Poradnik OCHRONA PRZED WILGOCIĄ I KOROZJĄ BIOLOGICZNĄ W BUDOWNICTWIE PRACA ZBIOROWA POD REDAKCJĄ. Jerzego Karysia

Transkrypt

1 Poradnik OCHRONA PRZED WILGOCIĄ I KOROZJĄ BIOLOGICZNĄ W BUDOWNICTWIE PRACA ZBIOROWA POD REDAKCJĄ Jerzego Karysia

2 OSUSZONYCH OBIEKTÓW W EUROPIE, PONAD 1000 W POLSCE PONAD 25 LAT NA RYNKU EUROPEJSKIM, 10 LAT NA RYNKU POLSKIM Wągrowiec Szkoła Muzyczna Szczawno-Zdrój Teatr Świdnica Budynek Sądu BEZINWAZYJNY SYSTEM OSUSZANIA MURÓW Często ingerencja mechaniczna w mury budynku (np. iniekcja, podcinanie muru) jest rozwiązaniem znacznie utrudnionym lub nawet niemożliwym ze względów eksploatacyjnych czy konstrukcyjnych budynku. Wówczas zdecydowaną przewagę zyskują działania nieinwazyjne, takie jak zastosowanie Bezinwazyjnego Systemu Osuszania Murów AQUAPOL. Bezinwazyjny system osuszania murów firmy AQUAPOL pełni w obiekcie budowlanym dwie funkcje: izolacji poziomej (zabezpieczającej przed podciąganiem kapilarnym) oraz osusza obiekt tak zabezpieczony do stanu wilgotności naturalnej. Dodatkową cechą jest aktywne wyprowadzanie wody ze struktury muru, co przy odtworzeniu izolacji metodami mechanicznymi wymaga działań dodatkowych bądź przyjęcia z konieczności formuły długotrwałego oczekiwania na samoistne naturalne wysychanie muru. Wykorzystuje przy tym naturalne zjawiska fizyczne. Diagnostyka atutem w projektowaniu i renowacji budynków Zgodnie z procedurą firmy AQUAPOL POLSKA CPV przed uruchomieniem systemu badany jest stan techniczny budynku i warunki jego eksploatacji, rozpoznane są wszystkie źródła zawilgocenia. Na tej podstawie definiowana jest rzeczywista potrzeba osuszania. Następnie przeprowadza się szczegółowe badania diagnostyczne oraz zasolenia ścian (badanie różnicy ph pomiędzy murem a tynkiem, badanie kondensacji pary wodnej na powierzchni ściany i w jej kapilarnej strukturze, badanie punktu rosy, badania endoskopowe ścian, badanie pól elektromagnetycznych niskich i wysokich częstotliwości itp.). Kolejny etap to dobór i instalacja urządzeń systemu AQUAPOL. Urządzenia te wywołują ruch cząsteczek wody w kierunku ziemi osuszając mur, wykorzystują jako źródło energii naturalne pole magnetyczne i nie wymagają zasilania prądem elektrycznym. Wraz z usuwaną wodą z muru wyprowadzana jest rozpuszczona w niej część soli. Mur znajdujący się w polu działania systemu AQUAPOL osuszany jest Budynek przed osuszeniem Budynek po osuszeniu i renowacji do poziomu gruntu, do stanu wilgotności naturalnej. Przy poprawnie wykonanej izolacji pionowej oraz wyeliminowaniu naporu wody (gdy działa ona pod ciśnieniem hydrostatycznym) system AQUAPOL gwarantuje osuszenie ścian piwnic. Firma do czasu uzyskania pełnego efektu osuszenia monitoruje jego przebieg, wykonując badania stopnia zawilgocenia (pomiary przeprowadzane metodą grawimetryczną wagowosuszarkową). Obiekt objęty jest 20-letnią gwarancją utrzymania stanu wilgotności naturalnej. Cechy szczególne systemu AQUAPOL: gwarantowane zabezpieczenie przed wilgocią kapilarną i trwały efekt osuszenia osuszanie całej bryły budynku jednocześnie technologia ekologiczna bez użycia chemii budowlanej bez zasilania prądem bez cięcia nie zagraża konstrukcji murów i zdrowiu użytkowników możliwość prowadzenia prac bez względu na porę roku szczegółowa procedura diagnostyczna przy wdrażaniu i podczas pomiarów kontrolujących przebieg procesu osuszania kompleksowa obsługa i doradztwo techniczne. AQUAPOL POLSKA CPV Krzysztof Tabiś ul. Żeromskiego 12, Świebodzice tel./fax /31, aquapol@aquapol.pl

3 Rewo lucja! 100 % Zachowana

4

5

6 Krzysztof Kaiser rojektowanie i instalacja Teresa Taczanowska Anna Ostańska Maciej Rokiel Projektowanie i warunki techniczne wykonania i odbioru robót Mirosław Giera Wzajemne sytuowanie obiektów budowlanych i sieci elektroenergetycznych Stan prawny na 31 stycznia 2014 r. PREZENTUJĄ nr 3/2013 Wydanie specjalne miesięcznika IZOLACJE ISSN nakład: 8 tys. egz. cena: 43 zł (w tym 5% VAT) Teresa Taczanowska Anna Ostańska Maciej Rokiel Projektowanie i warunki techniczne wykonania i odbioru robót Mirosław Giera Wzajemne sytuowanie obiektów budowlanych i sieci elektroenergetycznych Stan prawny na 31 stycznia 2014 r. PREZENTUJĄ nr 3/2013 Wydanie specjalne miesięcznika IZOLACJE ISSN nakład: 8 tys. egz. cena: 43 zł (w tym 5% VAT) Jesteśmy firmą wykonawczo-projektową z ponad 25 letnią tradycją w dziedzinie szeroko rozumianych hydroizolacji. lat tradycji Posiadamy około 200 zabezpieczonych referencyjnych budynków i budowli z zakresu zabezpieczania przeciwwilgociowego i przeciwwodnego starego budownictwa i budynków nowowznoszonych. Wykonujemy ekspertyzy mykologiczno-budowlane oraz, projekty wykonawcze dotyczące ochrony budynków przed wodą i wilgocią. Zapraszamy do współpracy inwestorów, firmy projektowe i architektoniczne ENTYLACJA POŻAROWA RENOWACJE OBIEKTÓW BUDOWLANYCH W naszej RENOWACJE OBIEKTÓW BUDOWLANYCH Dokładność realizacji Dokładność realizacji a potrzeba modernizacji a potrzeba modernizacji budynków wielkopłytowych budynków wielkopłytowych księgarni znajdziecie Państwo książki z dziedziny: Księgarnia Techniczna Grupa MEDIUM Spółka z ograniczoną odpowiedzalnością S.K.A. ul. Karczewska Warszawa tel faks eib@ksiegarniatechniczna.com.pl budownictwa, chłodnictwa, ciepłownictwa i ogrzewnictwa, gazownictwa, instalacji sanitarnych, ochrony środowiska, wentylacji i klimatyzacji, instalacji elektrycznych, informatyki, oraz programy, słowniki, poradniki

