SPCh BIULETYN. Na drodze rozwoju ku pełni życia. W numerze między innymi:

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "SPCh BIULETYN. Na drodze rozwoju ku pełni życia. W numerze między innymi:"

Transkrypt

1 nr 2(2010) Listopad 2010 BIULETYN SPCh Na drodze rozwoju ku pełni życia W numerze między innymi: 4Rozmowa z ks. Stanisławem Szlassą o psychoedukacji, warsztatach i pracy nad sobą 4Wywiad z Michałem Grzanką o sztuce ojcostwa 4Artykuł ks. Romualda Jaworskiego: Jak w ciągu życia zmienia się religijność człowieka

2 Brylant jest kawałkiem węgla, który zdołał zmienić swe marzenia w rzeczywistość

3 Redagują członkowie Sekcji Poradnictwa SPCh: Agnieszka Grodzicka (redaktor naczelna), ks. dr hab. Romuald Jaworski (opieka merytoryczna SPCh), Ewa Bytniewska, Urszula Kroszkiewicz, Małgorzata Białek, Anna Kacprowicz, Tomasz Sznurowski, Magdalena Koczwara, Bożena Seretny, Monika Wikiera Redakcja i korekta: Ita Turowicz Skład i łamanie: Polański Interactive, Zdjęcia: ks. Romuald Jaworski, Paweł Grodzicki Dziękujemy wszystkim pozaredakcyjnym autorom tekstów i uczestnikom wywiadów, a także wszystkim osobom, które merytorycznym wsparciem, słowem, sugestią i modlitwą przyczyniły się do powstania niniejszego numeru biuletynu. Zachęcamy do dzielenia się swoimi spostrzeżeniami, propozycjami i refleksjami: biuletyn@spch.pl Osobom pragnącym wesprzeć rozwój Biuletynu podajemy numer konta (w tytule przelewu prosimy wpisać: Biuletyn) ul. Kinowa 19, Warszawa Członkom Stowarzyszenia Psychologów Chrześcijańskich przypominamy, że roczna składka członkowska wynosi 70 zł Wydawca: Oficyna Wydawnicza Logos Warszawa, ul. Szekspira 4/386 tel./fax: (0-22) ; tel.: (0-22) tel. kom.: logos@logos.warszawa.pl CO W NUMERZE Wstęp / 4 Rozmowa z ks. Stanisławem Szlassą o psychoedukacji, warsztatach i pracy nad sobą / 6 Refleksyjnie / 10 Dwanaście kroków ku pełni życia / 15 Zaangażowanie w świat dziecka / 16 Czym jest coaching? / 19 Jak w ciągu życia zmienia się religijność człowieka / 24 Grupa Balinta / 29 Grupy terapeutyczne / 30 Bibliodrama / 33 Z rajskiej apteki / 39 Czytelnia / 42 Aktualności / 45 Sekcja Poradnictwa / 48 Copyright 2010 by Oficyna Wydawnicza Logos 3

4 Drodzy, Przekazujemy Wam kolejny numer Biuletynu Stowarzyszenia Psychologów Chrześcijańskich, który redagują członkowie Sekcji Poradnictwa SPCh. Podejmujemy w nim temat rozwoju człowieka. Chyba każdy z nas doświadczył w swoim życiu stanu niezadowolenia czy dyskomfortu i zapragnął zmiany. Kiedy zaś próby zmiany otoczenia, sytuacji gospodarczej kraju lub poziomu dialogu politycznego nie przynoszą sukcesów, możemy dojść do wniosku i dobrze, jeśli do takiego dojdziemy że czas na inwestycję w siebie, chcę się rozwijać. Nieobce są nam też momenty, gdy przestajemy rozumieć siebie, swoje otoczenie, i jedynym, co tak na rozum pcha nas wtedy do przodu, jest nadzieja, że skoro Bóg to dopuszcza, to znaczy, że ma to jakiś głębszy sens. Pewien ksiądz powiedział mi kiedyś, że jeśli Pan Bóg chce zbudować mi pałac, to musi najpierw zburzyć moją szopę. I chyba coś w tym jest, każda zmiana jest trudna, kosztuje, bo zdążyłam się przyzwyczaić do swojej starej bezpiecznej szopy. Niby szopa to nie pałac, ale między mieszkaniem w niej a zamieszkaniem w pałacu przychodzi czas, kiedy szopa jest już zburzona, a pałac jeszcze nie wybudowany. I to oznacza bardzo trudne chwile, człowiek tęskni za swoją szopą, bo ją zna, bo mógłby ją szybciej odbudować, a pałac da się jedynie wyobrazić z mniejszym czy większym prawdopodobieństwem. Ten czas to właśnie czas zmiany, czas rozwoju, wzrostu, czas na refleksję i odkrywanie własnych pragnień. O tym piszemy w obecnym numerze biuletynu. Gdy pragniemy zmian, z pomocą może nam przyjść wiele warsztatów psychoedukacyjnych zachęcamy do lektury wywiadu z ks. Stanisławem Szlassą MIC dyrektorem Fundacji Centrum Psychoedukacji i Mediacji. Nieocenioną pomocą służy również coaching na jego temat rozmawiamy z przedstawicielami firmy Global Inspiration. Wielkim wyzwaniem na drodze rozwoju może stać się terapia własna prezentujemy jedną z jej form, jaką jest terapia grupowa, czyli praca na rzecz pożądanych zmian w życiu, do której zachęcają psychoterapeuci prowadzący: Bożena Seretny i Jacek Olchawski. Zapraszamy też do zapoznania się z szeregiem warsztatów, które pomagają wzrastać na drodze życia, realizować lepiej swoje zadania. Tu szczególnie zachęcamy do warsztatów 12 kroków ku pełni życia, warsztatów bibliodramy, a także warsztatów 7 sekretów efektywnego ojcostwa o pięknej roli ojca rozmawiamy z trenerem warsztatów Michałem Grzanką, mężem i ojcem trójki dzieci. Odpowiadając na potrzebę zatrzymania się, refleksji, odkrywania własnych pragnień i sensu życia, przedstawiamy świadectwa uczestniczek rekolekcji ignacjańskich, a także propozycje książkowe przydatne na drodze rozwoju. W bieżącym wydaniu znajdziemy również artykuł ks. Romualda Jaworskiego, obszernie opisujący etapy rozwoju religijnego jako relacji interpersonalnej między Bogiem a człowiekiem. Skoro sięgnąłeś/ęłaś po ten numer biuletynu, znaczy to, że jesteś na fascynującej ścieżce rozwoju. Życzymy Ci, by jego lektura przyczyniła się do znalezienia kolejnych obszarów życia, które domagają się jakiejś zmiany, w oczekiwaniu przeprowadzki z szopy do pałacu. Życzymy Ci wielu dobrych zmian na drodze do szczęścia i pełni życia. Agnieszka Grodzicka 4 5

5 Rozmowa z ks. Stanisławem Szlassą MIC, prezesem Fundacji Centrum Psychoedukacji i Mediacji w Warszawie, mediatorem rodzinnym, członkiem zespołu diagnostyczno- -terapeutycznego w Fundacji Agnieszka Grodzicka: Czy mógłby Ksiądz opowiedzieć, czym jest psychoedukacja? Ks. Stanisław Szlassa: Psychoedukacja to taki sposób przekazu treści, który pozostawia człowiekowi wolność wyboru. Jej uczestnik może zaadoptować rozważane treści, ale bez egzaminu, czyli zobowiązania, że musi je przyjąć dla siebie; to taka forma edukacji, w której dajemy drugiemu człowiekowi dużo przestrzeni do rozważania, do uwewnętrzniania siebie, do refleksji, aby mógł sam siebie odnaleźć w proponowanych sobie treściach. A.G. Do kogo adresowane są warsztaty psychoedukacyjne proponowane w Fundacji? Ks. St. Sz. Warsztaty adresowane są do wszystkich, którzy chcą się rozwijać i poznawać samych siebie; do osób dorosłych świeckich i konsekrowanych; żyjących w związkach sakramentalnych i niesakramentalnych, żyjących samotnie, studentów. Kierujemy je do wszystkich, którzy są otwarci i gotowi na dokonywanie zmian w sobie. W warsztatach biorą udział zarówno osoby wierzące, jak i niezwiązane z religią czy Kościołem katolickim, także osoby niewierzące, które mają w sobie gotowość do zmian i chcą się zmieniać. A.G. Niekiedy psychologia kojarzy się ludziom z terapią, a ta z kolei z jakimiś proble- Warsztaty kierujemy do wszystkich, którzy są otwarci i gotowi na dokonywanie zmian w sobie. mami, zaburzeniami, z którymi nie wszyscy się przecież identyfikują. Jakby ich Ksiądz zachęcił? Ks. St. Sz. Myślę, że wiele osób odczuwa opór, ponieważ zaangażowanie w pracę nad sobą związane jest z wysiłkiem, którego nie chcą podjąć, niezależnie, jakiego wymiaru czy przestrzeni życia miałby on dotykać. Podczas zajęć psychoedukacyjnych uczestnicy nabywają przede wszystkim świadomości samych siebie, a to nie jest łatwe, ponieważ człowiek kieruje się często zasadą mniej wiesz, lepiej śpisz. W im mniejszym stopniu ktoś uświadamia sobie swoje funkcjonowanie, tym mniejszą ma świadomość, którego wymiaru życia należałoby dotknąć. Jest to metoda strusia chowam głowę w piasek i nic nie widzę, a zatem nie ma problemu; ale reszta ciała wystaje ponad piasek i trudno zaprzeczyć jej istnieniu lub udawać, że tego nie ma. Psychoedukacja stanowi formę uświadamiania sobie samego siebie. Nie jest to terapia, nie niesie z sobą obowiązku zmian, zaangażowania w grupę terapeutyczną. Praktyka pokazuje jednak, że sporo osób, które są lub były uczestnikami naszych zajęć, uświadomiło sobie obszary własnego życia, nad jakimi warto by było dłużej się zatrzymać. Wiele z nich dokonuje potem zmian, jednak do tego jest potrzebna decyzja człowieka. Istnieje duży opór wobec pracy nad sobą, wielu osobom tak ja to odbieram łatwiej jest zainwestować w coś, co jest wymierne: kupno samochodu, odmalowanie mieszka- nia, nowe meble. Natomiast zainwestowanie w siebie stanowi duży problem, między innymi dlatego, że praca nad sobą wiele kosztuje, czasem wydaje się, że nie przynosi efektów lub są one niewymierne. Treści te jednak pracują w człowieku i nie wiadomo, w którym momencie się uaktywnią. Jest to zmiana myślenia, ponieważ wszelkie zmiany muszą się zacząć od zmiany sposobu myślenia. A łatwiej jest przestawić szafki w mieszkaniu, niż zmienić swoje myślenie. Łatwiej jest przestawić szafki w mieszkaniu, niż zmienić swoje myślenie. A.G. Wydaje mi się, że sfera duchowa jest ściśle związana ze sferą psychiczną; kiedy człowiek uczy się wchodzenia w relacje z Bogiem i z ludźmi, łatwiej mu je rozwijać, jeśli najpierw pozna siebie. Ks. St. Sz. Przykazanie miłuj bliźniego swego jak siebie samego wskazuje na następującą zależność: to, jaką mam relację z samym sobą, jaką mam samoświadomość decyduje o tym, co mogę dać drugiemu człowiekowi. Trudno ofiarować innym coś, czego nie mam. Np. jeżeli brakuje mi pieniędzy, nie dam ich drugiemu człowiekowi, nawet gdybym chciał. Natomiast gdy uświadomię sobie przyczyny, dla których nie mam pieniędzy nie oszczędzam, jestem rozrzutny, nie kontroluję swoich wydatków, nie chce mi się pracować, zarabiać i podjąć trudu wtedy inaczej widzimy temat braku środków, którymi można by się podzielić z innymi. Mądrość Słowa Bożego odnosi się mocno do naszego życia. Jeżeli mamy świadomość samych siebie, wówczas w relacji z drugim człowiekiem czy z Bogiem jesteśmy konkretni: to jestem ja ze swoim życiem, swoimi ograniczeniami, sukcesami, umiejętnościami, także ze swymi porażkami. Jestem konkretny, bo moje życie jest konkretne. To prawda, że nie zawsze to, co sobie uświadamiam, jest dla mnie wygodne, przyjemne czy atrakcyjne ale tworzy przestrzeń, w której mogę być przyjęty przez Pana Boga. Dzięki temu również mogę budować bardzo świadome relacje z innymi ludźmi, relacje bardzo autentyczne. Natomiast kiedy inni akceptują i przyjmują mnie nieświadomego własnych ograniczeń, trudno przewidzieć, co się stanie, gdy wypłyną na światło dzienne głęboko skrywane sprawy. A.G. Czyli można sformułować tezę: poznaj samego siebie, abyś był lepszym chrześcijaninem? Ks. St. Sz. Lepszym człowiekiem. Kiedy popatrzymy na Stary Testament, zobaczymy tam znaki, przez które Bóg mówi do ludzi. Prorocy zaś to osoby, które potrafiły interpretować te znaki i wyjaśniać, co Bóg przez dane wydarzenie mówi. Łaska, czyli głos Pana Boga, bazuje na naturze. Bóg mówi do człowieka również dzisiaj, mówi przez naturę i w naturze, mówi przez drugiego człowieka, przez wydarzenia, choć nie zawsze chcemy tego słuchać. Jeśli bowiem uświadamiam sobie coś, to nie mogę utrzymywać, że nie wiem; kiedy ktoś powie mi pewną prawdę na mój temat nie mogę udawać, że jej nie powiedział. Myślę, że tutaj rodzi się trudność w słuchaniu: bo kiedy słucham, jestem zobligowany, by coś zrobić z usłyszaną informacją, nie mogę pozostać bierny. Mogę oczywiście powiedzieć: nic z tym nie robię, ale to już oznacza moją decyzję. Mogę też powiedzieć: zajmę się tym tematem i też jest w tym moja decyzja. 6 7

6 Świadomość siebie i swojego myślenia mobilizuje do podejmowania decyzji o sobie, dzięki czemu życie człowieka jest życiem świadomym. A do tego właśnie zachęca nas Pismo Święte i nauczanie Kościoła, abyśmy przeżywali życie świadomi samych siebie. A.G. Na stronie internetowej Centrum znajduje się propozycja warsztatów, dotycząca lepszego przeżywania sakramentu pojednania. Ciekawa jestem, skąd pomysł, aby podejść do tego tematu od strony psychoedukacyjnej? Świadomość siebie i swojego myślenia mobilizuje człowieka do podejmowania decyzji o sobie, dzięki czemu życie człowieka jest życiem świadomym. Ks. St. Sz. Duchowość jest wpisana we wnętrze każdego człowieka i każdy ją przeżywa. Na naszych zajęciach chociaż nie inspirujemy tematu duchowości często pojawia się on samoistnie: temat relacji z Panem Bogiem, przeżywania jej. Osoby przekonują się, że to, co przeżywają, jest znacznie głębsze i zawiera większe bogactwo przeżyć, niż sobie uświadamiały na poziomie emocjonalnym. Jest to cały bagaż cudownych przeżyć duchowych, związanych z relacją do Pana Boga i odniesieniem do swojego życia. W naszej Fundacji tak konstruujemy warsztaty, aby łączyć naukę pochodzącą z psychologii, pedagogiki i Ewangelii. Pokazujemy, że te trzy źródła wiedzy wzajemnie się uzupełniają, a ich treści służą człowiekowi i w sposób integralny, całościowy go ujmują. A.G. Czy w Centrum prowadzone są też mediacje? Ks. St. Sz. Ośrodek mediacyjny działający przy Fundacji jest skierowany do osób, które przeżywają w swoich relacjach trudności, a te zawsze wiążą się z cierpieniem. Są to nie tylko mediacje małżeńskie, ale i rodzinne, pokoleniowe, między nauczycielami a dziećmi, między rówieśnikami. Na mediacjach pojawiają się także osoby nie będące jeszcze w związku małżeńskim, narzeczeni, którzy potrzebują pomocy, aby w obecności kogoś trzeciego mediatora porozmawiać między sobą o bardzo trudnych dla nich kwestiach. A.G. Spotkałam się kiedyś z opinią jednego z małżonków, że w konflikcie on sam musi porozumieć się z własną żona, przy stole, w domu nie zaś opowiadać o całym swoim życiu przed obcą osobą. Mógłby Ksiądz wyjaśnić, w czym mediacje mogą pomóc i być lepsze od symbolicznego stołu w domu? Ks. St. Sz. Mediacje są procesem, w którym głównymi uczestnikami są strony konfliktu; to one muszą chcieć, mieć wolę, żeby coś zrobić z trudną sytuacją, porozumieć się. Do mediacji z reguły przystępują osoby, które doszły do takiego etapu swojego życia, że potrzebują kogoś, kto by stał z boku i pilnował procesu rozmawiania tego, by treści wypowiadane były konkretne, doprecyzowane, aby w rozmowie nie było obrażania siebie nawzajem, ucieczki w tematy poboczne, aby dochodzić do rozwiązania w danym konkretnym temacie. W procedurze mediacji bardzo ważne jest to, że mediatorzy są osobami bezstronnymi, nie związanymi ze stronami konfliktu, więc nie ma niebezpieczeństwa stronniczości. A.G. To zdecydowanie lepsze rozwiązanie niż pomoc np. bliskiej rodziny w rozwiązaniu konfliktu małżeńskiego? Mediacje są procesem, w którym głównymi uczestnikami są strony konfliktu; to one muszą chcieć, mieć wolę, żeby coś zrobić z trudną sytuacją, porozumieć się. Ks. St. Sz. Nie należy negować sytuacji, gdy ktoś bliski chce pomóc, natomiast nie zawsze przynosi to dobre efekty. Teologia moralna mówi o dwóch aspektach: jeden to chcieć dobra, a drugi to czynić dobro; czasem się bowiem okazuje, że ktoś pragnie dobra i rozwiązania konfliktu, jednak zbyt bliska relacja sprawia, że jego działanie może przynieść większe zło. A.G. Czyli mediator pomaga też zaangażowanym osobom zrozumieć pewne pojęcia? W kolejce do nieba Powoli nie tak prędko proszę się nie pchać najpierw trzeba wyglądać na świętego ale nim nie być potem ani świętym nie być ani na świętego nie wyglądać potem być świętym tak żeby tego wcale nie było widać i dopiero na samym końcu święty staje się podobny do świętego Ks. Ja n Tw a r d o w s k i Ks. St. Sz. Zrozumieć bądź doprecyzować, nazwać problem, ale też wypowiedzieć go między sobą i doprowadzić do konfrontacji. Często osoby, używając tych samych słów, nie rozumieją się między sobą. A.G. Jak Ksiądz wykorzystuje swoją wiedzę psychologiczną w pracy duszpasterskiej? Ks. St. Sz. Trudno odpowiedzieć na to pytanie, bo trudno jest się podzielić: tutaj jestem psychologiem, a tutaj duszpasterzem. Myślę, że wiedza kształtuje pewien sposób myślenia i daje narzędzia, które w kontakcie z drugim człowiekiem można uruchomić. To tak jak łaska Pana Boga złożona w sercu każdego, kto żyje sakramentami; w niewytłumaczalny sposób uaktywnia się w danym momencie, w którym człowiek może z nią współpracować. 8 9

