III. Różne formy napastowania seksualnego

Transkrypt

1 Wymiary seksualnego napastowania III. Różne formy napastowania seksualnego Ej suczki, my znamy wasze sztuczki..., czyli o języku Młodzi ludzie używają na co dzień seksistowskiego języka, pełnego agresywnych, poniżających kobiety określeń. Słowa, takie jak: dziwka, k**wa, laska są w powszechnym użyciu. Z czynionych w szkołach obserwacji wynika, że młodzi określenia, takie jak: laska czy dziwka traktują jako synonimy słowa dziewczyna. Brutalizacja i wulgaryzacja języka to nie tylko polski problem. Jedna ze szkół w Europie Zachodniej prowadziła kampanię antyprzemocową, rozwieszając na ścianach korytarzy plakaty z prowokacyjnym hasłem Have you called anybody a whore today? (Czy nazwałeś już dziś kogoś dziwką?). Wulgarny język jest powszechny i uważa się go za normalny. Dziewczęta nie interpretują używania słów dziwka lub towar jako napastowanie. Paradoksalnie słowa te bywają dla nastolatek powodem do... dumy. Wiele dziewcząt odbiera zaczepki kolegów, także wulgarne, jako dowód, że coś znaczą, że są fajne, równe, a koledzy postrzegają je jako atrakcyjne seksualnie. Nastolatki nie widzą nic złego w brudnych słowach, bo mogą je usłyszeć wszędzie, także w telewizji. W popularnym polskim programie rozrywkowym jurorka i uczestnik wymienili się niedawno takimi uwagami: Saleta ciągnij fleta, Doda zrób mi loda. Część dziewcząt uważa, że skoro słowa te są tak powszechne, to nie ma czego rozpamiętywać, o co się obrażać 81

2 Część I. Tytuł czy też uskarżać. Bagatelizując inwektywy, zaprzeczając zniewagom zawartym w słowach, starają się być może chronić siebie, swoją wewnętrzną przestrzeń, swoje terytorium psychiczne. Można też przypuszczać, że bierność wobec wulgarnego języka wynika ze strachu. Głośne wyrażenie sprzeciwu w grupie, w której wulgaryzmy są normą, może narazić protestującą na ostracyzm. Częstą taktyką demonstrowania męskości, do której uciekają się chłopcy, jest prowadzenie rozmów, snucie opowieści o seksualnych podbojach, które planują lub których już dokonali. Inspiracji dostarczają: telewizja, Internet, czasopisma dla młodzieży. Swego czasu jedno z nich publikowało regularnie zwierzenia z serii Mój pierwszy raz. Męskie rozmowy o seksie, w których dziewczęta są sprowadzone do roli seksualnego obiektu, nierzadko toczą się w ich obecności, choć nie są bezpośrednio do nich kierowane. Kreowana jest w ten sposób nieprzyjazna, a wręcz wroga młodym kobietom atmosfera, w której ofiary, zniesławiane i upokarzane, nie mają szans na właściwą reakcję i na skuteczne oskarżenia. Sytuację pogarsza fakt, że nauczyciele nie reagują na takie zachowania, jak opowiadanie wulgarnych dowcipów czy też relacjonowanie rzeczywistych bądź też wyimaginowanych przygód miłosnych. Brak reakcji tłumaczą zdawkowo: taki wiek, chłopcy muszą się wyszumieć, nie zdając sobie być może sprawy, że nie wyrażając sprzeciwu, dają de facto na to przyzwolenie. Taki komunikat od osoby dorosłej, autorytetu utwierdza młodych w przekonaniu o społecznej akceptowalności ich postępowania. Bywa i tak, że pedagodzy czynnie uczestniczą w kreowaniu atmosfery uwlaczającej kobietom, śmiejąc się z opowiadanych dowcipów lub wygłaszając niedwuznaczne komentarze. Chłopcy i młodzi mężczyźni chętnie opowiadają dowcipy dotyczące seksu. Służą im one do wyrażania marzeń, pragnień, fantazji seksualnych. Ale nie tylko. Mężczyźni opowiadają sobie dowcipy, aby wzmocnić łączące ich więzy, a także po to, by zawarty w dowcipach obraz świata i kobiet uwspólnić, uczynić znakiem rozpoznawczym swojej grupy. Mężczyzn szczególnie śmieszą szydercze i poniżające żarty o kobietach i o homoseksualistach, a także takie, w których agresja miesza się z sek- 82

3 Wymiary seksualnego napastowania sem. Dowcipy, których tematem jest aktywność seksualna, są przez mężczyzn oceniane jako erotyczne, podczas gdy kobiety często odbierają je jako wrogie i napastliwe. Jak informują nas badania, mężczyźni przedkładają humor ostry, wrogi nad inne jego rodzaje. Jest to humor, który pozwala na uzewnętrznienie, w zakamuflowanej formie uczucia wrogości, niechęci do określonych osób lub grup. Dowcipy o teściowych czy blondynkach są doskonałym przykładem wrogiego humoru. Ten, kto wykorzystuje wrogi humor, z uciechą pokazuje w opowiadanym dowcipie, jak komiczna, groteskowa, żałosna, godna pogardy jest bohaterka dowcipu. Powodzenie wysiłków opowiadającego poświadczają inni, zanosząc się śmiechem. Słuchacze są niezbędni, aby żart spełnił swoją rolę. Śmiejąc się, potwierdzają, że te osoby/ grupy, które żart wyśmiewał, wyszydzał czy poniżał, w istocie zasługują, by tak na nie patrzeć, zasługują na taki los. Opowiadanie świńskich dowcipów może być dla kobiety dobrą okazją do przyjrzenia się swoim kolegom. Okazuje się bowiem, że nie wszystkich mężczyzn w jednakowym stopniu śmieszą dowcipy poniżające kobiety. To, czy dany mężczyzna uzna żart za zabawny, zależy od jego nastawienia wobec kobiet. Grube żarty znacznie bardziej bawią panów o tradycyjnym spojrzeniu na rolę kobiet niż tych, którzy są zwolennikami ich emancypacji. Mężczyzni opowiadajacy się za równością płci wrogie żarty o kobietach uznają za seksistowskie i mało zabawne. Jak reagować na seksistowskie dowcipy, które uznaje się za napastliwe? Kobiety zmuszone do ich wysłuchiwania są niewatpliwie w trudnym położeniu: jeśli postanowią się nie śmiać lub wyrażą swoją dezaprobatę, zostaną uznane za pozbawione poczucia humoru czepialskie nudziary. Jeśli się roześmieją, ich reakcja potwierdzi celność dowcipu. I tak oto mężczyźni mogą używać wrogiego humoru jako zawsze skutecznej broni przeciwko kobietom. Kobiety nie mają szans na otwarte zakwestionowanie ich napastliwego przesłania. Dla mężczyzn każda ich reakcja potwierdza ich przekonania: śmieją się, bo nie pozostaje im nic innego, jak uznać trafność dowcipu, nie śmieją się, bo są beznadziejne. 83