7 FOLIE WYTŁACZANE GXP DO IZOLACJI ŚCIAN ORAZ TARASÓW W ostatnich latach na trwałe zagościły na naszym rynku tzw. folie kubełkowe. Materiały te przeznaczone są przede wszystkim do stosowania jako izolacja przeciwwilgociowa fundamentów, jednak z powodzeniem mogą być także wykorzystane w systemach tarasowych, dachach odwróconych oraz budownictwie inżynieryjnym (zbiorniki, wiadukty, tunele, drogi, przepusty). Dzięki swoim właściwościom mechanicznym i chemicznym oraz niskiej cenie mogą pełnić w tych zastosowaniach funkcje izolacyjne, ochronne, separacyjne i drenażowe. Warunkiem poprawnego zastosowania folii kubełkowych jest poprawny montaż oraz odpowiedni dobór typu materiału, w szczególności chodzi o grubość w przekroju, wytrzymałość na ściskanie. FOT. 1. Folia wytłaczana GXP Plus jest produktem wielofunkcyjnym, o dużej trwałości użytkowej FOT. 2. Filtracyjna geowłóknina w macie GXP DREN zabezpiecza przed przenikaniem drobnych cząstek gruntu do warstwy drenażowej CECHY SZCZEGÓLNE FOLII GXP PLUS Folia izolacyjna GXP Plus (FOT. 1), wykonana z polietylenu wysokiej gęstości, jest materiałem wodoszczelnym zgodnie z normą PN-EN 13967:2012, typ T (jako jedyna na rynku ma potwierdzoną badaniami szczelność przy ciśnieniu 60 kpa, nawet po działaniu alkaliów i sztucznym starzeniu). Jest stosunkowo łatwa w układaniu. Izolacja ma wygląd wytłoczeń w kształcie stożków, dzięki którym uzyskuje się warstwę wentylacyjną i oddzielenie wilgotnego gruntu/zasypki od ściany fundamentu czy też płyty stropowej. Aby wykorzystać w pełni zalety folii GXP Plus, należy przestrzegać podstawowych zaleceń, umieszczonych w kartach montażowych, udostępnianych przez producenta. Przede wszystkim należy układać folię wytłoczeniami skierowanymi do ściany lub podłoża, należy zapewnić odpowiednie zakłady przy łączeniach arkuszy oraz uszczelnić te połączenia specjalnymi taśmami (uszczelkami elastomerobitumicznymi), należącymi do systemu. Aby zminimalizować ryzyko rozdarcia, należy stosować folię grubości minimum 0,5 mm (masie 500 g/m 2 ). Z kolei dopiero membrany powyżej 0,6 mm grubości stanowią skuteczną ochronę przeciwkorzenną. W przeciwnym razie koszty naprawcze mogą wielokrotnie przekroczyć wartość wcześniejszych oszczędności. Pamiętajmy, że o jakości folii kubełkowej świadczy nie cena, lecz cechy, które odróżniają poszczególne membrany wytłaczane: funkcjonalność (możliwość ich stosowania do danych zastosowań), masa oraz wytrzymałość na ściskanie. SPECJALNE ZASTOSOWANIE FOLII GXP PLUS W zastosowaniach tarasowych i balkonowych RYS. 1. Zastosowanie geokompozytu GXP Dren przy odwodnieniu ściany fundamentowej RYS. 2. Zastosowanie geokompozytu GXP Dren do izolacji ścian oporowych