7 Refleksyjnie Świadectwa z rekolekcji ignacjańskich Byłam jak rozbity dzban Dwudziesty pierwszy marca 1995 roku. Pierwszy dzień wiosny... Jadę na pierwszy tydzień rekolekcji ignacjańskich, mając wiedzę o nich płynącą tylko z korespondencji z ojcami jezuitami prowadzącymi te ćwiczenia. A więc: pełne milczenie w czasie trwania rekolekcji, tzn. przez osiem dni, i propozycja przedłużonej modlitwy, zwłaszcza medytacji Słowa Bożego. Tego właśnie potrzebowałam ciszy. Byłam jak rozbity dzban z brudnym osadem na skorupach naczynia. Nieuporządkowane życie bez Boga, rozpad małżeństwa, związek w konkubinacie, nieobecność sakramentów, gwałtowne odejście z domu starszej córki, choroba syna, niezrozumienie przez najbliższych, pragnienie unicestwienia. Totalna życiowa ruina. Ciężar 50 lat nieudanego życia. Poczucie bezsensu, doświadczenie grzechu i jego śmiercionośnych skutków. Miłosierdzie Twoje ponad dzieła rąk Twoich... Tęsknota za czystą miłością, szaloną, bezwarunkową. Muszę być czysta, umyta, znów piękna. Trzeba narodzić się na nowo... Ale jak? Gwałtownie poszukiwałam Boga. A raczej to Bóg gwałtownie zapalił się zazdrosną miłością do mnie. Tak może kochać tylko Bóg! Przywołał mnie do siebie na sam na sam. To Pan wybrał i miejsce, i czas swego nawiedzenia. Jak cudowny jest Bóg w swoim przebaczeniu i jak bolesny jest powrót do Ojca! Wielki Post`95, Częstochowa, rekolekcje ignacjańskie Pierwszy tydzień czas oczyszczenia. Pan odsłania przede mną stan mojej duszy, mój grzech. Zobaczyłam wszystko, co uczyniłam. Udręka nie dająca się opisać, trwająca osiem dni. Duchowe poznanie grzechu, udręka ciemności. Nieprawdopodobna, nigdy dotąd nie doznawana walka duchowa, pokusa ucieczki. Walka szatana z Bogiem o moją duszę. Czułam, że jestem poddana wibracji dwóch różnych sił. Sama bezbronna, niezdolna do odbywania zaleconych ćwiczeń. Kierownik duchowy wstawiał się za mną przez cztery dni do Królowej Jasnej Góry przed Jej obrazem. Tylko dzięki Świętej Hetmance i mojemu kierownikowi siłą woli trwałam w tej niekończącej się męce. Świadomość wielkiej Bożej miłości dawała mi pewność, że Bóg zwycięży, że jestem w rękach najlepszego Ojca, Wszechmogącego, Najmiłosierniejszego, który jednym swoim słowem stwarzał świat i gdyby chciał, wyrwałby mnie z mocy złego. W swojej wielkiej Mądrości prowadził mnie do siebie w sposób dla mnie jedyny i najlepszy. Rodziłam się na nowo! Bolesny to był poród. Ale żyłam! Tak Bóg chciał! Jego uprzedzająca łaska dotknęła mnie jeszcze przed rekolekcjami. W odpowiedzi na zachętę ojców jezuitów do przedłużonej modlitwy medytacyjnej postanowiłam spróbować. Uklękłam. Do tego czasu nie znałam takiej formy modlitwy. Otworzyłam na chybił trafił Biblię. Ewangelia św. Łukasza 13,6-9 o nieurodzajnym drzewie figowym... Zanurzyłam się w medytację i pozwoliłam się zaskoczyć Duchowi Świętemu. W pewnej chwili ujrzałam suchy, wypalony krzew na spopielałym ugorze i w duchu poznania potrafiłam nazwać każdą suchą gałązkę krzewu, identyfikując ją z każdym moim grzechem: pychą, nieczystością, gniewem... itd. Zobaczyłam Jezusa zbliżającego się do tego krzewu i pochylającego się nad nim, wskutek czego ze środka krzewu wystrzelił zielony pęd stulonego, młodego liścia, gotowego rozwinąć się pod wpływem obecności Jezusa. Wszystko ma swój czas, i jest wyznaczona godzina na wszystkie sprawy pod niebem: Jest czas rodzenia i czas umierania, czas sadzenia i czas wyrywania tego, co zasadzono, czas zabijania i czas leczenia, czas burzenia i czas budowania, czas zawodzenia i czas pląsów, czas rzucania kamieni i czas ich zbierania, czas pieszczot cielesnych i czas wstrzymywania się od nich, czas szukania i czas tracenia czas zachowania i czas wyrzucania, czas rozdzierania i czas zszywania, czas milczenia i czas mówienia, czas miłowania i czas nienawiści, czas wojny i czas pokoju. Księga Koheleta 3,

8 Cisza to wielki żywioł, w którym rodzą się wielkie rzeczy. Thomas Carlyle Po skończonej modlitwie wiedziałam, że coś się stało coś skończyło się i coś zaczęło! Jakież było moje zdumienie, gdy po przekroczeniu progu rekolekcyjnej kaplicy ujrzałam w głównym ołtarzu naturalnej wielkości obraz Pana Jezusa Miłosiernego, a u stóp ołtarza ogromny krzak z mojej wizji, tyle że cały zielony, z pięknymi pędami młodych liści. Był to dla mnie znak i zapowiedź tego, co miało się wydarzyć w czasie trwania rekolekcji. To, co przeżyłam podczas kolejnych tygodni ćwiczeń duchowych, zaowocowało nowym życiem w Bogu. Moje oczy duszy zobaczyły nieznany mi dotąd świat, bardziej realny, rzeczywisty niż ten materialny, w którym istnieję. Pan porządkował całą moją sferę emocjonalną, ducha, psychikę. Moja świadomość uległa całkowitej przemianie, mój umysł oczyszczony tak, jakby usunięto mgłę zalegającą w lesie. Moje myśli, uczucia, rozum to wszystko zostało cudownie oczyszczone. Wracałam do domu, do codzienności, będąc innym człowiekiem. Stałam się bardziej wyciszona, zrównoważona, pomimo różnych życiowych problemów. Pan odbudowywał i podnosił z ruin moje życie. Przywracał pokój, konsolidację rodziny. Osadził mnie w konkretnej wspólnocie Kościoła. Ogromnie weselę się w Panu, dusza moja raduje się w Bogu moim, bo mnie przyodział w szaty zbawienia, okrył mnie płaszczem sprawiedliwości, jak oblubieńca, który wkłada zawój, jak oblubienicę strojną w swe klejnoty. Księga Izajasza 61,10 I niech tak trwa, niech trwa! Amen. Janina Medytacje pozwoliły mi dotknąć Boga Kiedy usłyszałam o istnieniu tych rekolekcji, byłam bardzo daleko od Boga, od wiary w Niego, nie modliłam się i nie chodziłam do kościoła. Ale Bóg miał wobec mnie własny plan, który powoli w moim wnętrzu realizował. Już samo brzmienie nazwy przyciągnęło mnie. Wiedziałam o tych rekolekcjach niewiele, nie mogłam jednak uwolnić się od myśli o nich, czułam ich przyciąganie. Wreszcie zapisałam się na nie w lipcu 2009 roku. Pojechałam do Wolborza i tu doznałam objawienia. Medytacje pozwoliły mi dotknąć Boga i poczułam, jak On dotyka mojego serca, mojej duszy. Objawiał mi prawdę o sobie, mówił o miłości do mnie, uświadamiał mi wagę przebaczenia, żalu za grzechy. Nie był już Bogiem, którego muszę się bać, nie był tylko karzącą sprawiedliwością. Stał się Ojcem Niebieskim pełnym miłości i przebaczenia, czekającym na mnie z otwartymi ramionami, pełnym czułości i wiary w swoje nowo narodzone dziecko, którym się stałam. W każdej medytacji doświadczałam wizji. Widziałam siebie błąkającą się po pustyni, jaką było moje dotychczasowe życie. Byłam sama i miałam chorą duszę. Później stałam się gliną, z której Bóg Ojciec utworzył mnie nową, czystą i piękną, a na koniec obdarował mnie białym kwiatem. Był moją nadzieją i miłością, jakiej przedtem nie znałam, nie przeczuwałam. W ostatniej wizji ujrzałam siebie jako małą dziewczynkę, która trzyma Boga Ojca za rękę i wpatrzona w Niego, uśmiechnięta, idzie z Nim drogą wśród kwitnących łąk. Ten obraz jest ze mną zawsze, gdy nadchodzi zły czas. Gdy tracę grunt pod nogami, wraca ten obraz i czuję, że Bóg jest ze mną, i to daje mi siłę i nadzieję. Na zakończenie rekolekcji odbyła się modlitwa z prośbą o wylanie Ducha Świętego. Prosiliśmy również, aby Bóg obdarował nas charyzmatami. Modliłam się o dar miłości, dar pokoju i dar radości. Chciałam, aby Duch Święty uczynił mnie źródłem tych łask dla wszystkich, których Bóg zechce postawić na mojej drodze. Tak też się stało. Jeszcze w tym samym roku otrzymałam dar modlitwy wstawienniczej, który odmienił moje życie i uczynił mnie potrzebną dla innych. Bóg Ojciec obiecał mi również, że każda moja modlitwa będzie wysłuchana i przyjęta, i na każdą modlitwę dostanę odpowiedź. Zostałam też obdarowana darem proroctwa; zdarzyło się nie raz, że Bóg udzielał przeze mnie odpowiedzi na wiele pytań, które stawiali mi moi bliscy i znajomi. Czułam bardzo wyraźnie, że nie są to moje słowa i przemyślenia, bo dotykały spraw zupełnie mi nieznanych. Do tej pory budzi to mój podziw i zdumienie. Otrzymałam również dar rozeznania, który towarzyszy modlitwie wstawienniczej. Moje życie dzieli się na dwa okresy: ten sprzed rekolekcji ignacjańskich i ten po nich. Zmieniłam się, narodziłam się na nowo, do nowego życia, do prawdziwej wiary, do mojego Boga. Myślę inaczej, kocham inaczej, jestem świadoma siebie i rozumiem to, kim się stałam. Jestem szczęśliwa! Hania z Warszawy 12 13

9 Przemyślenia z własnej drogi Dwanaście kroków ku pełni życia Ostatnio usłyszałam, że w życiu trzeba walczyć o własną tożsamość. To coś zupełnie odwrotnego do postawy, która każe wykonywać szereg posunięć, byle nie naruszyć pokojowej relacji z innymi, a swoje odczucia, zdanie i pragnienia chować w kieszeń. A przecież Jezusowi nie chodziło o pozorny pokój, jaki niekiedy spędza sen z powiek i hamuje rozwój. Docieranie do głębi własnych uczuć, w tym do trudnego gniewu, pomaga w wewnętrznej przemianie od zawsze uśmiechniętej, radosnej dziewczynki do bycia prawdziwą sobą. Konfrontacje, nawet z bliskimi osobami, są potrzebne, choć czasem wiąże się to ze zmaganiem i chwilowym niezrozumieniem. Tymczasem Pan zaprawia ręce do walki, palce do bitwy. Po burzy przychodzi głęboki pokój, spokojny sen i zdrowy brzeg własnej tożsamości... a także więcej prawdy dla nas samych oraz dla tych, z którymi żyjemy i których kochamy. Przychodzą na myśl słowa jednego z psychologów, który powiedział, że mogą się w nas wytworzyć dwa błędne sposoby myślenia: Droga życia jest zawsze ciernista lub Życie powinno iść jak z płatka. Oba prowadzą do emocjonalnych zaburzeń. Tymczasem w życiu są zarówno róże, jak i ciernie, a także wszystko, co kryje się między nimi. Oto właściwa równowaga w myśleniu, która jest nam potrzebna (Chris Thurman). Magda Dokądkolwiek idziesz, Bóg ma dla ciebie wyznaczony cel, miejsce wolne od łez, dom, w którym spotkasz szczęście, jakiego nie oczekiwałeś w swoich najśmielszych marzeniach. Peter Strauch Program dwunastu kroków jest propozycją dla osób, które poszukują w swoim życiu pożądanych zmian. Nazwa dwanaście kroków sugeruje proces przebycia pewnej drogi, a więc zakłada jego dynamiczny charakter. Droga przemierzana przez uczestników programu składa się z kolejnych etapów (kroków), a celem każdego z nich jest nazwanie i konstruktywne przezwyciężenie jednej trudności lub obszaru w życiu, postrzeganego jako deficytowy. Zarazem jest to propozycja dla osób pragnących pogłębić swoje zasoby i rozwinąć posiadane możliwości. Spotkania dwunastu kroków prowadzone są w zamkniętej grupie ośmio-, dziesięcioosobowej i obejmują cykl dwugodzinnych spotkań odbywanych co dwa tygodnie. Jest to 12 spotkań tematycznych spotkania organizacyjne. Zajęcia prowadzi wykwalifikowany trener, którego zadaniem jest czuwanie nad przebiegiem procesu grupowego, jednak bez prowadzenia terapii grupowej. Zajęcia nie mogą bowiem przybrać takiego charakteru. Program dwunastu kroków posługuje się tekstami biblijnymi, stąd też jest rzeczą pożądaną, aby uczestnicy znali treść Pisma Świętego przynajmniej w stopniu podstawowym oraz byli chrześcijanami. Program wykorzystuje pracę uczestnika nad sobą (aspekt psychologiczny) w kontekście działania Łaski Bożej i Słowa Bożego, mającego moc uzdrawiania wewnętrznego (aspekt teologiczny). Dlaczego warto przejść Program 12 kroków? Chociażby dlatego, że uczestnik uświadamia sobie sfery życia, nad którymi powinien popracować, aby jego życie było pełniejsze. Każdy robi to sam dla siebie, przy pomocy opracowanego kwestionariusza, ale pracuje już w grupie, z której czerpie pomoc i sam udziela wsparcia innym. Program ten daje szansę na integrację i stabilność, pozwalając na doświadczenie bliskości, a jednocześnie odrębności. Każdy zachowuje prawo do własnych poglądów i spotyka się z otwartością i dyskrecją. Ewa Bytniewska Wiśka Jędrzejewska 14 15

