Sprawozdanie z realizacji w latach Wojewódzkiego Programu Opieki nad Zabytkami w Województwie Podkarpackim na lata

Transkrypt

1 ZARZĄD WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO Sprawozdanie z realizacji w latach Wojewódzkiego Programu Opieki nad Zabytkami w Województwie Podkarpackim na lata S t r o n a URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO W RZESZOWIE DEPARTAMENT KULTURY I OCHRONY DZIEDZICTWA NARODOWEGO 2012

2 SPIS TREŚCI WPROWADZENIE... 3 ROZDZIAŁ I. REALIZACJA PROGRAMOWYCH KIERUNKÓW DZIAŁAŃ W ZAKRESIE OPIEKI NAD ZABYTKAMI W LATACH ROZDZIAŁ II. ANALIZA PRZEPROWADZONYCH DZIAŁAŃ NA RZECZ OCHRONY ZABYTKÓW W UJĘCIU ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA Organizacja i finansowanie wojewódzkich instytucji kultury Dotacje z budżetu Województwa Podkarpackiego prac remontowych i konserwatorskich przy obiektach wpisanych do rejestru zabytków Finansowanie w ramach budżetów gmin i powiatów Finansowanie zadań z zakresu konserwacji zabytków przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego Działania Podkarpackiego Konserwatora Zabytków w zakresie ochrony zabytków w latach Projekty realizowane w ramach Funduszy Europejskich Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko ZAKOŃCZENIE BIBLIOGRAFIA S t r o n a

3 WPROWADZENIE Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami w Województwie Podkarpackim na lata został przyjęty Uchwałą Sejmiku Województwa Podkarpackiego Nr XLIV/845/10 z dnia 29 marca 2010 roku. Obowiązek sporządzania czteroletnich wojewódzkich programów opieki nad zabytkami nakłada na samorządy Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Przy opracowaniu Programu wzięto pod uwagę zadania samorządu województwa wynikające z Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa oraz Ustawy z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach, jak również zapisy krajowych dokumentów programowych Tez do opracowania krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami oraz Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami w Województwie Podkarpackim stanowi rozwinięcie zapisów Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata oraz Strategii Rozwoju Turystyki dla województwa podkarpackiego na lata Program uzyskał pozytywną opinię Podkarpackiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. W świetle powyższych dokumentów i zawartych w nich wytycznych formalnoprawnych w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, w Wojewódzkim Programie Opieki nad Zabytkami określone zostały następujące priorytetowe kierunki w zakresie regionalnej polityki opieki nad zabytkami: I. Ochrona i świadome kształtowanie krajobrazu kulturowego II. III. 3 S t r o n a Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społecznogospodarczego województwa Badanie i dokumentacja dziedzictwa kulturowego oraz promocja i edukacja służąca budowaniu tożsamości. Program określa również instrumenty wdrażania bezpośredniego i pośredniego oddziaływania oraz źródła jego finansowania. Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami wykazuje zadania przewidziane do realizacji w dziedzinie ochrony dziedzictwa kulturowego na terenie województwa podkarpackiego. Niniejsze sprawozdanie obejmujące lata jest pierwszym podsumowaniem wdrażania czteroletniego Programu. Prezentuje działalność samorządu wojewódzkiego, jednostek samorządu terytorialnego na terenie województwa oraz innych podmiotów. Podstawowym źródłem informacji na temat podjętych działań w ochronie zabytków były dane z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, materiały Podkarpackiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz badania przeprowadzone w drodze ankiet przesłanych do powiatów i gmin województwa podkarpackiego. Sprawozdanie niniejsze rozpoczyna rozdział dotyczący realizacji programowych kierunków działań w zakresie opieki nad zabytkami. Rozdział ten traktuje o działalności samorządu województwa podkarpackiego oraz innych jednostek samorządu terytorialnego na terenie województwa w zakresie ochrony dziedzictwa narodowego. Przedstawione zostały w tym rozdziale przeprowadzone w latach działania związane z procedurą wpisu nowych obiektów zabytkowych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO oraz na listę

4 pomników historii. Kolejne zadania z zakresu opieki nad zabytkami, opisane w rozdziale pierwszym to promocja i edukacja. Dużo miejsca zostało poświęcone obchodom Europejskich Dni Dziedzictwa oraz współpracy transgranicznej, prowadzonej przez instytucje kultury województwa. Szeroko zostały też opisane wyniki badania ankietowego, przeprowadzonego wśród gmin i powiatów z terenu województwa podkarpackiego. Następny rozdział przedstawia analizę przeprowadzonych działań w latach w ujęciu źródeł finansowania. Poszczególne podrozdziały dotyczą realizacji zadań i ich finansowania w poszczególnych instytucjach. Rozgraniczono tutaj samorząd szczebla wojewódzkiego, powiatowego i gminnego, opisano szczegółowo działania Podkarpackiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Ostatni podrozdział dotyczy dofinansowania zadań związanych z ochroną zabytków z programów europejskich (Program Rozwoju Obszarów Wiejskich, Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego, Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko). 4 S t r o n a

5 ROZDZIAŁ I. REALIZACJA PROGRAMOWYCH KIERUNKÓW DZIAŁAŃ W ZAKRESIE OPIEKI NAD ZABYTKAMI W LATACH Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami na lata w Województwie Podkarpackim przewiduje realizację 16 działań w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, przypisanych do 3 priorytetów: Priorytet I Ochrona i świadome kształtowanie krajobrazu kulturowego Kierunki działań: 1. Tworzenie parków kulturowych jako forma ochrony krajobrazu kulturowego 2. Ochrona i opieka nad zabytkami w strategiach rozwoju i planach zagospodarowania przestrzennego 3. Integracja ochrony zabytków z ochroną przyrody 4. Rewaloryzacja i rewitalizacja układów urbanistycznych 5. Ochrona układów ruralistycznych Priorytet II Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społecznogospodarczego województwa Kierunki działań: 1. Ochrona obiektów zabytkowych o szczególnej wartości, wpisanych oraz predysponowanych do wpisania na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO oraz Listę Pomników Historii 2. Zahamowanie procesu degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania 3. Program ochrony zabytkowych zespołów dworsko-parkowych 4. Program ochrony zabytków poprzemysłowych i zabytków techniki 5. Ochrona archeologicznego dziedzictwa kulturowego 6. Opieka nad zabytkami ruchomymi 7. Podejmowanie działań umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami Priorytet III Badanie i dokumentacja dziedzictwa kulturowego oraz promocja i edukacja służąca budowaniu tożsamości Kierunki działań: 1. Rozpoznanie i dokumentowanie zasobu zabytków oraz przetwarzanie informacji o zabytkach 5 S t r o n a

