PRAKTYCZNE UJĘCIE ASYSTENTURY RODZINY

Transkrypt

1 MODEL ASYSTENTA RODZINY WYPRACOWANY NA BAZIE WIELKOPOLSKICH DOŚWIADCZEŃ Poznań, październik 2014r.

2 SPIS TREŚCI WPROWADZENIE RAMY PRAWNE STRUKTURA SYSTEMU WSPARCIA RODZINY W GMINIE Organizacja systemu wsparcia rodziny w gminie 2.2. Asystent rodziny w systemie wsparcia rodziny 3. ZADANIA I PRAWA ASYSTENTA RODZINY Zadania ustawowe asystenta rodziny 3.2. Prawa asystenta rodziny 3.3. Role, funkcje asystenta rodziny i pracownika socjalnego 3.4. Współpraca asystenta rodziny i pracownika socjalnego 4. ASYSTENT RODZINY W RELACJI ZE ŚRODOWISKIEM RODZINNYM Zasady współpracy asystenta rodziny z rodziną 4.2. Dokumentacja pracy z rodziną 5. ZARZĄDZANIE ASYSTENTURĄ RODZINY Kwalifikacje asystenta rodziny 5.2. Zatrudnienie asystenta rodziny 5.3. Miejsce pracy asystenta rodziny 5.4. Wprowadzenie asystenta rodziny w obowiązki służbowe 5.5. Zarządzanie kompetencjami zawodowymi asystenta rodziny 5.6. Zarządzanie zespołem asytentów rodziny 6. WIZERUNEK ASYSTENTA RODZINY REKOMENDACJE MODELU ASYSTENTA RODZINY 20 2

3 WPROWADZENIE W lipcu 2011r. Zespół powołany w Regionalnym Ośrodku Polityki Społecznej w Poznaniu opracował Wielkopolski Model Asystenta Rodziny, który powstał w oparciu o projekt Ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej z 9 września 2010r. Ustawa weszła w życie 1 stycznia 2012 roku. Po ponad dwóch latach obowiązywania ustawy i realizowania jej zapisów, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Poznaniu podjął działania diagnozujące sytuację zawodową asystentów rodziny i ich funkcjonowanie w systemie wsparcia rodziny. Efektem raportu dot. diagnozy sytuacji zawodowej asystentów rodziny oraz rekomendacji dot. optymalnego funkcjonowania asystentury rodziny jest niniejszy dokument przedstawiający praktyczne ujęcie asystentury rodziny w Wielkopolsce. 1 RAMY PRAWNE 1 stycznia 2012r. weszła w życie Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (ustawa z dnia 9 czerwca 2011r., Dz. U Nr 149 poz.887) wprowadzając do systemu pomocy rodzinie instytucję ASYSTENTA RODZINY. Asystent rodziny w przypadku zagrożenia prawidłowego rozwoju dziecka w rodzinie, ma wspomagać rodzinę w osiągnięciu przez nią stabilności życiowej, umożliwiającej prawidłowe wypełnianie funkcji opiekuńczo wychowawczej. Celem uregulowań prawnych jest stworzenie systemu wsparcia rodziny, pozwalającego na efektywne budowanie mechanizmów współpracy z rodziną dziecka w środowisku rodzinnym, na sprawną organizację systemu pieczy zastępczej oraz umożliwienie kompleksowej i szybszej pomocy. Ustawa została uchwalona dla dobra dzieci i rodziny w przekonaniu, że skuteczna pomoc dla rodziny przeżywającej trudności w opiekowaniu się i wychowywaniu dzieci może być osiągnięta przez współpracę osób, instytucji i organizacji powołanych do tego celu. 2 STRUKTURA SYSTEMU WSPARCIA RODZINY W GMINIE 2.1 Organizacja systemu wsparcia rodziny w gminie Obowiązek wspierania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo wychowawczych oraz organizacji pieczy zastępczej, spoczywa na jednostkach samorządu terytorialnego oraz na organach administracji rządowej (art.3). Ustawa wskazuje, iż pracę z rodziną organizuje gmina lub podmiot, któremu gmina zleciła realizację tego zadania na podstawie art.10. W przypadku, gdy wyznaczonym podmiotem jest ośrodek pomocy społecznej, można utworzyć w nim zespół do spraw asysty rodzinnej. 3

4 Rysunek nr 1: Podmioty zatrudniające asystenta rodziny w gminie PRACA Z RODZINĄ GMINA OPS LUB PODMIOT zleceniobiorca ASYSTENT RODZINY Asystenta rodziny zatrudnia kierownik jednostki organizacyjnej gminy, która organizuje pracę z rodziną lub podmiot, któremu gmina zleciła organizację pracy z rodziną w trybie przewidzianym w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. 2.2 Asystent rodziny w systemie wsparcia rodziny Rodzinie przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo wychowawczych wójt, burmistrz, prezydent zapewnia wsparcie w formie pracy z rodziną lub/i pomocy w opiece i wychowaniu dziecka. System wsparcia rodziny organizowany jest w gminie, ponieważ do gminy należy zabezpieczenie podstawowych potrzeb rodziny, w tym potrzeb wynikających z trudności opiekuńczowychowawczych. Istotą jest, aby wsparcie udzielane było zgodnie z zasadą pomocniczości czyli za zgodą rodziny, przy jej aktywnym udziale oraz z uwzględnieniem zasobów własnych rodziny i zewnętrznych źródeł pomocy. Do wykorzystania tych ostatnich obliguje asystenta rodziny ustaw, która w art. 15 wskazuje, iż do zadań asystenta rodziny należy m.in. współpraca z jednostkami administracji rządowej i samorządowej, organizacjami pozarządowymi, zespołem interdyscyplinarnym oraz innymi podmiotami i osobami, których pomoc przy wykonywaniu zadań asystent rodziny uzna za niezbędną (art.15). Stąd asystent rodziny winien posiadać doskonałe rozpoznanie w zakresie zasobów środowiska lokalnego. 4

5 Rysunek nr 2: System wsparcia rodziny Rodzina wspierająca Rodzina zastępcza Koordynator Rodzinnej Pieczy Zastępczej Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych OPS Pracownik Socjalny RODZINA Asystent Rodziny Placówki wsparcia Organizacje pozarządowe Przedszkole, Szkoła, Pedagog, Wychowawca, Psycholog Zespół interdyscyplinarny ds. przemocy w rodzinie Wolontariusze Specjaliści Kurator / Sąd Poradnie Służba Zdrowia Straż Miejska, Policja, Dzielnicowy Z dotychczasowych doświadczeń pracy z rodziną wynika, iż asystenci współpracują z wieloma podmiotami. Najczęściej są to placówki oświatowe (w przypadku dzieci, które realizują obowiązek szkolny lub przedszkolny), służba zdrowia, sąd (w przypadku kurateli, spraw zadłużenia), placówki wsparcia dziennego i systemu pieczy zastępczej, policja, urzędy (ds. mieszkaniowych, pracy), itp. Jest to tym bardziej istotne, że jak wynika z wielkopolskich doświadczeń, asystenci rodziny współpracują głównie z rodzinami wieloproblemowymi, dlatego też niezbędna jest interdyscyplinarna wiedza i wsparcie całego systemu oddziałującego zarówno na dziecko, jak i na rodziców. Głównymi problemami dostrzeganymi przez asystentów rodziny we współpracy z instytucjami są nieznajomość funkcji i zadań realizowanych przez asystentów rodziny, brak zakorzenienia asystentów w instytucji (nowy zawód) oraz różnorodność pracy w instytucjach. Rzadko zdarza się, aby różne służby podejmowały jeden spójny plan pracy na rzecz rodziny. Rekomenduje się upowszechnianie zawodu, roli i zadań asystenta rodziny wśród innych jednostek, np. poprzez podejmowanie przez asystentów rodziny współpracy w ramach zespołów interdyscyplinarnych. 5

