kiedy w Niemczech tworzą wybitni romantycy, tacy jak Goethe, bracia Schlegelowie czy Schiller, w Polsce trwa oświecenie (koniec

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "kiedy w Niemczech tworzą wybitni romantycy, tacy jak Goethe, bracia Schlegelowie czy Schiller, w Polsce trwa oświecenie (koniec"

Wacław Madej
7 lat temu
Przeglądów:

1 "Ballady i romanse" Mickiewicza kiedy w Niemczech tworzą wybitni romantycy, tacy jak Goethe, bracia Schlegelowie czy Schiller, w Polsce trwa oświecenie (koniec XVIII wieku), a później rozpoczyna się epoka rozbiorów; dzieła romantyków docierają co prawda do Polski, jednak z opóźnieniem, i nie zawsze są łatwo dostępne; przyczyną są zabory i związane z nimi trudności dotyczące wymian handlowych, gospodarczych i naukowych; na początku XIX wieku w Polsce ścierają się dwa nurty: oświeceniowy klasycyzm i sentymentalizm; w Wilnie, w którym znajduje się uniwersytet, w 1822 roku rozpoczyna się nowa epoka: romantyzm; to właśnie w tym roku młody, - filmy edukacyjne on-line Strona 1/15

2 dwudziestoczteroletni, oczytany w różnych tekstach, świeżo upieczony student Uniwersytetu Wileńskiego, Adam Mickiewicz wydaje przełomowe dzieło: I tom Poezyj, a w nim przede wszystkim cykl pt. Ballady i romanse Ballady i romanse to pierwszy tomik poetycki tego młodego człowieka, zafascynowanego literaturą; był wcześniej członkiem Towarzystwa Filaretów i Filomatów; studiował teksty oświeceniowe, był uczniem chociażby Jana Śniadeckiego; urzeczony jednak nowymi, romantycznymi pomysłami na życie i na literaturę, wprowadził na polskie salony estetykę, poetykę i filozofię romantyczną; nie - filmy edukacyjne on-line Strona 2/15

3 znaczy to jednak, że zanegował całą naukę oświeceniową Ballady i romanse co ten tytuł może znaczyć? ballada - takich tekstów w literaturze polskiej dotychczas nie było; romans to pewna intryga miłosna, obfitująca w emocjonalne uniesienia; romans oznacza również powieść, opowiadanie, podanie dworskie, zazwyczaj o zakochanych ludziach; jako gatunek literacki znany był od dawna; w Polsce święcił tryumfy głównie pod postacią melodramatycznych utworów sentymentalnych; nigdy wcześniej w literaturze wysokiej nie czerpano na taką skalę poza - filmy edukacyjne on-line Strona 3/15

4 sielankami z tematów niskich, a więc o prostym ludzie; poeta przemieszał swobodnie realizm z fantastyką; pozwolił zatem żyć w utworze zarówno ludziom, jak i zjawom czy duchom; autor mocno zacierał wyraźne granice między rodzajami literackimi; jego ballady zawierały elementy wszystkich rodzajów literackich: epiki, liryki i dramatu; Mickiewicz stworzył cykl ballad, których tematy brał z litewskiej ludowości (z legend czy podań); w tym nowatorskim dla polskiej literatury gatunku zrobił coś, czego dotąd nie stosowano akcja ballady rozgrywała się zwykle na łonie natury; natura ta nie zawsze sprzyja człowiekowi, często bywa groźna, z - filmy edukacyjne on-line Strona 4/15

5 pewnością jest tajemnicza; wszystkie ballady są tajemnicze, owiane zagadką, wszystkie zawierają dość prosty dydaktyzm; ich przesłanie brzmi: nie ma zbrodni bez kary; to wszystko to cechy gatunku zwanego balladą romantyczną gatunku powstałego właśnie w romantyzmie; w poprzednich epokach istniały ścisłe normy i reguły, których należało przestrzegać, by w ogóle móc tworzyć POETYKA NORMATYWANA młody Adam Mickiewicz zbuntował się przeciw takim restrykcyjnym zasadom, które jak stwierdził nie pozwalały mu się rozwijać; chciał twórczej wolności także w literaturze polskiej i sam ją sobie musiał wywalczyć; walkę rozpoczął cyklem - filmy edukacyjne on-line Strona 5/15