4 Część I. Tytuł Czy muzyka brutalizuje obyczaje? Podyskutuj Dyskoteka w jednym z typowych polskich gimnazjów. Rozbawiona młodzież, przyglądający się z boku dyżurujący nauczyciele. Z głośnika leci hit popularnego zespołu hip-hopowego Ascetoholix: (...) Robić lubi loda, zna się na samochodach, po ostatniej nocy aż ci cały zaparował. Jest wąska w pasie, dobrze pcha się i na gazie lubi ostrą jazdę. Po chwili refren śpiewa już cała sala: Ej suczki, ra ra ra ra. My znamy wasze sztuczki ra ra ra ra ra... Nauczyciele obecni na dyskotece są oburzeni, żądają przerwania nadawania utworu. Fala krytyki, która odnosi się do muzyki młodzieżowej wypływa z przekonania, że treść piosenek, czyli postawy, wartości, zachowania uchwycone w piosenkach, wpływają na to, jak młodzi myślą i działają. Szczególna przygana odnosi się do przejawów i praktyk przemocy, mizogynii i narkotyków obecnych w tekstach piosenek i w wideoklipach. Zgadzając się, czy też nie z tą krytyką, nie da się zaprzeczyć, że muzyka w minionych dekadach zbrutalizowała się i zwulgaryzowała. Oczywiście pozostaje otwartą kwestią, na ile młodzi są gotowi przenosić przesłanie zasłyszane w piosence do swego własnego życia. Jak zauważają badacze 35, analizujący wpływ świata rozrywki i mediów na dzieci i młodzież, zależy to od wielu czynników indywidualnych, środowiskowych. To one decydują, jak młodzi interpretują przesłanie zawarte w piosence i czy działają zgodnie z tym, co usłyszeli. Jeśli nastolatek uznaje przemoc za właściwą metodę postępowania, a dziewczęta za wrogie sobie, to słuchanie wersów, takich jak te cytowane wyżej, tylko tę tendencję rozwinie i wzmocni. Te nastolatki, które pozostają pod wpływem czynników chroniących przed zachowaniami ryzykownymi są mniej podatne na wulgarne i brutalne przesłanie płynące z muzyki. Spośrod stylów popularnych wśród młodzieży temat relacji męsko-damskich, seksu, a także przemocą, często podejmują twórcy związani z heavy metalem i z hip-hopem. Czy wśród tych, którzy słuchają hip-hopu, jest wielu chłopców, którym można by przypisać osobowość macho wyrażającą się w przekonaniu, że mężczyzna potrzebuje seksu i dostaje go, nawet jeśli dziewczyna stawia opór? Zapewne paru się znajdzie, ale to nie hip-hop ich takim uczynił. Nie jest tak, że muzyka czyni kogoś macho, pozbawia szacunku do kobiet i popycha do przemocy. To raczej mlodzi ludzie, którzy skłaniają się ku takim D.F. Roberts, P.G. Christenson, D.A. Gentile, The Effects of Violent Music on Children and Adolescents, Media Violence and Children, Edited by Douglas A. Gentile, [DATA]. 84

5 Wymiary seksualnego napastowania pogladom chętniej słuchają muzyki, która odzwierciedla ich sposób widzenia świata i zaspokaja potrzeby emocjonalne. Piosenka poniżająca kobiety będzie podchwycona przez tego, kto ma pogardliwy stosunek do nich. Opowieść zawarta w piosence powróci w życiu. Muzyka wzmacnia agresję i wrogość wobec kobiet i czyni, że te myśli i uczucia pojawią się w przyszłości. Hip-hop czy inna wroga dziewczetom muzyka jest czynnikiem ryzyka, oddziaływującym najmocniej na tych, którzy i tak przejawiają postawy seksistowskie. Jakie wnioski z powyższych spostrzeżeń mają wyciągnąć rodzice i nauczyciele? Powinni zapamiętać, iż główna siła muzyki polega na tym, że może ona intensyfikować emocje słuchacza. Jeśli więc jakiś chłopak słucha całymi dniami piosenek gloryfikujących przemoc lub wyszydzających kobiety to warto być czujnym. Może to oznaczać, iż chłopak ten nie radzi sobie w relacjach z dziewczętami, czuje gniew i frustrację i pewnego dnia uzewnętrzni te uczucia w sposób destrukcyjny dla siebie i innych. Co kryje się w słowach? Dowiedz się więcej Słowa są symbolami zawierającymi znaczenie: definiują, opisują, wartościują zarówno nas samych, jak i świat, w którym żyjemy. Słowa są ważne, nie jest obojętne, jakimi słowami się posługujemy, mówiąc o sobie i innych, o swojej płci i płci przeciwnej. W języku młodzieżowym istnieje wiele słów opisujących dziewczęta. Są określenia neutralne, ale także obraźliwe (towary, d*py, świnie). Wszystkie te określenia odnoszą się do jednej grupy, ale nie są równe, ponieważ budzą bardzo odmienne skojarzenia. Sieć skojarzeń aktywizowana przez słowo laski jest odlegla od tej aktywizowanej przez słowa towary, świnie. To, jak mówimy, nasze wybory lingwistyczne,wywiera duży wpływ na to, jak postrzegamy innych ludzi, np. należacych do określonej płci. Co więcej, jeśli brutalne, obraźliwe etykiety automatycznie aktywizują sieć skojarzeń, to posługiwanie się nimi wywoła negatywne skojarzenia nawet u tych osób, które świadomie nie zgadzają się ze stereotypem. Kiedy więc grupa chłopców, mówiąc o dziewczynach używa słowa towar, to czy tego chcą, czy nie, w ich umysły wdrukowuje się skojarzenie, że dziewczyna to ktoś mało warty. Dla dziewcząt też nie jest obojętne, jak się je nazywa. Jedną z najbardziej istotnych funkcji języka jest określenie, w jaki sposób osoba umiejscawia we własnej psychice zajmowaną w społeczeństwie pozycję. 85

