Transkrypt

1 Dane statystyczne dot. osób niepełnosprawnych Rola WTZ w rehabilitacji niepełnosprawnych STR. 6-7 STR. 4-6 Poradnik savoirvivre wobec niepełnosprawnych STR. 3 egzemplarz bezpłatny GAZETA KULTURALNO-INFORMACYJNA NASZ WSPÓLNY POWIAT Szuflada KRS przekaż 1% na stowarzyszenie ISSN nakład 1000 WYDANIE SPECJALNE nr 5/2011 PROMOCJA TWÓRCZOŚCI I OSIĄGNIĘĆ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Z POWIATU GARWOLIŃSKIEGO

2 ROK 2010 ROK

3 Drodzy Państwo! Oddajemy do rąk czytelników wydanie gazety Szuflada, która w całości poświęcona jest działaniom Stowarzyszenia Rozwoju Gmin i Miast Powiatu Garwolińskiego skierowanym do osób niepełnosprawnym. Stowarzyszenie Rozwoju Gmin i Miast Powiatu Garwolińskiego jest prężnie działającą organizacją pozarządową w powiecie garwolińskim. Już od kilku lat realizuje wiele inicjatyw na rzecz niepełnosprawnych. Wymienimy tylko niektóre: - Regionalne Spotkanie Bożonarodzeniowe Osób Niepełnosprawnych (edycja 2010, 2011), - Promowanie Twórczości Osób Niepełnosprawnych (edycja 2010, 2011), - Z Mikołajem w Zakopanem (2011), - Budujmy świat dla wszystkich (2011), - Wydanie specjalnego numeru gazety poruszającego problemy niepełnosprawnych (2011). W bieżącym wydaniu zapraszam do obejrzenia galerii z realizacji projektów: Promocja twórczości i osiągnięć osób niepełnosprawnych oraz Regionalne Spotkanie Bożonarodzeniowe Osób Niepełnosprawnych. W numerze ponadto znajdą Państwo artykuły: Praktyczny poradnik savoir-vivre wobec osób niepełnosprawnych, Podstawowe dane statystyczne dotyczące osób niepełnosprawnych w Polsce oraz artykuł o roli Warsztatów Terapii Zajęciowej w rehabilitacji niepełnosprawnych. Zapraszamy do lektury. Redakcja WSTĘP W numerze między innymi Fotoreportaż: Promocja Twórczości i Osiągnięć Osób Niepełnosprawnych z Powiatu Garwolińskiego Podstawowe dane statystyczne dotyczące osób niepełnosprawnych w Polsce Rola Warsztatów Terapii Zajęciowej w rehabilitacji osób niepełnosprawnych Konkurs Ponad Barierami na najładniejsze hasło, maksymę, związane z niepełnosprawnością Praktyczny poradnik savoir vivre wobec osób niepełnosprawnych ZANIM POMOŻESZ ZAPYTAJ. Sam fakt bycia niepełnosprawnym nie oznacza, że dana osoba potrzebuje pomocy. Jeżeli znajduje się ona w przyjaznym otoczeniu, zwykle sama da sobie świetnie radę. Dorośli niepełnosprawni chcą być traktowani jak niezależni ludzie. Pomoc należy oferować jedynie wówczas, gdy wydaje się, że dana osoba może jej potrzebować. Jeżeli tak jest w istocie, zapytaj zanim zaczniesz jej udzielać. BĄDŹ TAKTOWNY INICJUJĄC KONTAKT FIZYCZNY. Niektóre osoby niepełnosprawne utrzymują równowag dzięki swoim rękom, dlatego chwytanie ich za nie nawet w celu udzielenia pomocy może tę równowagę zakłócić. Unikaj klepania takiej osoby po głowie a także dotykania jej wózka, skutera czy laski. Osoby niepełnosprawne uważają je za część ich przestrzeni osobistej POMYŚL ZANIM COŚ POWIESZ. Zawsze zwracaj si bezpośrednio do osoby niepełnosprawnej, nie do jej towarzysza, pomocnika, ani tłumacza języka migowego. Prowadzenie zwykłej rozmowy z osobą niepełnosprawna jest fajne, po prostu zwracaj się do niej jak do każdej innej osoby. Szanuj jej prywatność. Jeżeli będziesz wypytywał ją o jej przypadłość, może się ona poczuć jakbyś sprowadzał ja wyłącznie do jej niepełnosprawności, a nie widział w niej człowieka (jednak wiele osób niepełnosprawnych nie ma nic przeciwko naturalnej ciekawości dzieci i nie krępują się odpowiadać na zadawane przez nie pytania). NIE RÓB ŻADNYCH ZAŁOŻEŃ. Osoby niepełnosprawne same najlepiej wiedzą co mogą zrobić a czego nie. Nie podejmuj za nie decyzji co do uczestnictwa w jakiejkolwiek czynności. W zależności od sytuacji, wykluczanie osób niepełnosprawnych z jakiegokolwiek działania na podstawie założeń o ich ograniczeniach może stanowić pogwałcenie ich praw. REAGUJ UPRZEJMIE NA PROŚBY OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH. Jeżeli osoby niepełnosprawne proszą cię o dokonanie pewnych przystosowań w twojej działalności, to nie jest to skarga. Świadczy to o tym, że czują się w twoim lokalu na tyle swobodnie, aby mówić o swoich potrzebach. Jeżeli twoja reakcja będzie pozytywna, na pewno będą do ciebie wracać i powiedzą swoim znajomym, jak dobrze zostali obsłużeni. Monika Paziewska - WTZ MIĘTNE Gazeta finansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Gazeta Kulturalno-Informacyjna NASZ WSPÓLNY POWIAT, ISSN , adres: Garwolin, ul. Sikorskiego 39, tel ; , tel./ fax. (025) ; NIP , Regon , KRS ; wspolnypowiat@interia.pl, Redagują: Jerzy Duchna, Teresa Kołtun, Zbigniew Marciniuk, Marzena Nowak, Marta Starzyńska, Krzysztof Tobiasz, Urszula Zadrożna; Sekretarz redakcji: Zbigniew Marciniuk; Opracowanie graficzne i skład: STUDIOwspólnota. Wydawca: Stowarzyszenie Rozwoju Gmin i Miast Powiatu Garwolińskiego WSPÓLNOTA POWIATOWA. Redakcja nie odpowiada za treści umieszczonych reklam i ogłoszeń. 3