6 Ballady i romanse (Romantyczność, Świteź, Świtezianka, To lubię, Lilije); najważniejszym utworem tego tomiku okazała się Romantyczność; klasyfikuje się ją jako balladę programową - dlaczego? utwór ten: łamie reguły klasycznego wiersza, czerpie z kultury ludowej, swobodnie łączy fantastykę z realizmem, zestawia dwa światopoglądy stary, klasyczny i młody, romantyczny; rzecz dzieje się w jakimś miasteczku, na rynku jest poranek, jest więc jasno; tło wydarzeń jest znaczące i w tym utworze, i w innych balladach romantycznych; bohaterowie: - filmy edukacyjne on-line Strona 6/15

7 dziewczyna o imieniu Karusia, starzec-mędrzec, tłum ludzi oraz poeta-narrator; starzec i poeta są osobami z zewnątrz, nie wywodzą się z ludu ; Karusia to młoda dziewczyna, która widzi swojego ukochanego Jasieńka i która nawet z nim rozmawia: Tyżeś to w nocy? to ty, Jasieńku!/ Ach! i po śmierci kocha!/ Tutaj, tutaj, pomaleńku,/ Czasem usłyszy macocha!; Karusia jest jedyną osobą, która go zauważa; chłopak zmarł przed kilkoma laty i nikt inny nie jest w stanie go zobaczyć: Słuchaj, dzieweczko!/ filmy edukacyjne on-line Strona 7/15

8 Ona nie słucha -/ To dzień biały! to miasteczko!/ Przy tobie nie ma żywego ducha./ Co tam wkoło siebie chwytasz?/ Kogo wołasz, z kim się witasz? wokół tej sytuacji ogniskuje się akcja światopoglądowej ballady; Mickiewicz zamieszcza motto z Hamleta Szekspira: Wydaje mi się, że widzę gdzie?/ Przed oczyma duszy mojej ; motto nakierowuje czytelniczkę i czytelnika na trop interpretacyjny; utwór będzie opowiadać o innym widzeniu niż standardowe, wzrokowe, a więc odwoływać się będzie do spraw duchowych, nie zaś - filmy edukacyjne on-line Strona 8/15

9 tylko rozumowych; Karusia, która jest przekonana o obecności w biały dzień swojego zmarłego ukochanego, staje się przedmiotem sporu dwojga ludzi: starca-mędrca i poety-narratora; spór ten okazuje się sporem światopoglądowym w ogóle: starych klasyków z nowymi romantykami ; starzec im nie wierzy, a to z tego względu, że nie widzi Jasieńka; wie, że Jasieniek umarł; ów mądry stary człowiek poznaje świat za pomocą rozumu, empirycznie, a więc poprzez doświadczenie; to, czego nie widać, w jego - filmy edukacyjne on-line Strona 9/15

10 mniemaniu nie istnieje»słuchaj, dzieweczko!«- krzyknie śród zgiełku Starzec, i na lud zawoła:»ufajcie memu oku i szkiełku, Nic tu nie widzę dokoła. Duchy karczemnej tworem gawiedzi, W głupstwa wywarzone kuźni. Dziewczyna duby smalone bredzi, A gmin rozumowi bluźni«. starzec jest więc przedstawicielem obozu starych, czyli klasyków, racjonalistów; za prototyp postaci mędrca uważa się Jędrzeja Śniadeckiego; takiemu widzeniu świata przeciwstawia się narrator, który jest w stanie zrozumieć ból i uczucia Karusi oraz ludu; jest wrażliwy na ludzkie zdarzenia, zwłaszcza na nieszczęśliwą miłość i widzenie pozazmysłowe, bliskie obłędu; ludzie zgromadzeni - filmy edukacyjne on-line Strona 10/15

