadmorski, zwany Wybrzeżem Słowińskim,ciągnie się od Sarbinowa (na zachodzie) po Karwię, (na wschodzie) na długości ok. 190 km, o szerokości km i zajmujący powierzchnię 1123 km2. Tymień położony jest przy drodze krajowej nr 11 oraz przy, równolegle przebiegającej, jednotorowej linii kolejowej nr 402, oba w relacji Kołobrzeg - Koszalin. Przez miejscowość przebiega droga powiatowa do Strachomina. Tymień zdjęcie satelitarne

3 Tymień jest sołectwem w gminie Będzino wchodzącej w skład powiatu koszalińskiego. 3 Od roku 1950 do 1998 Tymień należał do województwa koszalińskiego a obecnie do województwa zachodniopomorskiego z siedziba władz w Szczecinie. 1. Tło historyczny do XIII wieku Pierwsze ślady pobytu ludzi na Pomorzu Środkowym to narzędzia motykowe z rogu renifera odnalezione w korycie rzeki Wieprza ( a więc na terenie Równiny Dennej) i datowane na ok lat pne. 4 oraz liczne narzędzia krzemionkowe. Przypuszcza się, że narzędzia te należały do myśliwych i zbieraczy członków, czasowo przebywających tu, grup pierwotnych wspólnot rodowych. 5 Żyły one wyłącznie z dóbr naturalnych zdobywanych w drodze zbieractwo, rybołówstwo i myślistwo. Grupy myśliwych i zbieraczy poruszali się wśród rewirów o płynnych granicach. W tam tych czasach rzeki i brzeg morski pozwalały na stosunkowo łatwą penetrację terenu i dlatego osadnictwo trwałe rozwijało się na terenach dorzeczy i wzdłuż biegu rzek oraz w samym pasie nadmorskim. Obok nietrwałych obozowisk w pasie nadmorskim 6 pojawiają się względnie stałe, lecz rozproszone punkty osadnicze, jednakże bez trwałych domostw. 7 Na terenie gminy Będzino udokumentowano 422 stanowisk archeologicznych na których stwierdzono współwystępowanie pozostałości osadniczych z różnych okresów chronologicznych z 3 Patrz : 4 Dzieje Sławna; Słupsk, 1994 r.; Labuda, G.; Szkice z dziejów Pomorza, Pomorze średniowieczne, KiW, Warszawa, 1958 r. 5 Dzieje Sławna; Słupsk, 1994 r.; Labuda, G.; Szkice z dziejów Pomorza, Pomorze średniowieczne, KiW, Warszawa, 1958 r. 6 Siuchniński, K.; Pomorze środkowe w epoce kamienia i początkach epoki brązu, w: Z pradziejów Pomorza Środkowego, PTArcheologiczne, Warszawa-Koszalin, 1964 r. 7 Czaplinek i starostwo drahimskie; KTSK, Koszalin, 1985 r. 3

4 czego na teren miejscowości Tymień przypada 14 stanowisk. 8 Odkryto dwa ślady osadnicze ze starożytności (bliższa chronologia nieokreślona) na miejscu których odkryto także ślady osadnicze ze średniowiecza oraz ślad osadniczy kultury łużyckiej z epoki brązu i okresu halsztackiego. Z tym ostatnim śladem istnieje prawdopodobieństwo 9 współwystępowania znaleziska siekierki z tulejką. Oprócz tego stwierdzono 12 śladów osadniczych z okresu średniowiecza. Oznacza to, iż od dawna istniała w Tymieniu ciągłość osadnicza która w społeczeństwie przedpiśmiennym nie mogła zostać udokumentowana. Paradoksalnie możliwości takie pojawiły się dopiero z chwilą zasiedlenia kolonistów niemieckich stosujących swoiste nazewnictwo swoich osad. Osadnicy którzy dołączyli obok, do już istniejących, osad poczęły dołączyć przydawki typu Alt- lub Klein- do ich dotychczasowych nazw. Tak więc nazwy Alt Banzin i Klein Todenhagen wskazują, iż były to osady Pomorzan istniejące przed przybyciem kolonistów którzy osiedlili się obok. Ponieważ Timmenhagen nie posiadał takiej przydawki przyjąć można, że Timmenhagen założony został na tzw surowym korzeniu gdyż widocznie dawna osada Pomorzan już nie istniała ani nie zachowała się jej pierwotna nazwa. 2. Okres osadnictwa niemieckiego XIII- XIV wiek Wieloletnie wojny między plemionami Pomorzan, najazdy Wikingów i Duńczyków, oraz kilkakrotne najazdy władców polskich doprowadziły do takiego wyludnienia m.in. Pomorza Środkowego, że więcej było pustostanów i ugorów a znaczna ilość osad była niezamieszkałych. Tylko sprowadzenie nowych ludzi mogło odnowić gospodarkę regionu a tym samym zapewnić odpowiednie dochody władcom świeckim i duchowym. Początek osadnictwa niemieckiego na terenie Pomorza Środkowego przypada na okres panowania Warcisław III księcia dyminskiego (1211 r r), i jego kuzyna Barnima I. księcia szczecińskiego (1210 r r.) który tytułował się też dux slavorum et Cassubie, którzy 8 patrz Ujednolicony tekst Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Będzino -Załącznik Nr 1 do Uchwały Rady Gminy Nr XV/112/12 z dnia 3. lutego 2012 r. 9 patrz : Kuśnierz, J; Die Beile in Polen III, Prahistorische Bronzefunde IX,21. ;