4 Podstawowe dane statystyczne dotyczące osób niepełnosprawnych w Polsce 4 Według wyników Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL), prowadzonego przez GUS, liczba osób niepełnosprawnych prawnie w wieku 16 lat i więcej w 2010 roku wynosiła około 3,4 mln osób (dokładnie 3398 tys.), co stanowi 10,7% ludności w wieku 16 lat i więcej. Liczba osób niepełnosprawnych prawnie w wieku produkcyjnym wynosiła około 2,1 mln (2054 tys.) i stanowiła 8,6% ludności w tym wieku. Osoby niepełnosprawne w ustawowym wieku produkcyjnym (18-59/64 lata) stanowiły 54%, a osoby w wieku poprodukcyjnym 45,5% zbiorowości osób niepełnosprawnych prawnie w wieku 15 lat i więcej. W 2010 roku 27,0% osób w wieku 16 lat i więcej miało orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności (lub orzeczenie równoważne), 39,6% tych osób posiadało orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności (lub równoważne) a 33,4% - orzeczenie o lekkim stopniu niepełnosprawności (lub równoważne). Wśród osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym odsetki te wynosiły odpowiednio: 19,7%, 40,8% i 39,5%. W ciągu ostatnich lat nastąpiło zwiększenie udziału osób z orzeczonym umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, jak też znacznym oraz zmniejszenie udziału osób z orzeczonym lekkim stopniem niepełnosprawności. Najczęstszą przyczynę niepełnosprawności stanowią schorzenia układu krążenia (48,5%), uszkodzenia i choroby narządów ruchu (46,1%) oraz wzroku (29,5%), a także schorzenia neurologiczne (29%)3. Relatywnie niższy udział procentowy osób z uszkodzeniami i chorobami narządu słuchu (13,9%), z chorobą psychiczną (7,9%) i upośledzeniem umysłowym (2,5%) w zbiorowości osób niepełnosprawnych dotyczy tysięcy osób o obniżonej sprawności w codziennym funkcjonowaniu, a zatem wymagających szczególnego podejścia w edukacji, na rynku pracy i w życiu codziennym. Najczęstszą przyczyną niepełnosprawności osób w wieku produkcyjnym są schorzenia i dysfunkcje narządu ruchu, a w następnej kolejności schorzenia układu krążenia, choroby narządu wzroku oraz neurologiczne. Wśród osób starszych na pierwsze miejsce wysuwają się schorzenia wynikające z chorób układu krążenia (59,7% wśród osób w wieku 60 lat i więcej), następnie narządów ruchu (50,2%), wzroku i neurologiczne. Charakterystyczne jest, że ogólnie rzadziej występujące w obu grupach schorzenia psychiczne i upośledzenia umysłowe częstsze są w grupie osób w wieku produkcyjnym. Poziom wykształcenia osób niepełnosprawnych Osoby niepełnosprawne są znacznie gorzej wykształcone niż osoby sprawne, jakkolwiek w ciągu ostatnich lat następował stopniowy wzrost udziału osób niepełnosprawnych w wieku 16 lat i więcej z co najmniej średnim poziomem wykształcenia - do 33,7% w 2010 roku. Udział osób niepełnosprawnych posiadających wyższe wykształcenie w 2010 roku wynosił 6,6% (w roku poprzednim wynosił 5,9%, zaś w 2006 r. 5,5%). Wśród osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym w 2010 roku wykształcenie co najmniej średnie posiadało 34,1%. Odsetek ten wzrósł w stosunku do poprzedniego roku - o 1,3 pkt. proc. Udział osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym posiadających wykształcenie wyższe w 2010 roku wynosił 8,6% (w roku poprzednim wynosił 5,1%, zaś w 2006 r. 5,2%). Spadł natomiast udział osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym do 39,4% (w roku 2009 wynosił 39,8%, w roku ,0%). Wśród osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym z wyższym poziomem wykształcenia w 2010 roku aktywnych zawodowo było 48,9% (o 3,5 pkt. proc. mniej niż przed rokiem). Wśród osób z wykształceniem co najmniej średnim aktywnych zawodowo było 35,4% (o 2,4 pkt. proc. więcej niż przed rokiem), zasadniczym zawodowym 25,4%, gimnazjalnym i niższym -13,9%. Spośród osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym z wykształceniem co najmniej średnim w 2010 r. pracowało 30,9%, tj. o 1,7 pkt. proc. więcej niż przed rokiem. Odsetek pracujących osób niepełnosprawnych z wyższym poziomem wykształcenia wynosił 43,8% (o 4,8 pkt. proc. mniej niż przed rokiem). Wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych z wykształceniem zasadniczym zawodowym wynosił 21,5% (bez zmian w porównaniu do poprzedniego roku), zaś z wykształceniem gimnazjalnym i niższym 11% (o 1,3 pkt. proc. mniej niż przed rokiem). Osoby niepełnosprawne na rynku pracy. Wyniki Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności Polski wskazują na znaczną poprawę sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy w ciągu ostatnich lat. Od 2007 roku odnotowuje się znaczny wzrost współczynnika aktywności zawodowej i wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych, szczególnie tych w wieku produkcyjnym. Do 2009 roku obserwowano również spadek stopy bezrobocia tych osób. Niestety, ze względu na trudną ogólną sytuację na rynku pracy, w 2010 r. bezrobocie dotknęło także osoby niepełnosprawne. Niezależnie od negatywnego wymiaru tego zjawiska, warto zauważyć, że wzrost udziału osób zaliczanych do bezrobotnych według BAEL wśród osób niepełnosprawnych aktywnych zawodowo - przy jednoczesnym wzroście wskaźnika zatrudnienia - wynika ze zwiększenia ich aktywności zawodowej. Podczas gdy w 2007 roku współczynnik aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym wynosił 22,6%, w 2008 r. 23,9%, to w 2009 roku wzrósł do 24,6%, a w 2010 r. osiągnął poziom 25,9%. Udział pracujących wśród osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym w 2007 roku wynosił 19,4%. O ile w roku po raz pierwszy od 2002 roku - wskaźnik zatrudnienia tych osób przekroczył 20% (wynosił 20,8%), to w 2009 roku wynosił 21,4%, a w roku 2010 osiągnął wartość 21,9%. W ciągu całego roku 2010 wskaźnik ten systematycznie wzrastał, a w okresie pomiędzy II a IV kwartałem utrzymywał się na poziomie wyższym niż 22% (w IV kwartale 2010 roku wynosił 22,3%). Stopa bezrobocia osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym, która w 2007 roku wynosiła 14,1% (rok wcześniej 17,3%) do 2009 roku obniżyła się do poziomu 12,8%, natomiast w 2010 r. wzrosła do 15,3%. lat i więcej, a w wieku produkcyjnym - 25,9%. Dla porównania współczynnik aktywności zawodowej osób sprawnych w wieku 15 lat i więcej wynosił 60,4%, a w wieku produkcyjnym 76,2%. Udział aktywnych zawodowo osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym od 2006 roku wzrósł o 3,8 pkt. proc., a w stosunku do 2009 roku o 1,3 pkt. proc. Większość osób niepełnosprawnych pracujących w wieku 16 lat i więcej stanowią pracownicy najemni w 2010 roku 70,1%, jednak znaczące są także odsetki osób pracujących na własny rachunek i pracodawców (łącznie 22,5%, w tym 2,8% pracodawcy) i pomagających członków rodzin (7,4%), co wynika z tego, że znaczna część osób niepełnosprawnych pracuje w rolnictwie indywidualnym. osób niepełnosprawnych dla osób w wieku 16 lat i więcej w 2010 r. wynosiła 14,4% a dla osób w wieku produkcyjnym 15,3%. Bezrobocie wśród osób niepełnosprawnych Stopa bezrobocia osób sprawnych w wieku 15 lat i więcej wynosiła 9,5%, w wieku produkcyjnym 9,6%. W stosunku do poprzedniego roku stopa bezrobocia osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym wzrosła o 3,1 pkt. proc., podczas gdy osób sprawnych o 0,8 pkt. proc. W końcu grudnia 2010 r. liczba osób niepełnosprawnych zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy jako bezrobotne bądź poszukujące pracy wynosiła , z czego osób jako bezrobotne i jako poszukujące pracy (i niepozostające w zatrudnieniu). W ciągu 2010 roku pracodawcy zgłosili do urzędów pracy 33,4 tys. ofert pracy dla osób niepełnosprawnych. Wśród tej liczby 16% ofert (5330) stanowiły oferty pracy subsydiowanej. W stosunku do roku poprzedniego liczba ofert pracy dla osób niepełnosprawnych zwiększyła się o 45% (w 2009 roku wynosiła 23 tys.) przy wzroście ogólnej liczby ofert w tym samym czasie o 13%. Liczba ofert pracy subsydiowanej dla osób niepełnosprawnych obniżyła się o 8,1% (w 2009 roku wynosiła 5801). Wraz ze wzrostem liczby ofert pracy zgłaszanych przez pracodawców do powiatowych urzędów pracy w 2010 roku (w tym także dla osób niepełnosprawnych), zwiększył się również udział ofert dla osób niepełnosprawnych - z 2,5% w 2009 r. do 3,3% w 2010 roku. W szkoleniach organizowanych przez urzędy pracy, finansowanych ze środków Funduszu Pracy, uczestniczyło w 2010 roku osób niepełnosprawnych zarejestrowanych jako bezrobotne i 872 jako poszukujący pracy, 97 osób niepełnosprawnych pobierających rentę szkoleniową oraz 8 niepełnosprawnych pracowników będących w okresie wypowiedzenia. Z indywidualnego poradnictwa zawodowego w 2010 roku skorzystało osób niepełnosprawnych, z porady grupowej , z badań testowych 1.195, zaś z informacji zawodowej w formie grupowej Prawne gwarancje niedyskryminacji osób niepełnosprawnych

5 Obowiązujący w Polsce system prawny zawiera już wiele regulacji sprzyjających niedyskryminacji i włączaniu wszystkich osób niepełnosprawnych lub potrzebujących wsparcia w nurt życia społecznego i zawodowego. Przepisy dotyczące równego traktowania i niedyskryminowania osób niepełnosprawnych zawarte w polskich ustawach oparte są na postanowieniach art. 32 ust.2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku, który stanowi, że wszyscy są wobec prawa równi, mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne i nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Władze publiczne zobowiązane są zgodnie z ustawa zasadniczą - do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej osobom niepełnosprawnym (art. 68), a także - pomocy tym osobom w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej (art. 69). Każdy obywatel, w tym i niepełnosprawny ma zagwarantowaną w myśl w art. 65 Konstytucji RP - wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Niezmiernie ważne postanowienia w zakresie niedyskryminacji i równego traktowania określono w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, gwarantując każdej osobie, w tym i niepełnosprawnej prawo do swobodnie wybranej pracy i wykonywania zawodu, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie (art. 10 1). Nawiązanie stosunku pracy oraz ustalenie warunków pracy i płacy, bez względu na jego podstawę prawną, wymaga zgodnego oświadczenia woli pracodawcy i pracownika (art. 11). Pracodawca jest natomiast obowiązany szanować godność i inne dobra osobiste pracownika (art. 111). Zakaz dyskryminacji rozciągnięty jest również na pozostałą cześć stosunków społecznych, np: - możliwość żądania zaniechania działania, które sprawia, że dobro osobiste zostaje zagrożone wprowadzono w Kodeksie cywilnym. - w sprawach związanych z ochroną dóbr osobistych przeniesiono - w Kodeksie postępowania cywilnego - ciężar dowodu na stronę pozwaną oraz umożliwiono organizacjom społecznym, do których zadań statutowych należy ochrona równości oraz niedyskryminacji przez bezpodstawne bezpośrednie lub pośrednie zróżnicowanie praw i obowiązków obywateli, w sprawach o roszczenia z tego zakresu, wytaczać, za zgodą obywateli, powództwa na ich rzecz oraz za zgodą powoda występować do postępowania w każdym jego stadium. - wprowadzono, w Kodeksie postępowania administracyjnego, możliwość występowania przez organizacje społeczne w sprawie dotyczącej innej osoby z żądaniem wszczęcia postępowania lub dopuszczenia jej do udziału w postępowaniu, jeżeli jest to uzasadnione celami statutowymi tej organizacji i gdy przemawia za tym interes społeczny. - zakaz dyskryminowania osób, dla których powiatowe i wojewódzkie urzędu pracy oraz agencje zatrudnienia poszukują zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej zawarty jest w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Wprawdzie polski system prawny jest zgodny z koncepcją disability mainstreaming lansowaną przez Unię Europejską, oznaczającą zintegrowane podejście do niepełnosprawności i polegającą na włączaniu rozwiązań dotyczących osób niepełnosprawnych w główny nurt polityki (działań instytucji, zwłaszcza publicznych), to jednak nie w pełni zabezpiecza on prawa osób niepełnosprawnych, w szczególności w sferze równoprawnego dostępu do poszczególnych obszarów społecznego funkcjonowania. Dlatego też Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej kontynuowało także prace nad projektem założeń do ustawy o języku migowym i innych środkach komunikacji, który ma zapewnić osobom głuchym, głuchoniewidomym, niesłyszącym, niedosłyszącym i słabosłyszącym (stanowią one 8,4% ogółu osób niepełnosprawnych tj. ponad 310 tys.) wsparcie w zakresie realizacji ich prawa do uczestnictwa w życiu społecznym i osobistego rozwoju, poprzez likwidację barier funkcjonalnych, w szczególności w komunikowaniu się. Kształcenie uczniów niepełnosprawnych. Kształcenie uczniów niepełnosprawnych stanowi integralną część systemu oświaty, a jego prawne podstawy uregulowane zostały jak już wspomniano - w ustawie o systemie oświaty. Decyzję w sprawie wyboru szkoły dla dziecka, w tym dla dziecka niepełnosprawnego zawsze podejmują rodzice lub opiekunowie prawni. Jeżeli dziecko posiada orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane z uwagi na niepełnosprawność, rodzice mogą wybrać dla niego szkołę ogólnodostępną, integracyjną lub specjalną. Jeżeli natomiast z powodu niepełnosprawności dziecko nie może uczęszczać do szkoły w miejscu zamieszkania, rodzice mogą podjąć decyzję o umieszczeniu go w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym. Ponadto, ustawa o systemie oświaty nakłada na każdą szkołę48 obowiązek zapewnienia uczniom możliwości korzystania z pomieszczeń do nauki z niezbędnym wyposażeniem, ze świetlicy, z biblioteki, z zespołu urządzeń sportowych i rekreacyjnych oraz gabinetu profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej. Wszystkie pomieszczenia służące realizacji zadań statutowych są ważne dla zapewnienia uczniom właściwych i bezpiecznych warunków nauki umożliwiających harmonijny rozwój. Wypełnieniem prawa dzieci do wychowania i opieki odpowiedniej do wieku i osiągniętego rozwoju jest obowiązująca w kształceniu uczniów z różnymi niepełno sprawnościami (niesłyszących, słabo słyszących, z niepełnosprawnością ruchową, niewidomych, słabowidzących, z autyzmem) w normie intelektualnej i uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim oraz z niepełnosprawnościami sprzężonymi, w których jedną z niepełnosprawności jest upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim, podstawa programowa kształcenia ogólnego taka sama jak dla uczniów pełnosprawnych. Przedszkola, szkoły i placówki do których uczęszczają dzieci i młodzież posiadająca orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, zapewniają im specjalną organizację nauki, metody pracy, różne formy stymulacji, rewalidacji, terapii i usprawniania, realizowane w ramach zajęć rewalidacyjnych, dostosowanych do ich potrzeb rozwojowych. Podstawa programowa kształcenia ogólnego podkreśla znaczenie rozwoju społecznego uczniów, a co za tym idzie kształtowanie postaw odpowiedzialności, poczucia własnej wartości, szacunku dla innych ludzi oraz gotowości do podejmowania inicjatyw, zatem postaw istotnie ważnych dla poszanowania praw osób niepełnosprawnych. W podstawie programowej dla każdego etapu edukacyjnego uwzględnione zostały również cele oraz treści nauczania w zakresie realizacji praw osób niepełnosprawnych. Zadaniem szkoły jest m.in. przekazanie podstawowego zasobu wiedzy na temat faktów, zasad, teorii i praktyki, w nauczanych przedmiotach