6 Część I. Tytuł Cybernapastowanie Przykład: W gimnazjum, w którym pracowałam, grupa uczniów założyła stronę internetową z materiałami o charakterze pornograficznym. Umieszczali tam zdjęcia i filmy ściągnięte z sieci, ale także nakręcone własnoręcznie. Pod zdjęciami publikowali komentarze, przy czym teksty były znacznie ostrzejsze od zdjęć. Jedna z uczenic przestała przychodzić do szkoły, kiedy odkryła na stronie film pokazujący ją w sytuacji intymnej z jej byłym chłopakiem. Dziewczyna przeżyła szok, bo nie była świadoma, że jest filmowana. Osoba, która doświadczyła ataku w cyberprzestrzeni, czuje się odarta z prywatności, obnażona, wystawiona na widok publiczny, osaczona, zdradzona, poniżona, bezsilna i bezradna. To, co ją spotkało, opisuje jako czyn podstępny okrutny, brutalny, obsceniczny. Nie zna sprawców, pozostają oni w ukryciu. Nowe technologie zmieniają oblicze przemocy. W następstwie ich pojawienia się napastowanie przekształca się z otwartego, realizowanego twarzą w twarz z ofiarą, w dokonywane z ukrycia, spoza ekranu komputera lub wyświetlacza telefonu. Napastowanie seksualne, które realizowane jest z użyciem technologii informacyjnej (Internet) i technologii komunikacyjnej (telefony komórkowe, i-phony) można opisać terminem e- napastowanie lub cybernapastowanie, analogicznie do przemocy i cyberprzemocy. Do dzialań określanych mianem e-napastowania wykorzystuje się pocztę elektroniczną, czaty, komunikatory, strony internetowe, blogi, serwisy społecznościowe, grupy dyskusyjne, serwisy, SMS-y i MMS-y. Cybernapastowanie jest zjawiskiem coraz częstszym, bo młodzi ludzie niezwykle szybko adaptują nowe technologie do swoich potrzeb i za ich pomocą tworzą swój wizerunek, kształtują relacje z innymi; intymne, bliskie oraz te, których celem jest zadanie cierpienia, ośmieszenie i upokorzenie. Świętości nie ma. W wulgarny, poniżający sposób można przedstawić światu koleżankę, byłego chłopaka czy dziewczynę, która odrzuciła zaloty, sąsiada, który nie lubi głośnej muzyki, albo wymagającą nauczycielkę. Z powodu swych szczególnych wlaściwości elektroniczne środki informacyjne i komunikacyjne oferują napastnikowi przewagę niedostępną 86

7 Różne formy napastowania seksualnego w niewirtualnym świecie. Po pierwsze nieosiągalność. Atak w cyberprzestrzeni odbiera ofierze możliwość jakiejkolwiek ingerencji w sam akt napastowania. W świecie materialnym ofiara pozostaje w fizycznym kontakcie z prześladowcą, ma możliwość natychmiastowej reakcji, może na atak odpowiedzieć kontratakiem, może wezwać pomoc. W cyberprzestrzeni agresor pozostaje niewidzialny, nieosiągalny i (pozornie) bezkarny, a ofierze pozostaje znosić powielany w nieskończoność cios. Po drugie anonimowość. Choć zdarza się, że wirtualny napastnik działa z otwartą przyłbicą i nie tai swojego adresu lub nr telefonu, to jednak najczęściej chce on pozostać anonimowy, niewidoczny dla innych. Z pomocą przychodzą osiągnięcia informatyczne oferujące bramki proxy i inne rozwiązania pomagające ukryć się w cyberprzestrzeni. Istotą wirtualnej mocy jest to, że sprawca ma poczucie własnej nieidentyfikalności i związany z tym komfort psychiczny, brak zagrożenia kontratakiem poszkodowanego albo dezaprobatą i potępieniem ze strony innych. Wchodząc w sieć, napastnik czuje się wolny od ograniczeń hamulców charakterystycznych dla kontaktów bezpośrednich, takich jak: fizyczna obecność i emocje okazywane przez osobę atakowaną lub strach przed karą i oceną znaczących osób doroslych. Po trzecie poczucie wirtualnej mocy. W Internecie można być każdym. Niepewny siebie, zakompleksiony chłopak mocą jednego kliknięcia ma szansę stać się macho, który ma wreszcie okazję zemścić się na kobietach za brak zainteresowania i lekcewazenie, jakiego doświadczył. Decydując się na atak w cyberprzestrzeni, agresor nie musi dysponować siłą mierzoną cechami fizycznymi lub społecznymi, wystarczy, że ma dostęp do mediów elektronicznych i umie wykorzystać możliwości, jakie one dają. Po czwarte e-napastnik poprzez zakres oddziaływania i siłę rażenia wirtualnego ataku wywiera na ofiarę głębszy, bardziej niszczący wpływ, niż w napastowaniu bezpośrednim. W sieci atak trwa bezustannie. Młodzi ludzie większość wolnego czasu spędzają online, co powoduje, że ciosy trafiają ofiarę nieustająco w każdym miejscu i o każdym czasie. Obraźliwe, poniżające zdjęcie umieszczone w Internecie lub rozesłane do telefonów jest oglądane w szkole i po powrocie do domów. Dla ofiary koszmar nigdy 87