5 postanowili za pomocą licznych i korzystnych obietnic ściągnąć do kraju osadników. Książę Warcisław preferował osadnictwo Holendrów i Duńczyków na zachód od Parsęty, a książę Barnim I kierował osadników z Saksonii, Brunszwiku, Lueneburgii na wschód od Parsęty. 10 Proces osadnictwa wspomagany został również przez władzę duchową np. w 1273 roku układ zawarty między kapitułą kołobrzeską a kamieńską przewidywał dla każdego właściciela świeckiego zwolnienie z połowy dziesięciny pod warunkiem zasiedlenia swoich wsi w 2/3 osadnikami z Niemiec. 11 Niemiecki proces osiedleńczy Pomorza Środkowego przebiegał dwoma głównymi kierunkami : 1. pierwszy to osiedlający się na terenach przybrzeżnych, a więc na obszarze Wybrzeża Słowińskiego, gdzie tworzyli osady typu ulicówki. Na tych obszarach przenoszono prawo lubeckie, 2. drugi charakteryzował się tworzeniem osad typu owalnic Na tych terenach obowiązywało prawo magdeburskie. O wyznaczeniu terenów do zasiedlenia i warunkach osadnictwa decydował zawsze właściciel ziemski. Właścicielem ziemskim był w pierwszym rzędzie książę który panował nad gruntem- ziemią swojego władztwa. Swoje prawa mógł przekazać w formie darowizny lub lenno. Wtedy obdarowany lub lennik stawał się właścicielem ziemskim. W otoczeniu Barnima I. i Warcisława III. ciągle wzrastała liczba Niemców. W roku 1236 po raz pierwszy udokumentowano obecność Niemców w orszaku Warcisława III. Wobec ciągłego braku gotówki w kasie, niemiecka szlachta obdarzona była rozległymi majątkami ziemskimi i grodami w których sprawowali tzw sądownictwo niższe i pobierali świadczenia dla władcy. Część starej, miejscowej szlachty starała się więc o przyswajanie sobie niemieckich zwyczajów. 12 Na obszarze Pomorza Środkowego szczególnie występowali w tej roli rody von Borcke i Kameke, 13 którzy pochodzili z szlachty Pomorzan która asymilowała się z szlachtą niemiecką. Z czasem pradawna szlachta Pomorzan,z własnej woli, uległa germanizacji. 14 Dla zakładania niemieckich osad książę lub właściciel ziemski zawierał umowę ( tzw Handfeste) z przedsiębiorcą zwanym zasadźcą lub lokatorem ( byli to na ogół rycerzy) w której określono prawa i obowiązki osadników ( zwanych też kolonistami) wobec monarchy i właściciela. Wyznaczono miejsce i obszar pod nową osadę. Do praw należało wyjęcie kolonistów spod praw polskich i przyznanie im praw do samorządu. 10 Sell; J. J., Geschichte des Herzogsthums Pommern; Berlin Pommersche Zeitung, Wydanie 27 z 94 r. 12 Wehrmann M, Geschichte von Pommern; Erster Band, Gotha 1919, 13 Sauer, E.; Der Adel während der Besiedlung Ostpommerns ( der Länder Kolberg, Belgard, Schlawe, Stolp) ; Stettin 1939, 14 Müller H.M., Schlaglichter der deutschen Geschichte; Bundeszentrale für politische Bildung; Brockhaus AG; Mannheim

6 Prawie zawsze przyznawano tzw wolniznę tj czas zwolnienia od jakichkolwiek świadczeń przez określony czas aby osadnik mógł swój majątek startowy i początkowe dochody inwestować w gospodarstwo. Była to swoista pierwotna akumulacja kapitału. Osadnicy wyruszali bowiem w drogę własnym kosztem i staraniem. 15 Początek sprowadzenia pierwszych kolonistów określić można na rok Pojedyncze rodziny chłopskie już od dawna były sprowadzone przez zakonników do podarowanych im posiadłości ziemskich. 16 Lokator swoim kapitałem startowym pokrywał niezbędne wydatki początkowe. Z lokatorów, zakładających osady na interesującym nas terenie, znam tylko dwóch: rycerza Timmo z Koszalina który, w XIV, występuje jako lokator Timmenhagen, i niejakiego Heydebreck z Puszczy Luneburskiej jako lokatora, w roku 1319, osady Bast. 17 Wielkość przyszłej osady zależała w zasadzie od liczby osadników. 18 Każdy osadnik otrzymywał ziemie pod jedno gospodarstwo w ilości 1 lub kilku łanów ( 1 łan = 19 Ha) jako człowiek wolny z prawem dziedziczenia gruntów. 19 Łan ( ok. 19 ha) 20 był standardową miarą powierzchni dla nieużytków podlegających kultywacji w ramach osadnictwa według której oferowana była kolonistom na własność lub dzierżawę i od łanu pobierano różne świadczenia. W nowej wsi lokator otrzymał większe gospodarstwo pod korzystniejszymi warunkami i został przeważnie sołtysem - łącznikiem z panem. 21 Powstające wsie miały obszar trwale oznaczone podzielony na łany. Uprawiano trójpolówkę w ramach przymusu uprawowego. Przymus uprawowy polegał na podziale obszaru wsi na 3 równe części przeznaczone pod uprawy jare, ozime i ugory. W każdej z tych części każdy rolnik posiadał 1/3 areału swoich gruntów ornych. Były to dla miejscowych Słowian zupełnie nowe zwyczaje. Ponadto osadnicy używali pługi lemieszowe znacznie wydajniejsze od słowiańskiego radła hakowego. Unikano osiedlania się na użytkach rolnych Pomorzan, wręcz przeciwnie wybierano raczej nieużytki, osadzając się przeważnie obok, a nie wśród, ich osiedli ( grodu, podgrodzia lub wsi), i rzadko dochodziło do lokalnych wspólnot Lewicki, A.; Zarys historyj Polskiej; Kraków 1897; s Gadebusch, T. H. ; Grundriß der pommerschen Geschichte; Stralsund Sauer, E.; Der Adel während der Besiedlung Ostpommerns ( der Länder Kolberg, Belgard, Schlawe, Stolp) ; Stettin 1939, 18 Sauer, E.; Der Adel während der Besiedlung Ostpommerns ( der Länder Kolberg, Belgard, Schlawe, Stolp) ; Stettin 1939, 19 Sell; J. J., Geschichte des Herzogsthums Pommern; Berlin "Kleines pommersches Lexikon" by Gunthard Stübs; patrz : 21 Müller H.M., Schlaglichter der deutschen Geschichte; Bundeszentrale für politische Bildung; Brockhaus AG; Mannheim Matthias, C; Die Gründung der Stadt Schlawe; Schlawe 1922; s. 22 6