6 3 ZADANIA I PRAWA ASYSTENTA RODZINY 3.1 Zadania ustawowe asystenta rodziny Ustawa z dnia 9 czerwca 2011r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej przewidziała dla asystenta rodziny szereg zadań związanych z pracą z rodziną w zakresie funkcji opiekuńczo wychowawczych oraz z innymi problemami socjalnymi rodziny. Ustawa wskazuje, iż do zadań asystenta rodziny należy w szczególności (art.15); 1) opracowanie i realizacja planu pracy z rodziną we współpracy z członkami rodziny i w konsultacji z pracownikiem socjalnym; 2) opracowanie, we współpracy z członkami rodziny i koordynatorem rodzinnej pieczy zastępczej, planu pracy z rodziną, który jest skoordynowany z planem pomocy dziecku umieszczonemu w pieczy zastępczej; 3) udzielanie pomocy rodzinom w poprawie ich sytuacji życiowej, w tym w zdobywaniu umiejętności prawidłowego prowadzenia gospodarstwa domowego; 4) udzielanie pomocy rodzinom w rozwiązywaniu problemów socjalnych; 5) udzielanie pomocy rodzinom w rozwiązywaniu problemów psychologicznych; 6) udzielanie pomocy rodzinom w rozwiązywaniu problemów wychowawczych z dziećmi; 7) wspieranie aktywności społecznej rodzin; 8) motywowanie członków rodzin do podnoszenia kwalifikacji zawodowych; 9) udzielanie pomocy w poszukiwaniu, podejmowaniu i utrzymywaniu pracy zarobkowej; 10) motywowanie do udziału w zajęciach grupowych dla rodziców, mających na celu kształtowanie prawidłowych wzorców rodzicielskich i umiejętności psychospołecznych; 11) udzielanie wsparcia dzieciom, w szczególności poprzez udział w zajęciach psychoedukacyjnych; 12) podejmowanie działań interwencyjnych i zaradczych w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa dzieci i rodzin; 13) prowadzenie indywidualnych konsultacji wychowawczych dla rodziców i dzieci; 14) prowadzenie dokumentacji dotyczącej pracy z rodziną; 15) dokonywanie okresowej oceny sytuacji rodziny, nie rzadziej niż co pół roku; 16) monitorowanie funkcjonowania rodziny po zakończeniu pracy z rodziną; 17) sporządzanie, na wniosek sądu, opinii o rodzinie i jej członkach; 18) współpraca z jednostkami administracji rządowej i samorządowej, właściwymi organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami i osobami specjalizującymi się w działaniach na rzecz dziecka i rodziny; 19) współpraca z zespołem interdyscyplinarnym lub grupą roboczą lub innymi podmiotami, których pomoc przy wykonywaniu zadań uzna za niezbędną. 3.2 Prawa asystenta rodziny Asystent rodziny w związku z wykonywaniem swoich zadań ma prawo do: 1) wglądu do dokumentów zawierających dane osobowe członków rodziny, niezbędne do prowadzenia pracy z rodziną (w tym: imię i nazwisko, datę urodzenia, obywatelstwo, adres miejsca zamieszkania, stan cywilny, wykształcenie, zawód, miejsce pracy, źródła dochodu, dane dot. 6

7 warunków mieszkaniowych, sytuacji prawnej oraz aktualnego miejsca pobytu dziecka, dane o rozwoju psychofizycznym dziecka); 2) występowania do właściwych organów władzy publicznej, organizacji oraz instytucji o udzielenie informacji, w tym zawierających dane osobowe, niezbędnych do udzielenia pomocy rodzinie; 3) przedstawiania właściwym organom władzy publicznej, organizacjom oraz instytucjom ocen i wniosków zmierzających do zapewnienia skutecznej ochrony praw rodzin. Asystent rodziny, wykonując czynności w ramach swoich obowiązków, korzysta z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych (art.16). 3.3 Role, funkcje asystenta rodziny i pracownika socjalnego Zakres zadań asystenta rodziny obejmuje cztery obszary: bezpośrednią pracę z rodzicami, bezpośrednią pracę z dziećmi, działania pośrednie realizowane na rzecz dziecka i rodziny, organizację własnego warsztatu pracy. Zadaniem asystenta rodziny jest realizowanie pogłębionej pracy socjalnej z rodziną, u której występują problemy opiekuńczo wychowawcze. Natomiast pracownik socjalny zajmuje się profesjonalnym niesieniem pomocy osobom, rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej. Istotą działania asystenta rodziny jest wspieranie i towarzyszenie oraz rola edukatora i informatora, a nie wyręczanie rodziny w realizowaniu przez nią funkcji rodzinnych i społecznych. Rysunek nr 3: Role asystenta rodziny i pracownika socjalnego ASYSTENT RODZINY OSOBA WSPIERAJĄCA DORADCA EDUKATOR INFORMATOR MEDIATOR RZECZNIK SPRAW RODZINY MOTYWATOR INICJATOR I TOWARZYSZ ZMIAN PRACOWNIK SOCJALNY KOORDYNATOR DIAGNOSTA DORADCA POŚREDNIK ANIMATOR INICJATOR POMOCY PROFILAKTYK 7