8 Część I. Tytuł się nie kończy, trwa 7 dni w tygodniu, 24 godziny na dobę. Poza zdjęciem osoby mogą być również napastowane ami, komentarzami na portalach społecznościowych i blogach, obraźliwymi wpisami na komunikatorach internetowych itd. Co więcej, plotki, szkodliwe kłamstwa mogą dotrzeć do większej liczby osob niż gdyby były przekazywane jedynie tradycyjnymi metodami, z ust do ust. Materiały umieszczone w sieci są szybko rozpowszechniane i powszechnie dostępne, a ich usunięcie z serwerów jest często praktycznie niemożliwe. Dla wielu ofiar świadomość, że nikt nie jest w stanie zliczyć, ile osób widziało zdjęcie, ile ma je w swoim posiadaniu i jaki użytek z niego robi, jest nie do zniesienia. Właśnie ta cecha e-napastowania wykorzystywanie wizerunku ofiary i manipulowanie nim przesądza o wyjątkowej szkodliwości zjawiska. W e-napastowaniu używa się na szeroką skalę zdjęć, filmów przedstawiających atakowane osoby nago, w sytuacjach intymnych bądź usytuowane za pomocą mniej lub bardziej zgrabnego fotomontażu w scenie pornograficznej. Wystawienie na widok publiczny ciała budzi w w młodych ludziach, tak jak u ludzi w każdym wieku, wstyd, skrępowanie, zażenowanie, ale dodatkowo uderza w ich poczucie tożsamości. Ciało jest bowiem głównym elementem tożsamości indywidualnej i społecznej młodych ludzi. Nastolatki definiują siebie coraz częściej właśnie poprzez cechy fizyczne, a nie walory umysłu lub ducha. W budowaniu tożsamości młodzi mają tylko ciało, ono ich określa. Wizerunek ciała, to wizerunek osoby. To charakterystyczne dla naszej kultury zjawisko socjologowie nazwali somatyzacją tożsamości. Jego źródeł należałoby szukać przede wszystkim w kulturze popularnej, często ograniczającej dyskurs na temat kobiecości i męskości do obszaru cielesności. To właściwości ciała mówią dziewczynie, czy i na ile realizuje standard kobiecości, to właściwości ciała decydują, czy dziewczyna może liczyć na uznanie i podziw grupy, na sukces towarzyski. Im jej ciało (koniecznie smukłe, seksualnie powabne) otoczone jest większym zachwytem, tym prawdziwszą kobietą staje się ona dla siebie i innych. Kiedy jednak ciało, to jedyne, co dziewczyna miała na określenie siebie, zostaje ośmieszone czy zdegradowane, chwieje się całe jej poczucie wartości. Skoro wizerunek ciała to wizerunek osoby, odebranie wartości ciału oznacza odebranie wartości osobie. 88

9 Różne formy napastowania seksualnego Stalking i cyberstalking. Dowiedz się więcej Stalking to celowe, obsesyjne i uporczywie się powtarzające narzucanie się innej osobie poprzez asystowanie i śledzenie jej, zbieranie informacji o niej, a także poprzez niechciane wizyty, telefony, e. Osoba atakowana czuje się zaszczuta, zastraszona i bezradna, bo działania podejmowane przez stalkera są legalne, a on sam nie stosuje gróźb ani szantażu. Skalę zjawiska trudno rozpoznać. Szacuje się, że w USA rocznie zmaga sie ze stalkingiem 3,4 mln osób, wśród których ludzie w wieku lat stanowią znaczący odsetek. Kobiety prawie 3 razy częściej niż mężczyźni padają ofiarą stalkingu. Między stalkingiem a seksualną przemocą istnieje wyraźny związek. Seksualni agresorzy często i wielokrotnie prześwietlają swoje ofiary, gromadząc o nich wszelke możliwe informacje, śledząc je i kontrolując. Zgodnie z badaniem z 2007 roku 3/4 studentek, które padły ofiarą stalkingu doświadczyło też innych form przemocy. 76% kobiet zamordowanych przez swoich partnerów, eks-partnerów doswiadczyło co najmniej jednego epizodu stalkingu w ciągu 12 miesięcy poprzedzających zabójstwo. Obecnie cyberstalking wypiera stalking tradycyjny. Cyberstalking to uporczywe wykorzystywanie Internetu, poczty elektronicznej, telefonów komórkowych i innych elektronicznych środkow łączności po to, by narzucać się innej osobie i/lub wywołać u niej poczucie zagrożenia. Zgodnie z badaniami EVAW około 90% stalkerów korzysta z elekronicznych środków łączności. Miniaturowe kamery, mikrofony, dyktafony, telefony komórkowe, a także GPS ułatwia sprawcom śledzenie, kontrolowanie i osaczanie wybranych osób. Zdarza się, że stalker działający w cyberprzestrzeni decyduje się na kroki skrajnie szkodliwe, np. kradnie tożsamość ofiary, bądź niszczy jej zawartość komputera. Nierzadko trzeba angażować policję lub inne fachowe siły, aby ustalić, jakie konkretnie urządzenia stalker zainstalował w domu, komputerze lub samochodzie ofiary. Jak pomóc ofiarom stalkingu? Bliscy osoby zagrożonej stalkingiem zwykle oferują proste rady: ignoruj go, zmień numer telefonu, chodź inną trasą do pracy bądź szkoły. Przyjęcie takiej taktyki jest nieskuteczne i niebezpieczne, bo zmusza stalkera, dążącego za wszelką cenę do nawiązania kontaktu i uzyskania jakiejkolwiek reakcji wybranej osoby, do działań agresywnych, nawet zagrażających życiu i zdrowiu. Udzielając pomocy ofierze stalkingu, należy zrobić wszystko, aby zapewnić jej bezpieczeństwo. Warto ustalić, w jakim stopniu naruszona została prywatność oraz jakie przepisy zostały złamane. Wszystkie działania stalkera należy dokumentować. Osoby poszkodowane powinny mieć możliwość swobodnego przedstawienia swojej historii. Trzeba im także uświadomić, że strach, gniew, frustracja, poczucie winy to naturalne reakcja organizmu na traumatyczne przeżycie. 89

10 Część I. Tytuł Psychologowie podkreślają, że osaczanie może przynieść znaczne szkody psychiczne, jeśli nawet sprawca nigdy nie nawiązał bezpośredniego, fizycznego kontaktu z ofiarą. Osoby śledzone i osaczane, opisując swoje doznania, używają takich samych określeń jak ofiary gwałtu, bądź wręcz mówią o emocjonalnym gwałcie. Jak wynika z amerykańkich doświadczeń ofiary stalkingu nierzadko potrzebują długotrwałego psychologicznego wsparcia, by odzyskać kontrolę nad swoim życiem. (Opracowane na podstawie danych przedstawionych na stronach The National Stalking Resource Center, Przemoc w intymnych związkach Przemoc w relacjach intymnych, w bliskich związkach jest poważnym problemem nie tylko wśród ludzi dorosłych. Lektura forów internetowych i listów do redakcji pism młodzieżowych pokazuje, iż przemoc zdarza się wśród chodzących ze sobą nastolatków częściej niż dorośli skłonni byliby przyznać. Skala zjawiska pozostaje właściwie nieznana, ponieważ badań nad agresją i przemocą w bliskich związkach nie prowadzono wśród ludzi poniżej 16 roku życia, przynajmniej w Polsce. Dane o przemocy w relacjach intymnych nastolatków trzeba wyłuskiwać z artykułów prasowych i policyjnych statystyk. Dopiero od niedawna zaczęto pytać młodych ludzi o to, co się dzieje w ich związkach. W Wielkiej Brytanii czasopismo Bliss i organizacja Women s Aid przeprowadziły internetowe badania dziewcząt poniżej 18 roku życia dotyczące ich relacji z partnerami 37. Prawie 25% 14-latek przyznało, że wbrew swej woli było zmuszanych do seksu, a co czwarta 16-latka stwierdziła, że była bita przez swego chłopaka. Ponad połowa 14- i 15-latek stwierdziła, ze ich partner upokarza je w obecności innych. Blisko 50% ankietowanych twierdzi, że zna osoby, których korespondencję, sposób spędzania wolnego czasu itd. kontroluje zazdrosny i podejrzliwy partner. W badaniach nad przemocą w związkach narzeczeńskich prowadzonych w Stanach Zjednoczonych wykazano, że zjawisko to dotyka od 22 do 67% 37 The Guardian, Quarter of 14-year-olds are victim of sexual abuse, report finds,