10 Zaangażowanie w świat dziecka Rozmowa z Michałem Grzanką, trenerem warsztatów dla ojców 7 sekretów efektywnego ojcostwa, prywatnie szczęśliwym mężem i ojcem trójki dzieci Agnieszka Grodzicka: Skąd pomysł na warsztaty dla ojców? Michał Grzanka: Najpierw było odkrycie, że ojcostwa można się uczyć, a potem poszukiwania w internecie i współpraca z National Center for Fathering w Kansas. Oni mieli już gotowe warsztaty dla ojców i od nich je ściągnęliśmy, a potem zaczęliśmy wymyślać swoje własne. A.G. Mam świadomość, że ojcostwo to wielka i nieoceniona sprawa. I wydaje mi się, że obszar ten poprawia się patrząc na moje koleżanki, widzę, że ich mężowie ojcowie dzieci bardziej się angażują. Czy też to obserwujesz, czy akurat tak trafiłam? M.G. Nie znam badań, które by tę pozytywną zmianę odnotowywały jako szerokie zjawisko społeczne. A.G. A co wynika z twoich obserwacji? M.G. Rzeczywiście jest tak, że wykształceni ojcowie coraz bardziej świadomie angażują się w wychowanie dzieci i w kształtowanie swojego ojcostwa, ale to wciąż wąska grupa. Nadal nie widzę zmiany, która przywróciłaby ojcostwu właściwe mu miejsce w świadomości społecznej. Może wyrazem takiej społecznej zmiany mogłoby być zrozumienie mężczyzn, że ojcostwa można i trzeba się nauczyć, a także wprowadzenie dedykowanych młodym ludziom zajęć do systemu oświaty. A.G. Warsztaty noszą tytuł 7 sekretów efektywnego ojcostwa. Możesz zdradzić, chociaż jeden sekret? Zwłaszcza że sam jesteś ojcem z ponad 10-letnim stażem, więc nikt ci nie może zarzucić teoretyzowania. M.G. Pierwszym sekretem jest zaangażowanie w świat dziecka. Jeżeli ojciec się zaangażuje w świat dziecka, to ma pół sukcesu. Kiedy dziecko jest małe i jego świat mieści się na dywanie, to ojciec musi się angażować na dywanie. Kiedy świat dziecka jest na boisku, to na boisku, jeśli w ławce szkolnej, to w ławce szkolnej, jeśli na dyskotekach i gdzieś w terenie, to ojciec tam musi się angażować. A.G. Czy trudniej ci było i czy musiałeś się na nowo uczyć być ojcem dla córki niż być ojcem dla synów? M.G. To nie była jakaś dramatyczna zmiana, ale na pewno z Gabrysią jest inaczej. Nie umiałbym teraz powiedzieć, na czym dokładnie polega ta inność, ale jest inaczej. A.G. Jak to kiedyś ładnie określiła moja koleżanka, oboje mamy przeszłość oazową. Czy i w jaki sposób formacja oazowa przyczyniła się do tego, jakim jesteś teraz ojcem? M.G. Z pewnością formacja oazowa zrobiła swoje. Bóg ma własną pedagogię wobec mnie i najczęściej przez Pismo Święte lub kogoś z wierzących przyjaciół udziela mi światła dotyczącego mojej rodziny lub któregoś dziecka, potem moja decyzja i wprowadzam to światło w życie. A.G. A studia? Bo kończyłeś pedagogikę. M.G. Studia na pewno. Pozyskana wiedza i zmiana w moim myśleniu, jaka zaszła na studiach, niewątpliwie miały poważny wpływ na moje ojcostwo, na podejście do wychowania i życia. Choć w związku ze studiami mam poczucie silnej dysproporcji między dużą ilością studiowanej wiedzy a niewielką jej częścią, jaką umiem wykorzystać w życiu. A.G. Gdyby ktoś był zainteresowany takimi warsztatami, powiedz ile czasu trwają, czy to jest jakiś cykl, gdzie się można zgłosić? M.G. Najlepiej wejść na stronę www. tato.net. Tam można się zapisać, albo znaleźć numer telefonu i zadzwonić do biura. Można zorganizować warsztaty, albo przyłączyć się do już organizowanych przez kogoś innego. A.G. Czy to jest jakiś cykl, czy zajęcia weekendowe? MG. Warsztaty są prowadzone w kilku wariantach: jako jednodniowe, dwudniowe i ośmiotygodniowe raz w tygodniu po trzy godziny. Ta forma jest w mojej ocenie najbardziej skuteczna. Od lewej: Janek, Agnieszka, Mikołaj, Michał, Gabrysia 16 17

11 Czym jest coaching? wywiad z przedstawicielami firmy Global Inspiration A.G. Bo jest rozłożona w czasie i łatwiej dzielić się swoimi przemyśleniami czy próbami M.G. i praktykować testować między warsztatami. A.G. Czy jest coś, co chciałbyś przekazać obecnym lub przyszłym ojcom, którzy pragną dobrze spełniać swoje ojcowskie powołanie, ale trochę się boją, żeby nie zepsuć dziecka? M.G. Przede wszystkim polecam wspomniane zaangażowanie w świat dziecka i spędzanie z nim czasu każdego dnia. Poleciłbym jeszcze zwracanie uwagi na to, jak się zachowujemy, będąc w zasięgu wzroku dzieci. Często wydaje nam się, że nasze zwykłe, powszednie zachowania nie mają żadnego oddziaływania wychowawczego, a tymczasem właśnie one wywierają silny wpływ na nasze dzieci. A.G. Czyli obecność? M.G. Dokładnie tak codzienna, uważna obecność w świecie mojego dziecka. A.G. Dziękujemy bardzo. Być człowiekiem to czuć, kładąc swoją cegłę, że bierze się udział w budowaniu świata. Antoine De Saint -Exupéry Artur Tołłoczko, dyrektor projektu w firmie Global Inspiration, która zajmuje się szkoleniami, doradztwem i coachingiem. Certyfikowany coach. Ma wieloletnie doświadczenie menedżerskie w branży farmaceutycznej. Szczęśliwy mąż i ojciec dwóch córek. Prywatnie pasjonat militariów, historii i ASG. Monika Wikiera, dyrektor projektu w firmie Global Inspiration. Certyfikowany coach. Ma wieloletnie doświadczenie menedżerskie w branży bankowej. Ogromnie ważne są dla niej relacje z ludźmi; inwestuje w przyjaźń oraz miłość. Pozostaje w szczęśliwym związku małżeńskim od 19 lat i jest matką dwojga dorastających dzieci. Uwielbia: spotkania i dyskusje z przyjaciółmi, poznawanie nowych osób, uczenie się, motywowanie ludzi do działania, pisanie autorskich programów szkoleniowych i realizację szkoleń, coaching, psychologię, malarstwo, ceramikę, muzykę, czytanie książek, sport jazdę na nartach i na rowerze, podróże, spacery po nadwiślańskich lasach i ukochanych łąkach... Anna Macutkiewicz, dyrektor projektu w firmie Global Inspiration. Psycholog. Ma wieloletnie doświadczenie warsztatowe i trenerskie. Urodziła się w Warszawie, ale obecnie mieszka Od lewej: Monika Wikiera, Artur Tołłoczko, Anna Macutkiewicz w Owczarni pod Warszawą wraz ze swoimi trzema synami. Dzieci są dla niej niezwykle ważne nieustannie motywują ją do rozwoju i odkrywania nowych rzeczy. Najważniejsi dla mnie zawsze byli ludzie rodzina, przyjaciele. Doświadczyłam w życiu wiele ciepła, wsparcia, inspiracji i chcę to przekazywać innym. Właśnie dlatego zostałam psychologiem

12 Co to jest coaching i dla kogo jest przeznaczony? Czy możemy go potraktować jako trzecią gałąź w procesie rozwoju obok terapii i counsellingu? Artur Tołłoczko: Coaching jest procesem, drogą doskonalenia kompetencji w obszarze, który chce rozwijać klient. Proces ten opiera się na partnerskiej relacji i wzajemnym zaufaniu. Zawiera serię pytań, z których najważniejsze jest: czego pragniesz? Coaching pomaga ludziom w stawaniu się tym, kim chcą być w najlepszy możliwy sposób. Wydobywa i wzmacnia to, co w ludziach najcenniejsze. Poprawia jakość życia, umacnia ich w podejmowaniu i doskonaleniu wszelkich działań na polu zawodowym i w życiu prywatnym. W coachingu chodzi o pomaganie klientowi w osiągnięciu tego, czego tak naprawdę pragnie, bez wyręczania go w tym lub mówienia, w jaki sposób ma to zrobić. W tym momencie doszliśmy do zasadniczej różnicy pomiędzy coachingiem a terapią czy counsellingiem. Coach niczego nie wyjaśnia, nie poucza ani nie doradza. Zakłada, że osoba podlegająca procesowi jest w pełni sił umysłowych i psychicznych, tzn. w pełni zdolna do przeprowadzenia zmiany w swoim życiu. Gdyby w trakcie procesu okazało się inaczej, najlepsze, co może zrobić coach, to odesłać klienta do psychologa. Dopiero po ukończeniu terapii warto kontynuować sesje coachingowe. Jest to również bardzo istotny punkt we współpracy pomiędzy coachem i psychologiem. Gdy po ukończeniu albo w trakcie procesu psychoterapii okazuje się, że klient może się już zająć wyznaczaniem sobie nowych celów i kształtowaniem drogi zawodowej czy społecznej, to dobrą opcją może być zaproponowanie procesu coachingowego, składającego się na ogół z kilku sesji. Ta współpraca między coachem a psychologiem jest coraz częstsza w wielu poradniach. Coaching przynosi korzyści tak osobie fizycznej, jak i organizacji. Korzyści z coachingu: powoduje poprawę wydajności osobistej i realizacji celów, podnosi otwartość na rozwój osobisty i uczenie się, pomaga znaleźć rozwiązania dla poszczególnych sytuacji zawodowych, wzmacnia osobiste poczucie odpowiedzialności, powoduje wzrost samoświadomości, pozwalającej na lepsze wykorzystanie posiadanej wiedzy i umiejętności, wzmacnia poszczególne pożądane umiejętności i zachowania, koryguje zachowania i wyjaśnia trudności, zapewnia warunki do optymalizowania działań, wpływa na efektywność i wydajność pracy, powoduje wzrost satysfakcji z wykonywanych działań. W psychoterapii duży nacisk kładzie się na przeżywane emocje, na ich rozumienie i właściwe ukierunkowanie, a nad czym pochyla się coaching? Anna Macutkiewicz: W procesie coachingowym osoba prowadząca, czyli coach, jest całkowicie skupiona na kliencie i jego potrzebach. Klient odpowiada za zmiany i sam buduje swoją rzeczywistość, stawia sobie cele, koncentruje się na własnych zasobach, podejmuje działania w celu realizacji wyzwań i sam też dokonuje oceny swoich postępów. Zatem chodzi o rozwój i jednoczesną obecność drugiej osoby w procesie osobistej zmiany. W procesie coachingu klient pracuje nad swoimi celami i strategiami ich osiągnięcia, odwołując się do uprzednich doświadczeń. Jednak także świat emocji jest tu istotnym elementem, emocje dają nam sygnał, co jest dla nas przyjemne, a w czym się czujemy mało komfortowo. Emocje są naszym drogowskazem podczas drogi do zmiany, elementem, bez którego podjęcie decyzji może być błędne. Natomiast terapia oznacza podążanie za klientem w świecie jego emocji, wydobycie tego, co jest w człowieku bolesne, oświetleniem tego z różnych stron. Psychoterapia skłania się ku klientowi w pełni zrozumienia jego problemów; ukazuje, w jaki sposób klient może pogłębić swoją samoświadomość na gruncie zmysłów, świadomości własnego ciała, swoich emocji i sposobu myślenia. Dzięki temu klient zaczyna lepiej rozumieć i akceptować siebie. Akceptacja jest pierwszym krokiem do zmian, które pomagają klientowi zamienić problem w pozytywny cel do osiągnięcia. A to jest już motywem do podjęcia coachingu, czyli m.in. zamiany problemów w cele możliwe do osiągnięcia. Odpowiadając na powyższe pytanie, emocje są ważne w procesie terapeutycznym, jak i w procesie coachingowym, tylko waga, jaką do nich przywiązujemy, jest innego kalibru. Jaka jest rola coacha, a jaka klienta w relacji coachingu? Monika Wikiera: Proces coachingu, który na ogół trwa około 6 miesięcy, osadzony jest w scenerii relacji pomiędzy klientem a coachem. Relacja ta stanowi jednocześnie największą siłę całego procesu. Jej fundamentem jest przede wszystkim wiara w kompetencje i dobre intencje coacha oraz przekonanie o zasobach i możliwościach tkwiących w kliencie. Dla lepszego zobrazowania tej nadzwyczajnej relacji oraz ról, w jakich występują klient i coach, posłużę się historią opowiedzianą przez Miltona Ericksona (amerykańskiego psychiatry i specjalisty w zakresie hipnoterapii). Pewnego dnia na podwórko gospodarstwa, w którym zamieszkiwałem jako dziecko, przywędrował nieznany koń. Nikt nie wiedział, skąd przybył, a nie miał na sobie nic, co by mogło pomóc ustalić jego pochodzenie. Nie było mowy o zatrzymaniu konia, ponieważ z pewnością do kogoś należał. Mój ojciec zdecydował się odprowadzić go do właściciela. Wsiadł na niego, wyprowadził go na drogę i po prostu zaufał, że instynkt konia zawie

13 dzie go do jego domu. Interweniował jedynie wtedy, gdy koń schodził z drogi i zaczynał skubać trawę. Wówczas ojciec prowadził go z powrotem na szlak. W ten sposób koń szybko odnalazł drogę do swego właściciela. Ten na widok konia nie krył zaskoczenia i zapytał ojca: Skąd pan wiedział, że koń pochodzi właśnie stąd i należy do nas? Na to ojciec odparł: Ja tego nie wiedziałem, to koń wiedział! Ja tylko pilnowałem, żeby nie zszedł z drogi. Z powyższej opowieści jasno wynika, że klient odgrywa kluczową rolę w procesie, on jest podmiotem coachingu. Często czuje się zagubiony, pełen samoograniczających przekonań o swoich niedomaganiach, trudnościach i potrzebach. Ponadto wypełnia go niskie poczucie własnej wartości, świadomość swoich braków i jednocześnie poczucie deficytu zasobów oraz siły sprawczej. Jego rola w procesie sprowadza się do wejścia w szczerą i pełną zaufania relację z coachem, wytyczenia celu i wyruszenia we wspólną podróż do zmiany. Należy przy tym podkreślić, że w procesie klient jest najważniejszy, a nie cele. Osiąganie nawet najbardziej upragnionych celów nie może bowiem przynosić szkody człowiekowi. Wszystko to wskazuje na kilka podstawowych cech charakteryzujących osobę i rolę coacha. Wyróżniamy wśród nich: troskę o dobro klienta, zaangażowanie, zaufanie, szybką interwencję oraz pilnowanie kierunku. Oprócz tego coach: koncentruje się na celach, które wybiera klient, dostosowuje się do indywidualnych potrzeb klienta, wyłania rozwiązania i strategie na podstawie informacji pochodzących od klienta, wskazuje szerszą perspektywę, pomaga klientowi w budowaniu jego naturalnej siły, wspólnie z klientem badają tzw. ekologię celu. W świetle powyższego, najistotniejszym zadaniem, jakie coach ma do zrealizowania, jest to, żeby klient: uwierzył w swoje możliwości, rozszerzył swoją świadomość, podniósł samoświadomość, doświadczył swojej sprawczości, swojej mocy oraz mądrości, wziął pełną odpowiedzialność za swoje życie, podniósł się i poszedł o własnych siłach drogą, którą sam wybiera. Do jakich obszarów ludzkiego życia ma zastosowanie coaching? Bardziej do wyzwań osobistych czy też zawodowych? Anna Macutkiewicz: Coaching to proces zmiany dotyczący zarówno życia zawodowego, jak i osobistego. Osobiście skłaniam się ku przeświadczeniu, że nasze życie jest pełnią, funkcjonujemy w czterech obszarach: duchowym, emocjonalnym, fizycznym i intelektualnym. Osiągnięcie równowagi w tych czterech sferach stanowi podstawę procesu zmiany w całym naszym życiu. Ponieważ proces coachingowy wychodzi ku potrzebom klienta, koncentrujemy się na tym, co w danym momencie życia jest istotne dla osoby, z którą wchodzimy w relację klient coach. To klient określa swoje potrzeby, swoje cele, swoje zasoby i w tych właśnie obszarach coach porusza się wraz z klientem, zadając mu wiele mocnych pytań i wsłuchując się w jego odpowiedzi. Pytania te dotyczą zarówno sfery zawodowej, jak i sfery osobistej; jednak odpowiedzi zawsze należą do klienta i zależą tylko od niego. Powszechnie wiadomo, że zarówno w poradnictwie, jak i psychoterapii, nie uzyskamy w stu procentach dobrej, szytej na miarę potrzeb rady. Może więc po poradę należy przyjść do coacha? Monika Wikiera: Jak już zostało wcześniej powiedziane, coaching jest relacją pomiędzy klientem a coachem, która w niezwykły sposób pomaga klientowi w osiąganiu celów i realizowaniu pożądanych zmian w dowolnym obszarze życia. Podstawową cechą odróżniającą coaching od podobnych profesji tego typu jest brak elementu doradztwa ze strony coacha. W tym miejscu nasuwają się dodatkowe pytania, jak wobec tego działa coaching, skoro coach nie doradza? Gdzie tkwi tajemnica jego skuteczności? W odpowiedzi na te pytania bardzo pomocne staje się doświadczenie, które pokazuje, że jeśli chodzi o zmiany, doradzanie rzadko jest najlepszą metodą. Zdecydowana większość rad jest bowiem kwestionowana i odrzucana już na wstępie, gdyż są one postrzegane jako narzucanie obcej woli lub pomysłów na życie. Tymczasem człowiek jest tak skonstruowany, że ma naturalną skłonność do wyszukiwania słabych stron proponowanych mu porad i pomysłów. Kto wie, być może dzieje się tak, ponieważ wewnątrz każdego z nas tkwi ogromny potencjał i mnóstwo własnych odpowiedzi Najczęściej trzeba to sobie po prostu uświadomić. W tym miejscu pojawia się właśnie odpowiedni moment na wkroczenie do akcji osoby coacha. Bez wahania można stwierdzić, że coach jest dla klienta rodzajem inteligentnego lustra, które uważnie słucha, odzwierciedla oraz zadaje inspirujące i często prowokujące do myślenia pytania. Dzięki temu klient może sięgnąć do głębi swoich wewnętrznych zasobów, uświadomić sobie, co jest dla niego ważne, czego tak naprawdę pragnie, oraz odkryć, w jaki sposób może to osiągnąć. Dojście klienta do rozwiązania jest niczym powrót konia do domu z cytowanej wcześniej historii. To zwieńczenie dzieła, najpiękniejszy moment całego procesu coachingowego, ogromna satysfakcja, chwila niezwykle odkrywcza i zaskakująca. Reasumując, coaching jest: skutecznym i pięknym procesem, połączeniem wglądów i działań, dostosowanym do indywidualnych potrzeb klienta, szansą na rozwój kompetencyjny i osobowościowy, jedną z tych dyscyplin, które stwarzają człowiekowi szansę przemiany życia