8 3.4 Współpraca asystenta rodziny i pracownika socjalnego Pracownik socjalny i asystent rodziny mają wspólnego adresata, którym jest rodzina z problemami opiekuńczo wychowawczymi. Obydwa zawody działają na podobnych płaszczyznach i mają wspólne cele w zakresie wsparcia rodziny. W kontekście współpracy asystenta rodziny i pracownika socjalnego w świetle nadchodzących zmian ustawy o pomocy społecznej, wskazane jest doprecyzowanie roli asystenta rodziny w gminnym systemie wsparcia rodziny i pomocy społecznej. Szczególnie ważne jest doprecyzowanie roli i zadań asystenta rodziny, w taki sposób, aby zapobiegać przypadkom powielania działań asystenta rodziny z pomocą świadczoną przez innych specjalistów, w tym pracownika socjalnego. PRACOWNIK SOCJALNY Działania długoterminowe Praca w środowisku, praca w siedzibie OPS Praca przede wszystkim w określonych godzinach, rodzina dostosowuje się do czasu pracy pracownika Bazowanie na motywacji wewnętrznej i zewnętrznej w tym na finansowej Objęcie wsparciem - 1 pr.socj. na 2000 mieszkańców lub nie więcej niż 50 rodzin (od r.) ASYSTENT RODZINY Intensywne oddziaływanie krótkoterminowe Praca głównie w środowisku rodziny Zadaniowy czas pracy, praca dostosowana do potrzeb i możliwości rodziny Bazowanie na motywacji wewnętrznej, praca na zasobach rodziny, brak motywacji finansowej Objęcie wsparciem maksymalnie 15 rodzin Zgodnie z Ustawą o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej pracownik socjalny po wcześniejszym przeprowadzeniu wywiadu środowiskowego, dokonuje analizy sytuacji rodziny i na jej podstawie występuje do kierownika ośrodka pomocy społecznej z wnioskiem o przydzielenie rodzinie asystenta rodziny (art.11). Asystent rodziny z kolei wspólnie z rodziną tworzy i realizuje plan współdziałania; czyni to w konsultacji z pracownikiem socjalnym (art.15), a w przypadku dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej z koordynatorem rodzinnej pieczy zastępczej. Już na początku tej współpracy warto pamiętać o wzajemnym dookreśleniu ról, tak aby działania pracownika socjalnego i asystenta uzupełniały się, podążały w tym samym kierunku, podnosząc efektywność pracy z rodziną i poziom jej zaufania do systemu pomocowego. Po dwóch latach funkcjonowania ustawy nadal trwa dyskusja na ten temat. Na podstawie wielkopolskich doświadczeń oraz w oparciu o publikacje dotyczące asystentury rodziny wyróżnić można kilka wariantów i obszarów współpracy asystenta rodziny i pracownika socjalnego. W pierwszym z nich z rodziną pracuje dwóch pracowników, jeden prowadzi pracę socjalną połączoną z przyznawaniem świadczeń, a drugi to asystent rodziny, który prowadzi specjalistyczną pracę socjalną metodą towarzyszenia. W tym wariancie pracownik socjalny przeprowadza diagnozę, na podstawie której kieruje daną rodzinę do asystenta rodziny. Od tego momentu asystent przejmuje pracę z rodziną na wszystkich etapach metodycznego działania. 8

9 W kolejnym wariancie asystent rodziny zastępuje pracownika socjalnego. Wspieranie i współpraca z rodziną stają się domeną asystenta rodziny, który przejmuje od pracownika socjalnego pracę z rodziną. Rolą pracownika socjalnego jest diagnoza oraz konsultacja planu współdziałania. W następnym wariancie asystent rodziny wspomaga pracownika socjalnego nowa usługa, nowy zawód. Z rodziną pracuje pracownik socjalny, a asystent rodziny wykonuje konkretne usługi dla rodziny polegające głównie na pomocy w nabywaniu umiejętności koniecznych do prawidłowego wywiązywania się przez rodziców (opiekunów) z obowiązków opiekuńczo wychowawczych i zaspokajania potrzeb dziecka. Pracownik socjalny prowadzi pracę socjalną w pełnym zakresie i na wszystkich etapach metodycznego działania. Tu koordynatorem działań jest pracownik socjalny, zakres współpracy jest zaś ustalany wspólnie co bardzo ważne - z aktywnym udziałem rodziny. Z wielkopolskich doświadczeń wynika, że na styku tej współpracy pojawiają się wątpliwości dotyczące roli i wzajemnych zobowiązań. Planowana nowelizacja ustawy o pomocy społecznej, która zakłada rozdzielenie działań z zakresu pracy socjalnej od czynności administracyjnych związanych z realizacją świadczeń pomocy społecznej wymusi refleksję na temat faktycznych różnic w profesjonalnej działalności tych zawodów na poziomie instytucji. Asystent rodziny najczęściej pracuje z rodzinami wieloproblemowymi. W takiej sytuacji wskazane jest, aby asystent miał koalicjantów pracy na rzecz rodziny. Interdyscyplinarna współpraca daje większe efekty niż samodzielna praca asystenta rodziny. W celu inicjowania współpracy asystenta rodziny i pracownika socjalnego należy organizować wspólne spotkania, wymianę doświadczeń, szkolenia, itp. Biorąc pod uwagę planowane zmiany w ustawie o pomocy społecznej oraz dotychczasowe doświadczenia dotyczące współpracy asystenta rodziny i pracownika socjalnego można spodziewać się trudności w rozróżnieniu ról zawodowych tych pracowników oraz ich powielanie. Aby zapewnić odpowiednią współpracę pracownika socjalnego i asystenta rodziny rekomenduje się, aby pracownik socjalny pełnił rolę koordynatora systemowego (wieloaspektowego) wsparcia rodzin, a asystent rodziny bezpośredniego realizatora specyficznych (wynikających z potrzeb) działań i usług w ramach pracy z rodziną z problemami opiekuńczo wychowawczymi. 4 ASYSTENT RODZINY W RELACJI ZE ŚRODOWISKIEM RODZINNYM 4.1 Zasady współpracy asystenta rodziny z rodziną Rekomendacje w tym obszarze kładą akcent na zasadę samostanowienia rodziny i wyznaczanie jasnej granicy w relacji: system rodzinny - asystent rodziny. Kluczowym wydaje się tu art. 4 ustawy o następującej treści: Stosując ustawę, należy mieć na względzie podmiotowość dziecka i rodziny oraz prawo dziecka do: 1) wychowania w rodzinie, a w razie konieczności wychowywania dziecka poza rodziną do opieki i wychowania w rodzinnych formach pieczy zastępczej, jeśli jest to zgodne z dobrem dziecka; 2) powrotu do rodziny; 3) utrzymywania osobistych kontaktów z rodzicami, z wyjątkiem przypadków, w których sąd 9

