Łódź Europejską Zieloną Stolicą do 2020 roku

Transkrypt

1 XIV Akademia Letnia Wyzwania Zrównoważonego Rozwoju w Polsce 2011 Łódź Europejską Zieloną Stolicą do 2020 roku Fundacja Sendzimira Baltina, O.; Burszta-Adamiak, E.; Cai, H.; Dedova, M.; Dziankowska, J.; Gust, A.; Huskowska, A.; Imre, B.; Istrate, A.; Janiak, K.; Jarzyna, M.; Klak, J.; Kobyłecka, M.; Kovaleva, M.; Lakatos, A.; Matkowska, A.; Nowicki, M.; Pakowska, A.; Pietras, J.; Pustelak, J.; Putkowska, R.; Qalebashvili, M.; Stepanova, N.; Strzałkowski, A.; Szatniewski, P.; Sztobryn, A.; Ueyonahara, J.; Walków, M. Pod kierunkiem: Bergier, T; Kronenberg, J.; Maliszewska, K. Łódź, 3 23 lipca 201

2 Akademia Letnia Wyzwania Zrównoważonego Rozwoju jest częścią międzynarodowego projektu Usługi ekosystemów jako warunek zrównoważonego rozwoju miast. Projekt ma charakter pilotażowy, przyczynia się do wypracowania modelowych praktyk wykorzystania usług ekosystemów na rzecz zrównoważonego rozwoju miast oraz ich popularyzacji. Projekt jest dofinansowany ze środków fundacji Deutsche Bundesstiftung Umwelt (DBU) oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Projekt realizowany jest przez FUNDACJĘ SENDZIMIRA w partnerstwie z: Uniwersytetem Lipskim, Niemcy Uniwersytetem Łódzkim Europejskim Regionalnym Centrum Ekohydrologii pod auspicjami UNESCO, Łódź Centrum Fraunhofera dla Europy Środkowo-Wschodniej MOEZ, Lipsk, Niemcy Uniwersytetem Humboldta, Wydział Ekologii Krajobrazu, Berlin, Niemcy Baltic University Programme, Uppsala, Szwecja Akademią Górniczo-Hutniczą, Kraków Instytutem Oceanologii PAN, Sopot Projekt został objęty honorowym patronatem: Głównego Konserwatora Przyrody, Wiceministra Środowiska Janusza Zaleskiego ICLEI - Local Governments for Sustainability Unii Metropolii Polskich Prezydenta Miasta Łodzi Marszałka Województwa Łódzkiego

3 Autorzy Rozdział I Rozdział II Wyzwania dla zrównoważonego rozwoju Łodzi Wprowadzenie do projektu Olena Baltina, Ukraina Ania Gust, Polska Marta Kobyłecka, Polska Aleksandra Sztobryn, Polska Rozdział III Bariery dla zachowania drzew w miastach i sposoby pokonywania tych barier Michał Jarzyna, Polska Joanna Klak, Polska Marina Kovaleva, Kirgistan Marcin Walków, Polska Rozdział IV Dobre praktyki zarządzania usługami ekosystemów Hao Cai, Dania Anna Huskowska, Polska Kamila Janiak, Polska Anna Matkowska, Polska Natalia Stepanova, Rosja Rozdział V Wycena usług ekosystemów na przykładzie drzew przyulicznych w centrum Łodzi Justyna Dziankowska, Polska Renata Putkowska, Polska Mariam Qalebashvili, Gruzja Adrian Strzałkowski, Polska Jorge Ueyonahara, Szwecja Rozdział VI Analiza interesariuszy Beata Imre, Węgry Aura Istrate, Rumunia Anna Pakowska, Polska Justyna Pietras, Polska Maciej Nowicki, Polska Rozdział VII Wskaźniki i trendy zrównoważonego rozwoju Łodzi Ewa Burszta-Adamiak, Polska Mariya Dedova, Szwecja Attila Lakatos, Węgry Joanna Pustelak, Polska Piotr Szatniewski, Polska Rozdział VIII Rozdział IX Podejście systemowe, diagram pętli przyczynowych Innowacje Praca zbiorowa