7 Wiele osad kolonistów założono jednak albo na tzw surowym korzeniu czyli na obszarach karczowanych lub nieużytkach. Nazwy miejscowości kończące się na: -hagen (np. Timmenhagen) tłumaczone są w literaturze przedmiotu w dwojaki sposób: Według M. Wehrmanna : Wioski których nazwy kończą się na -hagen wskazują nie tylko, że założono je wpierw przez Saksończyków jak i na to, że powstały na karczowanych lasach o glebie tłustej, czarnej im wilgotnej. Wioski takie często okolone były ogrodzeniami co skutkowało dodatkiem - hagen do nazwy miejscowości. która także łączyła się z nazwiskiem lokatora lub pierwszego osadnika jak np. Timmen+ hagen, Amalien+ hof itp. 23 Z kolei C.F. Wutstrack podaje, że nowo założone wsie powstawały po części w formie starej słowiańskiej okolnicy ale coraz częściej wzdłuż drogi; często ogradzano je dla ochrony ( zwyczajowo żywopłotem z głogu lub innych roślin ciernistych ) po czym oznaczono je końcówką - hagen łącznie z nazwiskiem lokatora lub jednego z pierwszych osadników. 24 Jakby nie było, wolno przypuszczać, że zakładały je koloniści pochodzące z tego samego regionu Niemiec. 25 Na początku procesu osadnictwa dość łatwo było się osiedlić. Po dwóch pokoleniach lepsze ziemie były już rozdane i zasiedlanie gorszych terenów wymagało twardej pracy. O efektywności pracy ówczesnych osadnikach w kolejnych trzech latach gospodarowania dobitnie świadczy powiedzenie z tych czasów : " Im ersten Tod, im zweiten Not, im dritten Brot" (w pierwszym(roku) śmierć, w drugim bieda, w trzecim chleb). Świadomość tego ograniczała z czasem napływ kolonistów i około roku 1300 ludność Pomorzan była jeszcze liczebnie znacznie większa od, napływowej, niemieckiej 26 Proces osadniczy na Pomorzu Środkowym trwał od XIII do XIV w. i zakończył się z chwilą wybuchu dżumy w latach Wehrmann M, Geschichte von Pommern; Erster Band, Gotha 1919, 24 Wutstrack C.F.; Kurze historisch- geographisch- statistische Beschreibung von dem königlichpreussischem Herzogthume Vor- und Hinterpommern; Stettin Lappe,K, Pommernbuch; Stralsund Wehrmann M, Geschichte von Pommern; Erster Band, Gotha 1919, 27 Pommersche Landesgeschichte by Henning Rischer und Gunthard Stübs; patrz : 7

8 3. Rozwój Tymienia do 1945 roku 28 Miejscowość Timmenhagen założył,znany w roku 1318 jako radca miejski Koszalina, rycerz Nikolaus Timmo. Dokładna data założenia wsi nie jest znana a wzmianki o niej występują dopiero w aktach z lat 1294 i Dlatego przyjmuję, że Timmenhagen założony został w XIV wieku czyli pod koniec procesu osadnictwa niemieckiego na Wybrzeżu Słowińskim, w każdym razie po założeniu Koszalina tj między rokiem 1266 a Pierwsza pisana wiadomość dotycząca Timmenhagen pochodzi z akt kościelnych w Koszalinie z roku 1554 i dotyczy stanu w roku 1507 kiedy potwierdzono stan posiadania. 30 Obszar i stan zagospodarowania ówczesnego Tymienia nie jest mi znany. Timmenhagen zawsze był uważany za majątek rycerski. Do kolejnych właścicieli należeli rody: von Weyher ( ), ten pomorski ród datuje się od 1357 roku. 32 W okresie ich panowania powstał w roku 1520 kościół którego lokalizację i wyglądu nie udało się ustalić. 2. von Schwerin,( ) w czasie których panowania założona została w roku 1763 szkoła. 3. von Borcke, ( ) 4. von Arnim ( ) W XIX w. Timmenhagen należał do właścicieli Łasina Koszalińskiego, rodzin von Arnim i von Wedel. 5. von Blanckenburg ( ). W roku 1900 Timmenhagen liczyło 294, a w roku 1925 : 290 mieszkańców. W okresie między rokiem 1779 a 1784 do Timmenhagen należało, jak wspomniano, do rodu von Borcke. Wówczas siedziba właścicieli znajdowała się w Kamphof (Kępnica), choć właściciele mieszkali na ogół w Łasinie które też było ich własnością. 33 We wsi Tymień znajdowało się obok siedziby właścicieli jeden folwark na miejscu oraz po jednym folwarku w Kamp i Nitkehagen ( podobno stara osada kolonistów dla której brak polskiej nazwy). Ponadto było pięciu chłopów i dziesięciu komorników ( tj osadników właściciela majątku którzy otrzymali do dyspozycji dom, często również niewielki ogródek warzywny, oraz trochę bydła i pola, nawet do 10 mórg ziemi, pracując dla innych gospodarzy lub w majątku). 34 Obok tego znajdowała się we wsi gospoda i kościół, jedno i drugie o nieustalonej lokalizacji. 28 Dane, o ile nie zaznaczono inaczej pochodzą z opracowania Claudia Pomrehn dostępnego pod 29 Gädtke, H. Pommersche Reminiszenzen Hand-Matrikel der auf Kreis- und Landtagen vertretenen Rittergüter, 1857 Seite 150; 32 Soldatisches Führertum. Hamburg , Bd. 3, S , Nr Brueggemann, L.W. ; Ausführliche Beschreibung des gegenwärtigen Zustandes des Königl. Preußischen Herzogsthums Vor- und Hinterpommern ; Stettin