11 Różne formy napastowania seksualnego par i występuje także w środowisku studentów i uczniów szkół średnich. Badacze populacji uczniów szkół średnich ustalili, że przemoc zatrważająco często przybierala ostre formy, 37 % spośród poszkodowanych otrzymywało ciosy pięścią, a 9% doświadczyło ze strony partnera napaści z użyciem noża lub broni palnej 38. Na podstawie badań można przyjąć, że przemoc w intymnych związkach to pewne kontinuum od przemocy słownej (wyzwiska, groźby, zastraszanie, obrażanie i poniżanie w domu i publicznie), poprzez przemoc psychiczną (szantaż emocjonalny, kontrolowanie, lekceważenie, ignorowanie, izolowanie), aż do przemoc fizyczną, która przybiera formę napaści, ale także w skrajnych przypadkach gwałtu, a nawet morderstwa. Dokładne określenie, jak wielu młodych ludzi doświadcza przemocy w bliskich związkach, jest trudne, ponieważ oni sami definiują to pojęcie w różny sposób. Niektórzy za przemoc uważają wszelkie emocjonalne i psychiczne nadużycia, inni są zdecydowani mówić o przemocy tylko wtedy, gdy dojdzie do użycia siły. Rzetelność i wiarygodność danych jest problematyczna także dlatego, iż pochodzą z relacji własnych osób dotkniętych przemocą i są subiektywne. Wśród nastolatków przemoc nie jest zjawiskiem rozpoznanym i rozumianym. W ramach romantycznej miłości, którą nastolatki często wyznają, oczekiwanie wyłączności (czytaj: izolowanie) i zazdrość (czytaj: kontrola) są oceniane pozytywnie. Nic więc dziwnego, że, jak wynika z amerykańskich badań, 25% nastoletnich ofiar przemocy i 30% sprawców interpretowało emocjonalne nadużycia i fizyczne napaści jako oznaki zainteresowania i gorących uczuć. Dlaczego młodzi stosują przemoc w związkach? Głównie dlatego, że nie umieją sobie radzić z emocjami. Chłopcy i dziewczęta wskazują na trudne emocje rozbudzane przez partnera, takie jak: gniew, zazdrość, frustracja, rozczarowanie jako powód sięgnięcia po przemoc. Dziewczęta powołują się na potrzebę samoobrony, a chłopcy wskazują na potrzebę kontrolowania sytuacji (zachowania partnerki). Zgodnie z tradycyjnym społecznym wzorcem mężczyzna ma dominować nad kobietą. Badania amerykańskie, ale też analiza poszczególnych zda- 38 W. Burcky, N. Reuterman, S. Kopsky, Dating violence among high school students, The School Counselor, 1988, No. 35, s

12 Część I. Tytuł rzeń w innych krajach pokazuje, że mężczyźni czują się zranieni, kiedy doświadczają nieakceptacji, odtrącenia lub kiedy muszą rywalizować o dziewczynę, w ich przekonaniu należącą do nich. Chłopak odtrącony przez dziewczynę przeżywa udręki i katusze. Musi trzymać fason, nosić maskę prawdziwego mężczyzny, czyli mieć spokojną twarz, zimne spojrzenie. Emocjonalna ekspresyjność dostępna dziewczętom nie jest mu dana. Poczucie obcości, niezrozumienia, brak wsparcia intensyfikuje uczucie złości i przekształca je w morderczą furię. Odrzucony przez dziewczynę chłopak uważa, że jego reputacja legla w gruzach. Myśli: Prawdziwego mężczyzny nie można wystawić do wiatru, Prawdziwy mężczyzna nie darowuje zdrady. Chce mieć władzę, chce kontrolować sytuację. Ma zamiar przywrócić zaburzony porządek rzeczy, nawet nożem lub młotkiem. Jak zauważają badacze, rośnie liczba ludzi z zaburzeniami osobowości zdolnych do manipulowania partnerką w dowolny sposób, byle tylko zaspokoić swoje egoistyczne potrzeby. Bedą robić to, na co mają ochotę, bez oglądania się na czyjąś krzywdę tak długo, jak długo będą przekonani, że za ich zachowanie nie spotka ich potępienie i odrzucenie przez środowisko. Chłopcy, jako więksi i silniejsi, są w stanie wyrządzić poważniejsze krzywdy niż dziewczęta. Zdarza się, że obrażenia wymagają medycznej interwencji. Chłopcy, jeśli już staną się ofiarami przemocy, widzą swoją sytuację inaczej niż dziewczęta. Maskują oni swoje przeżycia lub całkowicie się od nich odcinają i twierdzą, że przemoc, z jaką się zetknęli ze strony partnerki, wcale ich nie obeszła. Nie zrobiła żadnego wrażenia i wcale nie zabolała. Dziewczęta znacznie częściej wskazują na emocjonalne cierpienia, strach, wstyd, upokorzenie. W nadanym 24 lutego 2009 roku programie z cyklu Rozmowy w toku emitowanym w TVN-ie, zatytułowanym Co zrobić, kiedy Twój eks nie daje Ci spokoju? młode kobiety opowiadały o swoich przeżyciach z agresywnymi partnerami. Mężczyźni już w trakcie trwania związku byli nielojalni, zazdrośni i gwałtowni, na wieść o zerwaniu przepraszali, przynosili kwiaty, a gdy to nie skutkowało, zapowiadali zemstę. Śledzili swoje partnerki, czatowali, osaczali je, wysyłali SMS-y z groźbami. Zdarzały się pobicia, napaści z użyciem gazu łzawiącego, a nawet kwasu. Dziewczęta w różny sposób radziły sobie z kryzysem. Dla niektórych wcze- 92