10 zakazał takich kontaktów; 4) stabilnego środowiska wychowawczego; 5) kształcenia, rozwoju uzdolnień, zainteresowań i przekonań oraz zabawy i wypoczynku; 6) pomocy w przygotowaniu do samodzielnego życia; 7) ochrony przed arbitralną lub bezprawną ingerencją w życie dziecka; 8) informacji i wyrażania opinii w sprawach, które go dotyczą, odpowiednio do jego wieku i stopnia dojrzałości; 9) ochrony przed poniżającym traktowaniem i karaniem; 10) poszanowania tożsamości religijnej i kulturowej; 11) dostępu do informacji dotyczących jego pochodzenia. Ustawodawca w niniejszym artykule odwołuje się wprost do wartości, które powinny być uwzględniane w każdej planowanej i realizowanej na rzecz dziecka i rodziny czynności. Rekomenduje się, aby realizując codzienne zadania asystentury, decyzje i działania filtrować właśnie przez wskazane wyżej prawa dziecka i rodziny. Podmiotowość rodziny i jej prawo do samostanowienia, ustawodawca podkreśla wskazując w art. 8 ustawy na potrzebę uzyskania zgody rodziny na podjęcie z nią współpracy ( Wspieranie rodziny jest prowadzone za jej zgodą i aktywnym udziałem ), a nawet w artykule informującym o miejscu prowadzenia asysty rodzinnej; art. 14 ustawy stanowi, że Asystent rodziny prowadzi pracę z rodziną w miejscu jej zamieszkania lub w miejscu wskazanym przez rodzinę. Pozornie to zapis techniczny, organizacyjny ; zwracamy jednak uwagę na sposób zapisu: praca prowadzona jest w miejscu zamieszkania, a więc na terytorium rodziny, gdzie rodzina czuje się bezpiecznie, lub w miejscu przez rodzinę wybranym; tak więc to potrzeby emocjonalne, organizacyjne rodziny, a nie asystenta lub instytucji są kluczowe przy uzgadnianiu warunków realizacji asystentury. Rekomendujemy zatem następujące działania w celu wprowadzenia asystenta do rodziny: Pracownik socjalny w przypadku stwierdzenia potrzeby wdrożenia takiej formy pomocy, z wyprzedzeniem przedstawia rodzinie wszelkie informacje na temat roli, zadań i uprawnień asystenta rodziny oraz jego roli w systemie pomocy. Eksponowanie wspierającej, towarzyszącej funkcji asystenta ma na celu ułatwienie rodzinie podjęcie decyzji. W sytuacji stwierdzenia uzasadnionej potrzeby objęcia rodziny asystenturą przy jednoczesnym braku woli współpracy ze strony rodziny, próby zmotywowania rodziny do podjęcia współpracy są ponawiane w bieżącej pracy poprzez ukazanie pozytywnych stron asystentury (np. poprzez wskazywanie działań, czynności, które byłyby dla rodziny prostsze, bardziej dostępne w przypadku korzystania z pomocy asystenta). Należy przy tym pamiętać, że decyzja rodziny nie może wynikać z presji wywartej na rodzinie, a jej podejmowanie może być procesem długotrwałym. Zachowanie szacunku dla intymności relacji rodzinnej jest podstawowym elementem warunkującym budowanie zdrowej i uniezależniającej relacji pomocowej. Asystent rodziny: realizuje swoje zadania w miejscu zamieszkania oraz środowisku społecznym rodziny realizuje pomoc rodzinie przestrzegając przepisów prawa nie ingeruje w system światopoglądowy rodziny pod warunkiem, że system ten nie godzi w szeroko rozumiany interes dziecka, nie narusza przepisów prawa lub nie stanowi zagrożenia dla zdrowia, w tym zdrowia psychicznego pomaga rodzinie rozwijać umiejętność rozwiązywania problemów 10

11 wspiera rozwój osobowości podopiecznych w różnych obszarach, nie ingerując w system wartości, chyba że system ten jest sprzeczny z dobrem dziecka, dobrem innych członków rodziny, dobrem społecznym lub narusza przepisy prawa nie ingeruje w kwestie religijne rodziny i nie zajmuje się rozwojem duchowym chyba, że system religijny stanowi zagrożenie dla zdrowia podopiecznego, jest sprzeczny z dobrem dziecka, dobrem innych członków rodziny, dobrem społecznym lub narusza przepisy prawa używa wiedzy o stanie zdrowia rodziny do zwiększenia efektywności pracy z rodziną ustala jasne zasady współpracy dotyczące zakresu poufności informacji oraz zasady przekazywania informacji dotyczących naruszenia prawa informuje rodzinę, że jego praca z nią jest dokumentowana. Pełnoletni podopieczni mają prawo wglądu w tworzoną dokumentację. Informuje rodzinę o podejmowaniu wszelkich konsultacji zewnętrznych, np. z grupą roboczą ds. pomocy rodzinie i z pracownikiem socjalnym, a także o treści sporządzanych informacji pisemnych o rodzinie dla instytucji zewnętrznych prowadzi edukację w zakresie higieny osobistej członków rodziny edukuje rodzinę w zakresie prowadzenia budżetu domowego, ale nie decyduje o sposobie wydawania pieniędzy przez podopiecznych wspiera rodzinę w organizowaniu uroczystości rodzinnych ale w nich nie uczestniczy nie wyręcza rodziców w pełnieniu funkcji rodzica w relacjach ze szkołą (np. nie chodzi na szkolne zebrania z rodzicami) i nie jest odpowiedzialny za realizację obowiązku szkolnego podopiecznych, ale utrzymuje stały kontakt z placówkami oświaty do których dzieci uczęszczają poddaje swoją pracę superwizji unika wpływania na decyzje w zakresie np. wyboru lekarza czy decyzji o zabiegach medycznych edukuje rodzinę w zakresie prowadzenia gospodarstwa domowego plan pracy opracowuje wspólnie z rodziną, zawiera on szczegółowe cele pracy i działania prowadzące do ich osiągnięcia. Plan sporządzany jest językiem zrozumiałym dla rodziny, w dostępnej dla niej formie, w jednym egzemplarzu przekazywany rodzinie oddziela własną sferę prywatną od zawodowej, tj. przekazuje rodzinie wyłącznie swoje dane wynikające z pełnienia zawodowej roli (wyłącznie instytucjonalne dane teleadresowe, z wyłączeniem danych osobistych, w tym prywatnego numeru telefonu, informacji o rodzinie itp.) 4.2 Dokumentacja pracy z rodziną Rzeczywistość pokazała, iż asystent rodziny wypracowuje na własne potrzeby lub/i na potrzeby instytucji szereg dokumentów. Niekiedy liczba tych dokumentów jest duża i prowadzi do biurokratyzacji działania oraz utrudnia pracę z rodziną. Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej wskazuje, iż konieczne jest pozyskanie pisemnej zgody rodziny dotyczącej podjęcia współpracy z asystentem rodziny. Poza tym wskazuje kilka dokumentów, które są wymagane od asystenta rodziny: PLAN PRACY Z RODZINĄ, DOKUMENTACJA DOTYCZĄCA PRACY Z RODZINĄ, 11