8 membrana GXP Plus jest wykorzystywana samodzielnie lub w połączeniu z filtracyjną geowłókniną polipropylenową (pod nazwą handlową GXP DREN (FOT. 2)) jako efektywna warstwa izolacyjno-drenażowa posadzek. Membrana GXP Plus umieszczana jest pomiędzy warstwą chudego betonu a warstwą termoizolacji i zbrojonej posadzki (jastrychu). Pełni tam funkcję izolacyjną (zabezpiecza przed kapilarnym podciąganiem wilgoci) oraz wentylacyjną (odprowadza lub rozprowadza nadmiar zgromadzonej pary wodnej). Chroni przed spiętrzaniem wody i zabezpiecza przed mechanicznym uszkodzeniem właściwą hydroizolację. Natomiast geokompozyt GXP DREN uczestniczy w zabezpieczaniu przed wodą gruntową (w przypadku tarasów na gruncie), odprowadzeniu wilgoci z warstwy posadzki betonowej i kontrolowaniu przepływu skroplin i pary wodnej w podbudowie tarasu. Warstwa filtracyjnej geowłókniny (RYS. 1 i 2) zabezpiecza wówczas przed przenikaniem drobnych cząstek gruntu do warstwy drenażowej, Grubość folii Ciężar/m 2 Wytrzymałość na ściskanie 0,6 mm ok. 580 g 300 kn/m 2 0,5 mm ok. 480 g 220 kn/m 2 0,4 mm ok. 380 g 150 kn/m 2 TABELA. Zależność między grubością folii a jej wytrzymałością na ściskanie RYS. 3. Opatentowany system łączenia. Pierwsza w Polsce folia o szer. do 4 m i gr. do 1,5 mm RYS. 4. Mata tarasowa ISO DRAIN 3W; 1 płytki, 2 klej elastyczny, 3 włóknina, 4 folia wytłaczana (rdzeń ISO DRAIN 3W), 5 klej, 6 podłoże (posadzka betonowa) a gładki spód folii GXP zapewnia równomierne rozłożenie nacisku na całej powierzchni izolacji. Nowatorski system łączeń membrany GXP (RYS. 3), opatentowany i wprowadzony na rynek przez Griltex Polska, w istotny sposób wpływa na zwiększenie efektywności i funkcjonalności tego materiału izolacyjnego. Dzięki dwóm rzędom specjalnie wyprofilowanych zatrzasków umożliwiono zmniejszenie (o połowę) szerokości zakładu przy połączeniach poszczególnych pasów materiału, a także uzyskanie pełnej szczelności poprzez zastosowanie systemowej taśmy kauczukowej lub zgrzewanie. Dzięki tym właściwościom oszczędzamy na zużyciu materiału oraz na zużyciu mocowań do podłoża. Ponadto nowy system łączenia ułatwia znacząco montaż, gdyż zabezpiecza przed rozchodzeniem się i przesuwaniem połączonych arkuszy folii oraz niweluje problem związany z zachowaniem liniowego łączenia rolek, co ma istotne znaczenie w przypadku stosowania membran wytłaczanych na dużych powierzchniach tarasów, balkonów i dachów zielonych. W ofercie znajduje się także mata tarasowa ISO DRAIN 3W (RYS. 4), stanowiąca izolację podpłytkową. Jest to membrana wytłaczana o niskim profilu 3 mm, łączona trwale z dwoma włókninami polipropylenowymi. Montuje się ją na klej elastyczny, bezpośrednio do jastrychu, od góry zaś przykleja się płytki ceramiczne, z zachowaniem uszczelnienia dylatacji, specjalną taśmą perforowaną. Mata spełnia następujące zadania: zabezpiecza przed dostawaniem się wody, skroplin śniegu i wilgoci poprzez spękane fugi do niższych warstw, zmniejsza ciśnienie hydrostatyczne poprzez rozproszenie pary wodnej w pustej przestrzeni na dużej powierzchni, niweluje różnice w pracy podłoża betonowego i okładziny ceramicznej (inne przemieszczenia) oraz rozkłada pionowe obciążenia i przenosi je w poziomie. Mata ISO DRAIN 3W może być więc zarówno elementem zapobiegającym pękaniu betonu, płytek oraz odparzaniu całych połaci tarasu od podłoża, jak i stanowić antidotum, gdy już takie problemy napotkamy.

9

10 OCHRONA PRZED WILGOCIĄ I KOROZJĄ BIOLOGICZNĄ W BUDOWNICTWIE

11

12 OCHRONA PRZED WILGOCIĄ I KOROZJĄ BIOLOGICZNĄ W BUDOWNICTWIE Praca zbiorowa pod redakcją Jerzego Karysia GRUPA Warszawa, 2014

13 Autorzy Jerzy Karyś (Wrocław) rozdz. 1, 2, 3, 4, 8, 9, 10, 11, 12, 15, 16, 20 Adam Krajewski (Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa) rozdz. 7 Jan Kunert (Wyższa Szkoła Oficerska, Wrocław) rozdz. 15 Cezariusz Magott (Izoserwis, Racibórz) rozdz. 14 Kazimierz Marszałek (Politechnika Wrocławska, Wrocław) rozdz. 11 Zygmunt Matkowski (Politechnika Wrocławska, Wrocław) rozdz. 13 Małgorzata Piotrowska (Politechnika Łódzka, Łódź) rozdz. 5, 6 Maciej Rokiel (Łódź) rozdz. 13, 14 Wojciech Skowroński (Uniwersytet Przyrodniczy, Wrocław) rozdz. 17, 18, 19 Marian Zubrzycki (Wrocław) rozdz. 20 Opiniodawca dr hab. inż. Robert Wójcik, prof. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn Redaktor naukowy Jerzy Karyś Copyright by Grupa MEDIUM, Warszawa 2014 Projekt okładki i stron tytułowych Łukasz Gawroński Redakcja techniczna DTP Korekta Monika Mucha Ochrona przed wilgocią i korozją biologiczną w budownictwie: Praca zbiorowa pod red. Jerzego Karysia; [aut. Jerzy Karyś et al.] Wydawnictwo GRUPA MEDIUM Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością S.K.A. ul. Karczewska 18, Warszawa ISBN

14 Spis treści 5 SPIS TREŚCI Przedmowa Geneza i historia mykologii budowlanej w Polsce Jerzy Karyś Elementy prawa budowlanego dotyczące trwałości i ochrony obiektów budowlanych Jerzy Karyś Akty prawne związane z działalnością budowlaną Dokumenty dopuszczające wyroby do obrotu i stosowania w budownictwie Wytyczne związane z eksploatacją obiektów budowlanych Wymagania odnoszące się do wentylacji i klimatyzacji w obiekcie Poszanowanie energii cieplnej i izolacyjność cieplna obiektów budowlanych Ochrona obiektów zabytkowych Bezpieczeństwo użytkowania obiektów Środki ostrożności niezbędne przy pracach impregnacyjnych Bezpieczeństwo użytkowania obiektu Zabezpieczanie obiektów budowlanych przed pożarem Materiały drzewne, drewnopochodne i inne materiały podlegające korozji biologicznej w budownictwie Jerzy Karyś Materiały stosowane w budownictwie i podlegające korozji biologicznej Budowa drewna Makroskopowa budowa drewna Mikroskopowa budowa drewna Chemiczna budowa drewna Fizyczne właściwości drewna Wytrzymałościowe właściwości drewna oraz klasy drewna i wyrobów drewnopochodnych Mikroorganizmy zdolne do rozwoju w obiektach budowlanych Jerzy Karyś Grzyby w obiektach budowlanych Podstawowe klasyfikacje grzybów Morfologia grzybów domowych Warunki sprzyjające infekcji drewna i materiałów organicznych przez grzyby domowe Skutki działania grzybów domowych na materiały budowlane Infekcja materiałów nieorganicznych Działanie grzybów domowych na ludzi i zwierzęta Identyfikacja grzybów domowych Glony i porosty Bakterie Grzyby pleśniowe w obiektach budowlanych Małgorzata Piotrowska Wprowadzenie Morfologia i rozmnażanie grzybów pleśniowych