14 Jak w ciągu życia zmienia się religijność człowieka czyli etapy rozwoju religijnego jako relacji interpersonalnej między Bogiem a człowiekiem Analiza religijności jako relacji interpersonalnej między Bogiem i człowiekiem pozwala dokonać nowej interpretacji specyfiki poszczególnych faz rozwoju. Podstawą periodyzacji rozwoju religijnego są tu specyficzne aspekty doświadczeń interpersonalnych, jakie człowiek przeżywa wobec Boga. W interpretacji poszczególnych faz rozwoju warto uwzględniać także podstawowe charakterystyczne konflikty, o których mówi E. H. Erikson. W każdej z faz rozwojowych doświadczenia egzystencjalne są inne i rozwijana jest specyficzna dyspozycja psychospołeczna. W każdej też fazie obraz Boga ulega zmianie. Człowiek odkrywa stopniowo prawdę o Bogu i Jego naturze oraz relacji do człowieka. W każdej z faz człowiek potrzebuje też innego wsparcia w procesie dojrzewania. Wydaje się, że drogi życia sakramentalnego praktykowane w Kościele katolickim są odpowiedzią na te potrzeby. Można wyodrębnić siedem charakterystycznych okresów rozwoju, które mają swoją specyfikę dotyczącą podstawowych problemów czy konfliktów właściwych dla danej fazy rozwojowej oraz specyficzne pojmowanie Boga dostosowane również do zdolności percepcyjnych człowieka w określonym wieku. W zależności od wypracowywanej dyspozycji i doświadczanych podstawowych konfliktów (por. Erikson) fazom tym można przypisać następujące nazwy: 1. faza podstawowego zaufania (1-2 rok życia), 2. faza samodzielności i zasługiwania (3-9 rok życia), 3. faza wspólnoty i jedności (6-12 rok życia), 4. faza autonomii i odpowiedzialności (11-20 rok życia), 5. faza pośrednictwa i relacji (20-30 rok życia), 6. faza miłości oblubieńczej i rodzicielskiej (25-50 rok życia), 7. faza cierpienia i wierności (40-70 rok życia). Fazy te mogą na siebie zachodzić, ale zasadniczo ich specyfika dotycząca obrazu Boga, a także własnej relacji do Niego, jest ściśle związana z rodzajem doświadczeń egzystencjalnych charakterystycznych dla danego etapu rozwoju ontogenetycznego. W fazie podstawowego zaufania, która przypada na początek życia w świecie (1 i 2 rok życia), kształtuje się ufność wobec otoczenia i przekonanie o osobistej wartości, potwierdzanej zainteresowaniem i opieką ze strony innych. W tym wieku zaspokajana potrzeba bezpieczeństwa wyzwala poczucie ładu, harmonii, uporządkowanego świata, w którym jest miejsce dla mnie. Tożsamość religijna jest tu budowana dzięki opiekuńczym gestom przekazywanym przez rodziców i opiekunów, a także dzięki informacjom dotyczącym Boga reprezentowanego przez święte obrazy czy figury, które dziecko spostrzega w otoczeniu. Komunikaty typu Pokaż, gdzie jest Bozia lub Złóż rączki i podziękuj Bozi, zrób Amen odsyłają dziecko do wyższej niż rodzice i opiekunowie rzeczywistości zapewniającej człowiekowi ochronę. W drugiej fazie samodzielności i zasługiwania dziecko odkrywa swoją podmiotowość i poczucie sprawczości. Wymagane przez otoczenie posłuszeństwo i wewnętrzne pragnienie uznania sprawiają, że dziecko doświadcza własnej podmiotowości i konsekwencji swoich wyborów. W obszarze religijnym ujawnia się ten typ religijności, który bywa określany jako autorytarno-moralny (por. Walesa 1982). Bóg jawi się tu jako Ten, który wymaga, karze i nagradza. W poczuciu tożsamości właściwym dla tego okresu dominuje doświadczenie posiadania własnej woli i możliwości dokonywania wyborów. W konfrontacji z wymaganiami otoczenia dziecko zaspokaja potrzebę uznania poprzez posłuszeństwo lub jego brak. W fazie trzeciej, która określona jest jako faza wspólnoty i jedności, dziecko wchodzi w relacje społeczne. Doświadcza tradycji rodzinnych, spotyka się z rówieśnikami oraz odkrywa znaczenie miłosnej relacji do Boga. Bóg jawi się tu jako Przyjaciel, a Jego miłość i zjednoczenie z Nim są odpowiedzią na główne potrzeby tego okresu życia. Faza autonomii i odpowiedzialności przypada na czas dojrzewania, adolescencji oraz okres młodzieńczy, a kończy się wejściem w dorosłe odpowiedzialne życie. W fazie tej młodzi ludzie poszukują własnej tożsamości (Erikson), sprawdzają słuszność i zasadność swojej dotychczasowej wiary (Spranger), są bardzo wrażliwi na doświadczenie własnej wolności i poszukują religijności osobistej, indywidualnej. Potrzeby niezależności, tożsamości i znaczenia skłaniają ich do poszukiwania osobowej relacji z Bogiem, który byłby im uczuciowo bliski, a zarazem mógł stać się fundamentem ich życia. Występująca we wczesnej dorosłości (20-30 rok życia) kolejna faza rozwoju religijnego, określana jako faza pośrednictwa i relacji, wiąże się z faktem odkrywania własnej misji w świecie. Wchodzący w obowiązki rodzinne i zawodowe młodzi ludzie doświadczają rozdarcia między niebem a ziemią, mają poczucie więzi ze światem nadprzyrodzonym, a zarazem doświadczają bardzo głęboko swoich obowiązków doczesnych. W okresie dorosłości (25-50 rok życia) towarzyszy człowiekowi troska o realizację zadań rodzinnych i zawodowych, o przekaz życia i wychowanie dzieci oraz twórczy rozwój zawodowy. Religijność tego okresu może być określona jako faza miłości oblubieńczej i rodzicielskiej. W tej fazie sprawdza się gotowość oddania siebie, wierność sobie i swoim ideałom, wierność innym osobom i wyznawanym zasadom. Relacje wobec innych ludzi i Boga mają charakteryzować się zaangażowaniem, być płodne i życiodajne. Wejście w intymne relacje w rodzinie oraz generatywność i produktywność w pracy są drogą realizacji siebie oraz wypełnienia zadań, jakie Bóg stawia przed człowiekiem. Bóg jest tu spostrzegany jako Twórca życia, jako Dawca miłości, płodności i inspiracji do podejmowania dobrych działań

15 Tab. 1. Obraz Boga i drogi życia sakramentalnego w poszczególnych fazach rozwoju religijnego Lp. Stopnie i etapy rozwoju Wiek Obraz Boga Drogi życia sakramentalnego 1 Prazaufanie oddzielenie od matki poczucie odrębności skierowanie na TY 2 Zasługiwanie samodzielność Poczucie sprawczości Poczucie podmiotowości Posłuszeństwo Pragnienie uznania 3 Wspólnota Tradycja rodzinna Społeczność rówieśników Relacja miłości do Boga 4 Samodzielność świadectwo odpowiedzialność indywidualizacja tożsamość wolność 5 Pośrednictwo, relacje zdolność ponoszenia ofiar poczucie więzi ze światem naturalnym i nadprzyrodzonym między niebem a ziemią 6 Miłość oblubieńcza i rodzicielska gotowość oddania siebie wierność sobie, tobie, nam płodne, życiodajne relacje 7 Cierpienie (krzyż) sens cierpienia sprawdzian wierności martyria Istotne problemy nie mogą być rozwiązywane na tym samym poziomie myślenia, na jakim byliśmy, tworząc je. Albert Einstein 1-2 Ten Który Jest Chrzest Ojciec Tyś jest syn mój umiłowany Obecny, kochający Adopcja Potrzeba bezpieczeństwa 3-9 Wymaganie Zobowiązanie Prawodawca Sędzia Egzekutor Karzący i Nagradzający Pokuta Potrzeba samodzielności Potrzeba posiadania zasad Zobowiązanie Wstyd i poczucie winy 4-12 Zjednoczenie Komunia Eucharystia Jedność Potrzeba afiliacji (Trójca Święta) Potrzeba komunikacji Miłość Potrzeba zjednoczenia w miłości Przyjaciel Siła i Moc Bierzmowanie - Fundament Potrzeba niezależności - Wolność Potrzeba tożsamości Potrzeba znaczenia Ofiara Zjednoczenie Solidarność Boga Bliskość i oddalenie Immanencja i transcendencja (50) Bóg miłości Bóg wierności Bóg płodności Bóg Twórca Bóg cierpiący Jezus Ukrzyżowany Kochający bez granic Zasługujący na miłość Kapłaństwo Pośrednictwo w ofierze Proroctwo (świadectwo życia i modlitwy) Zarządzanie czasem Gotowość do służby: oto ja, poślij mnie Małżeństwo Miłość Wierność Odpowiedzialność za życie Namaszczenie chorych Ulga w bólu Wzmocnienie Usensownienie Tab. 2. Zaburzenia religijności i trudności w sferze psychicznej związane z brakiem stymulacji rozwoju religijnego w poszczególnych fazach rozwojowych Lp. Stopnie i etapy rozwoju Wiek Zaburzona religijność Trudności w sferze psychicznej 1 Prazaufanie 1-2 Niewiara, że Bóg istnieje Poczucie odrzucenia oddzielenie od matki Brak poczucia opieki ze Nieznajomość własnych poczucie odrębności strony Boga granic skierowanie na TY Bóg nie interesuje się mną, Poczucie totalnej zależności albo jest zły i zamiast pomagać, niszczy mnie Poczucie krzywdy i projekcja Brak poczucia bezpieczeństwa winy na innych Lęk separacyjny, przed odrzuceniem 2 Zasługiwanie 3-9 Lęk przed Bogiem Sztywność relacji samodzielność Poczucie osaczenia przez Łaska za coś poczucie sprawczości Boga Uległość wobec innych poczucie podmiotowości przeżyciami bunt Poczucie małowartościowości Bóg nie liczy się z moimi Zapracowywanie na uznanie posłuszeństwo Jestem marionetką w ręku Życie wg katalogu zakazów pragnienie uznania Boga i obowiązków Bóg nie jest ze mnie zadowolony 3 Wspólnota 6-12 Brak poczucia jedności Poczucie braku przynależno- tradycja rodzinna z Bogiem i Kościołem ści, braku wspólnoty społeczność rówieśników form religijności niezależnie Lęk przed więzią Odrzucenie tradycyjnych Samotność i osamotnienie relacja miłości do od ich treści Poczucie zagrożenia przez Boga Moja relacja z Bogiem jest silne więzi moją sprawą osobistą Poczucie braku wsparcia ze Niezrozumienie wspólnoty strony wspólnoty Kościoła Dążenie do indywidualizmu, Krytycyzm wobec Kościoła bycia niezrzeszonym 4 Samodzielność Fundamentalizm religijny Wyolbrzymiona potrzeba świadectwo albo swawola znaczenia odpowiedzialność Indywidualizacja Od swawoli do zniewolenia indywidualizacja Zagubienie się odniesienia Nadopiekuńczość niszczy tożsamość do Boga samodzielność wolność Brak tożsamości Brak sensu i celu życia Otwartość na sekty Poszukiwanie siły zastępczej (przemoc, gangi) 5 Pośrednictwo, relacje» zdolność ponoszenia ofiar poczucie więzi ze światem naturalnym i nadprzyrodzonym między niebem a ziemią 6 Miłość oblubieńcza i rodzicielska gotowość oddania siebie wierność sobie, tobie, nam płodne, życiodajne relacje 7 Cierpienie (krzyż) sens cierpienia sprawdzian wierności martyria Nieumiejętność integracji sacrum i profanum Nieumiejętność nawiązania bezpośredniej relacji z Bogiem (50) Nieumiejętność oddawania czegokolwiek Lęk przed stratą, przed poświęceniem Egoistyczne bronienie swojej sprawy Deizm Wycofanie się z relacji Bóg jako źródło frustracji Egocentryzacja Alienacja z obszaru religijnego Oskarżanie Boga Walka z Nim Niezdolność lub nieumiejętność twórczego wykorzystywania Nieumiejętność zaakceptowania Bożego zrządzenia cierpienia 26 27

16 Najwyższy poziom rozwoju religijnego osiągają ludzie zazwyczaj w okresie (40-65 lat) późnej dorosłości. Tę fazę w rozwoju religijnym określić można jako fazę cierpienia i wierności. Doświadczenia życiowe, jakie są udziałem człowieka po kryzysie połowy życia ( Jung, Oleś), dotyczą własnych ograniczeń, porażek życiowych i trudności, poczucia upływającego czasu i nasilających się pytań eschatologicznych na temat celu Jeśli chcesz znaleźć źródło, musisz iść do góry, pod prąd. Przedzieraj się, szukaj, nie ustępuj. Ja n Pa w e ł II i sensu życia. Człowiek staje wobec pytań o sens wierności i sens cierpienia. Swoim życiem daje świadectwo uznawanym i realizowanym wartościom. Wszystkie te fazy rozwojowe mają ścisły związek ze specyficznym czasem, w którym występują, chociaż nie jest to regułą bez wyjątków. Czasami bowiem może nastąpić przyspieszenie w przeżywaniu określonych doświadczeń, a niekiedy rozwój w danym okresie może ulec opóźnieniu. Dosyć ważne wydaje się jednak następstwo tych faz, choć i ono może ulec zmianom, np. w sytuacji śmiertelnej choroby nowotworowej dziecko potrafi osiągnąć dojrzałość eschatologiczną charakterystyczną dla ostatniej fazy rozwojowej. Jeśli w danej fazie rozwojowej zabraknie stymulacji lub wysiłku zorientowanego na pogłębianie osobistego życia religijnego, to skutkiem takich zaniedbań czy braków mogą być zaburzenia religijności i funkcjonowania psychospołecznego. Ks. Romuald Jaworski Grupa Balinta (GB) jako trening relacji terapeuta pacjent, osoba pomagająca klient Celem grup Balinta jest poznanie i kształtowanie międzyosobowego kontaktu emocjonalnego, doskonalenie relacji interpersonalnych, dzięki czemu wzrasta skuteczność postępowania lekarskiego, terapeutycznego, zaufanie i zadowolenie pacjenta, klienta, pogłębienie jego samoświadomości, a także satysfakcja zawodowa osoby pomagającej. Uczestnicząc w GB, otrzymujemy wsparcie emocjonalne, które sprawia, że lepiej radzimy sobie ze stresem i wypaleniem zawodowym. Podczas treningu balintowskiego osoby uczestniczące nabywają umiejętności rozpoznawania swoich emocji i sterowania nimi, głębszego poznawania własnych relacji i motywacji. Treningi balintowskie, zwane Grupami Balinta to najczęściej cykliczne spotkania personelu leczącego w grupach 8-12-osobowych, które mają na celu doskonalenie relacji lekarz, terapeuta pacjent, rozwijanie umiejętności poznawania pacjenta i uzyskiwania od niego informacji w zakresie zaburzeń psychospołecznych towarzyszących chorobom somatycznym. To także poznawanie i rozumienie siebie w relacji z pacjentem. Poznawanie znaczenia sygnałów ukrytych w komunikacji niewerbalnej, różnorodności własnych ukrytych i jawnych potrzeb oraz motywacji, odmiennych wartości to także odkrywanie znaczenia tych samych faktów dla różnych osób. Udział w GB daje terapeucie możliwość: poznania swoich trudności w relacji z pacjentem, lepszego zrozumienia siebie i pacjenta, nabycia i poprawy umiejętności komunikowania się, empatii, wzbogacenia doświadczeń (uczymy się każdy od każdego), wyboru tych doświadczeń grupy, które są nam szczególnie bliskie. Metodyka pracy GB powoduje z jednej strony szereg procesów w zakresie kontaktów od zrozumienia, poprzez uwalnianie emocji, uwalnianie się od schematów do reorientacji i uczenia się nowych zachowań, a z drugiej strony wykorzystuje teoretyczne podstawy dynamiki grupowej. W GB wszystkie wypowiedzi są równie ważne i jednakowo cenne. Nie ma tu miejsca na diagnozę, ocenę moralną czy dyskusje uczestników między sobą. Osoba przedstawiająca swoją relację powinna być chroniona oraz czuć się swobodnie i bezpiecznie. Dopiero na zakończenie spotkania otrzymuje ponownie głos, by podzielić się tym, czego się nauczyła, co było dla niej ważne i jak to pomoże jej w dalszej pracy z pacjentem, klientem