13 Różne formy napastowania seksualnego zaufanie zrozumienie i akceptacja, że partner ma swój świat, przyjaciół, zainteresowania rezygnacja z kontroli wyjść, czasu, przyjaciół współodpowiedzialność wspólne podejmowanie decyzji bez narzucania swojej woli obopólna zgoda na seks Związek partnerski otwarta komunikacja mówienie i słuchanie, które nie powoduje strachu, pozwala na otwartość akceptacja dla wad, złych dni równość szacunek słuchanie bez oceniania uznanie opinii partnera za wartościową szanowanie stylu życia akceptacja dla prawa mówienia nie negocjowanie konfliktów szukanie kompromisu bądź rozwiązań satysfakcjonujących obie strony branie pod uwagę pragnień drugiej strony Związek przemocowy niechciane, nieakceptowane zachowania seksualne (komentarze, aluzje, gesty) wściekłość, kiedy partnerka nie ma ochoty na seks Groźby, szantaż emocjonalny zastraszanie wzrokiem, słowami, gestem uzyskiwanie lub wymuszanie działań partnerki przez zmuszanie do seksu groźbą, szantażem poczucie winy, groźby, szantaż Związek przemocowy Machismo wola decydowania o wszystkim bez pytania o opinię, radę, zgodę nieuznanie prawa partnerki do mówienia nie Siła i dominacja Kontrola ubrań, wyglądu, listów, SMS-ów, czasu zazdrość gdy ktoś się uśmiecha do partnera dbanie o własną satysfakcje seksualną popychanie Związek o nierównych relacjach Związek o nierównych relacjach ciągnięcie za włosy Izolowanie krytykowanie rodziny, przyjaciół brak zgody na postkania, zakaz, brak akceptacji dla osobistych zainteresowań klapsy Agresja emocjonalna obwinianie, jeśli coś nie idzie przezywanie, obrażanie, poniżanie w domu i publicznie obojętność lub niechęć wobec tego, co robi lub mówi partner policzkowanie ciosy pięścią kopnięcia 93

14 Część I. Tytuł śniejsze uczucia łączące ją z partnerem ciągle miały jakąś wartość, wchodziły więc w cykl zerwań i powrotów. Inne okazywały więcej determinacji i wytrwałości i np. zwracały się o pomoc do policji. Typy relacji. Dowiedz się więcej Związek partnerski, związek o nierównych relacjach, związek przemocowy Młodzi ludzie często mają trudności z wytyczeniem granicy, poza którą nie ma już mowy o normalnym, zdrowym związku. Rozdzielenie namiętności i pasji, charakterystycznych dla intymnego związku, od agresji i przemocy nie jest dla nich łatwe. Chłopcy często uważają, że demonstracja siły pozwala im zachować władzę i kontrolę w związku. Niektóre dziewczęta z kolei odczytują demonstrację męskiej siły jako dowód na zaangażowanie w związku. Warto zauważyć, że dobry, zdrowy związek charakteryzują cechy łączone zwykle z kobiecością, takie jak: troska i bliskość emocjonalna. Jeśli więc mężczyzna chce stworzyć dobry, satysfakcjonujący związek, warto by poznał i zaakceptował świat wartości kobiecych i nie walczył tak o zachowanie niezależności i samowystarczalności, czyli cech uważanych za esencję męskości. W bliskich związkach tylko chłopcy nakłaniają i przymuszają do seksu. Ale już inne formy przemocy stosują zarówno chłopcy, jak i dziewczęta, co jest zaskakujące i sprzeczne z przeciętnymi odczuciami. Czy źródła i natura tej przemocy są identyczne? Kontekst zachowań przemocowych musi być brany pod uwagę dziewczęta uciekają się do użycia siły nie w ataku, ale w obronie własnej. W większości przypadków agresja kobiet jest powodowana samoobroną i tylko w przypadków kobiety są inicjatorkami (patrz studium przypadku: Ugodziła go nożem w serce. Analiza przypadku Beaty). Trzeba też pamiętać, że chłopcy/młodzi mężczyźni umniejszają, minimalizuja siłę i intensywność przemocy, której się dopuścili. Dziewczęta odwrotnie obwiniają się za użycie siły, nawet jeśli użyły jej w obronie własnej. Kiedy jednak w grę wchodzi przemoc bezpośrednio związana z uprawianiem seksu, odmienność, niesymetryczność w relacjach staje się wyraźnie widoczna, dziewczęta są znacznie częściej ofiarami niż chłopcy. 94

15 Różne formy napastowania seksualnego Ugodziła go nożem w serce Analiza przypadku Beaty 17-letnia Beata spotykała się od jakiegoś czasu z chłopakiem starszym od niej o 9 lat. W pewnym momencie dziewczyna zdała sobie sprawę, że tkwi w tokstycznym związku. Chłopak miał niepohamowany apetyt seksualny, zmuszał ją do zbliżeń, do wypróbowywania wymyślnych technik seksualnych. Na próby zerwania związku odpowiadał groźbami. Beata bała się odwetu, większego nasilenia agresji. Wreszcie doszło do tragedii. W styczniu 2007 r. młodzi spotkali się w mieszkaniu Beaty. Chłopak żądał seksu, doszło do wymuszonego zbliżenia. Na kolejne Beata się nie godziła. Wybuchła kłótnia, dziewczyna chwyciła za nóż i pchnęła napastnika dwa razy. Już pierwszy cios zadany w okolice serca okazał się śmiertelny. O tym, co się zdarzyło, Beata niezwłocznie opowiedziała ojcu, który zgłosił to policji. Biegli psychiatrzy orzekli, że dziewczyna żyła pod presją, napastowana, zastraszana, sfrustrowana. Feralnego dnia wszystkie te emocje znalazły ujście, Beata, chwytając za nóż działała pod wpływem silnego wzburzenia, usprawiedliwionego okolicznościami. Sąd przychylił się do opinii, że była to zbrodnia w afekcie i wymierzył dziewczynie 4 lata więzienia. Historia Beaty pokazuje, że kobiety również decydują się na przemoc. Czynią to zazwyczaj doprowadzone do ostateczności, w geście samoobrony. Sąd rozpatrujący sprawę Beaty, uznał, że udowodnienie znęcania się jest dopuszczalną linią obrony dla maltretowanej dziewczyny. Alkohol a przemoc w bliskich związkach. Dowiedz się więcej Bez wątpienia alkohol towarzyszy wielu aktom przemocy seksualnej, ale to nie znaczy, że jest przyczyną przemocy. Wystarczy przypomnieć, że mnóstwo ludzi konsumuje alkohol, i to nawet w dużych ilościach, a mimo to nie krzywdzi nikogo. Z kolei wielu sprawców przemocy działa bez wpływu alkoholu. Oto w jaki sposób alkohol i przemoc są ze sobą powiązane. Pod wpływem alkoholu człowiek staje się przewrażliwiony i podejrzliwy. Podpity chłopak łatwiej uzna, że jego partnerka go zdradza, rozmawiając lub tańcząc z innym mężczyzną. Na trzeźwo nie dostrzegłby w zdarzeniu niczego niepokojącego. Kiedy jakaś osoba zakłada, że ktoś inny ma wrogie wobec niej zamiary, jest wysoce prawdopodobne, że zachowa się agresywnie, zanim cokolwiek się wydarzy. Alkohol pozbawia hamulców. Mężczyzna, który na trzeźwo panuje nad swoimi emocjami, może nie poradzić sobie ze złością, gniewem, rozczarowaniem, frustracją, będąc pod wpływem alkoholu. 95