9 Karczmę prowadzili kolejno Peter Tiegs (1750), potem Matthias Crolowi a od 1827 Joachim Nörenberg. Ogółem było we wsi 24 dymów czyli zamieszkanych domów. Od roku 1818 Tymień posiadał von Felix von Arnim. W tym, mniej więcej czasie, zabudowa wsi nie uległa wielkiej zmianie i do już wymienionych doszła owczarnia w Wilhelmshagen ( brak polskiej nazwy) i Schnitterhaus czyli Dom Żeńców powstały po roku 1836, na miejscu byłej karczmy, jako niezbędny obiekt dla zapewnienia obsługi licznych osób zatrudnianych z dalszych okolic na sezon żniw. Zabrakło natomiast, z nieznanych przyczyn, własnego kościoła i od roku 1784 wierni z korzystali z kościoła w Śmiechowie. Romańsko-gotycki kościół w Śmiechowie W roku 1899 Tymień uzyskał połączenie kolejowe z Koszalinem i Kołobrzegiem. Wówczas powstawały obiekty naprzeciwko dworca, tzw drugie siedlisko, m.in. nowa gospoda. Do końca XIX w. umocnioną drogę z Koszalina do Kołobrzegu tzw Reichstrasse Część tych miejsc i obiektów występuje na mapie z roku 1907 : 36 Mapa z roku 1907 Na mapie tej nie wskazuje się, z nieznanych przyczyn, lokalizacji szkoły ( która istniała przecież 34 Brueggemann, L.W. ; Ausführliche Beschreibung des gegenwärtigen Zustandes des Königl. Preußischen Herzogsthums Vor- und Hinterpommern ; Stettin Johannes Hinz: Pommern. Wegweiser durch ein unvergessenes Land. Bechtermünz, Augsburg 1996, ISBN

10 już od roku 1763) oraz wspomniany wyżej Schnitterhaus, występuje natomiast skrót Zgl oznaczający zwykle cegielnię co jednak nie znajduje potwierdzenia w innych źródłach chociaż potwierdzono występowanie złóż iłów. 37 Z własnością majątku ziemskiego (patrimonium) związany było tzw prawo do sądu patrymonialnego sprawowany przez szlacheckiego właściciela wobec swoich poddanych. Niezależnie od państwowych jednostek wymiaru sprawiedliwości. Ród von Arnim posiadał więc w Tymieniu prawo sądzenia swoich poddanych o czym świadczy zachowany tłok pieczęci Sądu Patrymonialnego tj typariusz wykonany z mosiądzu, pieczęć owalny, wymiary 29,5 x 25,5 mm. Uprawnienia te wygasły po reformach w roku Legenda: von ARNIMSCHES PATRIMONIAL GERICHT TIMMENHAGEN Od początku 1930 r. Tymień było gminą wiejską z kierownikiem zwanym burmistrzem bez własnej siedziby. Jej obszar wynosił 7,7 km2 na którym było tylko dwóch siedlisk : Tymień i Tymień dworzec., w sumie było w Tymieniu 23 zamieszkałych domów. 39 Gmina należała do powiatu Köslin w rejencji Köslin. 37 patrz Ujednolicony tekst Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Będzino -Załącznik Nr 1 do Uchwały Rady Gminy Nr XV/112/12 z dnia 3. lutego 2012 r Gemeindelexikon für den Freistaat Preußen. Provinz Pommern.. Berlin: Preußisches Statistisches Landesamt, 1932., S

11 Niemiecka gmina Tymień na tle sąsiednich gmin powiatu 40 Liczba ludności w roku 1939 wynosiła 262 osób. 41 Historycy niemieccy stwierdzają m.in. że Gdy na początku 1945 roku działania zbliżyły się do Regierungsbezirk Köslin władze miejscowe i aparat partyjny bezwzględnie zakazały ewakuację mieszkańców usiłując zatrzymać ich w miejscach swojego zamieszkania.. Decyzja ta była irracjonalna 42. Jednakże część ludności,mimo wszystko, już 27. lutego 1945 uciekała do Kołobrzegu chcąc ewakuować się drogą morską. 43 Po zajęciu,w dniu 4. marca 1945, Koszalina działania wojenne zbliżyły się do Tymienia i Niemcy wykorzystali luki w ugrupowaniu wojsk radzieckich i usiłowali częściowo opuścić miasto kierując się na Kołobrzeg i Karlino. Aby temu zapobiec przecięto im drogi odwrotu zajmując rejon Łękno. Po opanowaniu 5. marca Koszalina oddziały gwardii opanowały Mielno i w tym rejonie wyszły na wybrzeże. 44 Na początku marca 1945 roku Tymień zajęty został przez wojska radzieckie. Nauczyciel Franz Hackbarth, który był ostatnim kierownikiem szkoły, za opór wobec gwałtów kobiet został przez Rosjan zastrzelony i przez żonę pochowany. 45 Jednak nawet po zakończeniu walk o miejscowości leżące w pobliżu Koszalina, pas nadmorski obsadzone był przez wojska frontowe jako zabezpieczenie przed ewentualnym desantem Niemców od strony morza. 46 W wyniku tej decyzji wysiedlono ludność z tych terenów na odległość do 30 km wgłąb lądu skąd dopiero po 9. maja 1945 mogli powrócić do swoich opuszczonych siedzib patrz : 41 patrz : 42 Fenske,H.; Die Verwaltung Pommerns , Veröffentlichungen der Historischen Kommission für Pommern, Reihe V : Forschungen zur pommerschen Geschichte, Band 26, Böhlau Verlag, Köln, 1993; s.165: 43 /Fluchtweg_ von Kolberg 44 Dzieje Koszalina, pr. zbiorowa, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1967, s Gädtke, H. Pommersche Reminiszenzen 46 Dzieje Koszalina, pr. zbiorowa, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1967, s Patrz : 11