4 Spis treści Wykaz tabel i rysunków... 6 Podziękowania... 7 Wstęp... 8 ROZDZIAŁ I Wyzwania dla zrównoważonego rozwoju Łodzi I.1 Opis Łodzi I.2 Wyzwania związane z ochroną środowiska I.3 Wyzwania związane z rozwojem społecznym I.4 Dobre praktyki I.5 Podsumowanie ROZDZIAŁ II Wprowadzenie do projektu II.1 Wstęp II.2 Łódź jako Europejska Zielona Stolica ROZDZIAŁ III Bariery dla zachowania drzew w miastach i sposoby pokonywania tych barier III.1 Wstęp III.2 Metody III.3 Wyniki badań III.4 Podsumowanie ROZDZIAŁ IV Dobre praktyki zarządzania usługami ekosystemów IV.1 Wstęp IV.2 Etap I IV.2.1 Programy edukacyjne IV.2.2 Sadzenie drzew IV.2.3 Konkursy IV.3 Etap II IV.3.1 Przestrzeń kulturowa... 32

5 IV.3.2 Transport IV.4 Etap III IV.4.1 Rewitalizacja terenów miejskich IV.4.2 Zarządzanie wodą deszczową IV.4.3 Energia geotermalna IV.5 Podsumowanie ROZDZIAŁ V Wycena usług ekosystemów na przykładzie drzew przyulicznych w centrum Łodzi V.1 Wstęp V.2 Wycena usług ekosystemu terminologia i metody V.2.1 Ekosystem i usługi ekosystemu V.2.2 Przydatność wyceny usług ekosystemów V.2.3 Metody wyceny V.3 Metoda badania V.4 Wyniki badania V.5 Podsumowanie ROZDZIAŁ VI Analiza interesariuszy VI.1 Wstęp VI.2 Identyfikacja interesariuszy VI.3 Analiza interesariuszy w oparciu o narzędzie Ameba VI.3.1 Interesariusze w Łodzi i opis ich ról VI.3.2 Interesariusze i obszary ich działalności w przypadku Łodzi jako Europejskiej Zielonej Stolicy VI.4 Podsumowanie ROZDZIAŁ VII Wskaźniki i trendy zrównoważonego rozwoju Łodzi VII.1 Wstęp VII.2 Wskaźniki środowiskowe... 58

6 VII.2.1 Tereny zieleni w centrum miasta VII.2.2 Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego VII.2.3 Nielegalne odprowadzanie ścieków, jakość wody VII.2.4 Świadomość społeczna VII.2.5 Woda w krajobrazie (retencja wody) VII.3 Wskaźniki ekonomiczne VII.3.1 Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego VII.3.2 Finansowanie terenów zieleni (z budżetu miasta) VII.3.3 Partnerstwo publiczno-prywatne (PPP) VII.3.4 Natężenie ruchu VII.3.5 Wykorzystanie energii geotermalnej VII.4 Wskaźniki społeczne VII.4.1 Edukacja ekologiczna VII.4.2 Relacje sąsiedzkie (tereny publiczne i prywatne) VII.4.3 Wielofunkcyjne obszary zieleni VII.4.4 Świadomość mieszkańców VII.5 Wskaźniki dotyczące jakości życia VII.5.1 Dostęp do terenów zieleni VII.5.2 Dostępność różnych terenów w mieście dla ludzi z trudnościami w przemieszczaniu się VII.5.3 Bezpieczeństwo na rekreacyjnych terenach zieleni VII.5.4 Stosunek długości podróży wykonywanych przez pieszych i rowerzystów do długości podróży wykonywanych przy użyciu innych środków transportu VII.6 Podsumowanie ROZDZIAŁ VIII Podejście systemowe, diagram pętli przyczynowych VIII.1 Wstęp VIII.2 Środowisko... 68