16 Część I. Tytuł Pod wpływem alkoholu zmniejsza się samokontrola, niknie obawa przed społecznym potępieniem, odrzuceniem, karą. Zarówno samokontrola, jak i strach stanowią hamulec agresji. Pod wpływem alkoholu rośnie brawura. Pijany mężczyzna chętnie da posłuch zachętom kolegow, by działać śmiało i użyć siły. Podpity mężczyzna może falszywie interpretować zachowania i intencje partnerki dotyczące seksu. Mężczyzna, który w razie oporu partnerki planuje napaść, zachęca ją do picia, aby w ten sposób osłabić jej siły. Gwałt na randce Dziewczęta odczuwają silny lęk przed gwałtem i często mają przed oczami wizję brutalnej napaści seksualnej dokonanej przez obcego mężczyznę. W istocie prawdopodobieństwo, iż zaatakuje je ktoś znajomy, jest znacznie większe. Taki akt seksualny, do którego kobieta jest zmuszona przez partnera, nazywa się dziś gwałtem na randce lub gwałtem przez znajomego. Ten drugi termin, ostatnio celnie przeksztalcony na gwałt przez zaufanie, wydaje się właściwszy. Określenie gwałt na randce zasadnie sugeruje, że do aktu przemocy doszło między ludźmi, których łączy intymna więź. W rzeczywistości coraz więcej gwałtów zdarza się na imprezach, w klubach, dyskotekach i domach, a dopuszczają się ich mężczyźni znani kobiecie, ale nie pozostający z nią w bliskim emocjonalnym związku. Wiele aktywistek organizacji kobiecych twierdzi, iż sformułowanie gwałt na randce banalizuje i pomniejsza problem. Sugeruje, jakby akt seksualnej napaści był mniej krzywdzący i mniej zasługujący na potępienie niż ten będący czynem obcego mężczyzny. Jak wielka jest skala zjawiska gwałtu w relacjach intymnych? Wśród kobiet w wieku od 16 do 24 lat gwałt zdarza się czterokrotnie częściej niż wśrod kobiet w pozostałych grupach wiekowych. Dla młodych kobiet oznacza to, że najbardziej niebezpieczne są lata spędzone w szkole średniej i na studiach. Ostatnie, zakrojone na szeroką skalę badania obejmujące studentow college ów wszystkich typów w USA, wykazały, iż średnio spośród tysiąca studentek 35 padlo ofiarą gwałtu. 90% kobiet, które doświadczy- 96

17 Różne formy napastowania seksualnego ły napaści seksualnej, znało swojego prześladowcę. Sprawcą był kolega z roku, dobry znajomy, chłopak i były chłopak (w tej kolejności) 39. Wywiad Analiza przypadku Helen Mirren Znana brytyjska aktorka Helen Mirren udzieliła wywiadu brytyjskiemu, męskiemu magazynowi GQ, w którym wyznała, że jako młoda dziewczyna kilkakrotnie byla zamykana na klucz w pokoju i zmuszana do seksu wbrew swej woli. Nie zgłosiła tego policji, bo w tamtych czasach gwałt na randce był czymś nie do pomyślenia. W wywiadzie Helen Mirren co prawda podkreśla, że kobieta zawsze ma prawo powiedzieć stop, ale jednocześnie zastrzega: jeśli przedtem poszła do sypialni mężczyzny, zdjęła ubranie i była aktywna seksualnie, to wkraczamy na trudny teren. Nie uważam, żeby można było kogoś postawić przed sądem w takiej sytuacji zakończyła Mirren. Wywiad wywołal szeroką dyskusję. Wiele osób, tak jak Helen Mirren, jest zdania, że gwałt na randce w wielu przypadkach nie powinien być klasyfikowany jako przestępstwo. Inne osoby uznały wyznania aktorki za bardzo szkodliwe. Wskazywały, że pod ich wpływem ofiary przemocy seksualnej ukryją prawdę o przestępstwie. Polskie dane potwierdzają, że również u nas około 80% gwałtów to czyny mężczyzny z otoczenia kobiety. To znaczy, że ofiara spotykała go wcześniej i będzie spotykać nadal, jeśli nie zgłosi przestępstwa policji. A z tym jest problem. Literatura dowodzi, że na ewentualną decyzję o zgłoszeniu gwałtu wpływa wiele czynników. Dziewczęta zazwyczaj milczą. Odbierają zdarzenie jako krzywdę, ale wyrządzoną przez kogoś bliskiego, znanego chłopaka, przyjaciela brata, kolegę. Nie wierzą, że zgłoszenie może uchronić je od dalszej przemocy. Nie chcą wynosić tego na zewnątrz. Nie mają świadomości swoich praw. Nie wiedzą, że to jest przestępstwo, które należy zgłosić policji. Czują wstyd i strach, że zostaną uznane za współwinne, często nie bez podstaw. Oto anonimowe wyznanie z jednego z forów internetowych: (...) ja tam rozumiem te kobiety, które o tym nie mówią, bo się boją. Uważam, że dobrze robią. Lepiej dla nich, by to się tylko tak 39 Publikacja dostępna na stronie internetowej Amerykańskiego Departamentu Stanu. (11 U.S. Departament of Justice, Aquaintance Rape of College Students). 97