12 4. Tymień po roku Okres przejściowy Przedłużona obecność wojsk radzieckich m.in. na obszarach między Koszalinem a Kołobrzegiem przedłużyła termin objęcia tych terenów przez polką administrację. W marcu 1945 roku Rada Ministrów Polski podjęła decyzję o zorganizowaniu polskiej administracji na tzw terenach odzyskanych ustanawiając m. in. Okręg Pomorze Zachodnie w którym wyznaczono obwody. Jednym z nich był obwód koszaliński. W roku 1946 decyzją władz centralnych zamiast obwód zastosowano określenie powiat. 49 Pełnomocnik rządu,w grupie operacyjnej na obwód Koszalin, który został starostą koszalińskim, przybył dopiero 9. maja 1945 roku. 50 W tym samym czasie zezwolono Niemcom na powrót na tereny uprzednio wysiedlane ze względów wojskowych, w tym i zapewne mieszkańcom Tymienia. 51 Ludność ta skierowana została do pracy w ocalałych majątkach rolnych i pracowała pod kierownictwem lokalnych dowódców na rzecz radzieckich jednostek wojskowych. Jeszcze w czerwcu 1945 roku wiele gospodarstw w pasie przybrzeżnym było opuszczonych a do wolnych gospodarstw pozostali na tych terenach Niemcy bronili dostępu przybywającym Polakom. W lipcu 1945 roku na 2700 majątków na terenie Pomorza Środkowego aż 2000 znalazło się pod władzą wojskowych. W lipcu 1945 roku ściętych było tylko 70 % zbóż a z tego zwieziono zaledwie 30 %. 52 Pewnie podobne stosunki panowały w Tymieniu. Kalendarz zasiedlenia Tymienia przez polskich osadników nie jest znany. Nie zawsze osadnicy postanowiły zatrzymać się w pierwszej miejscowości do której przybyli, lecz penetrowali teren regionu w poszukiwaniu lepszych warunków bytowania i pracy. 53 Istniejący majątek rolny przejęty został przez Urząd Ziemski przy starostwie koszalińskim a w roku 1947 przez Państwowe Nieruchomości Ziemskie. Były dwór rozebrany został w 1949 roku. W 1950 roku powołano Państwowe Gospodarstwa Rolne. 54 W tym samym roku zakończono wysiedlenie pozostałych po wojnie ludności niemieckiej do Niemiec. 48 W tej części wykorzystano fragmenty prac: W. Gostomczyka na XIII edycję konkursu "Historia bliska" 2008/2009 sygnatura akt w Archiwum Ośrodka KARTA HB13/049-1/09 oraz Skonieczny, T.; Gmina Będzino położenie geograficzne i historia 49 Dz.U.RP nr.2 8 poz.177 z 46 r. 50 Dzieje Koszalina, pr. zbiorowa, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1967, s Patrz : 52 Źródła do dziejów Ziemi Koszalińskiej w latach ; KONB, Koszalin, 1976 r. 53 Raczkowski, W. Zarys historii gospodarczej Pomorza Środkowego; patrz : 54 Raczkowski, W. Zarys historii gospodarczej Pomorza Środkowego; patrz : pl 12

13 Dawna szkoła rozpoczęła ponowną działalność w roku Do lat 70-tych XX w. nie zaszły w Tymieniu istotne zmiany społeczno- gospodarcze. Te dokonać zaczęły się dopiero z chwilą rozbudowy Państwowego Gospodarstwa Rolnego PGR Tymień które zostało jednym z lepszych kombinatów PGR na Pomorzu Środkowym. Działał on również w Kładnie, Łopienicy i Miłogoszczy. PGR ten stworzył całą ówczesną infrastrukturę społeczną i techniczną wsi. Niezależnie od stosunkowo wysokich płac pracownicy otrzymywali tzw deputaty czyli świadczenia rzeczowe, opiekę socjalną oraz wydzielone działki rolne pod uprawę ziemniaków i warzyw. 56 Za wielorodzinnym budownictwem mieszkaniowym dla pracowników PGR powstała centralna kotłownia, stacja wodociągowa ( dla Tymienia i Łopienicy), oczyszczalnia ścieków (której oczyszczone ścieki odprowadzone są do rzeki Czerwonej) oraz przedszkole. Droga do Strachomina została umocniona płytami drogowymi i częściowo pokryta asfaltem. Gminna Spółdzielnia Samopomocy Chłopskiej w Będzinie zbudowała i uruchomiła w Tymieniu tzw Wiejski Dom Towarowy. W latach zbudowano tzw szkołę lecia w której ulokowano również placówkę Poczty Polskiej. Szkoła ta podjęła pracę w październiku 1989 roku. Dotychczasową tzw starą szkołę adaptowano na cele mieszkaniowe. Do roku 1989 głównym źródłem utrzymania ludności była praca w rolnictwie. Tylko niewiele osób utrzymywało się z pracy poza rolnictwem w Koszalinie lub Kołobrzegu. Nie było bezrobocia. Jednym słowem stworzono nowoczesne, jak na ten czas, warunki bytowania. Z chwilą zmian ustrojowych wprowadzanych na przełomie lat sytuacja społeczno- ekonomiczna Tymienia drastycznie się pogorszyła. Rolnictwo było pierwszym działem gospodarki Polski które przeszło już w roku 1988 na zasady gospodarki rynkowej Wykorzystano fragmenty pracy napisanej przez W. Gostomczyka na XIII edycję konkursu "Historia bliska" 2008/2009 sygnatura akt w Archiwum Ośrodka KARTA HB13/049-1/09 13