7 VIII.3 Ekonomia VIII.4 Społeczeństwo VIII. 5 Jakość życia ROZDZIAŁ IX Innowacje IX.1 Środowisko IX.1.1 Patrycypacyjne zarządzanie zielenią IX.1.2 Polityka zielonego współzawodnictwa IX.2 Ekonomia IX.2.1 Kampania Umieść mnie na mapie IX.2.2 Tożsamość i spójna wizja miasta IX.3 Społeczeństwo IX.3.1 Projekt Green it well IX.3.2 Zielony tramwaj IX.4 Jakość życia IX.4.1 Projekt Zielony autobus IX.4.2 Zielone rowerowe korytarze IX.5 Informacje zwrotne od uczestników seminarium IX.6 Podsumowanie RODZIAŁ X Podsumowanie Bibliografia ZAŁĄCZNIKI Załącznik 1. Lista interesariuszy biorących udział w warsztacie Co zrobić aby Łódź stała się Europejską Zieloną Stolicą do 2020? ( ) Załącznik 2. Główne problemy Łodzi zidentyfikowane przez interesariuszy Załącznik 3. Dane kontaktowe potencjalnych interesariuszy Załącznik 4. Opis metody ISIS w języku angielskim

8 Załącznik 5. Kryteria konkursu Europejska Stolica Zieleni 2014 w języku angielskim Załącznik 6. Lista wybranych dobrych praktyk i odpowiadające im kryteria nagrody Europejskiej Zielonej Stolicy w języku angielskim Załącznik 7. Lista wybranych dobrych praktyk w języku angielskim

9 Wykaz tabel i rysunków Tabela I.1 Miejskie tereny zieleni w Łodzi (stan na 31 XII) Tabela I.2 Uliczne pasy zieleni w Łodzi (stan na 31 XII) Tabela I.3 Przykłady dobrych praktyk w Łodzi Rysunek II.1 Mapa projektu Rysunek III.1 Liczba drzew w centralnych obszarach dużych miast w Polsce Rysunek III.2 Warunki życia drzew w obszarach centralnych dużych miast w Polsce w ciągu ostatnich 10 lat Rysunek III.3 Najczęściej wskazywane bariery administracyjne dla zachowania drzew w centrum miasta w Polsce Rysunek III.4 Przyczyny braku zaangażowania społecznego w ochronę drzew w mieście Rysunek III.5 Działania mogące pomóc usunąć wyżej wymienione bariery, przyczyniając się do skuteczniejszej ochrony drzew w mieście i wykorzystania ich usług Rysunek IV.1 Plan zarządzania usługami ekosystemów w Łodzi w perspektywie 9-letniej Rysunek V.1 Charakterystyka społeczno-demograficzna respondentów (n=133) Rysunek VI.1 Ameba - narzędzie dyfuzji i innowacji - przykład Łodzi Rysunek VI.2 Interesariusze i ich obszary działania w przypadku Łodzi jako Europejskiej Zielonej Stolicy Rysunek VII.1 Diagram wskaźników środowiskowych Rysunek VII.2 Diagram wskaźników ekonomicznych Rysunek VII.3 Diagram wskaźników społecznych Rysunek VII.4 Diagram wskaźników jakości życia Rysunek VIII.1 Mapa systemu kondycja terenów zieleni w centrum miasta Rysunek VIII.2 Mapa systemu miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego Rysunek VIII.3 Mapa systemu liczba wielofunkcyjnych terenów zielenii Rysunek VIII.4 Mapa systemu dostęp do terenów zieleni w mieście Rysunek IX.1 Podstawy zrównoważonego rozwoju... 82