15 6 Ochrona przed wilgocią i korozją biologiczną w budownictwie 5.3. Cechy fizjologiczne i biochemiczne grzybów pleśniowych Wilgotność jako parametr determinujący rozwój grzybów pleśniowych w obiektach budowlanych Grzyby pleśniowe jako czynnik biodeterioracji obiektów budowlanych Grzyby pleśniowe jako czynnik zagrożenia dla zdrowia ludzi Podsumowanie Wykrywanie grzybów pleśniowych w obiektach budowlanych Małgorzata Piotrowska Wprowadzenie Analiza mykologiczna Pobieranie próbek do analizy uwagi ogólne Metody hodowlane oznaczania liczby grzybów pleśniowych Pobieranie próbek do analizy mykologicznej powierzchni Pobieranie próbek do analizy mykologicznej powietrza Identyfikacja grzybów pleśniowych Metody chemiczne oznaczania grzybów pleśniowych Oznaczanie ergosterolu Oznaczanie związków lotnych Oznaczanie toksycznych metabolitów Interpretacja wyników analizy mykologicznej Podsumowanie Owady jako szkodniki drewna budowlanego Adam Krajewski Pochodzenie owadów i problem szkodników drewna budowlanego Rozwój osobniczy i budowa owadów Relacje owadów ze środowiskiem i możliwości orientowania się w nim Zasady klasyfikacji owadów Zaszeregowanie krajowych gatunków owadów do grup wyodrębnionych ze względu na typ porażanego drewna i rozmiary szkód powodowanych w obiektach budowlanych Owady rozwijające się w drewnie powietrznosuchym Owady zasiedlające zawilgocone i zagrzybione drewno, których wyrośnięte larwy mogą następnie żerować w powietrznosuchych partiach drewna Owady rozwijające się w zawilgoconym i zagrzybionym drewnie Owady związane ze stale zanurzonym drewnem nadpsutym przez mikroorganizmy w środowisku wodnym Owady rozwijające się we wbudowanym, nieokorowanym drewnie Owady wprowadzone do budynku jako larwy z wcześniej zasiedlonym materiałem drzewnym, gdzie mogą kończyć swój rozwój Owady wykorzystujące drewno wyłącznie jako kryjówkę Owady oszpecające powierzchnię drewna poprzez ogryzanie Sposoby wykrywania porażenia drewna przez owady i możliwości ochrony drewnianych konstrukcji budowlanych Najważniejsze gatunki owadów niszczących w Polsce drewno stosowane w obiektach budowlanych Chemiczne i fizyczne metody ochrony obiektów budowlanych przed korozją biologiczną Jerzy Karyś Znaczenie ochrony obiektów budowlanych Podstawowe klasyfikacje środków i metod ich aplikacji Środki solne

16 Spis treści Środki wodorozcieńczalne Środki rozpuszczalnikowe Środki oleiste Środki dekoracyjno-ochronne Dyspersje Suche impregnaty, pasty, naboje, bandaże Środki stosowane w metodzie gazowania Fizyczne metody niszczenia czynników biologicznych Niezbędne badania środków służące ich aplikacji Stosowanie środków ochrony przed korozją biologiczną Aplikacja metodologiczna środków ochrony w obiektach budowlanych Jerzy Karyś Przygotowanie materiałów i obiektów do wykonania zabezpieczeń Nasycalność materiałów drzewnych Transport wilgoci i środków biochronnych w drewnie i innych materiałach budowlanych Wpływ wilgotności drewna na dobór i stosowanie środków ochrony Przygotowanie materiału i środków ochrony do impregnacji Metody aplikacji środków biochronnych i biobójczych Metody bezciśnieniowe Metody ciśnieniowo-próżniowe Metody niekonwencjonalne Metody specjalistyczne Kontrola skuteczności impregnacji Ocena zaawansowania procesu korozji biologicznej w obiekcie i usuwanie skutków korozji Jerzy Karyś Kontrola bieżąca i ekspertyzowa w obiekcie budowlanym Stopień degradacji obiektu Najczęstsze przyczyny pojawiania się korozji biologicznej w obiektach budowlanych Usuwanie skutków korozji biologicznej w obiektach budowlanych Wykonawstwo robót antykorozyjnych Kontrola wykonanych robót antykorozyjnych Zagadnienia fizyki budowli związane z pojawianiem się korozji biologicznej w obiektach budowlanych Jerzy Karyś, Kazimierz Marszałek Wprowadzenie do zagadnień fizyki obiektów budowlanych Właściwości fizyczne materiałów i przegród budowlanych decydujące o ich trwałości Adsorpcja i absorpcja materiału i przegrody Potencjał przenoszenia wilgoci i napięcie powierzchniowe cieczy Kondensacja pary wodnej na powierzchni przegrody budowlanej Punkt rosy i punkt pleśniowy Współczynnik przenikania ciepła dla przegrody budowlanej Temperatura na powierzchni wewnętrznej przegrody budowlanej Kondensacja powierzchniowa na przegrodach budowlanych Dyfuzja i kondensacja pary wodnej wewnątrz przegrody Dyfuzja pary wodnej Kondensacja pary wodnej wewnątrz przegrody i wpływ na to zjawisko stateczności cieplnej przegrody budowlanej Kapilarny transport wilgoci