17 Przebieg spotkania Spotkania w GB trwają około 90 minut. Jeden z uczestników GB przedstawia spotkanie z pacjentem tak, aby grupa mogła zrozumieć, poznać i wyobrazić sobie jego przebieg. Członkowie GB nazywają swoje emocje, uczucia powstałe podczas prezentowania relacji terapeuty z pacjentem. Ujawniają fantazje i skojarzenia nasuwające się w związku z nią. Praca w grupie pozwala wyjaśnić, odczuć, zobaczyć, nazwać to wszystko, co zaistniało w przeszłości między terapeutą a pacjentem. Każdy z uczestników GB może powiedzieć, co sam będąc na miejscu terapeuty zrobiłby konkretnie w kontakcie z tym pacjentem. Adresat Grupa Balinta jest jedną z możliwości treningowych, jakie możemy zaoferować między innymi pracownikom służby zdrowia, szkolnictwa, pomocy społecznej. Może też mieć zastosowanie w innych grupach, gdzie mamy do czynienia z relacją, interakcją międzyludzką, w której spotykają się dwie lub więcej osób i świadomie lub nieświadomie na siebie oddziałują. Zachęcamy do cyklicznego korzystania z GB wszystkie osoby pracujące z drugim człowiekiem lekarzy, pielęgniarki, pedagogów, psychologów, terapeutów, pracowników socjalnych. Certyfikowani liderzy Grup Balinta OPP Bednarska: Bożena Seretny, Anna Kołodziejczyk, Marian Lech Grupy ter apeutyczne W Ośrodku Pomocy Psychologicznej oddziału warszawskiego SPCh prowadzone są grupy terapeutyczne. Praca tu oparta jest na doświadczeniu siebie, analizie wzajemnych relacji i procesie grupowym. Metodologicznie najbliżej nam do grup analitycznych, ale jako osoby wierzące uwzględniamy duchowy wymiar człowieka, który psychoanaliza wyrosła z redukcjonistycznej perspektywy pomija. Jeżeli ktoś zaryzykuje, włoży w terapię wysiłek, to nieodmiennie efektem uczestnictwa w grupie terapeutycznej jest najczęściej zrozumienie, które nazywa się w psychoterapii wglądem. Wgląd w nieświadome mechanizmy leżące u podłoża choroby jest głównym, choć nie jedynym czynnikiem leczącym w psychoterapii grupowej. Skuteczność Terapia grupowa przynosi znaczne korzyści uczestnikom grupy, chociaż dość powszechny stereotyp jest inny. Ludzie mając czasem za sobą doświadczenie terapii indywidualnej, uważają, że skoro w grupie przypada mniej czasu na pojedynczego pacjenta, to i skutek będzie gorszy. Tak jednak nie jest, ponieważ czymś, co między innymi leczy w grupie, nie jest ilość uwagi poświęcona osobie, ale poza wglądem, wzajemne więzi między członkami grupy i udzielane sobie nawzajem informacje. Wiele osób odnosi korzyści z leczenia nawet poprzez samo bierne uczestnictwo w spotkaniu. Ktoś kiedyś porównał grupę do zdrowotnej kąpieli w ziołach; samo przebywanie przez 2 godziny w tygodniu wśród ludzi, którzy zmagają się z sobą, zanurzenie się w atmosferze grupy leczy. Pomimo rozpoznania wielu mechanizmów zmiany i czynników leczących w terapii grupowej, o których można poczytać w podręcznikach akademickich, nie wiadomo do końca, jak to się dzieje, że grupa powoduje głębokie i trwałe zmiany. Jest to jakaś pociągająca tajemnica. Praktyka mówi, że grupa jest w stanie pomóc każdemu, kto da sobie wystarczający czas, zaryzykuje i stanie odważnie do konfrontacji z sobą. Czas Twoje problemy, twoje objawy rodziły się latami i nie da się ich zlikwidować w przeciągu tygodnia czy miesiąca. Trzeba czasu stąd grupa dla dobrych efektów musi się spotykać wiele razy. Z reguły potrzeba jej na rozruch powyżej 3-4 miesięcy. Ludzie są zdolni dotykać swoich głębokich spraw dopiero po nabraniu zaufania. Wraz z upływem czasu człowiek zaczyna dostrzegać schematy swoich zachowań. Na początku często nie zdaje sobie nawet sprawy z tych obszarów, które stanowią realny problem, a część wspomnień z doznanego lęku jest poza jego świadomością. Biorąc to pod uwagę, zawieś szybki osąd i nie próbuj oceniać skuteczności grupy zaraz na początku. Zaangażuj się w dobrej wierze i nawet jeśli nie masz wiele cierpliwości, pozwól sobie na chociaż dwanaście spotkań, zanim podejmiesz się oceny tej metody. Czego oczekuje się od uczestników grupy? Oczekujemy zaangażowania. Rzeczy bardzo prostej i trudnej zarazem. To znaczy szczerego i bezpośredniego ujawniania spostrzeżeń i uczuć, jakie sami przeżywamy w codzienności, oraz w grupie względem innych. Pomocne dla wszystkich będzie, jeżeli zechcesz mówić o swoich wrażeniach na temat pozostałych osób. Do ciebie należy też zadawanie pytań, zastanawianie się nad tym, co zostało lub nie zostało powiedziane, ujawnianie skojarzeń, myśli i odczuć. Dużą pomocą są obrazy, jakie pojawiają się poszczególnym uczestnikom w wyobraźni, a także sny, które uznasz za istotne. Jeżeli jesteś osobą wierzącą, ważnym wyrazem zaangażowania będzie modlitwa, post i jałmużna w tej intencji. Pamiętajmy jednak, że w naszych grupach uczestniczą również osoby zupełnie niewierzące. Czego możesz oczekiwać po terapeutach? Terapia jest najbardziej efektywna, gdy staje się wspólnym, opartym na współpracy przedsięwzięciem. Terapeuci w grupach analitycznych nie zamierzają więc prze

18 Chodzi nie tylko o to, aby pomóc [ludziom] przetrwać trudny okres, pomóc podjąć decyzję, ale także pomagać im dostrzec potrzebę zbudowania głębszych fundamentów na całe życie... Józef Augustyn SJ wodzić na spotkaniach. Ich rola polega na aktywnym uczestnictwie, rozumieniu i analizowaniu ujawnianych problemów oraz organizowaniu spotkań. Pamiętaj, że wypowiedzi innych członków w grupie mogą być nie mniej ważne, jak komentarze terapeutów, a niekiedy nawet ważniejsze. Terapeuci mówią o tym, co dzieje się aktualnie w grupie, odnoszą się też do wypowiedzi i działań poszczególnych osób. Mogą także komentować postępy lub utrudnienia w pracy grupy. Ich rolą jest czujność, by nie odstąpić od podstawowego celu, w jakim się spotykamy czyli leczenia. Rolą terapeuty jest też stawianie granic i egzekwowanie ustalonych zasad pracy. Decyzja Zgadzając się na uczestnictwo w terapii grupowej, decydujesz się na rozpoczęcie procesu dawania i otrzymywania wsparcia oraz pracy na rzecz pożądanych zmian w twoim życiu osobistym. Nasze doświadczenie mówi, że terapia grupowa z reguły jest początkiem zmian, i to zmian na dobre. Cieszymy się, że będziemy mogli być obok podczas tej drogi. Psychoterapeuci prowadzący: Bożena Seretny, Jacek Olchawski Czym Jest Bibliodrama? Bibliodrama jest otwartym procesem interakcji między tekstem biblijnym i jakąś grupą, w którym próbuje się zintegrować przekaz biblijny z osobistymi doświadczeniami. Celem jest nowe doświadczenie religijne i zrozumienie Biblii na bazie identyfikacji uczestników z postaciami i sytuacjami biblijnymi (Lexikon für Theologie und Kirche, t. 3, s. 415). Bibliodrama jest otwartym programem w procesie interakcji między biblijnym materiałem a członkami grupy (od 5- do 20-osobowej). Treść procesu jest odkryciem możliwych i historycznie prawdopodobnych wspomnień (Evangelisches Kirchenlexikon, s. 487). Bibliodrama jest otwartym dialogiem między tekstem biblijnym, grupą i jej indywidualnymi uczestnikami, prowadzonym pod kierunkiem doświadczonego przewodnika (trenera). W bibliodramie chodzi o to, aby przez identyfikację z sytuacją biblijną i z określonymi postaciami biblijnymi przepracować własne doświadczenia życiowe w kierunku odkrycia ich znaczenia i sensu w perspektywie Bożego objawienia. Bibliodrama jest metodą, w której głębia osobistego doświadczenia z jednej strony oraz bogactwo Biblii z drugiej, pozwalają odkryć ważne prawdy egzystencjalne i doświadczyć ich, nie tylko na poziomie refleksji, lecz także pracy z ciałem. Czasami jej efektem jest doświadczenie olśnienia Bibliodrama w krótkim czasie, czasami wyzwolenie powolnego i długiego procesu osobistej rewizji życia. Bibliodrama to wejście w historie biblijne przez identyfikację z postaciami występującymi w Biblii. Nie chodzi tu o to, co czuł i czego doznawał Mojżesz, wędrując przez pustynię, lecz jakie odczucia i przeżycia mam ja sam, gdy identyfikuję się z postacią Mojżesza prowadzącego naród wybrany. Takie procesy identyfikacji, które dokonują się już przy słuchaniu opowieści i które uobecniają zaistniałe w przeszłości Biblio, Ojczyzno moja! (...) Wszystko jest w Tobie, Cokolwiek przeżyłem. Wszystko jest w Tobie, Cokolwiek kochałem (...) R. Br a n d s t a e t t e r zdarzenia, umożliwiają (Gleichzeitigkeit) przeniesienie tekstu biblijnego w czas współczesny, pomimo jego historycznego wymiaru. Historia biblijna zostaje przyswojona poprzez współuczestnictwo (learning by doing). Nowa dramatyzacyjna inscenizacja historii biblijnej prowadzi zawsze do nowej interpretacji. Dzięki temu bibliodrama i historyczno-krytyczna egzegeza nie wykluczają się, lecz uzupełniają, prowadząc do stworzenia dialogicznej egzegezy

19 Korzeni bibliodramy w dzisiejszym wydaniu można doszukiwać się zarówno w ulicznych teatrach religijnych średniowiecza, jak również w misteriach religijnych starożytności. Przedstawiane w nich sceny łączyły doświadczenia codzienności z uniwersalnymi prawdami przekazywanymi w świętych księgach religijnych, szczególnie w Piśmie Świętym, ale także w hagiografii. Bibliodrama we współczesnym rozumieniu jest we wszystkich swoich (dość zróżnicowanych) formach próbą ukazania w języku symbolicznym obrazów biblijnych dla wydobycia ich głębi oraz uzyskania siły i energii, jakie płyną z egzystencjalnego doświadczenia uniwersalnych treści, przeniesionych w kontekst osobistych doświadczeń. Bibliodrama bazuje na nadziei, że w ramach historii biblijnych uda się lepiej wydobyć barwy osobistej biografii każdego człowieka, a także lepiej odkryć złożony kontekst aktualnej rzeczywistości społecznej. Najczęściej metoda ta obejmuje trzy etapy: prezentację określonego tekstu biblijnego odczytanie lub opowiedzenie danego wydarzenia biblijnego, także wyjaśnienie jego kontekstu, etap dramy inscenizację danej perykopy biblijnej, etap pogłębiającej refleksji odkrywanie prawdy doświadczonej na etapie odgrywania sceny biblijnej; chodzi tu o egzystencjalne odkrycie prawdy o sobie, o Bogu, o świecie. Żeby pracować metodą bibliodramy i wyciągać z niej głębokie wnioski, konieczne są zarówno umiejętności psychologiczne (np. związane z metodą psychodramy), jak również pewna doza wiedzy teologicznej i biblijnej. Dlatego psychologom o orientacji chrześcijańskiej, którzy chcieliby stosować bibliodramę w swojej praktyce terapeutycznej, potrzebne jest pogłębienie wiedzy teologicznej. Dzięki temu unikną błędów, które mogą się pojawić na poziomie interpretacji tekstów biblijnych. W ramach bibliodramy staje się możliwe oddzielenie tego, co wzniosłe, od tego, co poślednie, tego, co prywatne, od tego, co publiczne, tego, co jasne, od tego, co mroczne w naszym życiu. Bibliodrama we wszystkich swoich formach (teatru, analizy lingwistycznej, pantomimy, psychodramy grupowej) szuka pogłębienia sensu ludzkich doznań i działań przez odkrywanie i przeżywanie biblijnych obrazów stworzenia, exodusu, proroctwa, apokalipsy, grzechu, sądu, przebaczenia, męki, śmierci. Bibliodrama jest zdarzeniem teologicznym. Toteż stosując ją, należy się uporać z niebezpieczeństwem traktowania jej wyłącznie w kategoriach psychologicznych. Osoby korzystające z metody bibliodramy często przeżywają dylemat, czy odgrywanie pewnych scen biblijnych nie doprowadzi do ich analizy wyłącznie w kategoriach psychologicznych: analizy przeżyć, interpretacji symboliki języka. Innymi słowy, czy nie zostanie zgubiony kontakt z rzeczywistością transcendentną. Specyficzne fenomeny towarzyszące bibliodramie Bibliodrama uwzględnia dwa procesy: wczuwanie się, intuicję i kreatywność; analizę logiczną, tradycyjny wykład. Oba te procesy nie wykluczają się, lecz uzupełniają. Jednak pierwszeństwo w bibliodramie dane jest pierwszemu z nich. W bibliodramie dokonuje się zmiana w rozumieniu czasu. Wymiary czasu i przestrzeni zdają się ulegać zawieszeniu. Pojawia się poczucie czasu wiecznego, Boskiego, przeżywanego teraz, wiecznej chwili. Dopiero gdy kończy się czas zwykły, chronologiczny może się rozpocząć czas wieczny. Kairos w greckiej mitologii bóg czasu, odpowiedzialny za pokazywanie właściwego punktu czasowego dla konkretnych działań. W tym kontekście należy rozumieć słowa z Ewangelii św. Marka Czas się wypełnił. Drugim charakterystycznym zjawiskiem jest doświadczenie obecności Boskiego Światła iluminacji. Doświadczenie to było udziałem Mojżesza przy krzewie ognistym, Marii Magdaleny przy grobie Zmartwychwstałego Chrystusa, apostołów w wieczerniku w dzień zesłania Ducha Świętego. Ja jestem Światłością świata mówi Jezus. Wynikiem tego doświadczenia jest: nowa orientacja, odkrycie określonego kierunku dla swego życia, wyraźna propozycja dotycząca konkretnych działań. Jednym z głównych problemów merytorycznych ujawniających się w bibliodramach jest problematyka zła, jego obecności i znaczenia w ludzkich doświadczeniach. To kwestia otwartości człowieka na działanie zła i na działanie Boga. W otwarciu na działanie Boga jest obecny aspekt teologicznego doświadczenia Bożej obecności. Bibliodramę dotyka czasem zarzut sprowadzania całej rzeczywistości religijnej do siły słowa, postaci i gry. W takich bowiem przypadkach osoba historycznego Jezusa schodzi na plan dalszy. Podkreślane są różnice między Chrystusem historycznym i Chrystusem wiary, obecnym w aktach zawierzenia człowieka. W bibliodramie trzeba uwzględniać obie perspektywy. Wykorzystując całą siłę projekcji, bibliodrama nie musi bać się zarzutu psychologizacji, jeśli opiera się na historyczno- -krytycznej wiedzy biblijnej, jeśli mimo wszelkiej identyfikacji z postaciami i przedmiotami historii biblijnych nie zapomina o konieczności dystansu i stara się o kontrolę nad projekcją własnej podświadomości. Zawsze pozostaje ważnym pytanie o to, jakie moce ujawniają się poza granicą własnej świadomości i podświadomości. Bibliodrama może stać się adekwatną formą przekazu wiary, jeśli pozwala odkryć ostrożną, dyskretną, pełną dobroci i zrozumienia obecność Boga. Dokonuje się to w grupie, w której występuje bezwarunkowa akceptacja człowieka i towarzyszenie mu w nadziei, że Bóg złożył w jego duszy wszystko, co powinien wiedzieć, aby odkryć własną drogę życia. Dla prowadzącego bibliodramę Bóg ujawnia się w symbolu ludzkiej psychiki. Symbolika staje się płaszczem niezgłębionej rzeczywistości Boga