12 OKRESOWA OCENA SYTUACJI RODZINY, OPINIA O RODZINIE I JEJ CZŁONKACH NA WNIOSEK SĄDU. Rekomenduje się, aby drukami wystandaryzowanymi na poziomie instytucji były: ZGODA RODZINY NA WSPÓŁPRACĘ Z ASYSTENTEM RODZINY ZGODA NA PRZETWARZANIE DANYCH OSBOWYCH Spośród wymienionej w ustawie dokumentacji najbardziej niedookreślona jest dokumentacja pracy z rodziną. Składają się na nią dokumenty, które potwierdzają działania realizowane przez AR w rodzinie. W zależności od instytucji są one bardziej lub mniej szczegółowe. Analiza materiałów zebranych z wielkopolskich jednostek organizujących pracę z rodziną wykazała, że najwięcej wątpliwości wśród asystentów i pracodawców budzi zapis związany z prowadzeniem dokumentacji dotyczącej pracy z rodziną. Ustawodawca nie wprowadził bowiem ujednoliconego wzoru dokumentacji dot. pracy z rodziną, wobec czego obecnie spełnia ona dwojaką funkcję. Z jednej strony ma wskazywać na postępy pracy z rodziną, a z drugiej strony ewidencjonować czas pracy asystenta rodziny. Rekomenduje się ograniczenie prowadzonej dokumentacji do niezbędnego minimum. Dokumentacja pracy z rodziną powinna przede wszystkim odzwierciedlać skuteczność podejmowanych działań (zmianę w rodzinie) i weryfikację założonych celów, a nie ograniczać się do biurokratycznych zapisów ewidencjonujących, co robił asystent i ile czasu spędził z rodziną. 5 ZARZĄDZANIE ASYSTENTURĄ RODZINY 5.1 Kwalifikacje asystenta rodziny Ustawodawca dopuszcza do wykonywania zawodu asystenta rodziny zarówno osoby z wyższym, jak i średnim wykształceniem (uzupełnionym o stosowne szkolenia) i doświadczeniem zawodowym. Zgodnie z zapisami Ustawy asystentem rodziny może być osoba, która posiada: a) wykształcenie wyższe na kierunku pedagogika, psychologia, socjologia, nauki o rodzinie lub praca socjalna lub b) wykształcenie wyższe na dowolnym kierunku uzupełnione szkoleniem z zakresu pracy z dziećmi lub rodziną i udokumentuje co najmniej roczny staż pracy z dziećmi lub rodziną lub studiami podyplomowymi obejmującymi zakres programowy szkolenia określony na podstawie ust. 3 i udokumentuje co najmniej roczny staż pracy z dziećmi lub rodziną lub c) wykształcenie średnie i szkolenie z zakresu pracy z dziećmi lub rodziną, a także udokumentuje co najmniej 3-letni staż pracy z dziećmi lub rodziną. Rekomenduje się aby wykształcenie i doświadczenie zawodowe odgrywało istotna rolę a na stanowisko asystenta rodziny były zatrudniane przede wszystkim osoby z wykształceniem 12

13 wyższym kierunkowym. Jednakże w celu umożliwienia podjęcia pracy na stanowisku asystenta rodziny przez pracowników socjalnych posiadających wykształcenie policealne (uprawniające do wykonywania zawodu pracownika socjalnego), rekomenduje się ich zatrudnienie z założeniem, że podniesienie wykształcenia do poziomu wyższego nastąpi w określonym czasie w trakcie pracy zawodowej. Osoby z tej grupy są potencjalnie przygotowane do pełnienia funkcji asystenta rodziny. O zatrudnieniu pracownika w tej roli decydować powinny (poza niezbędnymi przesłankami formalnymi) posiadane kompetencje, a wśród nich na pewno: - wysoki poziom kultury osobistej - umiejętności komunikacji interpersonalnej - wiedza i umiejętności stosowania metod i technik pracy z rodziną Elementem profesjonalnego działania (a do takiego zaliczyć należy pracę asystenta rodziny) jest formalne wykształcenie (stanowi ono również o prestiżu zawodu) oraz kompetencje, rozumiane jako połączenie wiedzy, umiejętności i gotowości do ich zastosowania w praktyce. Asystent rodziny, z uwagi na zróżnicowany charakter podejmowanych zadań zawodowych, powinien posiadać określone kompetencje społeczne (np. asertywność, komunikatywność), osobowościowe (np. dążenie do rozwoju, zaangażowanie) oraz zawodowe (np. fachowość, profesjonalizm i etyka, orientacja na klienta, zorientowanie na cel). Nabywanie ich następuje w oparciu o różne formy kształcenia, w tym ustawicznego (np. szkolenia, coaching, superwizja, doradztwo) oraz doświadczenie zawodowe i osobiste. W związku z powyższym podkreśla się, że obok formalnych kwalifikacji tj.: wykształcenia (zgodnego z zapisem ustawy) i doświadczenia zawodowego, należy brać pod uwagę ogół kompetencji osoby zamierzającej wykonywać zawód asystenta rodziny. Rekomenduje się również, aby na stanowisko asystenta rodziny angażowane były osoby z kilkuletnim doświadczeniem w pracy z dzieckiem i rodziną, ponieważ może być ono kluczowym czynnikiem skuteczności działań pomocowych. Natomiast osobom bez doświadczenia należy umożliwić jego zdobycie poprzez m.in. wprowadzenie staży i praktyk zawodowych, zatrudnienie na okres próbny i organizację pracy asystenta pod nadzorem bardziej doświadczonego pracownika. 5.2 Zatrudnienie asystenta rodziny Asystenta rodziny zatrudnia kierownik jednostki organizacyjnej gminy, która organizuje pracę z rodziną lub podmiot, któremu gmina zleciła organizację pracy z rodziną (art. 17 ustawy). Ustawa nie określa procedury rekrutacji na stanowisko asystenta rodziny. Również ustawa z dnia 21 listopada 2008r. o pracownikach samorządowych nie nakłada w tym przypadku na jednostkę organizacyjną obowiązku ogłoszenia naboru otwartego (jak to czyni w przypadku samorządowych stanowisk urzędniczych, w tym stanowisk kierowniczych), ponieważ zgodnie z Rozporządzeniem z dnia 18 marca 2009 r. o wynagradzaniu pracowników samorządowych, stanowisko asystenta rodziny zakwalifikowano do stanowisk pomocniczych i obsługi. Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej w art. 12 wskazuje niezbędny poziom wykształcenia i doświadczenia oraz warunki dodatkowe jakie musi spełnić osoba ubiegająca się o pracę asystenta rodziny: 13

14 1) nie jest i nie była pozbawiona władzy rodzicielskiej oraz władza rodzicielska nie jest jej zawieszona ani ograniczona; 2) wypełnia obowiązek alimentacyjny w przypadku gdy taki obowiązek w stosunku do niej wynika z tytułu egzekucyjnego; 3) nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe. Ustawa o pracownikach samorządowych w art. 6 ust. 3 dodaje jeszcze warunek posiadania przez kandydata nieposzlakowanej opinii. Po dwóch latach funkcjonowania ustawy, po analizie doświadczeń zarówno asystentów rodziny, jak i kierowników ośrodków pomocy społecznej, rekomendujemy, mimo braku takiego wymogu, prowadzenie naboru na to stanowisko w sposób otwarty, aby zapewnić pozyskanie pracownika o jak najwyższych kwalifikacjach. Warto, aby w skład komisji rekrutacyjnej, oprócz kierownika, weszli pracownik socjalny o wysokim stopniu rozwoju kompetencji zawodowych, aktywny psycholog lub pedagog posiadający doświadczenie pracy z rodziną. Na podstawie już istniejących doświadczeń, rekomendujemy, aby liczba rodzin przypadająca na jednego asystenta rodziny oscylowała w granicy rodzin. Kadra zarządzająca instytucją w oparciu o diagnozę społeczną rodzin przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych dysponuje danymi, które pozwalają na realny szacunek potrzeb w zakresie zatrudnienia asystentów rodziny. Rzetelna diagnoza daje podstawę do starania się o środki finansowe na zatrudnienie asystentów rodziny i zapewnienie ciągłości ich zatrudnienia. Rekomenduje się przyjęcie przynajmniej podstawowego podziału stopnia zaawansowania zawodowego asystentów rodziny tj.: młodszy asystent rodziny, asystent rodziny i starszy asystent rodziny (podstawą może być Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 8 lutego 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych). Podział ten pozwoli na określenie podstawowej ścieżki awansu zawodowego dla asystentów rodziny oraz określi poziom doświadczenia zawodowego. Zaproponowany podział nie wyklucza i nie ogranicza możliwości budowania ścieżek rozwoju i awansu zawodowego zgodnie z wizją danej jednostki. Jednym z elementów koniecznych do zapewnienia skuteczności asystentury rodziny (usamodzielnienia rodziny) jest stabilna relacja pomiędzy rodziną a asystentem rodziny. Biorąc pod uwagę zadania asystenta rodziny oraz cele gminy np.: wzmocnienie roli i funkcji rodziny, rozwijanie umiejętności opiekuńczo-wychowawczych rodziny, konieczne jest zapewnienie ciągłości pracy z rodziną w ramach asystentury. Ustawa wskazuje, że praca asystenta rodziny jest wykonywana w ramach stosunku pracy w systemie zadaniowego czasu pracy albo umowy o świadczenie usług (art.17 ust.2). Do kierownika jednostki, który zatrudnia asystenta, należy decyzja dotycząca rodzaju umowy, w ramach której z nim współpracuje. Niemniej jednak, w celu zapewnienia stabilnej relacji pomocowej pomiędzy asystentem a rodziną i uniknięcia rotacji pracowników, rekomenduje się 14