17 8 Ochrona przed wilgocią i korozją biologiczną w budownictwie Wysychanie przegród budowlanych Wentylacja grawitacyjna w obiektach budowlanych a problemy wilgotnościowe Korozja chemiczna i elektrochemiczna towarzyszące korozji biologicznej w obiektach budowlanych Jerzy Karyś Klasyfikacja korozji w aspekcie budowlanym Korozja chemiczna kompozytów cementowych i cementopodobnych oraz korozja elektrochemiczna stali Ochrona materiałowo-strukturalna materiałów konstrukcyjnych Ochrona powierzchniowa elementów obiektu budowlanego Izolacje wodochronne obiektów budowlanych Zygmunt Matkowski, Maciej Rokiel Przyczyny i skutki nadmiernego zawilgocenia obiektów budowlanych Wymagania techniczne dotyczące izolacji wodochronnych i podłoża pod izolację Klasyfikacja izolacji wodochronnych Materiały i wyroby do wykonywania izolacji wodochronnych Materiały i wyroby bitumiczne Materiały i wyroby z tworzyw sztucznych Materiały i wyroby mineralne Masy do uszczelniania dylatacji Materiały do wykonywania paroizolacji Tarasy i balkony Przykłady zabezpieczania wodochronnego w obiektach nowo wznoszonych Sposoby wykonywania izolacji wtórnych i osuszanie budynków Cezariusz Magott, Maciej Rokiel Przyczyny i skutki zawilgocenia istniejących obiektów budowlanych Odtwarzanie izolacji poziomej Podstawowa klasyfikacja Metody mechaniczne Iniekcyjne odtwarzanie izolacji poziomej Termoiniekcja Elektroosmoza Elektroiniekcja Ekrany wentylacyjne Wtórne izolacje pionowe oraz izolacje posadzek Rodzaje materiałów do wykonywania wtórnych powłok wodochronnych Wykonywanie izolacji zewnętrznych Wykonywanie izolacji wewnętrznej (typu wannowego) Wykonywanie izolacji posadzek Uszczelnianie dylatacji i rys Wykonywanie izolacji za pomocą iniekcji kurtynowej Wykonywanie izolacji za pomocą iniekcji strukturalnej Warstwy ochronne i termoizolacyjne Tynki renowacyjne Ilościowa i jakościowa analiza zasolenia muru System tynków renowacyjnych Tynki tracone Osuszanie obiektów budowlanych

18 Spis treści Osuszanie naturalne Otwory Knappena zwykłe lub z bruzdą grzejną Osuszanie za pomocą środka higroskopijnego Osuszanie sztuczne Osuszanie za pomocą nagrzewnic Metoda kondensacyjnych osuszaczy powietrza Metody absorpcyjne Metoda mikrofalowa Metody łączone Obniżanie wilgotności fragmentu przegrody (w strefie iniekcji) Sposób z użyciem pomp próżniowych Podsumowanie zagadnień stosowania izolacji wtórnych i technik osuszania Przykłady zabezpieczeń przeciwwilgociowych i przeciwwodnych w istniejących obiektach budowlanych Profilaktyka antykorozyjna w różnorodnych rozwiązaniach konstrukcyjnych oraz sposoby naprawy uszkodzonych konstrukcji Jerzy Karyś, Jan Kunert Podstawowe klasyfikacje związane z profilaktyką antykorozyjną Stropy Charakterystyka stropów występujących w starych obiektach Stropy drewniane Stropy na belkach stalowych Stropy żelbetowe płytowe i płytowo-żebrowe Stropy gęstożebrowe Stropy z prefabrykowanych płyt kanałowych Podłogi Podłogi na gruncie Podłogi na stropach Ściany zewnętrzne i wewnętrzne Ściany drewniane Ściany murowane i warstwowe Dachy i stropodachy Pokrycia dachowe Odporność elewacji na porastanie glonami, porostami i mchem Mechanizm działania i obszary występowania glonów i porostów na elewacjach Czynniki fizyczne i techniczne decydujące o pojawianiu się grzybów i porostów Możliwości usuwania czynników biologicznych i działania profilaktyczne Posumowanie dotyczące ochrony elewacji obiektów budowlanych Rozwiązania techniczne dachów stromych a możliwości powstania zawilgoceń związanych z kondensacją pary wodnej Wilgoć w strefie dachu Przyczyny powstawania zawilgoceń w przekroju dachu Podstawowe zasady wykonywania i użytkowania poddaszy Podsumowanie dotyczące dachów i stropodachów w aspekcie antykorozyjnym Trwałość kominów w obiektach mieszkalnych Agresywność środowiska w kominach dymowych i spalinowych Skutki stosowania nieprawidłowego rozwiązania poszycia komina Dobór materiału do wzniesienia komina

19 10 Ochrona przed wilgocią i korozją biologiczną w budownictwie Podsumowanie w odniesieniu do ochrony kominów w budynkach Naprawy uszkodzonych przez korozję elementów w obiektach budowlanych Naprawa i wzmacnianie konstrukcji stropowych Naprawa ścian wieńcowych i zrębowych Naprawa więźby dachowej Przykłady napraw konstrukcji uszkodzonych przez korozję Udział mykologii budowlanej w rewaloryzacji obiektów o dużej wartości historycznej Jerzy Karyś Zadania dotyczące ochrony zabytków Podstawowe definicje związane z ochroną zabytków Badania wstępne i zabezpieczanie obiektów zabytkowych Dokumentacja konserwatorska poprzedzająca projekt budowlany Inwentaryzacja konserwatorska Studium historyczne Projekt budowlany Dokumentacja konserwatorska po wykonanych robotach budowlanych Podstawowe zasady wykonywania robót budowlanych w obiektach zabytkowych Zabiegi techniczne stosowane przy zabezpieczeniu i rewaloryzacji obiektów zabytkowych Zabezpieczanie podłoża gruntowego i fundamentów Zabezpieczanie murów i sklepień Zabezpieczenie otworów ściennych Zadaszenia trwałe lub tymczasowe Inne przypadki niezbędnych zabezpieczeń obiektu Prace remontowe w obiektach zabytkowych Fundamenty Ściany konstrukcyjne (nośne) i działowe Stropy i sklepienia Dachy i kominy Elementy o charakterze artystycznym Inne przypadki remontowe Konstrukcyjne aspekty ochrony przeciwpożarowej w obiektach budowlanych Wojciech Skowroński Obliczanie odporności ogniowej ze względu na nośność konstrukcji Wojciech Skowroński Systemy zabezpieczeń ogniochronnych konstrukcji Wojciech Skowroński Struktura ekspertyz dotyczących ochrony obiektów budowlanych przed korozją biologiczną Jerzy Karyś, Marian Zubrzycki Definicja ekspertyzy mykologiczno-budowlanej Specyfika ekspertyz mykologiczno-budowlanych Metodologia opracowania ekspertyz mykologiczno-budowlanych Układ tekstu i zawartość treściowa ekspertyz mykologiczno-budowlanych Proponowany układ tekstu ekspertyzy Zawartość szczegółowa ekspertyzy Zakres uprawnień autorów opracowań ekspertyzowych Propozycje szczegółowe dotyczące zaleceń Literatura