20 W jaki sposób i na jakiej drodze dokonuje się to spotkanie z rzeczywistością transcendentną? Mamy tu do czynienia z faktem teologicznym w postaci doświadczenia obecności Boga, który za murem nieświadomości czeka na człowieka. Trzeba jednak dodać, że ta kwestia bywa często niezauważana przez prowadzących bibliodramę. A pomijanie owego aspektu owocuje redukowaniem biblijnych obrazów do roli siły podświadomości. Przypomina to interpretację greckich misteriów religijnych jako wprowadzenia w kulturę przez wydobycie treści podświadomych. Istotnym elementem w bibliodramie jest praca z ciałem, która pomaga urzeczywistnić różne cele bibliodramatycznego procesu: a) zmiana perspektywy widzenia rzeczywistości; ludzie przychodzą z różnych środowisk i sytuacji życiowych; aby mogli dobrze wejść w grupę i w tekst Biblii, powinni uzyskać dystans wobec własnych problemów; praca z ciałem (oddech, ruch, taniec, spacer zamkniętymi oczyma itp.) pozwala to osiągnąć. b) przygotowanie do pracy nad treścią i nad postaciami biblijnymi; praca z oddechem pozwala na kontakt z wnętrzem i doświadczenie wewnętrznych obrazów, stwarza możliwość lepszej ekspresji wewnętrznych doświadczeń. Bibliodrama integruje i angażuje, dlatego stanowi dużą szansę przezwyciężenia strategii życia zorientowanych wyłącznie na przetrwanie i pozwala szybciej doświadczyć, czym jest pełnia życia oferowana nam przez Boga. Poziomy bibliodramy: 1. Identyfikacja na płaszczyźnie horyzontalnej, społecznej; doświadczenia osobistych dramatów rodzinnych i społecznych matka troszcząca się o chore dziecko (kobieta kananejska) konkurencja między rodzeństwem (Maria i Marta, Kain i Abel) zagubieni i szukający ludzie sukcesu (Nikodem, bogaty młodzieniec) doświadczający niesprawiedliwości w pracy (robotnicy w winnicy) 2. Werdykalna identyfikacja w głąb na różnych poziomach wykorzystanie twórczej energii osobowe spotkania identyfikacja z ludźmi, ze światem, z Bogiem 3. Identyfikacja archetypiczna wieczny dramat ludzkości i jego zestawienie z osobistą historią życia. Zasady pracy metodą bibliodramy Główne zasady dotyczące stosowania bibliodramy można ująć następująco: a) Małe jest piękne, tzn. lepsze są pojedyncze ruchy niż rozbudowane sceny, raczej powtarzające się warianty krótkiej sekwencji, niż pomysł za pomysłem, scena za sceną, przedstawianie raczej w kierunku struktury i rytu, niż w kierunku pełnej improwizacji. b) Zwolnić szybkość, czyli spowolnienie procesu recepcyjnego. Bez zarezerwowania sobie wystarczającej ilości czasu i wzięcia pod lupę szczegółów bibliodrama nie jest możliwa; każdy dowolny tekst i każde doświadczenie musi być intensywnie i długo przepracowywane. c) Miłość do szczegółów chodzi tu o analizę drobnych zdarzeń i treści, o wybór poszczególnych elementów i stworzenie z nich całości. d) Etapowość praca i gra z uwzględnieniem szczegółów winny się charakteryzować transpozycją (przedstawienie, przetłumaczenie, przemiana); bibliodrama jest zdarzeniem rytualnym, procesem i procesją, przechodzeniem od stacji do stacji. e) Znalezienie własnej drogi uczenie się przez praktykowanie. Nie ma szkoły uczącej bibliodramy, dla uzyskania sprawności pracy tą metodą konieczna jest znajomość teologii, pracy z ciałem, muzyki i rytmiki, znajomość rysunku, psychologii humanistycznej i psychoterapii. Dewiza dotycząca kompetencji w bibliodramie brzmi: znajdź własną drogę i własny styl wielowymiarowej pracy z Biblią; pracuj jedną wybraną metodą przynajmniej pół roku, poznaj ją od środka, potem zacznij dzielić się tą metodą z innymi i ucz się przez wymianę spostrzeżeń z uczestnikami spotkań lub z superwizorem; następnie zajmij się jakąś inną metodą, innym podejściem do Biblii (live long learning); na tej drodze dojdziesz do syntezy i wypracujesz swój własny styl. Bibliodrama staje się rytuałem, w którym dokonuje się interpretacja symboli zawartych w Biblii nie tylko na drodze kognitywnego zrozumienia, lecz poprzez uczestniczące współdziałanie. To współdziałanie ma najczęściej określony przebieg: a) po nawiązaniu wspólnoty można odczytać wybrany tekst biblijny, b) prowadzący spotkanie pyta uczestników, z którą z biblijnych postaci występujących w tej perykopie chcieliby się identyfikować, c) wśród uczestników zostają rozdane lub przydzielone role; jedną i tę samą postać biblijną może przyjąć do odegrania kilku uczestników spotkania, d) tekst zostaje odczytany ponownie, aby uczestnicy mogli jeszcze głębiej go przeżyć i dokonać identyfikacji z postacią biblijną. e) po krótkiej chwili (medytacji indywidualnej) następuje odegranie roli w swobodnej grze (wykorzystywany jest nie tylko sam tekst opowiadania biblijnego, lecz także myśli, które przychodzą w sytuacji identyfikowania się z rolą), f) po odegraniu ról uczestnicy relacjonują własne przeżycia, jak czuli się w trakcie gry i co czują teraz, a także jaki był i jest ich stosunek do danego tekstu przed i po grze, g) w ostatniej części uczestnicy odpowiadają na pytania: jakiej prawdy o Bogu, o sobie samym i o świecie dowiedziałem się podczas spotkania? jakie myśli na przyszłość, dotyczące osobistego życia zrodziły się podczas bibliodramy? h) spotkanie może zakończyć się modlitwą spontaniczną

COACHING. Czym jest, a czym nie jest coaching

COACHING. Czym jest, a czym nie jest coaching COACHING Czym jest, a czym nie jest coaching Hanna Grendel-Wielisiej Fundacja OGRODY TWOJEGO SUKCESU COACHING JAKO Możliwość rozwoju Budowanie relacji Wspieranie osiągania ważnych celów życiowych Droga

Bardziej szczegółowo

Podsumowanie ankiet rekolekcyjnych. (w sumie ankietę wypełniło 110 oso b)

Podsumowanie ankiet rekolekcyjnych. (w sumie ankietę wypełniło 110 oso b) Podsumowanie ankiet rekolekcyjnych. (w sumie ankietę wypełniło 0 oso b) Czy sposób przeprowadzenia rekolekcji (cztery niedziele, zamiast czterech kolejnych dni) był lepszy od dotychczasowego? (=tak; =nie)

Bardziej szczegółowo

W imię Ojca i Syna i Ducha Świętego

W imię Ojca i Syna i Ducha Świętego W imię Ojca i Syna i Ducha Świętego Sens życia Gdy na początku dnia czynię z wiarą znak krzyża, wymawiając słowa "W imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego", Bóg uświęca cały czas i przestrzeń, która otworzy

Bardziej szczegółowo

Proszę bardzo! ...książka z przesłaniem!

Proszę bardzo! ...książka z przesłaniem! Proszę bardzo!...książka z przesłaniem! Przesłanie, które daje odpowiedź na pytanie co ja tu właściwie robię? Przesłanie, które odpowie na wszystkie twoje pytania i wątpliwości. Z tej książki dowiesz się,

Bardziej szczegółowo

CZyM SĄ ĆwICZENIA DUChOwNE

CZyM SĄ ĆwICZENIA DUChOwNE Spis treści Wstęp... 5 Czym są Ćwiczenia duchowne Mieczysław Bednarz SJ Całościowa wizja Ćwiczeń duchownych św. Ignacego Loyoli... 13 Istota Ćwiczeń duchownych... 14 Przeżycie Ćwiczeń duchownych... 18

Bardziej szczegółowo

Kryteria ocen z religii kl. 4

Kryteria ocen z religii kl. 4 Kryteria ocen z religii kl. 4 Ocena celująca - spełnia wymagania w zakresie oceny bardzo dobrej - prezentuje treści wiadomości powiązane ze sobą w systematyczny układ - samodzielnie posługuje się wiedzą

Bardziej szczegółowo

AKADEMIA RODZICA PROGRAM ZWIĘKSZAJĄCY KOMPETENCJE WYCHOWAWCZE

AKADEMIA RODZICA PROGRAM ZWIĘKSZAJĄCY KOMPETENCJE WYCHOWAWCZE AKADEMIA RODZICA Jak wychować szczęśliwe dziecko PROGRAM ZWIĘKSZAJĄCY KOMPETENCJE WYCHOWAWCZE Wyjątkowe warsztaty psychoedukacyjne w oparciu o: Szkołę dla Rodziców i Wychowawców oraz metodę KID S SKILLS-DAM

Bardziej szczegółowo

COACHING. Czym jest a czym nie jest coaching

COACHING. Czym jest a czym nie jest coaching COACHING Czym jest a czym nie jest coaching COACHING JAKO Możliwość rozwoju Budowanie relacji Wspieranie osiągania ważnych celów życiowych Droga do przyszłości 2 CZYM JEST COACHING?...Pewnego dnia na podwórko

Bardziej szczegółowo

Jezus prowadzi. Wydawnictwo WAM - Księża jezuici

Jezus prowadzi. Wydawnictwo WAM - Księża jezuici Jezus prowadzi Elementarz dziecka bożego 1 Wydawnictwo WAM - Księża jezuici Jezus prowadzi Elementarz dziecka bożego 1 Drogi przyjaciół Pana Jezusa Księża Jezuici - Wydawnictwo WAM 1 Pan Jezus gromadzi

Bardziej szczegółowo

Strefa Nadziei zaprasza na warsztaty rozwoju osobowego.

Strefa Nadziei zaprasza na warsztaty rozwoju osobowego. Strefa Nadziei zaprasza na warsztaty rozwoju osobowego. W tym sezonie proponujemy przyjrzenie się sobie, swojej duchowości a także relacjom i komunikacji z naszymi partnerami. Harmonogram warsztatów: Październik

Bardziej szczegółowo

drogi przyjaciół pana Jezusa

drogi przyjaciół pana Jezusa Jezus prowadzi ElEmEnta rz dziecka bożego 1 Podręcznik do religii dla I klasy szkoły podstawowej drogi przyjaciół pana Jezusa Wydawnictwo WAM Księża Jezuici rozdział 1 Jezus nas kocha pragniemy Go poznawać

Bardziej szczegółowo

Program Coachingu dla młodych osób

Program Coachingu dla młodych osób Program Coachingu dla młodych osób "Dziecku nie wlewaj wiedzy, ale zainspiruj je do działania " Przed rozpoczęciem modułu I wysyłamy do uczestników zajęć kwestionariusz 360 Moduł 1: Samoznanie jako część

Bardziej szczegółowo

Program nauczania biblijnego uczniów klas gimnazjalnych. Program powstaje pod kierunkiem Elżbiety Bednarz

Program nauczania biblijnego uczniów klas gimnazjalnych. Program powstaje pod kierunkiem Elżbiety Bednarz Program nauczania biblijnego uczniów klas gimnazjalnych Program powstaje pod kierunkiem Elżbiety Bednarz Klasa I Ja i Bóg na co dzień Redaktor: Michał Stępień Nauka o Jezusie Chrystusie Jezus Syn Boży

Bardziej szczegółowo

ODKRYWCZE STUDIUM BIBLIJNE

ODKRYWCZE STUDIUM BIBLIJNE ODKRYWCZE STUDIUM BIBLIJNE EWANGELI JANA 6:44-45 Nikt nie może przyjść do mnie, jeżeli go nie pociągnie Ojciec, który mnie posłał, a Ja go wskrzeszę w dniu ostatecznym. Napisano bowiem u proroków: I będą

Bardziej szczegółowo

Po co coaching dyrektorce/ dyrektorowi biblioteki?

Po co coaching dyrektorce/ dyrektorowi biblioteki? Po co coaching dyrektorce/ dyrektorowi biblioteki? Cykl Kieruj w dobrym stylu PREZENTUJĄCA: Małgorzata Lelonkiewicz PROWADZĄCA: Bogna Mrozowska Zapraszam do komentowania, aktywności, dzielenia się swoim

Bardziej szczegółowo

1 Ojcostwo na co dzień. Czyli czego dziecko potrzebuje od ojca Krzysztof Pilch

1 Ojcostwo na co dzień. Czyli czego dziecko potrzebuje od ojca Krzysztof Pilch 1 2 Spis treści Wstęp......6 Rozdział I: Co wpływa na to, jakim jesteś ojcem?...... 8 Twoje korzenie......8 Stereotypy.... 10 1. Dziecku do prawidłowego rozwoju wystarczy matka.... 11 2. Wychowanie to

Bardziej szczegółowo

GRAŻYNA KOWALCZYK. Zadanie finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata

GRAŻYNA KOWALCZYK. Zadanie finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata GRAŻYNA KOWALCZYK SĄ TYLKO DWA SPOSOBY NA ŻYCIE. JEDEN TO ŻYCIE TAK, JAKBY NIC NIE BYŁO CUDEM. DRUGI TO ŻYCIE TAK, JAKBY WSZYSTKO BYŁO CUDEM (Albert Einstein) Wykaz rzeczy niszczących i zagrażających życiu

Bardziej szczegółowo

Jesper Juul. Zamiast wychowania O sile relacji z dzieckiem

Jesper Juul. Zamiast wychowania O sile relacji z dzieckiem Jesper Juul Zamiast wychowania O sile relacji z dzieckiem Dzieci od najmłodszych lat należy wciągać w proces zastanawiania się nad różnymi decyzjami i zadawania sobie pytań w rodzaju: Czego chcę? Na co

Bardziej szczegółowo

Uczeń spełnia wymagania na ocenę dopuszczającą, oraz: - wykazuje w jaki sposób powstała Biblia. - opisuje symbole Ewangelistów w sztuce sakralnej

Uczeń spełnia wymagania na ocenę dopuszczającą, oraz: - wykazuje w jaki sposób powstała Biblia. - opisuje symbole Ewangelistów w sztuce sakralnej WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY Religia klasa 5 : oceny dopuszczająca i dostateczna : oceny dobra, bardzo dobra, celująca Uwaga dotycząca oceniania na każdym poziomie wymagań: Aby uzyskać kolejną,

Bardziej szczegółowo

nego wysiłku w rozwiązywaniu dalszych niewiadomych. To, co dzisiaj jest jeszcze okryte tajemnicą, jutro może nią już nie być. Poszukiwanie nowych

nego wysiłku w rozwiązywaniu dalszych niewiadomych. To, co dzisiaj jest jeszcze okryte tajemnicą, jutro może nią już nie być. Poszukiwanie nowych Od Autora Rozwój jakiejkolwiek dziedziny wiedzy polega na umiejętności rozwiązywania jej niewiadomych i wyjaśniania często zawiłych zagadek. Cieszy nas pokonywanie kolejnych barier i zdobywanie coraz to

Bardziej szczegółowo

Ewangelizacja O co w tym chodzi?

Ewangelizacja O co w tym chodzi? Ewangelizacja O co w tym chodzi? Droga małego ewangelizatora ;) Warsztaty ewangelizacyjne: 11 maja 2013 r. Ks. Tomek Moch, Diecezjalna Diakonia Ewangelizacji Ruchu Światło-Życie Archidiecezja Warszawska

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE W ZAKRESIE IV KLASY SZKOŁY PODSTAWOWEJ. Zaproszeni przez Boga z serii Drogi przymierza

WYMAGANIA EDUKACYJNE W ZAKRESIE IV KLASY SZKOŁY PODSTAWOWEJ. Zaproszeni przez Boga z serii Drogi przymierza WYMAGANIA EDUKACYJNE W ZAKRESIE IV KLASY SZKOŁY PODSTAWOWEJ Zaproszeni przez Boga z serii Drogi przymierza Wymagania edukacyjne śródroczne Ocena celująca Ocenę celującą przewiduję dla uczniów przejawiających

Bardziej szczegółowo

Chwila medytacji na szlaku do Santiago.

Chwila medytacji na szlaku do Santiago. Chwila medytacji na szlaku do Santiago. Panie, chcę dobrze przeżyć moją drogę do Santiago. I wiem, że potrzebuje w tym Twojej pomocy. cucopescador@gmail.com 1. Każdego rana, o wschodzie słońca, będę się

Bardziej szczegółowo

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy. Psychologia potrzeb. Dr Monika Wróblewska EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy. Psychologia potrzeb. Dr Monika Wróblewska EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Psychologia potrzeb Dr Monika Wróblewska Uniwersytet w Białymstoku 10 czerwca 2010 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL 1. Specyfika potrzeb

Bardziej szczegółowo

Bóg a prawda... ustanawiana czy odkrywana?

Bóg a prawda... ustanawiana czy odkrywana? Bóg a prawda... ustanawiana czy odkrywana? W skali od 1 do 10 (gdzie 10 jest najwyższą wartością) określ, w jakim stopniu jesteś zaniepokojony faktem, że większość młodzieży należącej do Kościoła hołduje

Bardziej szczegółowo

Pielgrzymka wewnętrzna. Podróż medytacyjna

Pielgrzymka wewnętrzna. Podróż medytacyjna Pielgrzymka wewnętrzna Podróż medytacyjna Laurence Freeman OSB Pielgrzymka wewnętrzna Podróż medytacyjna Przełożył Andrzej Ziółkowski Spis treści Koło modlitwy 9 Symbole podróży 23 Poziomy świadomości

Bardziej szczegółowo

Tytuł jednostki Treści Wymagania uczeń potrafi Nabywane postawy Uwagi

Tytuł jednostki Treści Wymagania uczeń potrafi Nabywane postawy Uwagi Rozkład materiału do podręcznika W rodzinie dla 3 klasy liceum oraz 4 technikum zgodnego z Programem nauczania religii nr AZ-4-01/10 (liceum) oraz AZ-6-01/10 (technikum) Grupa tematyczna Tytuł jednostki

Bardziej szczegółowo

Pierwsza Komunia Święta... i co dalej

Pierwsza Komunia Święta... i co dalej Ewa Czerwińska ilustracje: Anna Gryglas Pierwsza Komunia Święta... i co dalej Wydawnictwo WAM Fotografia z uroczystości Boże dary dla każdego Pierwsza Komunia Święta... i co dalej Ewa Czerwińska ilustracje:

Bardziej szczegółowo

20 Kiedy bowiem byliście. niewolnikami grzechu, byliście wolni od służby sprawiedliwości.

20 Kiedy bowiem byliście. niewolnikami grzechu, byliście wolni od służby sprawiedliwości. Lectio Divina Rz 6,15-23 1. Czytanie Prowadzący: wezwijmy Ducha św.: Przybądź Duchu Święty... - weźmy do ręki Pismo św.. - Słuchając jak w Kościele śledźmy tekst, aby usłyszeć, co chce nam dzisiaj Jezus

Bardziej szczegółowo

MODLITWA MODLITWA. Dla ułatwienia poszczególne zadania oznaczone są symbolami. Legenda pozwoli Ci łatwo zorientować się w znaczeniu tych symboli:

MODLITWA MODLITWA. Dla ułatwienia poszczególne zadania oznaczone są symbolami. Legenda pozwoli Ci łatwo zorientować się w znaczeniu tych symboli: SPOTKANIE 8 MODLITWA MODLITWA Nauczyciel zebrał swoich uczniów i zapytał: -Skąd bierze początek modlitwa? Pierwszy uczeń odpowiedział: -Z potrzeby. Dla ułatwienia poszczególne zadania oznaczone są symbolami.