10 Podziękowania Uczestnicy Akademii Letniej składają podziękowania prowadzącym kurs oraz grupie zaproszonych wykładowców, którzy włożyli trud w przygotowanie licznych wykładów i prezentacji, szczególnie: dr Janowi Sendzimirowi, prof. dr hab. Maciejowi Zalewskiemu, dr Magdalenie Urbaniak, dr Markowi Giergicznemu, dr Tomaszowi Jeleńskiemu, dr Piotrowi Magnuszewskiemu, a także organizacjom pozarządowym: Fundacja Fenomen, Cohabitat, ODE Źródła, Łódzka Inicjatywa na rzecz Zrównoważonego Transportu, Obywatel, Ekologie Miejskie oraz Miej Miejsce. Chcielibyśmy także podziękować Annie Kronenberg oraz Januszowi Prusinowskiemu za zorganizowanie ciekawych warsztatów, które urozmaicały nam czas w trakcie realizacji projektu. Specjalne podziękowania kierujemy do organizatorów Akademii oraz przewodników po mieście Łodzi, w szczególności Marcie Roskowińskiej, Basi Kuś-Saxton oraz Ilonie Gągale. Pragniemy także podziękować wszystkim interesariuszom, z którymi mieliśmy okazję spotkać się 7 lipca 2011 roku w Urzędzie Miasta Łodzi, Oddziale Studiów i Monitoringu, Delegaturze Łódź Śródmieście, Referacie Komunalnym, Biurze Rozwoju Przedsiębiorczości i Obsługi Inwestora, w Miejskiej Pracowni Urbanistycznej, w Centrum Promocji i Rozwoju Inicjatyw Obywatelskich OPUS oraz w terenie (z przedstawicielami mieszkańców protestujących przeciwko wycince drzew przy ulicy Piotrkowskiej). Dziękujemy także uczestnikom spotkania z interesariuszami, które został zorganizowane 11 lipca 2011 roku w Wydziale Ochrony Środowiska i Rolnictwa Urzędu Miasta Łodzi. Seminarium międzynarodowe na temat miejskich ekosystemów odbyło się 15 i 16 lipca 2011 roku w budynku Uniwersytetu Łódzkiego na Wydziale Ekonomiczno-Socjologicznym. Akademia Letnia korzystała z zaplecza zapewnionego przez Centrum Szkoleniowo-Konferencyjne Uniwersytetu Łódzkiego w Lesie Łagiewnickim. Zdjęcie znajdujące się na okładce zostało zrobione w ogrodzie Centrum.

11 Wstęp Niniejszy raport stanowi podsumowanie projektu zrealizowanego przez uczestników XIV Akademii Letniej Wyzwania Zrównoważonego Rozwoju w Polsce zorganizowanej przez Fundację Sendzimira. Ten intensywny, trzytygodniowy kurs jest jednym z najważniejszych edukacyjnych wydarzeń związanych ze zrównoważonym rozwojem organizowanych w Polsce. W dotychczasowych edycjach wzięło udział ponad 350 osób z Polski i z zagranicy. Głównym celem Akademii Letniej jest promocja zrównoważonego rozwoju. Akademia Letnia jest częścią międzynarodowego projektu Usługi ekosystemów dla zrównoważonego rozwoju miast, którego celem jest promocja dobrych praktyk w zarządzaniu ekosystemami w polskich miastach. Niniejszy raport prezentuje rezultat teoretycznych i praktycznych zadań, które zostały podjęte w pierwszej fazie realizacji projektu. Projekt lokalny realizaowany w Łodzi koncentruje się na terenach zieleni w centrum Łodzi. Rozdział I prezentuje wstępne informacje o Łodzi w kontekście zrównoważonego rozwoju, natomiast w Rozdziale II znajduje się opis projektu. Rozdział III zawiera opis i rezultaty badania, które uczestnicy kursu przeprowadzili w celu poznania opinii ekspertów na temat barier dla zachowania drzew w miastach. W Rozdziale IV zostały opisane dobre praktyki realizowane w innych krajach, które mogą stanowić inspirację dla podobnych działań w Łodzi. Uczestnicy kursu przeprowadzili także badanie ankietowe wśród mieszkańców Łodzi. Celem badania była próba wyceny wartości drzew w centrum miasta. Opis i wyniki badania zaprezentowane są w Rozdziale V. W Rozdziale VI krótko przedstawiono zidentyfikowanych interesariuszy oraz przypisano im potencjalne role, jakie mogą oni pełnić w procesie ubiegania się przez Łódź o tytuł Europejskiej Zielonej Stolicy. Kolejne rozdziały raportu odzwierciedlają strukturę metody ISIS, będącej spójnym procesem planowania zrównoważonego rozwoju wśród różnych interesariuszy (patrz tabela na następnej stronie). Zastosowanie metody ISIS miało służyć zbudowaniu fundamentów dla strategii, która mogłaby pomóc Łodzi w zdobyciu tytuły Europejskiej Zielonej Stolicy do 2020 roku. Ostatni rozdział stanowi podsumowanie raportu. 8