20 PRZEDMOWA Wilgoć i czynniki biologiczne stwarzają poważne zagrożenie dla trwałości obiektów budowlanych, a także dla zdrowia mieszkańców tych obiektów, a tymczasem ochrona budynków przed korozją biologiczną nie zawsze należy do docenianych elementów inżynierii budowlanej, rzadko lub tylko fragmentarycznie uwzględnianych w programach wydziałów budownictwa lub inżynierii lądowej i wodnej wyższych uczelni technicznych. Przyczyną tego stanu rzeczy jest głównie trudny, interdyscyplinarny charakter tej dziedziny, wymagający łączenia problemów biologicznych z chemicznymi oraz technicznymi. Aby temu zaradzić, od bardzo wielu lat prowadzone są przez Polskie Stowarzyszenie Mykologów Budownictwa specjalistyczne studia podyplomowe, na których mogą uzupełnić swoją wiedzę w tym zakresie specjaliści z następujących dziedzin: budownictwo, architektura, ochrona środowiska, a także biotechnolodzy, technolodzy drewna, konserwatorzy zabytków i instalatorzy budowlani. Wprawdzie obiekty prawidłowo zaprojektowane, wykonane i użytkowane w zasadzie powinny być zabezpieczone przed korozją biologiczną, jednakże występujące w praktyce niedoskonałości w trakcie realizacji, nawet najlepszych projektów, w warunkach naszego zmiennego klimatu, a w szczególności niedające się przewidzieć i uniknąć awarie przegród budowlanych, osłon lub instalacji stwarzają niebezpieczeństwo porażeń biologicznych. Dotyczy to zarówno obiektów starszych, często o tradycyjnych rozwiązaniach przegród budowlanych, jak i współczesnych, o konstrukcji wielkopłytowej, wielkoblokowej, szkieletowej i o warstwowej budowie przegród. W wyniku powstania tych nieprawidłowości stwarzane są warunki sprzyjające rozwojowi licznych grup organizmów (bakterii, glonów, porostów, mszaków, grzybów i owadów), wpływających niekorzystnie na trwałość budynku, jego stan techniczny, a także na zdrowie ludzi oceniane np. według wprowadzonych przez WHO parametrów sick building syndrom (SBS). Przedstawiając Czytelnikom aktualny stan wiedzy z zakresu ochrony obiektów budowlanych przed wilgocią i korozją biologiczną, mamy nadzieję na większe zrozumienie tego problemu przez specjalistów z dziedziny budownictwa, a tym samym na polepszenie stanu technicznego i ekologicznego obiektów budowlanych oraz całej infrastruktury budowlanej. Jednocześnie pragniemy podziękować Profesorowi Jerzemu Ważnemu, przez długie lata mentorowi polskich mykologów budownictwa, za Jego pełne poświęcenia życie naukowe i zawodowe. Jerzy Karyś

21

22 ROZDZIAŁ 1 Jerzy Karyś GENEZA I HISTORIA MYKOLOGII BUDOWLANEJ W POLSCE Mykologia jako nauka o grzybach pojawiła się na początku XIX wieku. Obecnie rozwija się autonomicznie, korzystając również z ogólnego dorobku mikrobiologii. Mykologia budowlana uwidoczniła się natomiast już w początkach XX wieku, zauważono bowiem, że obiekty budowlane stanowią większość tych dóbr materialnych, w których czynniki biologiczne dokonują największego zniszczenia. Polska mykologia budowlana powstała po uzyskaniu przez Polskę niepodległości, bazując na doświadczeniach badaczy zgrupowanych wcześniej we wszystkich trzech zaborach. Od tego czasu postęp w polskiej mykologii budowlanej, głównie w aspekcie praktycznym, jest ogromny, nawet dokonując porównań z postępem zachodzącym w krajach przodujących w tej dziedzinie. Mykologię związaną z naukowym poznawaniem i opisywaniem grzybów zapoczątkowały wydane w latach prace Ch.H. Persoona, S.F. Graya i E.M. Friesa dotyczące głównie klasyfikacji grzybów. W połowie XIX wieku z mykologii wyodrębniła się fitopatologia, chociaż występują również opinie, szczególnie w starszych publikacjach, o powstaniu mykologii jako gałęzi fitopatologii. Głównym czasopismem naukowym w Polsce dotyczącym tych zagadnień jest Acta Mycologica, we Francji Revue de Mycologie, w USA Mycologia, a w Niemczech Zeitschrift für Mycologie. Problematyka mykologiczna często występuje w czasopismach branżowych, również w Polsce, oraz na wielu konferencjach problemowych. Mykologia budowlana, nazywana również patologią budynków (building pathology), stanowi interdyscyplinarną gałąź wiedzy i praktyki łączącą w sobie problemy biologii (biotyczne czynniki degradacji budynków) z problemami technicznymi (budownictwo, gospodarka drewnem, chemia, technologia drewna). Obszerne omówienie dorobku polskiej mykologii budowlanej znajduje się w wielu fundamentalnych publikacjach profesora J. Ważnego [149, 150, 155]. Minęło jednak kilka lat od ukazania się tych prac i informacje zawarte w nich trzeba upowszechnić i nieco uzupełnić o dorobek ostatnich lat.