6 2. Działania szkoleniowe oraz edukacja i promocja wiedzy o dziedzictwie kulturowym regionu 3. Ochrona kultury ludowej (w tym wartości niematerialnych) 4. Tematyczne szlaki turystyczne Założenia programowe przewidują zapobieganie degradacji zabytków przy wykorzystaniu konkretnych metod, wiele uwagi poświęcono również ochronie wartości niematerialnych oraz promocji i edukacji w tym zakresie. Do realizacji tych zadań przewidziano źródła finansowania w postaci budżetów państwa i samorządów terytorialnych, funduszy europejskich oraz źródeł prywatnych. W okresie sprawozdawczym został opracowany i złożonych wniosek wpisu na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO zbiorowego obiektu pod nazwą Drewniane Cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat. Jest to wniosek transgraniczny, złożony wspólnie przez Polskę i Ukrainę. Po pomyślnej realizacji dalszej procedury, obiekt zostanie wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. W skład obiektu wchodzi 8 cerkwi położonych po polskiej stronie: 4 na terenie województwa małopolskiego (Brunary Wyżnie, Kwiatoń, Owczary, Powroźnik) i 4 na terenie województwa podkarpackiego (Chotyniec, Radruż, Smolnik, Turzańsk). Cerkiew greckokatolicka p.w. Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy w Chotyńcu prawdopodobnie powstała w 1600 roku, jednak pierwsza wzmianka o cerkwi w Chotyńcu pochodzi z 1515 r. Pierwszym archiwalnie potwierdzonym dokumentem, który dotyczy bezpośrednio cerkwi jest przywilej Michała Korybuta Wiśniowieckiego, który ofiarował obszar pola z przeznaczeniem na remont owej cerkwi. Świątynia z biegiem lat przechodziła w różne ręce, ulegała wielu przekształceniom i przebudowom, w związku z czym jej pierwotnego wyglądu możemy się jedynie domyślać. W 1947 roku cerkiew przejęła parafia rzymskokatolicka. Dopiero w 1989 r. na nowo świątynia w Chotyńcu stała się własnością Kościoła Greckokatolickiego. Cerkiew chotyniecka jest jedną z najstarszych drewnianych świątyń obrządku greckokatolickiego w Polsce. 6 S t r o n a Cerkiew w Chotyńcu (źródło: wikipedia.org)

7 Szesnastowieczna cerkiew p.w. św. Paraskewii w Radrużu to prawdopodobnie najstarsza i najlepiej zachowana cerkiew w Polsce. Świątynię ufundował w 1583 starosta lubaczowski Jan Płaza herbu Topór. W latach późniejszych wyposażano cerkiew w polichromię, mensy boczne ołtarza, pięknej ambony i chrzcielnicy. Znaczne części polichromii z 1648 roku zachowały się po dziś dzień. Cerkiew ma typowy trójdzielny układ tj. babiniec, nawa i prezbiterium, zbudowane na jednej osi. Otoczona jest solidnym murem zbudowanym z wapiennych ciosów. Wapień w Radrużu nie znalazł się przypadkowo 17 milionów lat temu na tym miejscu była rafa koralowa morza mioceńskiego, która pozostawiła po sobie tą skałę. Uwagę zwiedzających przykuwa potężny otwór pomiędzy nawą a prezbiterium. Zupełnie niedawno odkryto jego przeznaczenie. Cerkiew zwiedzała grupa studentów, jedna ze studentek zaintonowała pieśń, jej śpiew niósł się daleko poza świątynię. Otwór w ścianie okazał się pudłem rezonansowym. Cerkiew w Radrużu (źródło: wikipedia.org) Greckokatolicka cerkiew p.w. św. Michała Archanioła w Smolniku n. Sanem (obecnie rzymskokatolicki kościół filialny p.w. Wniebowzięcia NMP) została zbudowana w 1791 roku na miejscu wcześniejszych świątyń. Jest to jedyna zachowana w Bieszczadach i jedna z trzech zachowanych w Polsce cerkwi typu bojkowskiego. Jest obiektem trójdzielnym, wszystkie części zbudowane są na planie kwadratu z tym, że nawa jest większa od babińca i prezbiterium. Wnętrze cerkwi zdobi polichromia z XVIII wieku oraz pochodzącym z 1748 roku obrazem Wniebowzięcia Bogarodzicy. W świątyni były jeszcze dwie ikony: Zaśnięcie Marii Panny z 1547 r. oraz Matka Boska Hodegetria obecnie obydwie ikony znajdują się w Muzeum Sztuki Ukraińskiej we Lwowie. Cerkiew prawosławna (dawniej grekokatolicka) p.w. św. Michała Archanioła w Turzańsku wybudowana została w latach w miejscu świątyni pochodzącej z roku Jest to cerkiew drewniana trójdzielna, wzniesiona na planie krzyża. Wszystkie pomieszczenia są jednakowej wysokości. Od północy i południa znajdują się zakrystie. 7 S t r o n a

8 Zwieńczeniem są trzy baniaste wieżyczki na sygnaturkę z pozornymi latarniami, makowiczkami i kutymi krzyżami. Wnętrze świątyni zdobi ikonostas pochodzący z początku XIX wieku, część ikon po kradzieży została zastąpiona kopiami. Przed cerkwią wznosi się trójkondygnacyjna, największa w polskich Karpatach drewniana dzwonnica z 1817 r. Z uzyskanych informacji wynika, że w latach wyżej opisane cerkwie otrzymały dotacje z budżetów: Województwa Podkarpackiego, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Podkarpackiego Konserwatora Zabytków, na łączną sumę ,38 zł. Inną formą ochrony zabytków jest uznanie zabytku za pomnik historii. Ta forma ochrony zabytków zobowiązuje do dbałości o tereny i obiekty m.in. poprzez stosowanie specjalnych oznaczeń na mapach, odniesień w różnego rodzaju opracowaniach, co istotne, jest mocnym atutem w zdobywaniu środków na ich ochronę. W województwie podkarpackim tym tytułem uhonorowano do tej pory Klasztor Ojców Bernardynów w Leżajsku oraz Zespół Zamkowy w Łańcucie. Jak wynika z informacji ujętych w ankietach, dwa podmioty (2,24% ankietowanych) podjęły starania o wpis na listę pomników historii kolejnych dwóch zabytków z terenu województwa: 1. Zespół Zamkowo Parkowy w Baranowie Sandomierskim (wnioskodawca: Agencja Rozwoju Przemysłu w Warszawie Oddział w Baranowie Sandomierskim) Otoczony pięknym parkiem, wraz z przyległym Hotelem Zamkowym, urzekająco wpisuje się w pejzaż nadwiślańskich równin. Jest to dawna siedziba rodu Leszczyńskich nazywana też "Małym Wawelem". 2. Zespół Cerkiewny w Radrużu (wnioskodawca: Starostwo Powiatowe w Lubaczowie) Najładniejszy i najcenniejszy zespół cerkiewny w Polsce. Składa się z drewnianej cerkwi z 1583 r., drewnianej dzwonnicy z przełomu XVI/XVII w. oraz kamiennego domu diaka z XVII w. Obiekt jest również nominowany do wpisu na listę UNESCO. Promocja i edukacja mają duże znaczenie dla ochrony dziedzictwa narodowego. Z nadesłanych przez samorządy terytorialne materiałów wynika, że 33,70% ankietowanych podejmuje działania edukacyjne, mające na celu popularyzację dziedzictwa kulturowego poprzez organizację konferencji, warsztatów, festynów tematycznych, połączonych z prezentacją potraw i wyrobów regionalnych, mających na celu przybliżenie i promocję lokalnych obyczajów i tradycji. Takie działania umacniają poczucie własnej wartości, uczą szacunku i odpowiedzialności. Przykładowo w Gminie Grodzisko Dolne rokrocznie w pierwszą niedzielę po Wielkanocy organizowana jest Ogólnopolska Parada Straży Wielkanocnych Turki. To właśnie w Grodzisku w 1993 r. zrodził się pomysł zebrania i zaprezentowania w jednym miejscu i czasie wszystkich straży grobowych tzw. "Turków" z terenu Podkarpacia. W ramach działań promocyjno-edukacyjnych, Urząd Miasta w Brzozowie zorganizował w 2010 i 2011 roku Międzynarodowe Konferencje Historyczne z udziałem naukowców ze Słowacji i Ukrainy. Wydano także publikacje promocyjne albumy: W blasku Kolegiaty i Ziemia Brzozowska oraz Przysietczanie czteropłytowy album kapeli ludowej z okazji 15-lecia działalności. Z kolei Urząd Miejski w Lubaczowie prowadził 8 S t r o n a