12 I-Indicators (Wskaźniki) S-Systemy I-Innowacje S-Strategia Najważniejsze aspekty, w kontekście kryteriów Europejskiej Zielonej Stolicy (EZS), zostały określone przez interesariuszy w trakcie spotkania w magistracie. Wybrane wskaźniki mają pomóc w ocenie postępów odnoszących się do kryteriów EZS (Rozdział VII). Na podstawie informacji uzyskanych od interesariuszy, uczestnicy kursu przeanalizowali aktualną sytuację (Rozdział VIII). Kolejnym krokiem było stworzenie projektów innowacji, które mogłyby zostać wdrożone w Łodzi i podnieść jej szanse na zdobycie tytułu Europejskiej Zielonej Stolicy (Rozdział IX). Sformułowanie strategii powinno być następnym krokiem uwzględnionym w planie efektywnego wprowadzenia działań, które przyczynią się do zazielenienia Łodzi. 9

13 ROZDZIAŁ I Wyzwania dla zrównoważonego rozwoju Łodzi Niniejszy rozdział zawiera charakterystykę Łodzi oraz opis wyzwań w kontekście zrównoważonego rozwoju miasta. Opisano aktualnie wdrażane i trwające procesy, uwzględniono także istotę partycypacji oraz ochrony zasobów naturalnych. I.1 Opis Łodzi Łódź, stolica województwa łódzkiego, jest miastem położonym w centralnej Polsce. Z powierzchnią 293,3 km 2 i liczbą mieszkańców wynoszącą , jest trzecim miastem w Polsce 1. Założona w XIV wieku, jako miasto handlowe między Warszawą i Śląskiem, Łódź stała się znanym ośrodkiem przemysłowym z dominującą produkcją tekstylną. Przed 1991 r. Łódź odgrywała kluczową rolę w polskim eksporcie tekstylnym 2. Aktualnie większość dużych przedsiębiorstw włókienniczych jest zamknięta z powodu złożonych przyczyn politycznych i ekonomicznych, jednak nadal istnieją liczne prywatne firmy zajmujące się tekstyliami. Łódź jest ważnym centrum badań i edukacji o wysoko rozwiniętej infrastrukturze 3. Jest to miejsce o wyjątkowym dziedzictwie kulturowym i architektonicznym 4. Łódź oferuje wiele atrakcji turystycznych oraz miejsca o charakterze rekreacyjnym w mieście znajduje się nowoczesna hala sportowa, liczne hotele, zabytki architektury i ośrodki kultury ludowej. I.2 Wyzwania związane z ochroną środowiska Prawdziwym skarbem Łodzi są parki miejskie. Obecnie istnieją 34 parki miejskie, które zajmują powierzchnię 503,8 ha. Na obszarze miejskim znajdują się także lasy (2378 ha), w tym największy las miejski w Europie Las Łagiewnicki. Las ten stał się kluczowym elementem w procesie 1 Rocznik demograficzny, Polska Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, s. 40, xbcr/gus/ PUBL_rs_rocznik_demograficzny_2010.pdf (13 lipca 2011). 2 Historia. Oficjalna strona internetowa miasta Łodzi: (11 lipca 2011). 3 Łódź: raport biznesowy. Strona internetowa Łódź - miasto innowacji: Wydawnictwa/ (13 lipca 2011). 4 Young C., Kaczmarek S. Changing the perception of the post-socialist city: place promotion and imagery in Lodz, Poland. Strona internetowa CBS Interactive Business Network: 165/ai_n / (13 lipca 2011). 10