oraz poszanowanie godności ucznia, zapewnienie mu przyjaznych, bezpiecznych i zdrowych warunków do nauki, rozwijanie samodzielności oraz odpowiedzialności za siebie i najbliższe otoczenie, jak również kształtowanie postawy warunkującej sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie. Uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym i uczniowie ze sprzężonymi niepełnosprawnościami, w których jedną z niepełnosprawności jest upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym lub znacznym, realizują odrębną podstawę programową kształcenia ogólnego. W celu zapewnienia uczniom niepełnosprawnym powodzenia w nauce szkolnej przyjęte zostały rozwiązania prawne i organizacyjne wyrównujące ich szanse edukacyjne, zapewniające odpowiednie warunki do nauki i pomoc psychologiczno-pedagogiczną oraz zatrudnienie nauczycieli i specjalistów do prowadzenia zajęć w sposób dostosowany do ich potrzeb i możliwości rozwojowych. Rozwiązania te wynikają m.in. z rozporządzeń ministra właściwego do spraw oświaty w sprawach: - ramowego statutu publicznego przedszkola oraz publicznych szkół51 określającego zmniejszoną liczebność oddziałów w przedszkolu i szkołach dla dzieci wymagających m.in., prowadzenia zajęć z wykorzystaniem alfabetu Braille a, języka migowego, komunikacji wspomaganej i stosowania alternatywnych metod komunikacji (niewidomych, słabowidzących, niesłyszących i słabo słyszących, z autyzmem); - ramowych planów nauczania w szkołach publicznych określającego, że w szkolnym planie nauczania należy dodatkowo uwzględnić dla uczniów niepełnosprawnych, w zależności od rodzaju i stopnia niepełnosprawności uczniów zajęcia rewalidacyjne, do których zalicza: korekcyjne wady postawy, korygujące wady mowy, orientacji przestrzennej i poruszania się, nauki języka migowego lub innych alternatywnych metod komunikacji, inne, wynikające z programów rewalidacji. Natomiast z załączonych do rozporządzenia ramowych planów nauczania dla każdego typu szkoły specjalnej wynika, że dla uczniów z niepełnosprawnościami przeznacza się dodatkowo 30 godzin na zajęcia rewalidacyjne w trzyletnim okresie nauczania, co oznacza po 10 godzin w tygodniu dla oddziału; 5

6 - warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych52 Przepisy tego rozporządzenia nakładają na przedszkola, szkoły i oddziały ogólnodostępne oraz szkoły i oddziały integracyjne obowiązek zapewnienia dzieciom i młodzieży niepełnosprawnym oraz niedostosowanym społecznie realizacji zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, odpowiednich warunków do nauki, sprzętu specjalistycznego i środków dydaktycznych, realizacji programu wychowania przedszkolnego, programu nauczania, programu wychowawczego i programu profilaktyki dostosowanych do indywidualnych potrzeb edukacyjnych i możliwości psychofizycznych lub indywidualnego programu edukacyjnego, z wykorzystaniem odpowiednich form i metod pracy dydaktycznej i wychowawczej, zajęć rewalidacyjnych lub zajęć socjoterapeutycznych stosownie do potrzeb oraz integrację ze środowiskiem rówieśniczym. W przedszkolach i szkołach integracyjnych oraz z oddziałami integracyjnymi zatrudnia się dodatkowo nauczycieli posiadających kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska nauczyciela w odpowiednich typach i rodzajach specjalnych przedszkoli i szkół oraz odpowiednich specjalistów, w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego. - warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w specjalnych przedszkolach, szkołach że przedszkola specjalne, w tym przedszkola specjalne działające w ośrodkach, oddziały specjalne w przedszkolach ogólnodostępnych, szkoły specjalne, w tym szkoły specjalne działające w ośrodkach, oraz oddziały specjalne w szkołach ogólnodostępnych zapewniają: o odpowiednie warunki do nauki, sprzęt specjalistyczny i środki dydaktyczne, realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, realizację programu wychowania przedszkolnego, programu nauczania, programu wychowawczego i programu profilaktyki, odpowiednich dla danego rodzaju niepełnosprawności i stopnia upośledzenia umysłowego, z wykorzystaniem odpowiednich form i metod pracy dydaktycznej i wychowawczej, wielospecjalistyczną ocenę poziomu funkcjonowania 6 ucznia dokonywaną na danym etapie edukacyjnym, nie rzadziej niż raz w roku, przez nauczycieli i specjalistów pracujących z uczniem, będącą podstawą opracowania i modyfikowania indywidualnego programu edukacyjnego określającego zakres zintegrowanych działań nauczycieli i specjalistów oraz rodzaj zajęć rewalidacyjnych lub zajęć socjoterapeutycznych prowadzonych z uczniem, zgodnie z jego indywidualnymi potrzebami edukacyjnymi i możliwościami psychofizycznymi, udzielanie pomocy rodzicom (prawnym opiekunom) dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie, w zakresie doskonalenia umiejętności niezbędnych we wspieraniu ich rozwoju, o integrację ze środowiskiem rówieśniczym; o przygotowanie do samodzielności w życiu dorosłym. Szkoły i placówki w których uczą się dzieci i młodzież niepełnosprawna organizują zindywidualizowane kształcenie