14 Wtedy nastąpiło tzw. uwolnienie cen dla produktów rolnych i produktów przemysłowych zaopatrzenia rolniczego. Od tej chwili ceny tych produktów kształtowały się według zasady popytu i podaży podczas gdy w pozostałych działach gospodarki utrzymywały się tzw. sztywne ceny. Ponadto rozpoczęto natychmiast proces prywatyzacji PGR podczas gdy w odniesieniu do pozostałych przedsiębiorstw państwowych proces ten rozłożył się w czasie. Natychmiast, bez okresu przystosowawczego, PGR zmuszone były do utrzymywania się w warunkach wolnej gospodarki rynkowej. Tymczasem środki do produkcji rolnej a zwłaszcza paliwo, nawozy sztuczne i maszyny rolnicze podrożały z dnia na dzień. Zbyt produktów rolnych zmalał ze względu na malejącą siłę nabywczą ludności kraju, utraty zagranicznych rynków zbytu d. RWPG. Polska otwarła jednostronnie swoje granicy dla wysoko dotowanej żywności z Unii Europejskiej i USA podczas gdy Europa odgradzała się wobec importu z Polski. 57 / Konsekwencje, dla takiego monokulturowego regionu jak Pomorze Środkowe a zwłaszcza dla Tymienia gdzie PGR był jedynym i największym zakładem pracy,, były daleko idące. Droga krzyżowa PGR była oczywista: 1. ponieważ dochody nie pokrywały wydatków banki blokowały konta. Około 87% PGR utraciło zdolność kredytową gdyż zadłużenie przekraczało 140 % środków obrotowych. 58 / 2. aby móc wypłacać wynagrodzenia oraz nabywać środków do utrzymywania upraw i hodowli sprzedawano produkty za gotówkę. Kierownictwo i załogi PGR nie przyjmowały do wiadomości iż przejście na zasady wolnorynkowe jest ostateczne i trwałe. Łudzono się iż Państwo nie dopuści do trwałego bezrobocia, nie długo to potrwa. Tak więc starano się przeczekać najgorsze metodą wyprzedaży gotówkowej. 3. z czasem zaszła konieczność wyprzedaży zwierząt hodowlanych i maszyn co skutkowało ogłoszeniem upadłości całego PGR.. Pozostałości po Kombinacie PGR w Tymieniu przejęty zostały przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa (AWRSP) z siedzibą w Koszalinie której zadaniem było znalezienie dzierżawców lub nabywców zasobów po miejscowym PGR. Wraz z kombinatem zlikwidowano przedszkole. 57 / Die Zeit z dnia / Zur Eigentumsgestaltung in staatlichen Landwirtschaftsbetrieben in Polen, F. Ebert Stiftung in Polen, Wirtschafts- und Sozialpolitik Band 28, Warszawa

15 Powstało Przedsiębiorstwo Rolne "ROL-TYM" Sp z o o które gospodarowało do roku 2005 po czym zostało postawione w stan likwidacji i od tego czasu nie ma w Tymieniu wielkoobszarowego gospodarstwa rolnego. Od tego czasu mają miejsce niekontrolowane podziały terenów rolnych, ich degeneracja i nieprawidłowe zagospodarowanie zwłaszcza długoletnie ugorowanie. Obiekty po PGR, za wyjątkiem budynku magazynowego, popadły w ruiny i zostały w roku 2012 rozebrane i pokruszone. Na części terenów dawnego PGR u znajduje się obecnie Park Wiatrowy Tymień, Jednakże AWRSP nie było zainteresowane w dalszym utrzymywaniu wielorodzinnych domów mieszkalnych po PGR i zaproponowało ich sprzedaż aktualnym lokatorom po stosunkowo niskich cenach. W wyniku tej zmiany własnościowej lokatorzy zawiązali lokalną Spółdzielnia Mieszkaniowa Lokatorska Własnościowa Przymorze która również przejęła centralną kotłownię oraz zasilanie w wodę i odprowadzenie ścieków. Spółdzielnia przejęła również do swoich zasobów tzw szkolne budynki mieszkalne. Z czasem Spółdzielnia zrezygnowała z dalszej eksploatacji centralnej kotłowni na rzecz instalowania, po doprowadzeniu w roku 1997 gazociągu gazu ziemnego, indywidualnych gazowych systemów grzewczych w poszczególnych mieszkaniach. Stopniowo docieplono poszczególne budynki. Gminna Spółdzielnia S. Ch w Będzinie zrezygnowała z dalszej eksploatacji Wiejskiego Domu Towarowego i obiekt ten przez wiele lat stał pusty i niszczał. Dopiero po dłuższym czasie dokonały się pozytywne zmiany. W roku 1997 doprowadzono, do Tymienia światłowodowe linie telefoniczne. W roku 1999 zainstalowano pierwszy nadajnik telefonii komórkowej przez ERĘ na kominie b. Kotłowni.. Aktualnie są warunki odbioru wszystkich sieci telefonii komórkowej oraz internetu mobilnego typu G3. Mimo że drastycznie zmniejszyły się możliwości podjęcia pracy w Koszalinie lub Kołobrzegu coraz mniejsza część mieszkańców dojeżdża w dalszym ciągu do tych miejscowości lub do przetwórni ryb w Kukinii. Istotne zmiany na lepsze nastąpiły w komunikacji autobusowej. Przewozy PKS ograniczyły się do relacji międzymiastowych a przewozy pasażerskie między poszczególnymi miejscowościami przejęli prywatni przewoźnicy eksploatujący tzw minibusy które w porównaniu z PKS kursują znacznie częściej, docierają do każdej miejscowości i zatrzymują się na żądanie pasażera. Powstał Dom Ludowy wraz z filią biblioteki publicznej w Będzinie. W tzw nowej szkole uruchomiono, obok szkoły podstawowej Gimnazjum Samorządowe. Szkoła dysponuje salą gimnastyczną, świetlicą, stołówką szkolną, biblioteką szkolną wraz z czytelnią, pracownią informatyczną, i boiska: do piłki nożnej, siatkowej, koszykowej, ręcznej. 15