18 Część I. Tytuł skończyło. Ja powiedzialam rodzicom, co mnie spotkało, wtedy tata zdjął pas... Do dziś nie wiem, co boli bardziej. W Polsce ujawnienie gwałtu często wywołuje więcej wrogich reakcji otoczenia wobec kobiety niż wobec sprawcy. Nierzadko dziewczęta same obciążają się odpowiedzialnością za gwałt: może za dużo wypiłam, może poszłam tam, gdzie nie powinnam, może go nie dopilnowałam. Dziewczęta nie uznają w napaści, presji, szantażu, ignorowaniu protestów, aktu seksualnej przemocy. Chłopak chce seksu, to jego zbójeckie prawo. Wiele dziewcząt przyjmuje takie zachowanie jako coś normalnego. Z kolei chłopcy nie uważają, że zrobili coś złego. Nastąpiły zakłócenia w komunikacji. Po prostu źle, fałszywie zinterpretowali zachowanie dziewczyny. Słów odmowy nie wzięli na serio. Mężczyzna to zdobywca i słowa nie nie przyjmuje do wiadomości. Chłopcy i mężczyźni muszą zrozumieć, że NIE znaczy NIE, a każde działanie podjęte po tym słowie, wbrew woli kobiety, to przemoc seksualna. Gwałt i napaść seksualna przy użyciu substancji psychoaktywnych Jak wynika z policyjnych statystyk, stale rośnie liczba osób, które odurzone podanymi im bez ich wiedzy i zgody substancjami psychoaktywnymi, doświadczyły przemocy seksualnej. W 2000 roku odnotowano kilkanaście takich zgłoszeń, a w 2005 roku ponad 100. Substancje te, zwane potocznie tabletkami lub koktailami gwałtu, to Rohypnol, GMBH oraz ketamina, opracowane w laboratoriach na potrzeby anestezjologii. Przestępcy (nie tylko seksualni) włączyli je do swoich arsenałów, ponieważ mają one użyteczne dla nich właściwości: szybko działają, powodują dezorientację, oszołomienie, senność. Wymazują tak zwaną pamięć wsteczną, co oznacza, że poszkodowana nie pamięta tego, co działo się po zażyciu leku, ani też tego, co wydarzyło się wcześniej. 98

19 Różne formy napastowania seksualnego Jak wyglądają i jak działają tabletki gwałtu? Rohypnol czyli Flumitrazepan, silny lek nasenny i uspakajający, mają postać tabletek. Nie mają one smaku ani zapachu, doskonale rozpuszczają się w wodzie, dlatego łatwo je dodać do wody lub drinka. Już po 20 minutach od zażycia pojawia się oszołomienie, dezorientacja, wreszcie głęboki sen trwający 7 8 godzin. Wchłonięty do organizmu lek wywołuje osłabienie aktywności psychomotorycznej, rozluźnienie mięśni, niepamięć, jednak efekt nasenny zdecydowanie dominuje. Kolejny lek to GMBH kwas gamma-hydroksymasłowy. Zazwyczaj występuje w postaci białego proszku lub w formie płynnej. Substancja ta jest bezbarwna, bez zapachu, o lekko słonawym smaku, ale np. alkoholowy koktail zaciera ten smak. Cechą działania GMHB jest szybkie przenikanie do krwioobiegu, przez co pierwsze reakcje następują już kilkanaście minut po wchłonięciu. Niewielka dawka powoduje odprężenie, uczucie relaksu przechodzące w euforię, z pobudzeniem seksualnym włącznie. Wyższa dawka szczególnie zmieszana z alkoholem wywołuje zawroty głowy, splątanie i sen trwający od 3 do 5 godzin. Wymienione wyżej leki i substancje nie zamykają listy środków stosowanych przy przestępstwach seksualnych. Analiza postępowań prowadzonych przez policję oraz dokumentów sądowych wykazuje, że w tej grupie przestępstw wykorzystywane są także klasyczne narkotyki. Zaobserwowano np. podawanie marihuany i haszyszu (wykorzystywanie ich właściwości opóźniających), LSD i silnych środków halucynogennych (zerwanie świadomości) oraz psychostymulantów (zwiększenie oczekiwań i potrzeb seksualnych). Gwałt popełniony z wykorzystaniem substancji psychoaktywnych jest podstępny i perfidny. Napastnik rozpoczyna akcję w barze, klubie, dyskotece, na imprezie, w miejscu publicznym pełnym ludzi, które uznawane jest powszechnie za zupełnie bezpieczne, gdzie czujność nie jest konieczna. Ofiara jest kompletnie nieświadoma zagrożenia, nie wie, że przypuszczono na nią atak, bo specyfik użyty do jej obezwladnienia jest ukryty w drinku. Nie podejmuje więc żadnych działań obronnych, do których ucieka się człowiek zaatakowany. Nie krzyczy, nie walczy, nie stara się zapamiętać szczegółów dotyczących osób i miejsc, które ułatwiłyby późniejszą iden- 99

20 Część I. Tytuł tyfikację sprawcy. Jest oszołomiona i bezwolna, poddaje się działaniom sprawcy, widząc w nim, podobnie jak osoby postronne, kogoś, kto niesie pomoc. Kiedy wreszcie po kilku, kilkunastu godzinach ofiara odzyskuje pełną świadomość i zaczyna podejrzewać, że została wykorzystana, nie jest w stanie tego udowodnić. Ofiary pigułek gwałtu przeżywają horror, nie mogąc sobie przypomnieć co się właściwie stało, dręczy je wstyd, poczucie winy, lęk, że zostaną obciążone odpowiedzialnością za to, że piły alkohol, brały narkotyki. Nawet kiedy ofiara przełamie wstyd i niepewność i zgłosi spawę odpowiednim osobom lub instytucjom, niewiele może osiągnąć, ponieważ często napotyka mur obojętności. Dziewczyna relacjonująca pielegniarce swoje podejrzenia, iż została zgwałcona przez kolegę na klasowej imprezie, usłyszała: Ty nic nie wiesz, nie pamiętasz, nie masz dowodów. A chłopak wie jak spędził wieczór i jego koledzy wiedzą. Nie ośmieszaj się. Nie ma o czym gadać!. Normy kulturowe pozwalają na tolerowanie, a w niektórych przypadkach wręcz usprawiedliwiają przemoc w bliskich związkach, a współwiną obarczają ofiarę. Zasada poufności spraw rozgrywających się pomiędzy dwojgiem ludzi sprzyja milczeniu. Wiele nastoletnich dziewcząt i dorosłych kobiet, które stykają się z problemem przemocy w bliskim związku, zupełnie nie wie, jak sobie z tym problemem poradzić, dlatego tak ważne jest, aby o zjawisku mówić glośno. 100