Bardziej szczegółowo

ŚWIĘTY JÓZEFIE, OPIEKUNIE RODZIN. 30-dniowe nabożeństwo do świętego Józefa. tel. 618 529 293; www.karmelici.info e-mail poznan@karmelicibosi.

ŚWIĘTY JÓZEFIE, OPIEKUNIE RODZIN. 30-dniowe nabożeństwo do świętego Józefa. tel. 618 529 293; www.karmelici.info e-mail poznan@karmelicibosi. ŚWIĘTY JÓZEFIE, OPIEKUNIE RODZIN 30-dniowe nabożeństwo do świętego Józefa tel. 18 529 293; www.karmelici.info e-mail poznan@karmelicibosi.pl okładka.indd 1 2015-03-03 08:10:05 Alicja Maksymiuk ŚWIĘTY JÓZEFIE,

Bardziej szczegółowo

Co to jest? SESJA 1 dla RODZICÓW

Co to jest? SESJA 1 dla RODZICÓW SAKRAMENT POJEDNANIA Co to jest? SESJA 1 dla RODZICÓW Znaki Gotowości Czy twoje dziecko czasem Chce się modlić do Boga? Mówi Przepraszam bez podpowiadania? Przebacza innym nawet wtedy, gdy nie mówi przepraszam?

Bardziej szczegółowo

Bóg Ojciec kocha każdego człowieka

Bóg Ojciec kocha każdego człowieka 1 Bóg Ojciec kocha każdego człowieka Bóg kocha mnie, takiego jakim jestem. Raduje się każdym moim gestem. Alleluja Boża radość mnie rozpiera, uuuu (słowa piosenki religijnej) SŁOWA KLUCZE Bóg Ojciec Bóg

Bardziej szczegółowo

10 SEKRETÓW NAJLEPSZYCH OJCÓW 1. OKAZUJ SZACUNEK MATCE SWOICH DZIECI 2. DAJ DZIECIOM SWÓJ CZAS

10 SEKRETÓW NAJLEPSZYCH OJCÓW 1. OKAZUJ SZACUNEK MATCE SWOICH DZIECI 2. DAJ DZIECIOM SWÓJ CZAS 10 SEKRETÓW NAJLEPSZYCH OJCÓW 1. OKAZUJ SZACUNEK MATCE SWOICH DZIECI Jedną z najlepszych rzeczy, jaką ojciec może zrobić dla swoich dzieci, to okazywać szacunek dla ich mamy. Jeśli jesteś żonaty, dbaj

Bardziej szczegółowo

a przez to sprawimy dużo radości naszym rodzicom. Oprócz dobrych ocen, chcemy dbać o zdrowie: uprawiać ulubione dziedziny sportu,

a przez to sprawimy dużo radości naszym rodzicom. Oprócz dobrych ocen, chcemy dbać o zdrowie: uprawiać ulubione dziedziny sportu, IMIENINY ŚWIĘTEGO STANISŁAWA KOSTKI- -Patrona dzieci i młodzieży (8 września) Opracowała: Teresa Mazik Początek roku szkolnego wiąże się z różnymi myślami: wracamy z jednej strony do minionych wakacji

Bardziej szczegółowo

Dlaczego bywa ciężko i jak nabierać sił?

Dlaczego bywa ciężko i jak nabierać sił? Dlaczego bywa ciężko i jak nabierać sił? Dwie rzeczywistości Dobro i zło Inicjatywa królestwa światłości Inicjatywa królestwa światłości Chrześcijanin Zaplecze Zadanie Zaplecze w Bogu Ef. 1, 3-14 Wszelkie

Bardziej szczegółowo

AKADEMIA DLA MŁODYCH PRZEWODNIK TRENERA. PRACA ŻYCIE UMIEJĘTNOŚCI

AKADEMIA DLA MŁODYCH PRZEWODNIK TRENERA.  PRACA ŻYCIE UMIEJĘTNOŚCI PRACA ŻYCIE UMIEJĘTNOŚCI www.akademiadlamlodych.pl PODRĘCZNIK WPROWADZENIE Akademia dla Młodych to nowa inicjatywa mająca na celu wspieranie ludzi młodych w rozwijaniu umiejętności niezbędnych w ich miejscu

Bardziej szczegółowo

SAKRAMENT POJEDNANIA. Celebracja

SAKRAMENT POJEDNANIA. Celebracja SAKRAMENT POJEDNANIA Celebracja SESJA 2 dla RODZICÓW Ponowne Spotkanie Rozpoczynając tę sesję powiedz osobie, która jest obok ciebie, co zapamiętałeś z poprzedniej rodzicielskiej sesji? Co było pomocne

Bardziej szczegółowo

- uczeń posiadł wiedzę i umiejętności znacznie przekraczające program nauczania katechezy

- uczeń posiadł wiedzę i umiejętności znacznie przekraczające program nauczania katechezy Kryteria oceniania z religii kl. I gimnazjum Ocena celująca - uczeń posiadł wiedzę i umiejętności znacznie przekraczające program nauczania katechezy - twórczo rozwija własne uzdolnienia oraz dba o własną

Bardziej szczegółowo

Jezus przed swoim ukrzyżowaniem w modlitwie do Ojca wstawiał się za swoimi uczniami (i za nami).

Jezus przed swoim ukrzyżowaniem w modlitwie do Ojca wstawiał się za swoimi uczniami (i za nami). Lekcja 3 na 20 października 2018 A nie tylko za nimi proszę, ale i za tymi, którzy przez ich słowo uwierzą we mnie. Aby wszyscy byli jedno, jak Ty, Ojcze, we mnie, a Ja w tobie, aby i oni w nas jedno byli,

Bardziej szczegółowo

BUDOWANIE WIĘZI W MAŁŻEŃSTWIE

BUDOWANIE WIĘZI W MAŁŻEŃSTWIE BUDOWANIE WIĘZI W MAŁŻEŃSTWIE WIĘŹ MAŁŻONKÓW WSPÓŁODCZUWANIE WSPÓŁROZUMIENIE WSPÓŁDZIAŁANIE Więź małżeńska jest podstawowym elementem scalającym małżeństwo, warunkiem zdrowia psychicznego małżonków i ich

Bardziej szczegółowo

NASTOLETNIA DEPRESJA PORADNIK

NASTOLETNIA DEPRESJA PORADNIK NASTOLETNIA DEPRESJA PORADNIK Upadłam Nie mogę Nie umiem Wstać Sama po ziemi stąpam w snach Sama, samiutka próbuję wstać. Nie umiem Chcę się odezwać Nie wiem do kogo Sama tu jestem, nie ma nikogo Wyciągam

Bardziej szczegółowo

2. Na to zaś wszystko przyobleczcie miłość, która jest więzią doskonałości (Kol 3, 14).

2. Na to zaś wszystko przyobleczcie miłość, która jest więzią doskonałości (Kol 3, 14). Miłość jest cnotą teologalną, dzięki której miłujemy Boga nade wszystko dla Niego samego, a naszych bliźnich jak siebie samych ze względu na miłość Boga. 1. "Bóg jest miłością" (1 J 4, 8. 16): miłość jest

Bardziej szczegółowo

b) grozi im rutyna, codzienność odwraca ich od istotnych pytań: kim jesteśmy dla siebie, co jest najważniejsze w naszym małżeństwie,

b) grozi im rutyna, codzienność odwraca ich od istotnych pytań: kim jesteśmy dla siebie, co jest najważniejsze w naszym małżeństwie, Wiem, że na pytanie, jakie znaczenie ma dialog w małżeństwie, najlepiej by odpowiedzieli sami małżonkowie. Choć nie żyję w małżeństwie, to na co dzień doświadczam, jak ważny jest dialog między ludźmi,

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA Z RELIGII. 1. Świadkowie Chrystusa

WYMAGANIA Z RELIGII. 1. Świadkowie Chrystusa WYMAGANIA Z RELIGII 1. Świadkowie Chrystusa często nie przynosi go na lekcje. definiuje, czym jest lęk; określa sposoby odnoszenia się do Boga na wzór Jezusa. potrafi podać z nauczyciela zasady życia wspólnoty

Bardziej szczegółowo

Trzy filary motywacji wewnętrznej: jak je budować? Joanna Steinke-Kalembka

Trzy filary motywacji wewnętrznej: jak je budować? Joanna Steinke-Kalembka Trzy filary motywacji wewnętrznej: jak je budować? Joanna Steinke-Kalembka Czym jest motywacja wewnętrzna? motywacja to coś, co pobudza nas do działania i powoduje, że możemy w tym działaniu wytrwać. Motywacja

Bardziej szczegółowo

Żeby zdobyć jakiś zawód, trzeba się go uczyć, czasem całe lata.

Żeby zdobyć jakiś zawód, trzeba się go uczyć, czasem całe lata. Wychowanie dzieci praktyczne (bo biblijne) wskazówki. 29. maja 2011 r. Żeby zdobyć jakiś zawód, trzeba się go uczyć, czasem całe lata. Tymczasem, żeby zostać rodzicem, nie trzeba żadnej szkoły. Większość

Bardziej szczegółowo

Celibat. Aspekty pedagogiczne i duchowe. Józef Augustyn SJ

Celibat. Aspekty pedagogiczne i duchowe. Józef Augustyn SJ Celibat Aspekty pedagogiczne i duchowe Józef Augustyn SJ Wydawnictwo WAM Kraków 2002 fdfd SPIS TREŒCI Jan Paweł II, TROSKA O FORMACJĘ SEMINARYJNĄ... 7 SŁOWO DO CZYTELNIKA... 9 WPROWADZENIE... 11 Rozdział

Bardziej szczegółowo

Zespół Szkół nr 21 w Bydgoszczy. Informacja zwrotna RELIGIA szkoła podstawowa klasa 4

Zespół Szkół nr 21 w Bydgoszczy. Informacja zwrotna RELIGIA szkoła podstawowa klasa 4 Zespół Szkół nr 21 w Bydgoszczy Informacja zwrotna RELIGIA szkoła podstawowa klasa 4 Opracowanie: mgr Violetta Kujacińska mgr Małgorzata Lewandowska Zasady: IZ może być ustna lub pisemna, IZ pisemną przekazujemy

Bardziej szczegółowo

Oferta wywiadówek profilaktycznych oraz warsztatów. Rodzice. lat na rynku. 100% pytanych Klientów poleca nasze usługi

Oferta wywiadówek profilaktycznych oraz warsztatów. Rodzice. lat na rynku. 100% pytanych Klientów poleca nasze usługi 9+ lat na rynku 100% pytanych Klientów poleca nasze usługi 6000+ godzin przeprowadzonych szkoleń oraz warsztatów Oferta wywiadówek profilaktycznych oraz warsztatów 150+ Instytucji skorzystało z naszych

Bardziej szczegółowo

Kościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PONADPODSTAWOWYCH

Kościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PONADPODSTAWOWYCH Kościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PONADPODSTAWOWYCH CHARAKTERYSTYKA: Program przeznaczony jest dla uczniów szkół ponadpodstawowych: liceum, technikum oraz szkół zawodowych. Katechezy

Bardziej szczegółowo

WSTĘP. Ja i Ojciec jedno jesteśmy (J 10, 30).

WSTĘP. Ja i Ojciec jedno jesteśmy (J 10, 30). WSTĘP Ja i Ojciec jedno jesteśmy (J 10, 30). Wszyscy potrzebujemy ojca, tęsknimy za nim: dzieci i dorośli, mężczyźni i kobiety, świeccy i duchowni. Ojcostwo jest wpisane w każdą komórkę naszego ciała,

Bardziej szczegółowo

Cele nauczania w ramach przedmiotu - religia.

Cele nauczania w ramach przedmiotu - religia. Cele nauczania w ramach przedmiotu - religia. Katecheza jest wychowaniem w wierze dzieci i młodzieży. Obejmuje przede wszystkim wyjaśnianie nauki chrześcijańskiej, podawanej w sposób systematyczny i całościowy

Bardziej szczegółowo

Pięćdziesiątnica i Paruzja. 2. Jak być lojalnym wobec Pana i swego dziedzictwa kościelnego: proroctwo i instytucja

Pięćdziesiątnica i Paruzja. 2. Jak być lojalnym wobec Pana i swego dziedzictwa kościelnego: proroctwo i instytucja Pięćdziesiątnica i Paruzja 2. Jak być lojalnym wobec Pana i swego dziedzictwa kościelnego: proroctwo i instytucja Kontekst Odnowy DŚ został wylany w Odnowie na świat pełen poważnych podziałów, włącznie

Bardziej szczegółowo

Atmosfera jasnego szczęścia, oto czego duszy dziecięcej potrzeba. W niej żyje i rozwija się dla Boga. św. Urszula Ledóchowska

Atmosfera jasnego szczęścia, oto czego duszy dziecięcej potrzeba. W niej żyje i rozwija się dla Boga. św. Urszula Ledóchowska Atmosfera jasnego szczęścia, oto czego duszy dziecięcej potrzeba. W niej żyje i rozwija się dla Boga. św. Urszula Ledóchowska ATMOSFERA: - klimat społeczny, psychospołeczny - dotyczy tego, jak członkowie

Bardziej szczegółowo

Mimo, że wszyscy oczekują, że przestanę pić i źle się czuję z tą presją to całkowicie akceptuje siebie i swoje decyzje

Mimo, że wszyscy oczekują, że przestanę pić i źle się czuję z tą presją to całkowicie akceptuje siebie i swoje decyzje MATERIAL ZE STRONY: http://www.eft.net.pl/ POTRZEBA KONTROLI Mimo, że muszę kontrolować siebie i swoje zachowanie to w pełni akceptuję siebie i to, że muszę się kontrolować Mimo, że boję się stracić kontrolę

Bardziej szczegółowo

Jak motywować młodzież do planowania kariery i rozwoju zawodowego

Jak motywować młodzież do planowania kariery i rozwoju zawodowego Jak motywować młodzież do planowania kariery i rozwoju zawodowego Psycholog biznesu, menadżer, coach, asesor, trener. W latach 2012-1013 Członek zarządu IIC Polska (International Institute of Coaching).

Bardziej szczegółowo

Dlaczego chrześcijańskie wychowanie?

Dlaczego chrześcijańskie wychowanie? Dlaczego chrześcijańskie wychowanie? Wychowuj chłopca odpowiednio do drogi, którą ma iść, a nie zejdzie z niej nawet w starości Prz. 22,6 Rodzic w wychowaniu matka Anna poświęciła Samuela Bogu przed narodzeniem

Bardziej szczegółowo

PROCES GRUPOWY , Łódź Iwona Kania

PROCES GRUPOWY , Łódź Iwona Kania PROCES GRUPOWY 19.0.2011, Łódź Iwona Kania Człowiek jest istotą nastawioną na bycie z innymi i jego życie w większości wiąże się z grupami. Pierwszą grupą, z jaką się styka, i w której się rozwija, jest

Bardziej szczegółowo

FORMACJA POCZĄTKOWA DO STANU DZIEWIC

FORMACJA POCZĄTKOWA DO STANU DZIEWIC SKORZESZYCE, 14.V.2010 FORMACJA POCZĄTKOWA DO STANU DZIEWIC (propozycja tematów) I ETAP (ROZEZNANIE POWOŁANIA) CZAS: około 1 roku CEL: ZROZUMIENIE I PRZYJĘCIE BOŻEGO WEZWANIA ZAPOZNANIE Z CHARYZMATEM ZAKOŃCZENIE:

Bardziej szczegółowo

ADWENT, BOŻE NARODZENIE I OKRES ZWYKŁY

ADWENT, BOŻE NARODZENIE I OKRES ZWYKŁY Archidiecezjalny Program Duszpasterski ADWENT, BOŻE NARODZENIE I OKRES ZWYKŁY ROK A Komentarze do niedzielnej liturgii słowa Poznań 2007/2008 25 Adwent I Niedziela Adwentu 2 grudnia 2007 Iz 2, 1-5 Ps 122

Bardziej szczegółowo

ALLELUJA. Ref. Alleluja, alleluja, alleluja, alleluja. Alleluja, alleluja, alleluja, alleluja.

ALLELUJA. Ref. Alleluja, alleluja, alleluja, alleluja. Alleluja, alleluja, alleluja, alleluja. ALLELUJA 1. Niech zabrzmi Panu chwała w niebiosach, na wysokościach niech cześć oddadzą. Wielbijcie Pana Jego Zastępy, Wielbijcie Pana Duchy niebieskie. Ref. Alleluja, alleluja, alleluja, alleluja. Alleluja,

Bardziej szczegółowo

CO ZABRAĆ ZE SOBĄ? PO PIERWSZYM TYGODNIU ĆWICZEŃ DUCHOWNYCH. ignacjańska. duchowość. Pod redakcją Józefa Augustyna SJ

CO ZABRAĆ ZE SOBĄ? PO PIERWSZYM TYGODNIU ĆWICZEŃ DUCHOWNYCH. ignacjańska. duchowość. Pod redakcją Józefa Augustyna SJ CO ZABRAĆ ZE SOBĄ? PO PIERWSZYM TYGODNIU ĆWICZEŃ DUCHOWNYCH Pod redakcją Józefa Augustyna SJ duchowość ignacjańska Wydawnictwo WAM Księża Jezuici 297 SPIS TREŚCI Wstęp.......................................