23 14 Ochrona przed wilgocią i korozją biologiczną w budownictwie Działania praktyczne dotyczące mykologii budowlanej rozpoczęto przede wszystkim w Europie: w Niemczech, Austrii, Szwajcarii i Francji, po ogłoszeniu w 1885 r. podstawowej pracy R. Hartiga ( ) pt. Die Zerstörungen des Bauholzes durch Pilze. Der ächte Hausschwamm. Działania te podjęto głównie w Niemczech i Szwajcarii i skupiono się na badaniach naukowych nad mechanizmem porażenia budynków przez grzyby i poszukiwaniach odpowiednich środków do ich zwalczania oraz do prowadzenia odpowiedniej profilaktyki. W 1898 r. powołano w Zurychu specjalną komisję do zwalczania grzybów domowych, a władze niemieckie utworzyły w 1905 r. Komisję Doradczą Rządu do Zwalczania Grzybów Domowych z udziałem wielu ministerstw, a także specjalistów biologów, leśników i budowniczych. Powstał również Instytut do Badań Grzybów Domowych (o charakterze laboratorium) zlokalizowany we Wrocławiu mieście, w którym substancja budowlana była wówczas szczególnie zagrożona przez korozję biologiczną. Początkowo Instytut pracował pod kierunkiem A. Möllera ( ), a później R. Falcka ( ). Wykonano w nim prace ważne dla mykologii budowlanej, dość szeroko publikowane zarówno w indywidualnych zeszytach, jak i w wielotomowym wydawnictwie Hausschwammforschungen. Niektóre rozdziały zachowały się w Polsce do tej pory. Laboratorium działało do 1933 r., kiedy to R. Falck udał się na emigrację, kolejno do Austrii, Czechosłowacji, a w końcu do Polski, gdzie pracował do wybuchu II wojny światowej w Instytucie Badawczym w Warszawie. R. Hartig, R. Falck, a nieco później J. Liese ( ) stworzyli podstawy naukowe mykologii budowlanej w takiej postaci, w jakiej znamy ją obecnie. Również na ziemiach polskich, w Politechnice Warszawskiej i Lwowskiej na przełomie XIX i XX wieku prowadzono szerokie dyskusje na temat wpływu grzybów na zdrowie człowieka, które publikowano w czasopismach o charakterze popularnonaukowym [56]. Doniesienia o występowaniu grzybów w budynkach na ziemiach polskich pojawiły się na przełomie XIX i XX wieku również w literaturze niemieckiej. Rozpoczęto w tym czasie także działania praktyczne w 1903 r. w Ligocie koło Katowic została utworzona pierwsza wytwórnia środków ochrony drewna i nasycalnia przemysłowa firmy Wolman, która pracowała dla potrzeb górnictwa i budownictwa ówczesnych Niemiec do 1913 r., kiedy to została przeniesiona do Berlina. Firma ta opatentowała i rozpoczęła produkcję fluorku sodu przez wiele lat głównego środka ochrony drewna budowlanego. Prawie w tym samym czasie, w 1904 r., na terenie Galicji rozpoczęła działalność firma prowadząca przemysłową impregnację drewna Pierwsza Galicyjska Fabryka Impregnowania Drewna hr. Edwarda Mycielskiego i Sp. w Trzebini. Po I wojnie światowej, pod koniec lat 20., w Politechnice Warszawskiej pojawiły się pierwsze publikacje naukowe autorstwa A. Wałek-Czerneckiej (z lat 1929, 1933 i 1935) dotyczące grzybów pojawiających się na podkładach kolejowych, a później na placach tartacznych, i wykorzystujące nowoczesną na owe czasy metodę czystych hodowli. Tam również wprowadzono do impregnacji chlorowane polifenole (dwu- i trójchlorofenole). W. Iwanowski wprowadził pięciochlorofenol. W 1932 r. Związek Koksowni w Katowicach rozpoczął produkcję dwóch preparatów: Lalitu i Triolitu, opartych na chlorofeno-