15 zatrudnianie asystentów rodziny w oparciu o umowę o pracę. Ponadto możliwe i ważne jest, aby w opisie stanowiska pracy doprecyzować zakres obowiązków i uprawnień służbowych oraz zasady podnoszenia kwalifikacji asystenta rodziny. W przypadku umów o świadczenie usług zaleca się uwzględnienie w ostatecznym wynagrodzeniu kosztów ponoszonych przez asystenta rodziny w związku z wykonywaniem zadań, np. kosztów dojazdu do rodzin. Zgodnie z zapisami ustawy, gmina ma obowiązek realizacji zadań z zakresu asystentury rodziny od stycznia 2015 roku, co wymaga zatrudnienia asystenta rodziny w gminie. W związku z tym rekomenduje się, aby w budżetach gminnych zabezpieczyć środki na zatrudnienie asystentów rodziny, w oparciu o wcześniej wspomnianą diagnozę potrzeb, a tym samym zapewnić ciągłość pracy z rodziną. Ponadto w celu zapewnienia wyższej jakości wsparcia w gminach, wskazane jest wykorzystywanie dodatkowych źródeł finansowania (tj. środków unijnych lub programów MPiPS) na zatrudnienie asystentów rodziny. Środki te powinny być jednak traktowane jako uzupełniające w stosunku do zasobów gminy. Z doświadczeń wynika, że środki finansowe gmin z przeznaczeniem na zatrudnienie, w tym zatrudnienie asystentów rodziny są niewystarczające, a poziom świadomości potrzeb w tym zakresie i traktowania pomocy społecznej jako inwestycji w przyszłość (spadek środków na pomoc społeczną, wzrost wysokości podatków w perspektywie długofalowej) jest wśród włodarzy często niewystarczający. Warto więc stwarzać okazje do budowania świadomości zarówno władz, jak i społeczności lokalnej o potrzebie funkcjonowania służb społecznych na odpowiednim poziomie i korzyściach takiej działalności dla gminy. Rekomendacją dla kadry kierowniczej jest tworzenie pozytywnego wizerunku instytucji i dbanie o stały dopływ informacji o działalności do włodarzy, co może sprzyjać budowaniu przyjaznego klimatu wobec polityki społecznej. 5.3 Miejsce pracy asystenta rodziny Asystent rodziny, zgodnie z wolą ustawodawcy, prowadzi pracę z rodziną w miejscu jej zamieszkania lub innym miejscu, które zostanie wskazane przez rodzinę (art.14). Oznacza to, że praca asystenta realizowana jest w środowisku rodziny, którą obejmuje swoim wsparciem, jednak nie tylko. Asystent bowiem zobowiązany jest do dokumentowania pracy z rodziną oraz przygotowania okresowej oceny sytuacji rodziny, sporządzania opinii o rodzinie i jej członkach oraz współdziałania z innymi jednostkami pracującymi na rzecz dziecka i rodziny oraz zespołem interdyscyplinarnym (art. 15). Z uwagi na zadaniowy czas pracy lub umowę świadczenia usług, asystent rodziny ma prawo współdecydować, gdzie i kiedy będzie pracował nad przygotowaniem dokumentacji. Pracodawca natomiast (w przypadku umów o pracę) jest zobowiązany do organizacji miejsca pracy dla asystenta w jednostce i wyposażenia tego stanowiska. W związku z tym, proponuje się wprowadzenie w jednostkach organizujących pracę z rodziną podstawowego wyposażania stanowiska pracy asystenta rodziny, tj. : zabezpieczenia artykułów biurowych oraz dostępu do sprzętu biurowego (np. biurko, komputer, ksero, telefon 1 ). Odpowiednie zabezpieczenie stanowiska pracy nie ma łączyć 1 Sugeruje się wprowadzenie możliwości korzystania przez asystentów rodziny z służbowych telefonów komórkowych, z uwagi na charakter pracy (praca terenowa, konieczność zachowania kontaktu z rodziną objętą wsparciem i innymi 15