Bardziej szczegółowo

KOŚCIÓŁ IDŹ TY ZA MNIE

KOŚCIÓŁ IDŹ TY ZA MNIE SPOTKANIE 6 KOŚCIÓŁ Dla ułatwienia poszczególne zadania oznaczone są symbolami. Legenda pozwoli Ci łatwo zorientować się w znaczeniu tych symboli: IDŹ TY ZA MNIE Pewien mężczyzna miał zwyczaj mówić w każdą

Bardziej szczegółowo

Wyznaczanie kierunku. Krzysztof Markowski

Wyznaczanie kierunku. Krzysztof Markowski Wyznaczanie kierunku Krzysztof Markowski Umiejętność kierowania sobą 1. Zdolność wyznaczania kierunku działań Wyznaczanie kierunku działań (1) a) Świadomość własnej misji b) Wyznaczenie sobie celów Wyznaczanie

Bardziej szczegółowo

Grupy psychoedukacyjno-wsparciowe oraz indywidualne wsparcie psychologiczno-terapeutyczne dla rozwodzących się rodziców

Grupy psychoedukacyjno-wsparciowe oraz indywidualne wsparcie psychologiczno-terapeutyczne dla rozwodzących się rodziców Grupy psychoedukacyjno-wsparciowe oraz indywidualne wsparcie psychologiczno-terapeutyczne dla rozwodzących się rodziców Karolina Budzik psycholog, psychoterapeuta, seksuolog kliniczny ul. Oleandrów 6,

Bardziej szczegółowo

Pozycja w rankingu autorytetów: 1

Pozycja w rankingu autorytetów: 1 Imię: Karol Józef Nazwisko: Wojtyła Imiona rodziców: Ojciec Karol, Matka Emilia. Rodzeństwo: brat Edmund Miejsce urodzenia: Wadowice Kraj: Polska Miejsce zamieszkania: Wadowice, Kraków, Watykan. Miejsce

Bardziej szczegółowo

METODA MEDYTACJI IGNACJAŃSKIEJ

METODA MEDYTACJI IGNACJAŃSKIEJ METODA MEDYTACJI IGNACJAŃSKIEJ Zaczynamy rekolekcje ignacjańskie, inaczej mówiąc Ćwiczenia Duchowne, wg metody św. Ignacego. Ćwiczenia duchowne, jak mówi św. Ignacy to: wszelki sposób odprawiania rachunku

Bardziej szczegółowo

Nowenna do św. Charbela

Nowenna do św. Charbela Nowenna do św. Charbela Modlitwa do odmawiania każdego dnia O dobry, miłosierny i najukochańszy Boże, z głębi serca, z pokorą wobec Ciebie pragnę moją modlitwą wyrazić wdzięczność za wszystko co otrzymałem

Bardziej szczegółowo

2. Wiadomości zdobywane podczas katechezy będą sprawdzane w następującej formie:

2. Wiadomości zdobywane podczas katechezy będą sprawdzane w następującej formie: Klasa 6 SP 1. Ocenie z religii podlegają: 1. Wiadomości w zakresie materiału przewidzianego programem klasy. 2. Umiejętności: aktywność (podczas katechez, w przygotowaniu szkolnych Mszy Św., nabożeństw

Bardziej szczegółowo

Zatem może wyjaśnijmy sobie na czym polega różnica między człowiekiem świadomym, a Świadomym.

Zatem może wyjaśnijmy sobie na czym polega różnica między człowiekiem świadomym, a Świadomym. KOSMICZNA ŚWIADOMOŚĆ Kiedy mowa jest o braku świadomi, przeciętny człowiek najczęściej myśli sobie: O czym oni do licha mówią? Czy ja nie jesteś świadomy? Przecież widzę, słyszę i myślę. Tak mniej więcej

Bardziej szczegółowo

Na zakończenie nauki w klasie IV uczeń potrafi:

Na zakończenie nauki w klasie IV uczeń potrafi: Na zakończenie nauki w klasie IV uczeń potrafi: - dostrzega działanie Boga w świecie - potrafi odczytać przesłanie dekalogu i poznanych tekstów biblijnych - rozwiązuje sytuacje konfliktowe w duchu przesłania

Bardziej szczegółowo

Ze Zmartwychwstałym w społeczeństwie. Podręcznik do religii dla I klasy szkoły zawodowej

Ze Zmartwychwstałym w społeczeństwie. Podręcznik do religii dla I klasy szkoły zawodowej Ze Zmartwychwstałym w społeczeństwie Podręcznik do religii dla I klasy szkoły zawodowej Człowiek sumienia 19 Każdy dzień życia człowieka wypełniony jest dużymi i małymi wyborami. To one nadają ludzkiemu

Bardziej szczegółowo

Kiedy przyjmujemy zbawienie, które Chrystus ofiarował na krzyżu, stajemy się zjednoczeni w Nim w przymierzu. Jesteśmy pojednani z Bogiem i ludźmi.

Kiedy przyjmujemy zbawienie, które Chrystus ofiarował na krzyżu, stajemy się zjednoczeni w Nim w przymierzu. Jesteśmy pojednani z Bogiem i ludźmi. Kiedy przyjmujemy zbawienie, które Chrystus ofiarował na krzyżu, stajemy się zjednoczeni w Nim w przymierzu. Jesteśmy pojednani z Bogiem i ludźmi. Nasze życie zostaje przekształcone. Wierzący jednoczą

Bardziej szczegółowo

7. Bóg daje ja wybieram

7. Bóg daje ja wybieram 7. Bóg daje ja wybieram 1. CELE LEKCJI WYMAGANIA OGÓLNE wprowadzenie w problematykę powołania życiowego i chrześcijańskiego powołania do świętości. 2. TREŚCI NAUCZANIA WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE uczeń: po lekcji

Bardziej szczegółowo

Zaproszenie do duchowej podróży ze św. Ignacym Loyolą

Zaproszenie do duchowej podróży ze św. Ignacym Loyolą Wprowadzenie Zaproszenie do duchowej podróży ze św. Ignacym Loyolą Święty Ignacy Loyola jest znany powszechnie jako autor Rekolekcji ignacjańskich zwanych Ćwiczeniami duchownymi. Jednak niewiele osób wie,

Bardziej szczegółowo

Jak mam uwielbiać Boga w moim życiu, aby modlitwa była skuteczna? Na czym polega uwielbienie?

Jak mam uwielbiać Boga w moim życiu, aby modlitwa była skuteczna? Na czym polega uwielbienie? Jak mam uwielbiać Boga w moim życiu, aby modlitwa była skuteczna? Na czym polega uwielbienie? UWIELBIAJ DUSZO MOJA PANA!!! ZANIM UWIELBISZ PRAWDZIWIE ZAAKCEPTUJ SYTUACJĘ, KTÓRĄ BÓG DOPUSZCZA UWIELBIANIE

Bardziej szczegółowo

Wybór podstawowych myśli z nauczania Kościoła o ludzkiej płciowości..

Wybór podstawowych myśli z nauczania Kościoła o ludzkiej płciowości.. Wybór podstawowych myśli z nauczania Kościoła o ludzkiej płciowości.. 1. Trudności dziś a) kiedyś kultura była przesiąknięta szacunkiem dla wartości, strzegła tych wartości, by je zachowywać, b) dziś dzieci

Bardziej szczegółowo

Trójca Święta wzór doskonałej wspólnoty

Trójca Święta wzór doskonałej wspólnoty Trójca Święta wzór doskonałej wspólnoty Prawda o Bogu w Trójcy Jedynym należy do największych tajemnic chrześcijaństwa, której nie da się zgłębić do końca. Można jedynie się do niej zbliżyć, czemu mają

Bardziej szczegółowo

Wiadomości, umiejętności i postawy. ucznia

Wiadomości, umiejętności i postawy. ucznia dopuszczająca oceny dostateczna dobra bardzo dobra Wiadomości, umiejętności i postawy Uczeń wykazuje się znajomością: Aktów wiary, nadziei, miłości, żalu Stacji drogi krzyżowej Sakramentów Darów Ducha

Bardziej szczegółowo

Kościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PODSTAWOWYCH

Kościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PODSTAWOWYCH Kościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PODSTAWOWYCH CHARAKTERYSTYKA: Program przeznaczony jest dla uczniów szkół podstawowych. Minimum programowe nie uwzględnia podziału treści materiału

Bardziej szczegółowo

Czy Matka Boska, może do nas przemawiać?

Czy Matka Boska, może do nas przemawiać? Czy Matka Boska, może do nas przemawiać? Jan Paweł, 23.06.2016 11:06 Jedną z osób która nie ma najmniejszych co do tego wątpliwości, jest Chorwatka Miriam, która od 24 czerwca 1981 roku spotyka się z Matką

Bardziej szczegółowo

BĄDŹ SOBĄ, SZUKAJ WŁASNEJ DROGI - JANUSZ KORCZAK

BĄDŹ SOBĄ, SZUKAJ WŁASNEJ DROGI - JANUSZ KORCZAK BĄDŹ SOBĄ, SZUKAJ WŁASNEJ DROGI - JANUSZ KORCZAK Opracowała Gimnazjum nr 2 im. Ireny Sendlerowej w Otwocku Strona 1 Młodzież XXI wieku problemy stare, czy nowe, a może stare po nowemu? Co jest największym

Bardziej szczegółowo

Akademia Młodego Ekonomisty

Akademia Młodego Ekonomisty Akademia Młodego Ekonomisty Narzędzia coachingowe w edukacji dzieci Dr Małgorzata Kołodziejczak Wydział Zarządzania Uniwersytet Łódzki 17 maja 2015 r. Plan na dzisiejsze spotkanie Co to jest coaching?

Bardziej szczegółowo

ZESPÓŁ SZKÓŁ INTEGRACYJNYCH IM. POWSTAŃCÓW WIELKOPOLSKICH W INOWROCŁAWIU

ZESPÓŁ SZKÓŁ INTEGRACYJNYCH IM. POWSTAŃCÓW WIELKOPOLSKICH W INOWROCŁAWIU ZESPÓŁ SZKÓŁ INTEGRACYJNYCH IM. POWSTAŃCÓW WIELKOPOLSKICH W INOWROCŁAWIU JAN PAWEŁ II ORĘDOWNIK RODZINY NASZA SPOŁECZNOŚĆ SZKOLNA ŁĄCZY SIĘ Z TYMI SŁOWAMI PAMIĘTAMY 27 kwietnia 2015 roku odbył się w naszej

Bardziej szczegółowo

SZKOLENIE INSTYTUT STUDIÓW NAD RODZINĄ IM. ABP. KAZIMIERZA MAJDAŃSKIEGO LIDERÓW POLONIJNYCH W ZAKRESIE DORADZTWA

SZKOLENIE INSTYTUT STUDIÓW NAD RODZINĄ IM. ABP. KAZIMIERZA MAJDAŃSKIEGO LIDERÓW POLONIJNYCH W ZAKRESIE DORADZTWA INSTYTUT STUDIÓW NAD RODZINĄ IM. ABP. KAZIMIERZA MAJDAŃSKIEGO I POLSKA MISJA KATOLICKA W ANGLII zapraszają na SZKOLENIE LIDERÓW POLONIJNYCH W ZAKRESIE DORADZTWA RODZINNEGO POMAGAM SOBIE-POMAGAM INNYM pod

Bardziej szczegółowo

Religia ks. Paweł Mielecki Klasa IV

Religia ks. Paweł Mielecki Klasa IV Religia ks. Paweł Mielecki Klasa IV Na ocenę celującą uczeń: Posiada wiedzę i umiejętności przewidziane na ocenę bardzo dobrym (co najmniej w 90%), a nad to: Samodzielnie i twórczo rozwija własne zainteresowania

Bardziej szczegółowo

raniero cantalamessa w co wierzysz? rozwazania na kazdy dzien przelozyl Zbigniew Kasprzyk wydawnictwo wam

raniero cantalamessa w co wierzysz? rozwazania na kazdy dzien przelozyl Zbigniew Kasprzyk wydawnictwo wam raniero cantalamessa w co wierzysz? rozwazania na kazdy dzien przelozyl Zbigniew Kasprzyk wydawnictwo wam 3 Spis treści Przedmowa.... 5 CZĘŚĆ PIERWSZA Otwórzcie drzwi wiary! 1. Drzwi wiary są otwarte...

Bardziej szczegółowo

COACHING OFERTA CENTRUM SZKOLENIOWEGO. SASMA EUROPE Warsaw, Poland www.sas-ma.org sasma@sas-ma.org. SASMA Make your world a safer place

COACHING OFERTA CENTRUM SZKOLENIOWEGO. SASMA EUROPE Warsaw, Poland www.sas-ma.org sasma@sas-ma.org. SASMA Make your world a safer place COACHING OFERTA CENTRUM SZKOLENIOWEGO SASMA EUROPE Warsaw, Poland www.sas-ma.org sasma@sas-ma.org SASMA Make your world a safer place SASMA Make your world a safer place COACHING - CO TO WŁAŚCIWIE OZNACZA?

Bardziej szczegółowo

Temat: Moje zasoby moją szansą rozwoju kariery zawodowej i edukacyjnej.

Temat: Moje zasoby moją szansą rozwoju kariery zawodowej i edukacyjnej. Temat: Moje zasoby moją szansą rozwoju kariery zawodowej i edukacyjnej. (źródło: Moja przedsiębiorczość materiały dla nauczyciela, Fundacja Młodzieżowej Przedsiębiorczości) Cele: Zainspirowanie uczniów

Bardziej szczegółowo

I. Ty ścieżkę życia mi ukażesz

I. Ty ścieżkę życia mi ukażesz Ks. Michał Miecznik ROZKŁAD MATERAŁU W KLASACH LO (zgodny z programem nauczania nr AZ-4-0/). Ty ścieżkę życia mi ukażesz MESĄC LCZBA GODZN TREŚC NAUCZANA WYNKAJĄCE Z PODSTAWY PROGRAMOWEJ KATECHEZY. Ukochani

Bardziej szczegółowo

Witam Cię serdecznie,

Witam Cię serdecznie, Witam Cię serdecznie, Nie wiem, co Cię sprowadza, ale cieszę się, że tutaj jesteś. Na początek parę słów o mnie. Nazywam się Magdalena Warych i jestem certyfikowanym coachem ICC oraz Coachem Spełnionego

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z RELIGII KLASA I

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z RELIGII KLASA I PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z RELIGII KLASA I I. Cele nauczania: Katecheza jest wychowaniem w wierze dzieci i młodzieży. Obejmuje przede wszystkim wyjaśnianie nauki chrześcijańskiej, podawanej w sposób

Bardziej szczegółowo

Co to jest miłość - Jonasz Kofta

Co to jest miłość - Jonasz Kofta Co to jest miłość - Jonasz Kofta Co to jest miłość nie wiem ale to miłe że chcę go mieć dla siebie na nie wiem ile Gdzie mieszka miłość nie wiem może w uśmiechu czasem ją słychać w śpiewie a czasem w echu

Bardziej szczegółowo

AKADEMIA PRZYSZŁOŚCI w skrócie!

AKADEMIA PRZYSZŁOŚCI w skrócie! AKADEMIA PRZYSZŁOŚCI w skrócie! Witaj w AKADEMII PRZYSZŁOŚCI Cieszę się, że aplikujesz, by zostać wolontariuszem AKADEMII PRZYSZŁOŚCI. Misją AKADEMII jest inspirowanie do wzrastania, by każdy wygrywał

Bardziej szczegółowo

Modlitwa ciągła nieustająca dopomaga do działania we wszystkim w imieniu Pana Jezusa, a wtenczas wszystkie zwroty na siebie ustają.

Modlitwa ciągła nieustająca dopomaga do działania we wszystkim w imieniu Pana Jezusa, a wtenczas wszystkie zwroty na siebie ustają. Modlitwa ciągła nieustająca dopomaga do działania we wszystkim w imieniu Pana Jezusa, a wtenczas wszystkie zwroty na siebie ustają. /Matka Celina Zapiski -17.VI.1883r./...dziecko drogie, chcę ci objaśnić...ogólną

Bardziej szczegółowo

s. Łucja Magdalena Sowińska zdch

s. Łucja Magdalena Sowińska zdch WYMAGANIA NA POSZCZEGÓLNE OCENY Z RELIGII DLA KLAS 6 SZKOŁY PODSTAWOWEJ. Wymagania zaznaczone na zielono obowiązują przy wystawianiu ocen końcowo rocznych, czyli nie są brane pod uwagę w I okresie roku

Bardziej szczegółowo

5 WSTĘP Co zabrać ze sobą? Po drugim tygodniu Ćwiczeń duchownych, który oddajemy do Państwa rąk, to kolejny trzeci już tom z minikolekcji rekolekcyjne

5 WSTĘP Co zabrać ze sobą? Po drugim tygodniu Ćwiczeń duchownych, który oddajemy do Państwa rąk, to kolejny trzeci już tom z minikolekcji rekolekcyjne 5 WSTĘP Co zabrać ze sobą? Po drugim tygodniu Ćwiczeń duchownych, który oddajemy do Państwa rąk, to kolejny trzeci już tom z minikolekcji rekolekcyjnej: Co zabrać ze sobą? przygotowanej przez jezuickie

Bardziej szczegółowo

ŻYWIOŁ WODY - ĆWICZENIA

ŻYWIOŁ WODY - ĆWICZENIA Strona1 ŻYWIOŁ WODY - ĆWICZENIA Cz. III Aby uzyskać namacalny efekt oddziaływania energii Żywiołu Wody w Twoim życiu - jednocześnie korzystaj i z przygotowanych tu ćwiczeń i z opisu procesów nagranych

Bardziej szczegółowo

EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY

EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY Psychologia i interakcje społeczne Doskonalenie współpracy w rodzinie Anna Konopka Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu 13.10.2014 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY

Bardziej szczegółowo