9 lekcje biblioteczne i konkursy wiedzy historycznej o regionie. Cyklicznie wydawany jest również Rocznik Lubaczowski, który m.in. porusza tematykę związaną z lokalnym dziedzictwem kulturowym. Jednym z istotnych elementów promocji i edukacji w zakresie dziedzictwa kulturowego są obchody Europejskich Dni Dziedzictwa, w których województwo podkarpackie uczestniczy od 2004 r. Koordynatorem obchodów jest Narodowy Instytut Dziedzictwa, zaś organizatorem na terenie województwa podkarpackiego Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego. EDD to największy w Europie projekt społeczny i edukacyjny, najważniejsze święto zabytków kultury Starego Kontynentu. Ich idea narodziła się 3 października 1985 r. w Granadzie w Hiszpanii podczas II Konferencji Rady Europy, na której minister kultury Francji zaproponował zorganizowanie w całej Europie zainicjowanych we Francji w 1984 r. Dni Otwartych Zabytków. Głównym celem Europejskich Dni Dziedzictwa jest promowanie regionalnego dziedzictwa kulturowego oraz przypominanie o wspólnych korzeniach kultury europejskiej. Imprezy skierowane są do bardzo szerokiej i różnorodnej grupy odbiorców, co nadaje im wymiar uniwersalny. W latach podczas obu edycji Europejskich Dni Dziedzictwa na terenie województwa podkarpackiego łącznie odbyło się 25 wydarzeń kulturalnych o charakterze otwartym. Tematem przewodnim EDD w 2010 r. było motto Od pomysłu do przemysłu. Rok później EDD odbywały się pod hasłem Kamienie milowe. W 2010 r. położono nacisk na zainteresowanie obiektami przemysłowymi, fabrykami, warsztatami rzemieślniczymi oraz wszelkimi zabytkami techniki, które często są niedoceniane i niszczone. Chodziło o zwrócenie uwagi na architekturę przemysłową, pokazanie polskiej myśli technicznej, dzieł polskich wynalazców i projektantów, przykładów oryginalnego wzornictwa, a także przypomnienie ginących zawodów oraz obecnie często już zapomnianych tradycji, świąt i obrzędów związanych z działalnością produkcyjną. W województwie podkarpackim pod hasłem Od pomysłu do przemysłu odbyło się 12 imprez, w głównej mierze zorganizowanych przez wojewódzkie instytucje kultury. Szczególnie ciekawą propozycją prezentacji tradycji przemysłowych regionu okazała się promocja związanych z Przemyślem unikalnych tradycji rzemieślniczych: ludwisarstwa i fajkarstwa zorganizowana przez Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej w Przemyślu oraz impreza plenerowa Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej pt. Fizyka na chłopski rozum. Uczestnicy EDD w 2010 r. mogli również bezpłatnie zwiedzić Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego im. Ignacego Łukasiewicza w Bóbrce i zobaczyć nową ekspozycję dotyczącą wydobycia i wykorzystania gazu ziemnego oraz projekcje filmów o tematyce naftowej. W Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku z okazji EDD uruchomiono urządzenia kieratowe służące do pompowania ropy z odwiertów oraz młyn wodny pochodzący z ok r., a w Stalowej Woli otwarto wystawę pt. Centralny Okręg Przemysłowy dla przyszłości. Ludzie przemysł architektura. W 2011 r. w obchody EDD pod hasłem Kamienie milowe w województwie podkarpackim włączyło się 13 podmiotów, w tym jedna organizacja pozarządowa. Temat ten miał zwrócić uwagę na wkład Rzeczypospolitej w rozwój Europy na przestrzeni dziejów. 9 S t r o n a

10 Kamienie milowe, takie jak Zjazd Gnieźnieński, Konfederacja Warszawska, Odsiecz Wiedeńska czy Konstytucja 3 Maja, są bowiem polskimi cegiełkami w budowaniu wspólnej Europy. W wydaniu lokalnym chodziło o stworzenie jak najszerszej i jak najbardziej zróżnicowanej definicji "kamienia milowego", którym bez wątpienia są np.: nadanie praw miejskich, lokacja miejscowości, zmiany administracyjne, itp. Organizatorzy z województwa podkarpackiego wykazali się dużą pomysłowością w poszukiwaniu lokalnych kamieni milowych. Liczne imprezy obywające się w dwa kolejne wrześniowe weekendy promowały te aspekty rodzimego dziedzictwa, które decydują o naszej odrębności, bądź są istotnym wkładem w rozwój cywilizowanej Europy. Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego im. Ignacego Łukasiewicza w Bóbrce wraz z Teatrem im. W. Siemaszkowej zaproponowało premierę multimedialnego spektaklu teatralno-filmowego pt. Żar w reżyserii Czesława Sieńko, poświęconego postaci Ignacego Łukasiewicza. Muzeum Etnograficzne im. F. Kotuli w Rzeszowie zaprezentowało program pt. Europa w oczach kartografów i artystów. Tematyka wybrana przez Muzeum nawiązywała do charakterystycznego zjawiska kulturowego dla całej Europy w XVI, XVII, XVIII i XIX wieku, którym była łatwość, a zarazem potrzeba przenoszenia się z miejsca na miejsce. Zwiedzający mogli obejrzeć wystawę grafik pt. Ludzie gościńca, której towarzyszył wykład dra Piotra Grochowskiego z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu pt. Dziady. Rzecz o wędrownych żebrakach i ich pieśniach. Dla dzieci i młodzieży szkolnej zorganizowano konkurs plastycznofotograficzny pt. Zapomniane drogi, mosty i przeprawy. Natomiast Opactwo Sióstr Benedyktynek w ramach obchodów 400-lecia Jarosławskiego Opactwa zaprosiło m.in. na dwudniowy Jarmark Benedyktyński. Z kolei Wydział Kultury, Sportu i Turystyki Urzędu Miasta Rzeszowa zaproponował wydarzenie pt. Źródła Pamięci. Grotowski Kantor Szajna, które stało się pretekstem do opowieści o trzech ważnych postaciach światowej kultury związanych z województwem podkarpackim: Jerzym Grotowskim, Tadeuszu Kantorze i Józefie Szajnie. Finansowanie wydarzeń i imprez kulturalnych w ramach Europejskich Dni Dziedzictwa muzea Muzeum-Zamek w Łańcucie Muzeum Okręgowe w Rzeszowie Muzeum Podkarpackie w Krośnie Muzeum Rok Kwota w zł Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej w Przemyślu , , , , , , ,00 10 S t r o n a