16 się z biurokratyzacją zadań asystenta rodziny, a jedynie umożliwić, przepływ informacji pomiędzy asystentem rodziny, pracodawcą i współpracownikami, ma też ułatwić wykonywanie zadań związanych z przygotowaniem i opracowaniem dokumentacji oraz identyfikację asystenta z instytucją go zatrudniającą. Powyższe nie wiąże się z koniecznością stworzenia nowego miejsca pracy, tylko umożliwieniem (np. rotacyjnie) korzystania ze sprzętów biurowych dostępnych do tej pory w jednostce (np. podczas, gdy inni pracownicy są w terenie). Ze względu na specyfikę pracy, zaleca się aby w miarę możliwości asystent miał dostęp do specyficznych dla charakteru zadań artykułów higienicznych (np. rękawiczki jednorazowe), przenośną apteczkę pierwszej pomocy. 5.4 Wprowadzenie asystenta rodziny w obowiązki służbowe Rekomenduje się, aby początkujący asystenci rodziny byli wprowadzani w obowiązki służbowe przez bardziej doświadczonych pracowników oraz w początkowym okresie wykonywali swoją pracę pod ich kierunkiem w celu zdobycia pierwszych doświadczeń w zawodzie. Nie mniej istotną kwestią jest wprowadzanie asystenta w środowisko rodziny, która ma być objęta wsparciem. Zakłada się, że asystent rodziny będzie każdorazowo wprowadzany w środowisko przez pracownika socjalnego, który dotychczas współpracował z rodziną. Ponadto, przed wprowadzeniem w środowisko, sytuacja rodziny powinna być szczegółowo omówiona przez pracownika socjalnego i asystenta rodziny w oparciu o wcześniej przeprowadzoną diagnozę. Rekomenduje się również stworzenie w ośrodkach wewnętrznych kryteriów doboru, na podstawie których rodziny będą kwalifikowane do objęcia wsparciem asystenta rodziny. Kryteria te powinny być obiektywne i uwzględniać przede wszystkim problemy opiekuńczo-wychowawcze występujące w rodzinie, a nie stopień prawdopodobieństwa zmiany. Konstruując kryteria należy również brać pod uwagę podział zadań pomiędzy poszczególnych pracowników/służby. 5.5 Zarządzanie kompetencjami zawodowymi asystenta rodziny W Modelu podkreśla się znaczenie doświadczenia zawodowego w pracy z dzieckiem i rodziną oraz kompetencji osobistych i zawodowych przyszłego asystenta rodziny. Ponadto, dla określenia stopnia zaawansowania zawodowego asystenta, sugeruje się przyjęcie przynajmniej trzy stopniowej skali awansu, od młodszego do starszego asystenta rodziny. Zgodnie z zapisami ustawy, asystent rodziny ma obowiązek podnoszenia swoich kwalifikacji w zakresie pracy z rodziną i dziećmi oraz prawo do korzystania z poradnictwa. Formy podnoszenia kwalifikacji wskazane przez ustawodawcę to szkolenia i samokształcenie. Z kolei poradnictwo ma służyć zachowaniu i wzmocnieniu kompetencji asystenta oraz przeciwdziałaniu zjawisku wypalenia zawodowego (art.12 ust.2 oraz art.16). Powyższe regulacje nie oznaczają jednak, że tylko asystent jest odpowiedzialny za swój rozwój, ponieważ do zadań własnych gminy należy tworzenie możliwości podnoszenia kwalifikacji zawodowych asystentów rodziny oraz finansowanie ich podnoszenia (art. 176 ust.2 i ust 4b). Tworzenie możliwości podnoszenia kwalifikacji rozumiane jest jako tworzenie warunków do korzystania ze szkoleń oraz innych form wsparcia, na przykład poprzez uznanie, że służbami). Udostępnianie prywatnego numeru telefonu komórkowego przez asystentów rodziny może zaburzyć równowagę pomiędzy relacją służbową a prywatną. 16

17 w ramach zadaniowego czasu pracy udział w szkoleniu i praca z rodziną jest zadaniem asystenta rodziny. Finansowanie kosztów podnoszenia kwalifikacji powinno być uregulowane wewnętrznymi zasadami w jednostce. Zakłada się, że jednym z najbardziej optymalnych sposobów zarządzania kompetencjami asystentów rodziny może być budowanie ścieżki rozwoju zawodowego przy założeniu, że osiągnie on własne cele, podniesie kwalifikacje, zdobędzie doświadczenie i spełni oczekiwania pracodawcy. Ścieżka rozwoju zawodowego nie jest zatem sumą przypadkowych szkoleń, w których udział bierze asystent, ale zbiorem przemyślanych działań odpowiadających na potrzeby pracownika, pracodawcy i niejednokrotnie klienta, którego problemy pomaga rozwiązywać asystent rodziny. Warto również podkreślić, że budowanie jasnej ścieżki rozwoju przynosi korzyści pracownikowi jak i pracodawcy, ponieważ pozwala na zwiększenie motywacji do pracy (dzięki aspektom pozafinansowym), skuteczności pracownika w działaniu (dzięki zdobytej wiedzy i doświadczeniu) oraz przeciwdziała zjawisku wypalenia zawodowego. Oficjalnym dokumentem regulującym zakres tematyczny szkoleń 2 dla asystentów rodziny jest Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 9 grudnia 2011 roku. Z obowiązku ukończenia szkolenia zwolnione są osoby, które ukończyły studia wyższe na kierunkach: pedagogika, psychologia, socjologia, nauki o rodzinie lub praca socjalna. Na podstawie zebranych danych oraz zapisów Wielkopolskiego Programu Wspierania Rodziny i Systemu Pieczy Zastępczej do 2020 roku wskazuje się obszary tematyczne, w których powinny być podnoszone kwalifikacje asystentów rodziny, bez względu na wykształcenie i doświadczenie zawodowe: komunikacja społeczna, zagadnienia prawne, w tym prawo rodzinne i funkcjonowanie systemu wsparcia rodziny, rola asystenta rodziny w systemie wspierania rodziny, współpraca podmiotów zaangażowanych w pomoc rodzinie na poziomie lokalnym, formy pracy z rodziną i pomocy rodzinie, praca z trudnym klientem, kurs samoobrony i pierwszej pomocy, superwizja i sposoby przeciwdziałania wypaleniu zawodowemu, upowszechnianie dobrych praktyk i umożliwienie wzajemnej wymiany doświadczeń. 5.6 Zarządzanie zespołem asystentów rodziny Asystentura rodziny organizowana jest w gminie, ponieważ zabezpieczenie podstawowych potrzeb rodziny należy do gminy. Wsparcie oferowane rodzinie może przybrać dwie formy, tj.: pracę z rodziną oraz pomoc w opiece i wychowaniu dziecka. Istotą jest to, aby wsparcie rodziny prowadzone było zgodnie z zasadą pomocniczości, czyli za zgodą rodziny, przy jej aktywnym udziale oraz z uwzględnieniem zasobów własnych rodziny i zewnętrznych źródeł pomocy. 2 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 9 grudnia 2011r. w sprawie szkoleń na asystenta rodziny wskazuje 25 obszarów tematycznych wraz z koniecznością odbycia praktyk zawodowych. 17

18 W przypadku, gdy pracę z rodziną organizuje ośrodek pomocy społecznej, rekomenduje się pracę w ramach zespołu do spraw asysty rodzinnej (zgodnie z art. 10 ust.2). Praca w zespole pozwala specjalistom (asystentom rodziny, pracownikom socjalnych i innym specjalistom) na podejmowanie współpracy systemowej. Wzajemne uzupełnianie się specjalistów (asystenta rodziny i pracownika socjalnego) oraz wymiana informacji na poziomie zespołu jest istotna również w sytuacjach czasowej nieobecności jednego z nich. W przypadku nieobecności asystenta rodziny z uwagi na chorobę/urlop/szkolenie, kierownik jednostki może zapewnić zastępstwo innego asystenta rodziny, pod warunkiem, że w jednostce zatrudnionych jest więcej asystentów. Ponadto przyjmuje się, że praca asystenta rodziny nie jest pracą interwencyjną lecz zespołem planowanych działań realizowanych w oparciu o plan pracy z rodziną, dlatego też krótkotrwała nieobecność asystenta nie powinna wpłynąć negatywnie na pracę z rodziną. W uzasadnionych sytuacjach, podczas absencji asystenta rodziny, kierownik jednostki może zawsze podjąć decyzję o konieczności zintensyfikowania kontaktu z rodziną przez pracownika socjalnego w ramach pracy socjalnej. 6 WIZERUNEK ASYSTENTA RODZINY Wrażenie jakie wywieramy na innych stanowi ważny aspekt codziennych kontaktów społecznych. Za wizerunek asystenta rodziny odpowiada zarówno on sam jak i instytucja, która go zatrudnia. Elementami, które wpływają na wizerunek asystenta rodziny, i które są od niego zależne to: kompetencje, wygląd, mowa ciała, postawa, styl komunikowania ( w tym poziom kultury osobistej). Z wielkopolskich doświadczeń wynika, iż problemami związanymi z budowaniem pozytywnego wizerunku asystenta rodziny są: niski prestiż zawodu, mały autorytet asystenta rodziny, nierzetelna informacja o roli i zadaniach asystenta rodziny, nieumiejętne budowanie wizerunku przez asystenta rodziny. Znaczącą rolę w budowaniu dobrego wizerunku asystenta rodziny odgrywa instytucja, w której jest on zatrudniony. Ciągła i systematyczna promocja zawodu prowadzona przez instytucję zatrudniającą asystenta rodziny (w mediach, prasie lokalnej, podczas imprez środowiskowych, spotkań okolicznościowych, grup roboczych) przyczyni się do wzrostu wiarygodności i zaufania zarówno do instytucji jak i do asystenta rodziny. Dodatkowo rekomenduje się, aby pracownicy socjalni w środowiskach lokalnych byli nośnikami rzetelnej informacji o roli i zadaniach asystenta rodziny. Natomiast asystentów rodziny należy objąć systematycznymi szkoleniami, poradnictwem, 18