14 przekształcenia miasta z przemysłowego na przyjazne dla środowiska oraz atrakcyjne dla mieszkańców i turystów. Regularne kompleksy drzew wzdłuż ulic w centrum miasta praktycznie już nie istnieją, natomiast można spotkać ogrody byłych przemysłowców (27) w postaci zielonych enklaw złożonych z rzadkich gatunków drzew i krzewów, choć często są one zaniedbane. W powiązaniu z obiektami historycznymi, tereny zieleni wokół centralnej części miasta stanowią symboliczny Zielony Krąg Tradycji i Kultury 5. Na przestrzeni lat tereny zieleni w Łodzi nie uległy istotnym zmianom (Tabela I.1). Jedyną pozytywną zmianą jest zwiększenie liczby parków i pasów zieleni przy nieruchomościach. Ogółem tereny zieleni stanowią 30% powierzchni miasta 6. Tabela I.1 Miejskie tereny zieleni w Łodzi (stan na 31 XII) Powierzchnia (ha) Rok Parki 609,5 702,5 626,5 Trawniki 276,4 276,4 276,4 Tereny zielone przy nieruchomościach 925,5 972,1 1018,1 Ogrody zoologiczne 17,0 17,0 17,0 Ogrody botaniczne 64,1 67,3 67,3 Naturalne rezerwaty 79,7 79,6 79,6 Parki krajobrazowe 1605,9 1605,9 1605,9 Źródło: Statystyki dla Łodzi 2010, Urząd Statystyczny w Łodzi 2010 Długość ulic z pasami zieleni nie ulega zmianom, ale całkowita ilość posadzonych drzew jest mniejsza niż łączna liczba drzew, które zostały usunięte. Tendencja zniżkowa jest prawdopodobnie spowodowana przez aktualne warunki (stwardnienie i zasolenie gleb, zanieczyszczenie środowiska, itp.), czego przyczyną jest konflikt interesów różnych grup, brak miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, brak funduszy i świadomości związanej ze znaczeniem drzew (por. rozdział 3). Odwrotny trend można zaobserwować w stosunku do liczby krzewów sadzonych i usuniętych. Ilość nowych krzewów jest teraz prawie trzy razy wyższa niż w okresie ostatnich dwóch lat (Tabela I.2). 5 Jakóbczyk-Gryszkiewicz J., Dyba W., Marcińczak Sz., Tanaś S. (2008). Zagospodarowanie terenów rekreacyjnych Łodzi. Plany, perspektywy, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź, s Parki Miasta Łodzi. Strona internetowa Urządu Miasta Łodzi Wydział Ochrony Środowiska i Rolnictwa: lodz.pl/?s=26 (11 lipca 2011). 11

15 Tabela I.2 Uliczne pasy zieleni w Łodzi (stan na 31 XII) Rok Pasy zieleni w ha Liczba nowo zasadzonych drzew Liczba drzew usuniętych Liczba nowo posadzonych krzewów Liczba krzewów usuniętych Źródło: Statystyki dla Łodzi 2010, Urząd Statystyczny w Łodzi 2010 Choć na terenie Łodzi znajduje się 18 strumieni, teren miasta można scharakteryzować jako obszar o trudnych warunkach wodnych Łódź jest położona na głównym dziale wodnym a system kanalizacyjny w większości nie rozdziela ścieków deszczowych i sanitarnych. Ilość ścieków komunalnych w Łodzi stopniowo maleje, w 2004 roku rozwinięto i zmodernizowano miejski system kanalizacyjny i oczyszczalnię ścieków (długość systemu w 2000 r km, w km). Aktualnie realizowany jest projekt z udziałem termicznego przetwarzania osadów ściekowych 7. Miasto posiada jedną z najnowocześniejszych oczyszczalni ścieków w Polsce. Łódź, jak wiele innych miast, boryka się z problemem korków. Jest jednym z trzech miast w Polsce (po Krakowie i Gdańsku), które zdecydowały się podpisać kartę brukselską i tym samym zadbać o ruch rowerowy. Dokument ten ma na celu wzmocnienie współpracy między rowerzystami, instytucjami publicznymi, ekspertami i innymi interesariuiszami, którzy będą wspólnie działać, aby wspierać rozwój kultury i infrastruktury rowerowej. Łódź planuje do 2020 roku zwiększyć do 15% komunikację rowerową w ruchu miejskim. W 2011 roku istniało 76 km ścieżek rowerowych 8. Według raportu PricewaterhouseCoopers (PwC) w 2011 roku sieć ścieżek rowerowych w Łodzi jest słabo rozwinięta, natomiast liczba samochodów w mieście gwałtownie rośnie (1189 samochody na km 2, podczas gdy średnia dla miast wynosi obecnie 1199 na km 2 ), a gęstość sieci dróg znacznie 7 Liszewski, S. (2009). Łódź Monografia miasta, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, s Długość dróg rowerowych w Łodzi. Strona internetowa Rowerowej Łódzi: /296-dugo-drog-rowerowych-w-odzi (11 lipca 2011). 12