11 Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku Łącznie: , , , , ,00 W latach muzea Województwa Podkarpackiego na realizację zadań związanych z obchodami Europejskich Dni Dziedzictwa łącznie wydatkowały kwotę prawie 63 tys. złotych. Kierunki działań w zakresie edukacji i promocji wiedzy o dziedzictwie kulturowym regionu, określone w Wojewódzkim Programie Opieki nad Zabytkami w Województwie Podkarpackim, przewidują współpracę transgraniczną z instytucjami na Słowacji i Ukrainie. W latach wojewódzkie instytucje kultury taką współpracę prowadziły były to wydarzenia jednorazowe, bądź kontynuacja wcześniej rozpoczętych projektów. Dla przykładu w roku 2010 w Teatrze im. Wandy Siamaszkowej zorganizowana została wystawa haftów ukraińskich Wszechświat Ukrainy. Z kolei zespoły artystyczne Wojewódzkiego Domu Kultury w Rzeszowie występowały na Słowacji (Zespół Pieśni i Tańca Bandoska podczas X Festiwalu Twórczości Artystycznej Dzieci i Młodzieży w Michalovcach) i na Ukrainie (Chór Kameralny i Męski Collegium Musicum w Katedrze Polskiej we Lwowie). Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie utrzymuje kontakty z bibliotekami i instytucjami na Ukrainie. W latach realizowano trzy projekty, które opierały się na współpracy WiMBP w Rzeszowie z Narodową Naukową Biblioteką Ukrainy im. W. Stefanyka we Lwowie. W 2010 r. realizowano projekt pod nazwą System informacji o kulturze Galicji Środkowej. Projekt został dofinansowany ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Mecenat. W czerwcu 2010 r. miała miejsce kwerenda zbiorów Lwowskiej Biblioteki Naukowej im. Stefanyka przeprowadzona przez pracowników WiMBP w Rzeszowie. Podczas kwerendy zostały wybrane do skanowania 32 tytuły prasowe opublikowane w XIX i na początku XX wieku, m.in. we Lwowie, Drohobyczu, Stryju, Samborze, Rawie Ruskiej, Borysławiu, Sokalu i Żółkwi. W ramach zadania zlecono digitalizację wybranych podczas kwerendy czasopism lwowskich, które po zeskanowaniu zostały opracowane i wprowadzone do zasobu Podkarpackiej Biblioteki Cyfrowej. W ramach projektu w placówkach WiMBP w Rzeszowie zorganizowano cykl spotkań autorskich z pisarzami, historykami i dziennikarzami pod nazwą Gawędy galicyjskie. Ponadto w dniach sierpnia 2010 r. WiMBP włączyła się w organizację Barw Ukrainy festiwalu kultury ukraińskiej. Muzeum Okręgowe w Rzeszowie corocznie organizuje Międzynarodową Konferencję Sprawozdawczą pn. Badania archeologiczne prowadzone na terenie południowo-wschodniej 11 S t r o n a

12 Polski, zachodniej Ukrainy i północnej Słowacji. W konferencji uczestniczą przedstawiciele placówek muzealnych z Ukrainy, Słowacji, Białorusi i Niemiec. Szeroką współpracę z instytucjami na Ukrainie prowadzi Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej w Przemyślu. Wśród placówek na Ukrainie można wymienić: Muzeum Juliusza Słowackiego w Krzemieńcu, Towarzystwo Odrodzenia Kultury Polskiej im. Juliusza Słowackiego w Krzemieńcu, rzymsko-katolicka w Krzemieńcu, Grupa Gładuszczyk", Grupa Palitra" w Krzemieńcu, Instytut Pedagogiczny im. Tarasa Szewczenki w Krzemieńcu, Muzeum Józefa Conrada Korzeniowskiego w Berdyczowie; muzea lwowskie: Muzeum Religii, Muzeum Historyczne, Lwowska Galeria Sztuki, Muzeum Etnografii i Przemysłu Artystycznego, Federacja Towarzystw Kultury Polskiej na Ukrainie Lwowskie Spotkania", Polskie Radio Lwów", "Gazeta Lwowska", Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie, oraz grupa Skrzydła" działająca przy Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych, Ambasada RP w Kijowie, Konsulat Generalny RP we Lwowie Konsulat RP w Łucku. W roku 2010 Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej było organizatorem następujących wydarzeń artystycznych w zakresie współpracy z Ukrainą: Międzynarodowa Sesja Naukowa Dialog Dwóch Kultur. Spotkanie muzealników, naukowców i artystów polskich i ukraińskich. Impreza pod patronatem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP i Ukrainy współorganizowana przez Konsulat Generalny RP we Lwowie, a finansowana przez Senat RP za pośrednictwem fundacji Pomoc Polakom na Wschodzie, w Muzeum Juliusza Słowackiego w Krzemieńcu; Przemyskie impresje Natalki Sobkowicz wystawa prac plastycznych ukraińskiej malarki z Tarnopola w MNZP we współpracy z artystką w ramach Dialogu Dwóch Kultur; Międzynarodowa Sesja Naukowa Dziedzictwo kultury polskiej pogranicza polskoukraińskiego w Muzeum Narodowym Ziemi Przemyskiej w Przemyślu i w Zjednoczeniu Nauczycieli Polskich na Ukrainie w Drohobyczu w dniach września 2010, w ramach wniosku operacyjnego finansowanego przez MKiDN. Muzeum Podkarpackie w Krośnie w 2010 r. prowadziło współpracę międzynarodową ze Słowacją, Węgrami, Niemcami, Czechami, Ukrainą, Rumunią. Współpraca dotyczyła organizacji wystaw, badań naukowych, wymiany literatury fachowej i doświadczeń w zakresie muzealnictwa. Współpracowano z Muzeami w Bardejovie, Levoczy, Starej Lubovni, Košicach, Hanušovcach, z Instytutem Archeologii Słowackiej Akademii Nauk w Košicach i Nitrze. Wspólnie z Muzeum w Hanušovcach (Słowacja) przygotowano projekt Dziedzictwo archeologiczne regionów szansą na rozwój turystyki, w ramach Europejskiego Funduszu Regionalnego, Program Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska Republika Słowacka , który znalazł się na liście rezerwowej do finansowania. Z naukowcami słowackimi i węgierskimi Muzeum Podkarpackie konsultowało wiele zagadnień związanych z realizacją Skansenu Archeologicznego Karpacka Troja w Trzcinicy (PhDr L. Oleksa, PhDr D. Gašaj, prof. PhDr V. Furmanek). Skansen w Trzcinicy odwiedzili w ramach konsultacji archeolodzy z Instytutu Archeologii Słowackiej Akademii Nauk w Nitrze i Koszycach. W międzynarodowej konferencji naukowej Transkarpackie 12 S t r o n a