24 Rozdział 1 15 lowych związkach sodu. Inne produkowane wówczas środki to: Impregnol (destylaty ze smoły z drzew liściastych) przez Zakłady Chemiczne Zagrożdżon w Warszawie, Mikrosol (ortodwunitrokresol) przez Polskie Fabryki Farb i Lakierów Edward Lutz w Krakowie oraz Gorsil i Fluarsil (skład nieznany) przez Wielkopolskie Przedsiębiorstwo Izolacji K. Palczewski, Poznań, Stykfast-Durot przez Przedsiębiorstwo Przemysłowo-Handlowe Stykfastum we Włochach k. Warszawy, Hylosan przez Fabrykę Materiałów Budowlanych Izolacja w Warszawie oraz Gudronit (z udziałem karbolineum węglowego) przez Specjalną Fabrykę Materiałów Izolacyjnych W. Ciszewski w Warszawie. W 1932 r. firma Fungus rozpoczęła nowoczesną na owe czasy produkcję środków opartych na fluorokrzemianie cynku. Firma kierowana była przez Z. Przewalskiego przy konsultacji naukowej F.K. Skupieńskiego. Środki nosiły nazwy: Fungol i Fungomur, Fluodin (fenolowe związki sodu) oraz Kreodina A i Kreodina B (pierwszy fenolowy, a drugi olejowy). W połowie lat 30. władze państwowe powołały Komisję Rzeczoznawców w Sprawie Walki z Grzybem Domowym, składającą się z biologów, praktyków i przedstawicieli ministerstw do opracowania przepisów regulujących techniczne i prawne aspekty zwalczania i zapobiegania korozji biologicznej w budynkach. Komisja zorganizowała pierwszy kurs w gmachu Chemii Politechniki Warszawskiej i opracowała pierwszy podręcznik pt. Grzyby domowe i inne szkodniki budulca oraz metody i środki walki pod redakcją F.K. Skupieńskiego. W 1935 r. powstało również Polskie Towarzystwo Walki z Grzybem Domowym. Coraz śmielej stosowano w tych latach przemysłową impregnację drewna metodą Boultona, Rüpinga i Betella. Po II wojnie światowej stan obiektów budowlanych w Polsce był katastrofalny, głównie na ziemiach zachodnich. Zniszczony był Wrocław stolica europejskiej mykologii sprzed 30 lat. Zniszczony został budynek laboratorium A. Möllera i R. Falka. Wspomniana już firma Fungus rozpoczęła po wojnie działalność pod kierownictwem Zdzisława Przewalskiego w zakresie ekspertyz i produkcji środków biochronnych. Firma ta odegrała dużą rolę w ochronie budynków przed korozją w tym okresie, a w latach 60. stała się promotorem powstania Polskiego Stowarzyszenia Mykologów Budownictwa. W latach 40. istniała również w Warszawie wytwórnia środków grzybobójczych Tetra, założona przez K. Borodzińskiego. Produkowała ona głównie preparaty olejowe Xylamity, oparte na alfachloronaftalenach (Tetra 3) oraz preparat solny do zabezpieczania drewna na otwartej przestrzeni, zawierający arsen (Tetra 2). W 1952 r. wytwórnię Tetra przejęło przedsiębiorstwo Inco, później noszące nazwę Inco-Veritas. W produkowanych środkach o nazwach Xylamit następowała sukcesywna wymiana biocydów z alfachloronaftalenu na polifenole. Nieco później produkowano środki solne o nazwach Intox i Soltox. Od 1970 r. stopniowo wycofywano z produkcji Xylamity ze względu na ich uciążliwość, przy stosunkowo niewielkiej toksyczności bezpośredniej, i zastąpiono je preparatami Imprex opartymi na kumylofenolach. Jednocześnie przedsiębiorstwo Inco prowadziło poradnictwo i wykonywało ekspertyzy. W latach w Warszawie prowadziła produkcję środków ochrony drew-

25 16 Ochrona przed wilgocią i korozją biologiczną w budownictwie na jeszcze jedna wytwórnia spółdzielnia Antykor. Produkowała wiele preparatów olejowych, takich jak: Nitron (dwunitrofenol), Dinol (alfanitronaftalen), Termit Ciemny, Termit Jasny, środek solny Imprex (sodowy), a także pasty grzybobójcze B (sodowa z wypełniaczami) i M (alfanitronaftalenowa). Środki biochronne o podobnym składzie produkowane były również przez inne firmy, takie jak: Zakłady Chemiczne w Luboniu Fungonit NW (sodowy), Częstochowskie Zakłady Przemysłu Terenowego Fungotox (sodowy). W nieco późniejszym czasie powstały firmy: Altax, Selena, ADW, Icopal, a po 1989 r. powstało ich bardzo dużo, warto jednak zaznaczyć, że zamiast kilku i kilkunastu preparatów produkowanych przed tym okresem, obecnie mamy do dyspozycji dla potrzeb budownictwa około 2000 preparatów. Powstały także firmy ekspertyzowe i wykonawcze, co jest dużą zasługą Polskiego Stowarzyszenia Mykologów Budownictwa. Prace badawcze w dziedzinie mykologii budowlanej o szerokim zakresie prowadzone były dopiero w okresie powojennym i od 1948 r. prowadzono je w Katedrze Fitopatologii Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego (SGGW) w Warszawie, pod kierunkiem J. Kochmana. Prace te prowadzono również w Instytucie Techniki Budowlanej (ITB) w Warszawie, gdzie w 1950 r. utworzono Zakład Mykologii Budowlanej i Impregnacji Drewna. Zakład kierowany przez zajmującego się tą problematyką już przed wojną R. Zielińskiego opracował podstawy umożliwiające rozwiązywanie problemów ochrony budowli przed korozją biologiczną w budownictwie. W Zakładzie opracowano metody badań środków ochrony drewna oraz wydano pierwsze wersje instrukcji dotyczące impregnacji drewna i odgrzybiania budynków. W 1956 r., ze względu na zajęcie się w ITB tematyką budownictwa przemysłowego, problematykę korozji biologicznej przekazano wraz z Zakładem Mykologii do SGGW, pozostawiając w zakresie działalności instytutu badania kontrolne i ekspertyzy. W 1969 r. laboratorium ochrony przed korozją biologiczną przeszło z ITB do Centralnego Ośrodka Badawczo-Rozwojowego Stolarki Budowlanej w Wołominie, aby w 1973 r. powrócić do ITB. W późniejszym okresie w ITB prowadzono te zagadnienia w aspekcie kontrolnym pod kierunkiem J. Michalaka, Wł. Nożyńskiego i H. Prejzner, rozszerzając je wraz z upływem czasu na badania o charakterze aplikacyjnym i naukowym w różnych układach organizacyjnych. Równolegle, w SGGW począwszy od 1955 r. pod kierunkiem profesora J. Ważnego prowadzono badania nad występowaniem grzybów i owadów niszczących drewno w budynkach na terenie Polski, ich wpływem na właściwości techniczne drewna, a także nad opracowaniem metod badań środków ochrony. Badania te, rozszerzone o inne materiały i konstrukcje, prowadzone były i są do tej pory przez szkołę profesora J. Ważnego (M. Czajnik, A. Grzywacz, T. Wytwer, K.J. Krajewski, A. Krajewski). Obok SGGW i ITB, badania w zakresie chemicznej ochrony obiektów podejmowały w tym czasie, a także później: Instytut Chemicznej Technologii Drewna Uniwersytetu Rolniczego (S. Prosiński, K. Lutomski, M. Prądzyński, B. Mazela), Instytut Technologii Drewna w Poznaniu (E. Tarociński, E. Urbanik, A. Fojutowski, J. Zabielska-Matejuk), Główny Instytut Górnictwa (B. Zyska, A. Kwiatkowska ) i Politechnika Śląska w Gliwicach (K. Kluczycki, B. Cwalina, J.A. Ru-