na podstawie stosownego orzeczenia lub opinii, wydanych przez zespół orzekający publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej. Również na tej podstawie niepełnosprawni uczniowie lub absolwenci przystępują do sprawdzianu przeprowadzanego w ostatnim roku nauki w szkole podstawowej, egzaminu przeprowadzanego w ostatnim roku nauki w gimnazjum, egzaminu maturalnego oraz egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, w warunkach i formie dostosowanych do rodzaju ich niepełnosprawności. Zmiany wprowadzone w obszarze kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi oraz w poradnictwie psychologiczno-pedagogicznym mają charakter systemowy i polegają m.in. na: - wdrażaniu na każdym etapie edukacyjnym bardziej elastycznego modelu kształcenia uczniów, w tym uczniów niepełnosprawnych, lepiej dopasowanego do indywidualnych potrzeb rozwojowych, możliwości edukacyjnych oraz zdolności tych uczniów, - tworzeniu rozwiązań organizacyjnych, które będą sprzyjały systematycznemu polepszaniu warunków i dostosowywaniu metod nauczania do indywidualnych potrzeb uczniów oraz wdrażaniu młodego człowieka do świadomego dokonywania wyboru kierunku kształcenia zawodowego, w tym kształcenia na poziomie wyższym, - lepszego dostępu do edukacji od najmłodszych lat, w tym poprzez wczesne wspomaganie rozwoju dziecka oraz upowszechnianie wychowania przedszkolnego, również w innych formach wychowania przedszkolnego, - prawa do przystępowania do sprawdzianu przeprowadzanego w ostatnim roku nauki w szkole podstawowej lub egzaminu gimnazjalnego, maturalnego lub egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe w warunkach i formie dostosowanej do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia (słuchacza), w tym dostosowanych arkuszach egzaminacyjnych, na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego wydanego przez zespół orzekający publicznej poradni psychologiczno - pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, zapewnienia uczniowi wsparcia i zindywidualizowanej pomocy specjalistów, w tym specjalistów poradni psychologiczno-pedagogicznych, jak najwcześniej po rozpoznaniu takiej potrzeby, na terenie przedszkola i szkoły, Z dostępnych danych statystycznych wynika, że w 2010 r. do przedszkoli i szkół różnych typów uczęszczało ogółem dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. Z podanej powyżej liczby do przedszkoli i szkół ogólnodostępnych uczęszczało: do przedszkoli: dzieci, do szkół wszystkich typów: dzieci i młodzieży. Natomiast do oddziałów integracyjnych zorganizowanych w przedszkolach i szkołach uczęszczało: do przedszkoli: dzieci, do szkół wszystkich typów: dzieci i młodzieży. Dla dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim organizowane były zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze, w tym przez: przedszkola - dla 399 osób; szkoły podstawowe dla osób; gimnazja dla 967 osób; poradnie psychologiczno-pedagogiczne - dla 288 osób oraz ośrodki rewalidacyjno-wychowawcze - dla osób. Dla dzieci i młodzieży, które z powodu niepełnosprawności nie mogą uczęszczać do szkoły w miejscu zamieszkania prowadzone są specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze i specjalne ośrodki wychowawcze58, w których ci uczniowie mogą spełniać obowiązek szkolny i obowiązek nauki oraz mają zapewnioną całodobową opiekę pedagogiczną. W roku szkolnym 2010/2011 funkcjonowało w Polsce 394 tego typu placówek, w których przebywało wychowanków. Zbigniew Marciniuk Rola Warsztatów Terapii Zajęciowej w rehabilitacji osób niepełnosprawnych W ostatnich latach na Świecie i w Polsce wzrasta liczba osób z różnymi dysfunkcjami psychofizycznymi. Aktualnie, co dziesiąty Polak jest niepełnosprawny. Badania WHO wykazują, że 70% osób niepełnosprawnych wymaga rehabilitacji pod specjalistycznym nadzorem. Według polskiego modelu rehabilitacji, uznanego przez WHO za program światowy, usprawnienie lecznicze obejmuje kinezyterapię, fizykoterapię, terapię zajęciową i zaopatrzenie ortopedyczne. W Polsce dużą szansę na zorganizowanie pomocy osobom niepełnosprawnym z najcięższymi dysfunkcjami psychicznymi i fizycznymi stworzyła Ustawa Sejmowa z dnia 9 maja 1991 roku o zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych. Na mocy tej ustawy dnia roku zostało wydane Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki społecznej w sprawie zasad tworzenia, działania i finansowania WTZ. W oparciu o powyższe akty prawne od 1992 roku powstają w Polsce WTZ. Najnowszym aktem prawnym, obowiązującym do dnia dzisiejszego jest Rozporządzenie Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 września 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad tworzenia, działania i finansowania WTZ (Dz. U. Nr 167, poz. 1376). WTZ realizują zadania w zakresie rehabilitacji społecznej i zawodowej, zmierzające do ogólnego rozwoju i poprawy sprawności niezbędnych do prowadzenia przez osobę niepełnosprawną niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia na miarę jej indywidualnych możliwości. Realizacja celu odbywa się poprzez: - ogólne usprawnianie, - rozwijanie umiejętności wykonywania czynności życia codziennego oraz zaradności osobistej, - przygotowanie do życia w środowisku społecznym, m. in. poprzez rozwój umiejętności planowania i komunikowania się, dokonywania wyborów, decydowania o swoich sprawach oraz innych umiejętności