13 kontakty kulturowe w okresie lateńskim, rzymskim i wczesnym średniowieczu wzięli udział naukowcy z Polski, Słowacji i Ukrainy. Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku prowadziło współpracę i wymianę z instytucjami na Słowacji, Ukrainie i Węgrzech oraz z muzeami i instytucjami Europy zachodniej. Muzeum posiada podpisane umowy dwustronne o wymianie muzealnej, kulturalnej i pracowniczej z następującymi muzeami na Słowacji i Ukrainie: 1. Muzeum Bojkiwszczyna w Samborze (Ukraina) 2. Muzeum im. Kobryńskiego w Kołomyi (Ukraina), 3. Muzeum Kultury Ludowej w Użhorodzie (Ukraina), 4. Muzeum Architektury ta Pobutu Szewczenkowyj Haj we Lwowie (skansen), 5. Muzeum w Bardejovie (Słowacja), 6. Muzeum Ukraińskiej Kultury w Svidniku (Słowacja). W ramach tej współpracy prowadzone są konsultacje naukowe z zakresu budownictwa drewnianego i archeologii, wymiana doświadczeń i wzajemna pomoc merytoryczna w realizacji zamierzeń naukowych, wspólne uczestnictwo w sesjach naukowych, wymiana wydawnictw naukowych, prowadzone są wspólne objazdy terenowe z pracownikami lwowskiego skansenu. W plenerowych imprezach folklorystycznych Jarmark Folklorystyczny i EUROFOLK Folkowe Pożegnanie Lata uczestniczyły zespoły z Ukrainy, Słowacji, Czech i Węgier. Z partnerami słowackimi realizowany był projekt Kultura bez granic wykorzystanie potencjału muzealnego w rozwoju ruchu turystycznego. Muzeum Zamek w Łańcucie prowadzi wspólnie z Parkiem Dendrologicznym Zofiówka Ukraińskiej Akademii Nauk cykliczny, międzynarodowy program badawczy Zabytkowe parki i ogrody jako element dziedzictwa kulturowego i ośrodki badań dendrologicznych, obejmujący zagadnienia: historia i ochrona zabytkowych założeń parkowych i ogrodowych, introdukcja i aklimatyzacja roślin, ekologia i biologia roślin, ochrona roślin i zachowanie biologicznych gatunków, dekoracyjne rozsadniki, architektura krajobrazowa i parkoznawstwo, współczesne funkcjonowanie zabytkowych parków wraz z ich działalnością ekonomiczną i obsługą turystów. Ponadto Muzeum prowadzi współpracę naukową w zakresie badań sztuki cerkiewnej i konserwacji zabytków z Naukowo- Badawczym Instytutem Konserwatorskim we Lwowie, Muzeum Narodowym w Lwowie, Muzeum Archidiecezji Lwowskiej, Muzeum Sofia Kijowska oraz muzeami słowackimi: w Bardejovie, Svidniku i Starej Lubowni. W zakresie badań malarstwa tablicowego Muzeum współpracuje z placówkami muzealnymi i naukowymi w Ukrainie, Słowacji, Węgrzech, Niemczech, Grecji i Kanadzie. W dniach listopada 2010 r. w Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu odbyły się główne obchody jubileuszowe z okazji 50-lecia Muzeum i 100. rocznicy śmierci Marii Konopnickiej miały one zasięg międzynarodowy. Otwarto wystawę pt. Artyści Lwowa, zorganizowaną dla podkreślenia ścisłego związku Marii Konopnickiej ze Lwowem. Ekspozycja przedstawiała prace Ludmiły Witkowskiej oraz Orysi Capiw i Hanny Capiw wykonane do utworów Marii Konopnickiej. Równolegle odbyła się Międzynarodowa 13 S t r o n a

14 Konferencja Naukowa, zorganizowana z okazji 100. rocznicy śmierci Marii Konopnickiej. Wzięli w niej udział znani badacze twórczości pisarki z kilkunastu ośrodków akademickich z Polski, Czech i Ukrainy. Ponadto w ramach obchodów, 27 listopada 2010 odbył się wieczór literacko-poetycki poświęcony autorce Roty przygotowany przez gości z Ukrainy. Centrum Kulturalne w Przemyślu prowadziło współpracę kulturalną z partnerami na Słowacji, Węgrzech, Ukrainie i w Niemczech. W ramach współpracy z Teatrem Wielkim Opery i Balety we Lwowie organizowane były wyjazdy do Lwowa na najciekawsze spektakle operowe i baletowe. W organizowanych w roku 2010 przez Centrum Kulturalne Międzywojewódzkich Konfrontacjach Dziecięcych Zespołów Tańca Ludowego Taneczny Krąg wystąpił gościnnie Dziecięcy Zespół Folklorystyczny Chemlonacik z Humennego (Słowacja). Laureaci Tanecznego Kręgu uczestniczyli natomiast w Festiwalach Folklorystycznych na Słowacji: m. in. Zespół Lubenka z Lubeni w Uliču. (2010 r.). W 2010 r. Centrum Kulturalne pozyskało do współpracy nowego partnera - Obwodową Instytucję Kultury województwa lwowskiego "Pałac Sztuki". Wspólnie z tą instytucją i z Konsulatem Generalnym RP we Lwowie Centrum Kulturalne zorganizowało Wieczór kolęd, który odbył się we Lwowie z udziałem polskiej Kapeli Drewutnia i ukraińskiej Kapeli Karpaty. Galeria Sztuki Współczesnej w Przemyślu zrealizowała w roku 2010 następujące wystawy z udziałem partnerów ze Słowacji: 14 S t r o n a 30 X SŁONNE ( ); Wystawa grupowa z udziałem artystów z zagranicy (lipiec-sierpień 2010). Wystawa podsumowała okres trzydziestu lat ( ) organizacji Międzynarodowych Spotkań Artystów we wsi Słonne, Krasiczynie, Dubiecku i Nozdrzcu. Wystawa prezentowała 30 prac 30 artystów z Polski, Niemiec, Hiszpanii, Szwecji, Indii, Anglii i Słowacji. Final Touch / 30. Międzynarodowe Spotkanie Artystów - Słonne 2010 (wrzesień); Międzynarodowa wystawa zorganizowana w Galerii Sztuki Współczesnej w Przemyślu, kończąca tegoroczne 30. Jubileuszowe Międzynarodowe Spotkania Artystów. Udział artystów z Polski, Niemiec, Anglii, Słowacji i Mołdawii. Międzynarodowe Triennale Malarstwa Regionu Karpat; Dwa pokazy wystawy głównej Triennale na Węgrzech (Debreczyn) i na Słowacji (Koszyce) Międzynarodowa wystawa fotografii (listopad-grudzień); Międzynarodowy projekt skierowany do międzynarodowego środowiska fotograficznego naszych sąsiadów. W wystawie udział wzięło sześciu zaproszonych imiennie artystów fotografików z Polski, Ukrainy, Rumunii, Słowacji i Węgier. 30. Jubileuszowe Międzynarodowe Spotkanie Artystów - Słonne 2010 Pałac Skrzyńskich Nozdrzec (sierpień-wrzesień); Głównym celem Międzynarodowych Spotkań Artystów była praca twórcza i wymiana doświadczeń pomiędzy artystami z wielu stron świata, różnych kultur i religii ze szczególnym uwzględnieniem udziału artystów młodego pokolenia, a także uzyskanie dzieł na wysokim poziomie artystycznym w otwartej dziedzinie sztuk wizualnych. Dodatkowym walorem Spotkań była organizacja wielu prezentacji i wystąpień autorskich, spotkań i wystaw towarzyszących - indywidualnych i zbiorowych w galeriach regionu. Istotną wartością