16 Szkoła ta do której uczestniczy również młodzież z okolicznych miejscowości sprawuje więc również niewielkie funkcje poza lokalnego oddziaływania. Nowa Szkoła w Tymieniu Część mieszkańców podjęła próbę uruchomienia własnej działalności gospodarczej ale niewielu się udało jak np. "Droga" Szkoła Jazdy Nauka Jazdy i Kursów Doszkalających. Powstawało kilka sklepów z których tylko dwa przetrwały dłuższy czas. Z założonych punktów usługowych wymienić należy Pracownia Artystyczna "Stokrotka", Instalsystem, Fizjoterapeuta i Salon Fryzjerski. Z usług turystycznych powstały 3 obiekty noclegowe ( pod wiatrakiem, Irena i u Sylwii) oraz dwie agroturystyki ( Kazik i Eliza). Wielu jednak zrezygnowało z szukania pracy na miejscu i wyjechało za pracą zagranicę. Kolejno pojawiły się dalsze nowe źródła zatrudnienia. Po północnej stronie drogi Koszalin- Kołobrzeg powstała filia PPHU MOBET z Tomaszowa Mazowieckiego która w oparciu o lokalne zasoby kruszyw produkuje ogrodzenia betonowe, konstrukcje zbrojeniowe z płyt i słupków oraz usługi w zakresie montażu tych ogrodzeń i konstrukcji. Obiekt po byłym Wiejskim Domu Towarowym GS który przez wiele lat był nieużytkowany został odnowiony i adaptowany przez firmę RGB Technology s.c. do potrzeb produkcji zewnętrznych telebimów promocyjno-reklamowych i wyświetlaczy graficznotekstowych. Jest to idealny przykład uruchomienia w Tymieniu inwestycji o tzw swobodnej lokalizacji która mogłaby powstać gdzie indziej a o lokalizacji decydowała możliwość adaptowania istniejącego obiektu.. Uruchomiona przez firmę Kmdh sp. z o.o. stacja benzynowa w Tymieniu była inwestycją nietrafioną prawdopodobnie ze względu na brak większych odbiorców paliwa w samym Tymieniu, niekorzystny zjazd z drogi Koszalin- Kołobrzeg oraz konkurencję zbyt bliskich stacji benzynowych w Ustroniu Morskim i Będzinie. W roku 2012 została zlikwidowana. Firma P.H.U.P "BOOM" Sp. Z O.O. jest jednym z wiodących dystrybutorów komponentów dla przetwórstwa rybnego co wpisuje się w specjalizację przedsiębiorstw w Kołobrzegu i jego najbliższej okolicy.. Największą, zarówno w sensie wolumenu jak i kapitałowym, inwestycją była jednak, zlokalizowana na terenach b. Kombinatu PGR, jedna z największych w Polsce elektrownia wiatrowa. Lokalizację tego typu elektrowni planowano tu od roku 1999, jednak przygotowania do rozpoczęcia inwestycji trwały ponad 4 lata. 16

17 Kamień węgielny pod budowę wmurowano latem 2005, a 8 maja 2006 roku nastąpiło jej otwarcie. Jest to idealny przykład uruchomienia w Tymieniu inwestycji o tzw wymuszonej lokalizacji ze względu na występowanie optymalnych warunków przyrodniczych dla tego rodzaju inwestycji w Tymieniu: na wysokości 100 m prędkość wiatru wynosi 7,3-7,4 m/s. W elektrowni pracuje 25 turbin umieszczonych na kolumnach o wysokości 100 metrów i rozpiętości łopat ponad 60 m. Konstrukcja wiatraków zoptymalizowana jest pod kątem wydajności w szerokim zakresie warunków wietrznych oraz niskiej emisji fal dźwiękowych. Turbiny mają sterowany mikroprocesorowo system regulacji kąta nachylenia łopat w zależności od prędkości napływającego strumienia powietrza. Szacuje się, że moc maksymalna turbin osiągana jest przy wietrze o prędkości około 12 m/s. Jej moc może wynieść przy odpowiednim wietrze do 50 MW (wystarczy to dla ok. 20 tys. gospodarstw domowych). Prąd z elektrowni kupuje Zakład Energetyczny Koszalin, wchodzący w skład koncernu ENERGA, przez stację transformatorową 20/110 kv w Tymieniu i linię 110 kv Tymień-Dunowo. Koszt inwestycji zamknął się kwotą 235 mln zł,. Budowa elektrowni nie wzbudziła protestów mieszkańców; inwestor zobowiązał się w miarę możliwości zatrudnić pracowników spośród miejscowej ludności. 59 Mimo tak znacznych inwestycji nie miały one większego wpływu na zatrudnienie miejscowej ludności. Zarówno w szkole, Elektrowni Wiatrowej jak i firmie RBG Technology zatrudnieni są osoby o specjalnym przygotowaniu zawodowym. Dlatego też miejscowa młodzież, po ukończeniu szkół ponadpodstawowych i wyższych nie wraca do Tymienia lecz szuka zatrudnienia gdzie indziej. Aktualnie istnieje znaczne rozproszenie źródeł utrzymania miejscowej ludności : Brak jest dostępnych danych statystycznych. 17