11 wokół dziewczyny nie są dla niego tylko prostakami, ale współczującymi osobami oni właśnie widzą świat głębiej niż racjonaliści, nie polegają wyłącznie na rozumie; w narratorze można widzieć samego Adama Mickiewicza, który buntuje się przeciw wyłącznie racjonalnemu postrzeganiu świata; przemawia do niego nowy sposób widzenia - romantyczny, nie polegający tylko na rozumie oraz nieufny wobec ustalonych zasad: Dziewczyna czuje, - odpowiadam skromnie -/ A gawiedź wierzy głęboko;/ Czucie i wiara silniej mówi do mnie/ Niż mędrca szkiełko i oko KONTEKST: ballada Król olch (Król elfów) autorstwa J. W. Goethego z roku 1782; utwór ten opowiada o śmierci dziecka z rąk - filmy edukacyjne on-line Strona 11/15

12 króla olch; ciężko chore dziecko jedzie wieczorem przez ciemny las z ojcem na koniu; chłopiec mówi ojcu o tym, że widzi króla olch i że go słyszy; ojciec jednak bierze słowa syna za majaczenie w gorączce; nie wierzy w istnienie tej zjawy; na końcu okazuje się jednak, że dziecko zmarło jeszcze w trakcie jazdy na koniu; tekst pokazuje, że zostało ono zabrane w zaświaty przez tytułowego króla; ten utwór Goethego czerpie z wierzeń ludowych: król elfów był złym duchem, powodującym śmierć Bruno Schulz do St. I. Witkiewicza: Nie wiem, skąd w dzieciństwie dochodzimy do pewnych obrazów o rozstrzygającym dla nas - filmy edukacyjne on-line Strona 12/15

13 znaczeniu. Grają one rolę tych nitek w roztworze, dokoła których krystalizuje się dla nas sens świata. Do tych obrazów należy jeszcze u mnie obraz dziecka niesionego przez ojca przez przestrzenie ogromnej nocy rozmawiającego z ciemnością. Ojciec tuli je, zamyka w ramionach, odgradza od żywiołu, który mówi i mówi, ale dla dziecka ramiona te są przeźroczyste, noc dosięga je w nich i poprzez pieszczoty ojca słyszy ono nieustannie jej straszliwe perswazje. I znękane, pełne fatalizmu, odpowiada na indagacje nocy, z tragiczną - filmy edukacyjne on-line Strona 13/15

14 gotowością, całkiem zaprzedane wielkiemu żywiołowi, od którego nie ma ucieczki. Są treści niejako dla nas przeznaczone, przygotowane, czekające na nas na samym wstępie życia. Tak recypowałem balladę Goethego w wieku ośmiu lat z jej całą metafizyką. Poprzez na wpół zrozumiałą niemczyznę pochwyciłem, przeczułem sens i wstrząśnięty do głębi płakałem, gdy mi ją matka czytała. Bruno Schulz, Mityzacja rzeczywistości: Poezja to są krótkie spięcia sensu między słowami, raptowna regeneracja pierwotnych mitów. Zapominamy o tym, operując potocznym słowem, że są to fragmenty dawnych i wiecznych historyj, że budujemy, jak barbarzyńcy, nasze - filmy edukacyjne on-line Strona 14/15

15 Powered by TCPDF ( Ściąga eksperta domy z ułamków rzeźb i posągów bogów. Najtrzeźwiejsze nasze pojęcia i określenia są dalekimi pochodnymi mitów i dawnych historyj. Nie ma ani okruszyny wśród naszych idei, która by nie pochodziła z mitologii nie była przeobrażoną, okaleczoną, przeistoczoną mitologią. - filmy edukacyjne on-line Strona 15/15

Podobne dokumenty

wydarzeniach w utworze epickim opowiada narrator; jego relacja ma najczęściej charakter zobiektywizowany i cechuje ją

Charakterystyka trzech rodzajów literackich Cechy charakterystyczne epiki wydarzeniach w utworze epickim opowiada narrator; jego relacja ma najczęściej charakter zobiektywizowany i cechuje ją chłodny dystans;