15 Spotkań - skierowaną w szczególności do artystów zagranicznych była prezentacja, a zarazem promocja historycznego i wielokulturowego dorobku Podkarpacia, realizowana poprzez wycieczki do najciekawszych miejsc i miast regionu. Międzynarodowe Spotkania Artystów miały bezpośredni związek z Międzynarodowym Triennale Malarstwa Regionu Karpat Srebrny Czworokąt. Połączenie tych dwóch imprez stworzyło doskonałą okazję nie tylko do nawiązania szerokiej współpracy pomiędzy artystami, galeriami, muzeami, uczelniami artystycznymi czy instytucjami kulturalnymi, ale także do podejmowania wspólnych przedsięwzięć artystycznych, wymiany wystaw i ich promocję w kraju i zagranicą. Arboretum i Zakład Fizjografii w Bolestraszycach prowadzi współpracę z Ogrodem Botanicznym Uniwersytetu Lwowskiego im. I. Franki. Zakres współpracy obejmuje m.in.: wyjazdy terenowe w Karpaty Wschodnie (Czarnohora, Gorgany) w celu poznania stanowisk roślin zagrożonych i chronionych, wymianę naukową, inwentaryzację i zachowanie różnorodności starych odmian drzew owocowych we wschodniej Galicji To ostatnie działanie prowadzone było w ramach umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Ukrainy o współpracy w dziedzinie nauki i technologii podpisanej w 1993 roku. Inwentaryzacja obejmuje stare odmiany drzew owocowych na terenie przygranicznym Polski i Ukrainy. Ponadto Arboretum w czerwcu 2010 roku podpisało umowę o współpracy z Narodowym Uniwersytetem w Symferopolu (Ukraina), obejmującą wymianę naukową pracowników, organizację konferencji, wspólne badania terenowe na Półwyspie Krymskim dotyczące m.in. derenia jadalnego, prowadzenie i współprowadzenie kolekcji roślin w ogrodzie botanicznym. Wspólnie z Uniwersytetem Przyrodniczym we Wrocławiu i Narodową Akademią Nauk Ukrainy Arboretum prowadzi badania nad dereniem, pigwowcem i aktinidią. W wyniku tej współpracy powiększono kolekcję derenia o prawie 30 odmian, również dokonano wzajemnej wymiany kilkunastu innych gatunków roślin. Arboretum współpracuje również z Parkiem Dendrologicznym Państwowego Ogrodu Botanicznego Naukowej Akademii Nauk Ukrainy w zakresie zachowania dziedzictwa kulturowo przyrodniczego. Współpraca ta obejmuje pomoc przy przygotowaniu i założeniu Ukraińskiego Banku Genów starych odmian drzew owocowych, a także konsultacje przy zakładaniu Narodowej Kolekcji Pomologicznej w Parku Dendrologicznym. Inną formą aktywności Arboretum na płaszczyźnie międzynarodowej jest organizacja Międzynarodowego Seminarium Naukowego pt. Kultura-Nauka. Podczas seminarium uczestnicy wygłaszają referaty i prezentacje multimedialne dotyczące sztuki ogrodowej. Uczestnikami seminarium są artyści plastycy, animatorzy kultury, wykładowcy uczelni wyższych z Polski oraz z Ukrainy, Francji i Niemiec. Wspomnianym we wstępie badaniem ankietowym objęto wszystkie samorządy województwa podkarpackiego. Celem badania było pozyskanie informacji na temat ochrony zabytków i działań podejmowanych przez jednostki samorządu terytorialnego w tym zakresie, 15 S t r o n a

16 ze szczególnym uwzględnieniem tych działań, które wpisują się w cele strategiczne określone w Programie. Ankieta zawierała 23 pytania, które dotyczyły m.in.: opracowania i uchwalenia programu opieki nad zabytkami; opracowania gminnej ewidencji zabytków; uchwalenia studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego; podjęcia działań w celu uznania za Pomnik Historii cennych obiektów i zespołów obiektów; starań gminy w zakresie utworzenia parków kulturowych; wyznaczenia tras turystycznych, ścieżek edukacyjnych i przyrodniczych dotyczących zabytków; podejmowania działań edukacyjnych, popularyzujących wiedzę o dziedzictwie kulturowym regionu; podejmowania współpracy transgranicznej; promocji lokalnego dziedzictwa kulturowego; podejmowania działań mających na celu ratowanie zabytków znajdujących się w złym stanie; wysokości środków pozyskiwanych z zewnątrz i przekazywanych z własnych budżetów na ochronę obiektów zabytkowych. Badaniu ankietowemu poddano 180 samorządów terytorialnych województwa podkarpackiego, z czego wypełnionych i przesłanych zostało 89 ankiet, co stanowi 49,5%. Poniżej przedstawiono zestawienie odesłanych ankiet w podziale na poszczególne powiaty: 1. Powiat bieszczadzki 3 (75%) 2. Powiat brzozowski 2 (33,3%) 3. Powiat dębicki 8 (100%) 4. Powiat jarosławski 6 (58,3%) 5. Powiat jasielski 4 (36,36%) 6. Powiat kolbuszowski 3 (42,85%) 7. Powiat krośnieński 3 (30%) 8. Powiat leski 2 (33,33%) 9. Powiat leżajski 4 (66,66%) 10. Powiat lubaczowski 3 (33,33%) 11. Powiat łańcucki 5 (62,5%) 12. Powiat mielecki 6 (54,54%) 13. Powiat niżański 4 (50%) 14. Powiat przemyski 9 (81,81%) 15. Powiat przeworski 4 (40%) 16. Powiat ropczycko-sędziszowski 1 (16%) 17. Powiat rzeszowski 8 (53,33%) 18. Powiat sanocki 2 (22,22%) 19. Powiat stalowowolski 4 (57,14%) 20. Powiat strzyżowski 2 (33,33%) 16 S t r o n a