18 dla znacznej części są to źródła nie związane z osobistą pracą (zasiłek dla bezrobotnych, renta lub emerytura oraz z transfer części dochodów uzyskanych przez członków rodziny za granicą) część pracuje poza rolnictwem w Koszalinie, Kołobrzegu lub za granicą, pewna część utrzymuje się z sezonowych dochodów z prowadzonych obiektów turystycznych lub z pracy sezonowej w takich obiektach w okolicznych miejscowościach. najmniejsza część utrzymuje się w dalszym ciągu z rolnictwa, Podsumowanie: Timmenhagen nie było szerzej znaną miejscowością. Na znanej mapie Eilharda Lubinus'a z lat będąca pierwszą obszerną mapą księstwa pomorskiego nie występuje Timmenhagen co w jakimś stopniu podkreśla nikłe znaczenie tej miejscowości, mimo, że istniała przecież już około 300 lat. 61 Wycinek z mapy Lubinus'a Okolice Tymienia według mapy z roku 1883 na której figuruje tylko Śmiechów w Eilhardus Lubinus i jego wielka mapa Księstwa Pomorskiego 62 w Atlas des Deutschen Reiches

19 Fakt, że w przeciągu blisko 600 lat istnienia majątek rycerski Tymień zmienił co 80 lat ( czyli co pokolenie) właściciela wskazuje pośrednio na małą dochodowość majątku, bo dającego wysoki dochód by się tak często nie pozbywano. Analizując kształtowanie się liczby ludności stwierdzić można wyraźną tendencję spadkową: Rok Liczba osób Zmiany ( 1900 = 100) , , , ,1 Tak więc nie było nawet rozwoju w skali przyrostu naturalnego. Również i ten fakt wskazuje, iż nie było to miejsce z którym warto było związać się na zawsze. Istnieją przekazy, iż już w XVII w. niektórzy mieszkańcy Timmenhagen przenosili się do okolicznych miast; np. niejaki Michell Prinsich, urodzony w Timmenhagen złożył w 1607 roku przysięgę miejska w Białogardzie. 63 Świadczy to o wieloletnim, a charakterystycznym dla całego ówczesnego Pomorza, zjawisku zwanego Landflucht tj. ucieczki ze wsi do miast. W latach ludność Koszalina wzrosła z do osób tj o 8,6 %. kosztem systematycznego wyludniania się wsi. 64 Być może miało to związek z innym faktem, mianowicie silnym uzależnieniem mieszkańców od działania i wyników ekonomicznych majątku gdyż w roku 1900 aż 90,1 % mieszkańców związanych było z majątkiem, w 1905 : 90,7 %; 1910 : 88,4 %. W opublikowanych wspomnieniach byłych mieszkańców Timmenhagen często mowa o biednych warunkach życiowych. 65 Powojenny rozwój społeczno- gospodarczy Tymienia dzieli się wyraźnie na dwie części: W warunkach gospodarki planowej było to tzw agromiasto w którym wielkoobszarowe przedsiębiorstwo PGR zapewniało pracę oraz godne warunki mieszkaniowe i socjalne. 66 W warunkach gospodarki rynkowej zanikła funkcja produkcji rolnej, źródła utrzymania ludności uległy znacznej dywersyfikacji a utrzymanie infrastruktury mieszkalnej i technicznej odbywa się kosztem mieszkańców. Ze względu na znaczne oddalenie od linii brzegowej brak było zachęt do zdobycia ekonomicznej niezależności poprzez uruchomienie usług turystycznych w takiej skali jak to było możliwe w pobliskim Pleśnie, Gąskach lub Ustroniu Morskim Dzieje Koszalina, pr. zbiorowa, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1967, s Wykorzystano fragmenty pracy napisanej przez W. Gostomczyka na XIII edycję konkursu "Historia bliska" 2008/2009 sygnatura akt w Archiwum Ośrodka KARTA HB13/049-1/09 19

20 Duże znaczenie mają jednak sezonowe miejsca zatrudnienia poza rolnictwem w hotelach, pensjonatach i innych placówkach w okolicznych miejscowościach turystycznych. Jaka więc przyszłość czeka Tymień? Miejscowość ta jest w wyjątkowej sytuacji gdyż objęta jest Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Będzino i ma wyznaczone kierunki rozwojowe oparte na racjonalnych ( quasi naukowych) przesłankach. 67 Według nich jako dominujące funkcje na obszarze istniejącej zabudowy przewiduje się przeznaczenie 13,6 % pod budownictwo mieszkaniowe z podstawowymi usługami oraz 10,8 % na usługi komercyjne typu handel, gastronomia itp., zaś na obszarze potencjalnej zabudowy 15,5 % na budownictwo mieszkaniowe z usługami oraz 5 % na usługi komercyjne przy czym nie przewiduje się w żadnym z tych obszarów zabudowy turystyczno- wypoczynkowej i rekreacyjnej. Jest to defensywny wariant rozwoju Tymienia. Trudno będzie o inwestorów w tych dziedzinach jeśli zabraknie tzw lokomotyw rozwoju czyli inwestycji produkcyjnych. A na takich się nie zanosi. 67 patrz Ujednolicony tekst Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Będzino -Załącznik Nr 1 do Uchwały Rady Gminy Nr XV/112/12 z dnia 3. lutego 2012 r. 20

21 Załącznik 1 Alfabetyczny spis miejscowości występujących w tekście po polsku po niemiecku po niemiecku po polsku Będzino Alt Banzin Alt Banzin Będzino Dobre Todenhagen Bast Łekno Dobre Małe KleinTodenhagen Funkenhagen Gaski Gaski Funkenhagen Groß Möllen Mielno Karlino Körlin Henkenhagen Ustronie Morskie Kazimierz Kasimirsburg Kasimirsburg Kazimierz Kołobrzeg Kolberg KleinTodenhagen Dobre Małe Koszalin Köslin Kolberg Kołobrzeg Łasin Lassehne Körlin Karlino Łekno Bast Köslin Koszalin Mielno Groß Möllen Lassehne Łasin Pleśna Pleushagen Pleushagen Pleśna Strachomino Strachmin Schulzenhagen Śmiechów Śmiechów Schulzenhagen Strachmin Strachomino Tymień Timmenhagen Timmenhagen Tymień Tymień dworzec Timmenhagen Bahnhof Timmenhagen Bahnhof Tymień dworzec Ustronie Morskie Henkenhagen Todenhagen Dobre 21