19 superwizją oraz coachingiem w celu wykorzystywania przez nich odpowiednich narzędzi w ich merytorycznej działalności co wpłynie na budowanie pozytywnego wizerunku i autorytetu zawodu. Ponadto ważne jest, aby kadra kierownicza dbała o informowanie innych instytucji o zatrudnianiu asystenta rodziny i podejmowanych przez niego działaniach. Dodatkowo dobrą praktyką jest zapraszanie asystenta rodziny na wszelkie spotkania kierownictwa z koalicjantami, wprowadzanie asystentów na spotkania zespołów interdyscyplinarnych, powoływanie się na opinie i rekomendacje asystenta w indywidualnych sprawach rodzin, monitorowanie pracy asystenta rodziny, ale i pozostałych pracowników ośrodka w kontekście współpracy z podmiotami lokalnymi (stawianie i egzekwowanie wymagań w tym zakresie), tak aby tworzyć w instytucji klimat przyjazny i nastawiony na współpracę i partnerstwo. Działaniom tym mogą towarzyszyć instrumenty wspierające, takie jak np. tworzenie ulotek informacyjnych o asystenturze, spotkań otwartych prowadzonych przez asystenta itp. 19

20 7 REKOMENDACJE MODELU ASYSTENTA RODZINY Rekomenduje się upowszechnianie zawodu, roli i zadań asystenta rodziny wśród innych jednostek, np. m.in. poprzez podejmowanie przez asystentów rodziny współpracy w ramach zespołów interdyscyplinarnych. Rekomenduje się, aby pracownik socjalny pełnił rolę koordynatora systemowego (wieloaspektowego) wsparcia rodzin, a asystent rodziny bezpośredniego realizatora specyficznych (wynikających z potrzeb) działań i usług w ramach pracy z rodziną z problemami opiekuńczo wychowawczymi. Rekomenduje się, aby realizując codzienne zadania asystentury, decyzje i działania filtrować przez prawa dziecka i rodziny. Rekomenduje się, aby asystent rodziny każdorazowo był wprowadzany w środowisko przez pracownika socjalnego, który współpracuje z rodziną. Ponadto, przed wprowadzeniem w środowisko, sytuacja rodziny powinna być szczegółowo omówiona przez pracownika socjalnego i asystenta rodziny w oparciu o wcześniej przeprowadzoną diagnozę. Rekomenduje się, aby dokumentacja pracy z rodziną nie była rejestrem działań asystenta rodziny lecz przedstawiała osiągnięte efekty pracy z rodziną. Rekomenduje się, aby wykształcenie i doświadczenie zawodowe odgrywało istotną rolę a na stanowisko asystenta rodziny były zatrudniane przede wszystkim osoby z wykształceniem wyższym kierunkowym. Rekomenduje się również, aby na stanowisko asystenta rodziny angażowane były osoby z kilkuletnim doświadczeniem w pracy z dzieckiem i rodziną, natomiast osobom bez doświadczenia należy umożliwić jego zdobycie poprzez m.in. wprowadzenie staży i praktyk zawodowych, zatrudnienie na okres próbny i organizację pracy asystenta pod nadzorem bardziej doświadczonego pracownika. Rekomenduje się prowadzenie naboru na stanowisko asystenta rodziny w sposób otwarty, aby zapewnić pozyskanie pracownika o jak najwyższych kwalifikacjach. Rekomenduje się, aby liczba rodzin przypadająca na jednego asystenta rodziny oscylowała w granicy rodzin. Rekomenduje się przyjęcie przynajmniej podstawowego podziału stopnia zaawansowania zawodowego asystentów rodziny tj.: młodszy asystent rodziny, asystent rodziny i starszy asystent rodziny. Rekomenduje się zatrudnianie asystentów rodziny w oparciu o umowę o pracę. 20

21 Rekomenduje się, aby w budżetach gminnych zabezpieczyć środki na zatrudnienie asystentów rodziny, w oparciu o diagnozę potrzeb, a tym samym zapewnić ciągłość pracy z rodziną. Rekomenduje się tworzenie pozytywnego wizerunku instytucji i dbanie o stały dopływ informacji o działalności do włodarzy, co może sprzyjać budowaniu przyjaznego klimatu wobec polityki społecznej. Rekomenduje się wprowadzenie w jednostkach organizujących pracę z rodziną podstawowego wyposażania stanowiska pracy asystenta rodziny, tj.: zabezpieczenia artykułów biurowych oraz dostępu do sprzętu biurowego. Rekomenduje się, aby początkujący asystenci rodziny byli wprowadzani w obowiązki służbowe przez bardziej doświadczonych pracowników oraz w początkowym okresie wykonywali swoją pracę pod ich kierunkiem w celu zdobycia pierwszych doświadczeń w zawodzie. Rekomenduje się również stworzenie w ośrodkach wewnętrznych kryteriów doboru, na podstawie których rodziny będą kwalifikowane do objęcia wsparciem asystenta rodziny. W przypadku, gdy pracę z rodziną organizuje ośrodek pomocy społecznej, rekomenduje się pracę w ramach zespołu do spraw asysty rodzinnej. Rekomenduje się, aby pracownicy socjalni w środowiskach lokalnych byli nośnikami rzetelnej informacji o roli i zadaniach asystenta rodziny. Rekomenduje się objęcie asystentów rodziny systematycznymi szkoleniami, poradnictwem, superwizją oraz coachingiem w celu wykorzystywania odpowiednich narzędzi w ich merytorycznej działalności co wpłynie na budowanie wizerunku i autorytetu zawodu. Rekomenduje się, aby kadra kierownicza dbała o informowanie innych instytucji o zatrudnianiu asystenta rodziny i podejmowanych przez niego działaniach. OPRACOWANIE: Zespół doradców w projekcie systemowym ROPS Poznań Grzegorz Przymus Karolina Szlachciak Magdalena Wieczorek tel. 61/ doradcy@rops.poznan.pl Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Poznaniu ul. Nowowiejskiego 11, Poznań 21