17 21. Powiat tarnobrzeski 3 (60%) 22. Miasto Rzeszów 1 (100%) 23. Miasto Przemyśl Miasto Krosno Miasto Tarnobrzeg 1 (100%) Średnio na jeden powiat przypada 23,6% wypełnionych ankiet, wobec czego powyższe badanie nie może być obrazem działań dla całego województwa, przynosi jednak wiele cennych informacji o aktywności respondentów w dziedzinie ochrony dziedzictwa kulturowego. Z uzyskanych ankiet wynika, że samorządy gminne pozyskują środki na ochronę zabytków z różnych źródeł od Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, z budżetu województwa, budżetów powiatów, a także z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz z funduszy Unii Europejskiej oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Wykorzystanie obiektów zabytkowych dla rozwoju bazy usług kulturalnych, a szczególnie zespołów pałacowych o znaczeniu krajowym i europejskim przewiduje uchwalony przez Sejmik Województwa Podkarpackiego w 2002 roku Plan zagospodarowania przestrzennego województwa podkarpackiego. Dokument ten zawiera także wykaz działań w zakresie ochrony środowiska kulturowego z uwzględnieniem konkretnych obiektów wymagających szczególnej ochrony w każdym z powiatów województwa podkarpackiego. W większości przypadków zalecenia te zostały uwzględnione w działaniach samorządów gminnych. Ważną formą ochrony zabytków na poziomie gminnym jest opracowanie programu opieki nad zabytkami oraz prowadzenie ewidencji obiektów zabytkowych. Kwestie te poruszane były w ankietach skierowanych do samorządów gminnych województwa podkarpackiego. Według uzyskanych odpowiedzi, gminny program opieki nad zabytkami opracowało 4,49% ankietowanych samorządów, zaś gminną ewidencję zabytków w latach prowadziło 19,1% - co stanowi wzrost w stosunku do lat poprzednich ( ), gdzie opracowania takiego dokonało 12,4% badanych. Jednym z powodów tego wzrostu jest zapewne Ustawa z dnia 18 marca 2010 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opieki nad zabytkami oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z dnia 5 maja 2010 r.), która nakłada obowiązek założenia gminnej ewidencji zabytków w ciągu 3 lat od dnia wejścia jej w życie. 17 S t r o n a

18 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy uchwaliło 6,74% ankietowanych, uwzględniając w nim zapisy dotyczących obiektów zabytkowych. Samorządy przyjmują również programy rewaloryzacji i rewitalizacji układów urbanistycznych w celu prowadzenia działań rewitalizacyjnych rozłożonych w czasie. Opracowanie i wdrażanie tego typu programów ma na celu m.in.: zachowanie i uczytelnienie historycznych układów miast; ochronę konserwatorską zabytkowej zabudowy oraz zabudowy o cechach regionalnych; zachowanie ukształtowania terenu; zachowanie kompozycyjnych wartości zespołu wnętrz architektonicznokrajobrazowych; rekompozycję wnętrz urbanistycznych zdegradowanych przez nową zabudowę, niedostosowaną do zabytkowego otoczenia, zaniedbania w utrzymaniu i konserwacji obiektów zabytkowych oraz nieodpowiednie zagospodarowanie terenu; ochronę ekspozycji charakterystycznych układów kompozycyjnych wnętrz urbanistycznych oraz sylwety miast poprzez zachowanie kierunków, ciągów i punktów widokowych; sanację i modernizację sieci uzbrojenia likwidację sieci napowietrznych; uporządkowanie działek na zapleczu zabudowy; wprowadzanie nowych elementów do istniejącej historycznej zabudowy winno być dokonywane z zachowaniem układów przestrzennych i parcelacyjnych oraz skali i charakteru istniejącej zabudowy; ustalenie zasad kształtowania nowej, uzupełniającej zabudowy, dotyczących bryły, formy, kształtu i pokrycia dachów, materiałów i wystroju architektonicznego; 18 S t r o n a

19 uporządkowanie i skodyfikowanie zasad umieszczania reklam; rewaloryzację pierzei rynkowych zgodnie z wytycznymi odnoszącymi się przede wszystkim do gabarytów pierzei, uzupełnienia pierzei, kształtowania bryły i elewacji budynków (kompozycji, podziałów, wystroju, stolarki), formy i pokrycia dachów); uporządkowanie ruchu kołowego uwzględniającego ograniczanie występującej uciążliwości komunikacji; ruch pojazdów w obrębie dzielnic staromiejskich powinien być ściśle regulowany, ilość parkingów minimalizowana. Przykładowo w 2010 roku Gmina Kolbuszowa przyjęła Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Kolbuszowa na lata , Gmina Stalowa Wola Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Stalowa Wola, zaś Gmina Miasto Tarnobrzeg opracowała studium konserwatorskie do szczegółowego planu rewaloryzacji obszaru centrum Tarnobrzega. W omawianym okresie 12,35 procent respondentów wyznaczyło trasy turystyczne, a 10,11 procent ścieżki edukacyjne związane z regionalnymi obiektami dziedzictwa kulturowego, jak na przykład Gmina Kolbuszowa (wyznaczono dwie trasy: niebieską i zieloną, na których znajdują się zabytkowe domy, wille, oficyna dworska, skansen, kościoły, układy urbanistyczne, zabudowania gospodarcze). Taka forma informacji o znajdujących się na danym terenie zabytkach pozwala mieszkańcom i turystom w przystępny i ciekawy sposób przyswoić lokalne bogactwo kulturowe, zachęca także do ciekawej formy spędzania wolnego czasu. Zdecydowana większość (73,03%) respondentów podejmowała przedsięwzięcia mające na celu ochronę tradycji. Niektóre z samorządów podejmują również współpracę transgraniczną w zakresie edukacji kulturalnej, prac konserwatorskich, badań naukowych. Jednym z przykładów takiej współpracy jest Gmina Bircza, współpracująca z czterema miejscowościami z Republiki Słowackiej. 19 S t r o n a

20 PRZEDSIĘWZIĘCIA PODEJMOWANE W CELU OCHRONY TRADYCJI W LATACH tak nie 73% 27% Istotnym elementem promującym dziedzictwo kulturowe, jest zamieszczanie informacji o zabytkach w portalach internetowych poszczególnych samorządów. Tendencja ta utrzymuje się nadal na wysokim poziomie. Poniższy wykres obrazuje te dane w poszczególnych przedziałach czasowych. Ponad połowa, bo 56,18% ankietowanych wydała publikacje w całości bądź w części dotyczące zabytków. Najczęściej były to albumy lub przewodniki o tematyce turystycznej. Przykładem może być Powiat Lubaczowski, którego podległe jednostki (tj. Muzeum Kresów w Lubaczowie oraz Powiatowe Centrum Kultury) wydały w latach następujące publikacje: Kresowe Dziedzictwo Radruż, W drodze na Kresy. 20 rocznica wizyty Ojca 20 S t r o n a