7 niezbędnych w niezależnym życiu, a także poprawę kondycji psychicznej, - rozwijanie umiejętności przy zastosowaniu różnych technik terapii zajęciowej, rozwijanie psychofizycznych sprawności niezbędnych w pracy, - rozwijanie podstawowych oraz specjalistycznych umiejętności zawodowych, umożliwiających podjęcie pracy w zakładzie aktywności zawodowej lub innej pracy zarobkowej albo szkolenia zawodowego. Działalność Warsztatów jest działalnością o charakterze niezarobkowym. Koszty utworzenia i działalności Warsztatów finansuje Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PEFRON). Po reformie administracyjnej WTZ nadzorują terenowe oddziały Funduszu, podlegające na danym terenie staroście. WTZ stanowią podstawowe ogniwo w procesie rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych, gdzie większy nacisk kładzie się na aspekt społeczny funkcjonowania zawodowego, nie bagatelizując jednak nabywania umiejętności czysto zawodowych, związanych z wykonywana pracą. Poprzez odpowiednio dobrane techniki pracy przywarsztatowej lub artystycznej ćwiczą upośledzone funkcje ruchowe. Praca w zespole sprzyja lepszej zaradności i samodzielności, poprawia funkcjonowanie w grupie społecznej i adaptację środowiskową. Placówki typu WTZ mogą być tworzone i prowadzone przez różne organizacje. Przede wszystkim pozarządowe fundacje i stowarzyszenia oraz zakłady pracy chronionej, samorządy powiatowe, gminne, związki wyznaniowe, domy pomocy społecznej, ośrodki kultury i inne. Uczestnik warsztatów otrzymuje kieszonkowe w wysokości 20% najniższego wynagrodzenia określonego na podstawie kodeksu pracy. Wysokość kieszonkowego i sposób gospodarowania nim ustala kierownik warsztatu według zasad określonych w regulaminie. Wielu uczestników WTZ po raz pierwszy otrzymuje własne pieniądze, traktując je jako samodzielnie zarobione. Ma to dla osoby, szczególnie dla upośledzonej umysłowo, wielkie znaczenie, nie tylko ekonomiczne daje jej poczucie bycia Użytecznym. Podtrzymuje w osobie niepełnosprawnej poczucie własnej godności, szacunku i wartości osobistej. Oprócz kieszonkowego uczestnicy WTZ maja zagwarantowany bezpłatny przejazd do placówki i jeden posiłek. Uczestnikami WTZ są osoby niepełnosprawne, upośledzone umysłowo bądź fizycznie od 16 roku życia z pierwszą lub drugą grupą inwalidzka, którym Powiatowy Zespół Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności wydał orzeczenie, o co najmniej umiarkowanym stopniu niepełnosprawności i niezdolności do podjęcia pracy. Nie ma przy tym ograniczeń, co do stopnia, rodzaju kalectwa czy przyczyn jego powstania. Ważnym dodatkowym kryterium są dobre chęci samego zainteresowanego i jego rodziny. Kwalifikacji uczestników do warsztatu dokonuje jednostka organizująca warsztat na podstawie zgłoszeń samych zainteresowanych, ich rodzin, prawnych opiekunów, urzędów pracy. Dla każdej osoby zakłada się kartę informacyjną uczestnika. Wśród kandydatów ubiegających się o miejsce w WTZ większość stanowią osoby z upośledzeniem umysłowym, z dziecięcym porażeniem mózgowym, niedowładami kończyn, schorzeniami neurologicznymi, niedosłuchem, chorobami wzroku oraz epilepsją. Dużą grupę stanowią osoby, u których występuje jednocześnie upośledzenie umysłowe i fizyczne. Rehabilitacja uczestników warsztatu odbywa się zgodnie z indywidualnym programem terapii, przygotowanym przez radę programowa warsztatu. Indywidualny program rehabilitacji winien uwzględniać rozwój: - wartości osobistej, - samodzielności społecznej, - form komunikowania się (mowy biernej, czynnej, umiejętności nawiązywania - kontaktów), - poprawy kondycji psychicznej oraz fizycznej sprzyjającej niezależności, - samodzielności oraz radzeniu sobie w trudnych sytuacjach, - umiejętności wykonywania różnych czynności wynikających z form terapii - zajęciowej, - psychofizycznych sprawności niezbędnych w pracy, - usprawnienia ruchowego. W rehabilitacji niepełnosprawnych uczestników WTZ zwraca się szczególna uwagę na doskonalenie umiejętności samoobsługowych w zakresie: higieny osobistej, prac porządkowych, przygotowania posiłków, dokonywania zakupów, pełnienia dyżurów, właściwych postaw wobec pracy, wyrabiania dyscypliny przez zwracanie uwagi na punktualność, zachowanie stałych godzin rozpoczynania i kończenia dnia pracy, wdrażania do przestrzegania regulaminu warsztatu. Rada programowa warsztatu dokonuje określonej oceny efektów rehabilitacyjnych, w miarę potrzeb koryguje i rozwija program rehabilitacji. Uczestnik, który otrzymał bardzo dobrą ocenę postępów rehabilitacji społeczno fizycznej, powinien być skierowany do Zespołu ds. Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności w celu orzeczenia możliwości zatrudnienia. Uczestnicy warsztatu, którzy osiągnęli zdolności do pracy mogą pozostać w placówce do czasu uzyskania miejsca pracy, nie dłużej jednak niż 3 miesiące. Warsztat jest placówką pobytu dziennego. (czas trwania zajęć w warsztacie wynosi do 35 godzin tygodniowo i do 7 godzin dziennie). Pracownikami warsztatu są: kierownik warsztatu, specjalista do spraw rehabilitacji lub rewalidacji, inspektorzy terapii zajęciowej, pracownik socjalny, pielęgniarka lub lekarz, inne osoby niezbędne do prawidłowego funkcjonowania warsztatu. Pracownicy warsztatu tworzą radę programowa warsztatu. Rada z udziałem uczestników warsztatu dokonuje okresowo, nie rzadziej niż raz na pół roku, oceny indywidualnych efektów rehabilitacji. Podstawową forma aktywizacji uczestników WTZ jest terapia zajęciowa o wielokierunkowym działaniu. Pierwszym, bardzo istotnym, etapem w prowadzeniu terapii zajęciowej jest dokładne rozpoznanie i ocena odbiegających od norm czynności życiowych danej osoby. Niezbędnym elementem składowym oceny powinno być określone sprawności fizyczne, funkcji poznawczych, emocjonalnych i społecznych. W ocenie stanu fizycznego dla instruktora terapii zajęciowej istotne znaczenie ma: rodzaj upośledzenia i zaburzeń, koordynacja ruchowa, wzmożone lub obniżone napięcie mięśniowe, zakres ruchu w poszczególnych stawach kończyn. Ocena stanu psychicznego obejmuje: sposób porozumiewania się, rozwój mowy, rozwój myślenia, poziom opanowania wiadomości i umiejętności, koncentracja uwagi i zapamiętywanie, poziom emocji oraz sposób ich wyrażania, zainteresowania. Ocena stanu społecznego wymaga uwzględnienia takich elementów, jak: wpływ upośledzenia na pełnienie ról społecznych, komunikacja interpersonalna, samokontrola, poziom sprawności w czynnościach życiowych. W terapii zajęciowej wszelkie działania terapeuty muszą być dostosowane do sytuacji podopiecznego, a zatem do zmniejszonej wydajności psychicznej, obniżonej spławności manualnej, zaniżonej motywacji, aktualnego stanu zdrowia i samopoczucia. Program terapii zajęciowej powinien określać w szczególności: - formy terapii, - stanowisko terapii oraz jego techniczne i organizacyjne dostosowanie do stopnia sprawności psychofizycznej, - przewidywany zakres i czas terapii, - zakres i metody nauk, zaradności osobistej i przystosowania do życia, - metody opanowania czynności przysposabiających do pracy, - formy rehabilitacji psychicznej i społecznej, - formy współpracy z rodziną lub opiekunami, - osoby odpowiedzialne za realizację programu. Techniki pracy w terapii zajęciowej: malarstwo, rzeźba, tkactwo, prace w drewnie, galanteria skórzana, metaloplastyka, wyroby plecione, tworzywa sztuczne, haft, dziewiarstwo i koronkarstwo, zabawkarstwo, garncarstwo, ceramika, krój i szycie, introligatorstwo, fotografika, bibliotekarstwo, zajęcia kulinarno rozrywkowe, ogrodnictwo, zajęcia gospodarstwa domowego. Na jedna osobę pracują bezpośrednio z uczestnikami WTZ nie powinno przypadać więcej, niż pięciu uczestników pracowni. Dzięki WTZ osoby niepełnosprawne otrzymały szanse na godne życie, a ich rodziny niewątpliwą pomoc. Warsztaty częściowo odciążają rodzinę z opieki nad chorym, w zamian zapewniając fachową opiekę pracowników. Rodzina i warsztat współdziałają wspierając się wzajemnie w pracy rehabilitacyjnej. Korzyści z WTZ odnosi nie tylko człowiek niepełnosprawny i jego rodzina, ale także całe społeczeństwo. Warsztaty te maja na celu przywrócenie jednostek niepełnosprawnych społeczeństwu poprzez wykształtowanie w nich zdolności współżycia z innymi oraz dostosowania się i radzenia sobie w środowisku, w którym żyją. Dzięki uczestnictwu w terapii zajęciowej osoby niepełnosprawne czują się akceptowane przez innych, przekonują się, że pomimo niepełnosprawności są w pełni wartościowymi członkami społeczności. Uczą się samodzielnego rozwiązywania problemów i pokonywania trudności, uczą się również kontrolować swoje emocje i wyrażać je w sposób adekwatny do sytuacji. Józefa Jarzyna - WTZ w Miętnem 7

8 KONKURS PONAD BARIERAMI NA NAJŁADNIEJSZE HASŁO, MAKSYMĘ, POWIEDZENIE ZWIĄZANE Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ Ponad barierami spełniają się marzenia, więc je łam i wyjdź z cienia Nie wszyscy jesteśmy tacy sami, nie wszyscy mamy takie same możliwości, ale wszyscy jesteśmy równi! Autor hasła: Głowala Natalia Autor hasła: Zając Paulina Mocni w swej niemocy, inni lecz bliscy Autor hasła: Pielacka Klaudia Niepełnosprawność nie musi skazywać człowieka na samotność Wiara góry przenosi, życzliwość bariery znosi Autor hasła: Kiełt Karolina Autor hasła: Szewczyk Ewa Wszyscy jedziemy na tym samym wózku Autor hasła: Dąbrowa Michał Porzuć dyskryminację -zadbaj o relacje Czasami lepiej patrzeć sercem niż, widzieć oczami Autor hasła: Sygocka Katarzyna Autor hasła: Garnek Angelika Gdy zapał szczery, znikają bariery Nie trzymaj rąk w kieszeni-pomóż Autor hasła: Kiełt Weronika Niepełnosprawni nie są inni, wszyscy pomagać i szanować ich powinni Autor hasła: Łabendowski Jakub Spełniaj marzenia -świat wokół zmieniaj! Czy na wózku, czy bez kul -zdobywaj szczyty gór! Autor hasła: Szubińska Julia Autor hasła: Kalwajtys Gabrysia Autor hasła: Bajek Kacper Wszyscy jesteśmy tacy sami Autor hasła: Wiącek Natalia 8