21 Świętego Jana Pawła II w Lubaczowie, Zabytki Ziemi Lubaczowskiej Architektura Kościelna, Wędrujemy Roztoczańskim Szlakiem Św. Brata Alberta. 21,35% ankietowanych utworzyło lub podjęło inicjatywę utworzenia izb regionalnych, izb pamięci, galerii sztuki, muzeów regionalnych itp. (m.in. Gmina Pawłosiów, Gmina Łańcut, Gmina Sanok Bazar Sztuki ). Kolejnym przykładem jest Stowarzyszenie Gminy Przyjaciół Państwa Jarocin, które w 2010 r. opracowało Koncepcję powstania osady puszczańskiej w oparciu o tradycje gospodarki leśnej i rolniczej terenu gminy Jarocin. Zaplanowano remont budynku plebanii w Jarocinie i docelowe stworzenie biblioteki parafialnej. Do roku 2015 planowane jest również urządzenie Izby Pamięci oraz Muzeum Tradycji Puszczańskich, które miałyby znajdować się w wyremontowanym budynku starej szkoły. W zakresie adaptacji i wykorzystania zabytkowych obiektów poprzemysłowych, 6,74% ankietowanych przyznało, że na ich terenie znajdują się takie obiekty i w większości podejmowane są działania w kierunku ich ratowania bądź promowania. Obszary te stanowią świadectwo rozwoju techniki i infrastruktury technicznej na danym terenie, dlatego niezwykle istotne jest adaptowanie tych obiektów do nowych funkcji, przy zachowaniu tradycyjnej architektury. Dla województwa podkarpackiego szczególne znaczenie mają obszary związane z przemysłem naftowym oraz budową i funkcjonowaniem Centralnego Okręgu Przemysłowego, jak np. budynek warsztatów szkolnych w Stalowej Woli, który wpisuje się w klasykę polskiego modernizmu lat 30. XX wieku. Innym przykładem jest Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego w Bóbrce prezentujące unikatowe w skali światowej eksponaty związane z rozwojem przemysłu naftowego. Analiza ankiet pozwala stwierdzić, że 39,33% respondentów posiada na swoich terenach zespoły dworsko pałacowe, które wymagają podjęcia prac ratowniczych i rewitalizacyjnych, jak na przykład Pałac Humnickich w Birczy, gdzie w okresie sprawozdawczym zostały podjęte działania rewitalizacyjne. Natomiast Miasto Brzozów pozyskało środki z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Rzeszowie na przeprowadzenie kompleksowych prac pielęgnacyjno konserwatorskich najcenniejszej części drzewostanu zabytkowego parku dworskiego. W tym zakresie istotne jest przeciwdziałanie wprowadzania niewłaściwych założeń programów użytkowych oraz przeciwdziałanie rozdrobnieniom stanu własnościowego zespołów dworsko pałacowych. Co szósty ankietowany wykazuje, że jest organizatorem dla muzeów znajdujących się na swoim terenie. Jest to ważny element ochrony dziedzictwa, kultury i tożsamości. W Brzozowie funkcjonuje Muzeum Regionalne im. Adama Fastnachta z oddziałem w Starej Wsi. W muzeum znajdują się eksponaty związane z pożarnictwem (urządzenia i narzędzia gaśnicze). Starostwo Powiatowe w Krośnie dofinansowało w znacznym stopniu digitalizację zbiorów tamtejszych muzeów (kwotą zł w 2010 r. i zł w 2011 r.). W Myczkowie w Gminie Solina rozpoczęto adaptację byłego budynku przedszkola na muzeum Bojków. Natomiast w Tarnobrzegu znajduje się Muzeum Historyczne Miasta Tarnobrzega, w którym eksponowane są zbiory rodziny Tarnowskich założycieli miasta. W ramach tej placówki funkcjonuje oddział Muzeum Polskiego Przemysłu Siarkowego, gdzie można prześledzić, jak powstanie kombinatu siarkowego wpłynęło na rozwój niewielkiego miasteczka. 21 S t r o n a

22 ROZDZIAŁ II. ANALIZA PRZEPROWADZONYCH DZIAŁAŃ NA RZECZ OCHRONY ZABYTKÓW W UJĘCIU ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA 2.1 Organizacja i finansowanie wojewódzkich instytucji kultury Jednym z kluczowych zadań w samorządzie województwa w zakresie kultury jest organizacja wojewódzkich instytucji kultury. Muzea zaś są tymi placówkami, które odgrywają szczególną rolę w ochronie dziedzictwa kulturowego. Dlatego należy zwrócić na nie szczególną uwagę. W budżecie Województwa Podkarpackiego w roku 2010 i 2011 zabezpieczono środki finansowe na dofinansowanie działalności bieżącej w zakresie realizacji zadań statutowych dla muzeów. Przedstawia się to następująco: DOTACJA PODMIOTOWA NA DOFINANSOWANIE DZIAŁALNOŚCI BIEŻĄCEJ W ZAKRESIE REALIZOWANYCH ZADAŃ STATUTOWYCH Z BUDŻETU WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO W LATACH DLA MUZEÓW WOJEWÓDZKICH INSTYTUCJI KULTURY L.p. Muzeum Rok Wysokość dotacji podmiotowej w zł 1. Muzeum-Zamek w Łańcucie Muzeum Okręgowe w Rzeszowie Muzeum Podkarpackie w Krośnie Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej 5. Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej w Przemyślu 6. Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku 7. Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu S t r o n a

23 8. Arboretum i Zakład Fizjografii w Bolestraszycach Razem: Poniżej przedstawiono najważniejsze zadania nieinwestycyjne wraz z kwotami, zrealizowane przez muzea instytucje kultury województwa podkarpackiego w latach , w zakresie ochrony dziedzictwa narodowego (z wyłączeniem obchodów Europejskich Dni Dziedzictwa). Niektóre z poniższych kwot muzea pozyskały z budżetów zewnętrznych. Muzeum Muzeum - Zamek w Łańcucie Muzeum Okręgowe w Rzeszowie Muzeum Podkarpackie w Krośnie Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej w Przemyślu Zadanie Kwota Zadanie Kwota Organizacja imprezy pn. Noc Muzeów Organizacja obchodów Roku Sybiraka Pokrycie kosztów wydawnictw, w tym druk wydawnictwa związanego z zakończeniem obchodów stulecia powstania muzeum pt. 100/100 Organizacja obchodów Roku Sybiraka Muzeum Historii Miasta Przemyśla Audioprzewodnik po Muzeum-Zamku w Łańcucie w wersji francuskiej Organizacja imprezy pn. Noc Muzeów Wydanie publikacji Andrzeja Karczmarzewskiego pt. Ludowe obrzędy doroczne na pograniczu kulturowym Polski południowo - wschodniej Organizacja uroczystego otwarcia Skansenu Archeologicznego,,Karpacka Troja w Trzcinicy Organizacja Wystawy "Twierdza Przemyśl" S t r o n a

24 Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu Konserwacja muzealiów do modernizacji i przekształcania wystawy stałej Zorganizowanie wystawy prac malarskich Alberta Weisgerbera w nowym gmachu muzeum Konserwacja unikatowych malowideł na płótnach z kościoła Św. Marka Ewangelisty z Rzochowa Organizacja obchodów 50-lecia Muzeum oraz 100- lecia śmierci Marii Konopnickiej Organizacja obchodów Roku Sybiraka Modernizacja ekspozycji stałej pt. Kolekcja Darów Jubileuszowych dotacja z budżetu państwa Otwarcie Miasteczka Galicyjskiego Konserwacja unikatowej kolekcji autografów listów Wacława Hłaski pisanych z Nowego Jorku do Marii Konopnickiej oraz wydanie książki z ogólnopolskiej konferencji naukowej pt. Maria konopnicka w 100 lecie Roty Łącznie: Część instytucji kultury województwa ma siedzibę w budynkach zabytkowych. W latach Zarząd Województwa przeznaczył ponad 11 mln złotych na inwestycje, remonty i prace zabezpieczające przy tych budynkach. Szczegółowe zestawienie zadań zrealizowanych w tym zakresie przedstawiają poniższe tabele. 24 S t r o n a