16 przekracza średnią 9. W 2010 roku Łódź wzięła udział w konkursie o tytuł Europejskiej Zielonej Stolicy. Konkurs organizowany jest przez Komisję Europejską od 22 maja 2008 roku, a tytuł uznawany jest za bardzo prestiżowy. W edycji z 2010 roku Łódź I.3 Wyzwania związane z rozwojem społecznym Poprzednio postrzegana głównie jako miasto przemysłowe, Łódź zmienia się w miasto zorientowane na rozwój kulturowy i ekologiczny, co związane jest z licznymi wyzwaniami dla mieszkańców oraz władz. Wraz ze zlikwidowaniem znacznej części przemysłu włókienniczego pojawił się problem bezrobocia i wykluczenia społecznego. Obecnie część mieszkańców dojeżdża do Warszawy, gdzie znaleźli zatrudnienie. Wielu, zwłaszcza młodych ludzi, decyduje się przenieść do stolicy na stałe. Zjawisko to powoduje spadek ludności Łodzi, co stanowi istotny problemem dla miasta, które chce się rozwijać. Problemy o charakterze społecznym są częściowo rozwiązywane poprzez rewitalizację - zmianę terenów poprzemysłowych w hotele lub centra handlowo-kulturalne. Jednak nowo utworzone miejsca pracy nie zaspokajają potrzeb wszystkich mieszkańców, dlatego tak ważny staje się dialog społeczny. Wiele projektów z zakresu społeczeństwa obywatelskiego inicjowanych jest przez organizacje pozarządowe. Akcje mają na celu poprawę dobrobytu mieszkańców. I.4 Dobre praktyki Mieszkańcy Łodzi są zmotywowani i chcą wprowadzać zmiany w swoim mieście. Działania, które poniżej zostały opisane jako dobre praktyki, to projekty wpisujące się w zakres zrównoważonego rozwoju Łodzi już wdrażane na terenie miasta. Wybrane praktyki scharakteryzowane zostały jako związane z działaniami proekologicznymi i partycypacją mieszkańców. 9 Reports on Major Polish Cities Lodz. (2011).Strona internetowa PricewaterhouseCoopers: en/wielkie-miasta-polski/raport_lodz_eng.pdf (11 lipca 2011). 13

17 EKOLOGIA Tabela I.3 Przykłady dobrych praktyk w Łodzi Typ Nazwa Organizator Zakres działań Opis Główne cele Źródło Blue-Green Network Międzynarodowy Instytut PAN Europejskie Regionalne Centrum Ekohydrologii Katedra Ekologii Stosowanej Uniwersytetu Łódzkiego Urząd Miasta Łodzi - Środowisko - obszar miejski - ekohydrologia Koncepcja ta została stworzona w oparciu o teorię ekohydrologii, komplementarną w stosunku do tradycyjnej koncepcji planowania miasta z pasem zieleni wokół Łodzi. Głównym celem projektu jest stworzenie sieci parków miejskich (miejsca rozrywki, gdzie mieszkańcy mogą odpocząć). Kluczowymi elementami sieci są rzeki i ich doliny, które muszą być oczyszczone i odnowione. - poprawa jakości życia i zdrowia mieszkańców (mniejsze ryzyko wielu chorób): - lepszy dostęp do terenów zieleni - atrakcyjne trasy spacerowe - ścieżki rowerowe - wpływ na środowisko: - poprawa jakości mikroklimatu, wody i powietrza - zwiększenie różnorodności biologicznej - Blue-Green Network powoduje wzrost atrakcyjności miasta i daje szansę na zrównoważony rozwój Zielony Krąg Tradycji i Kultury Centrum Promocji i Rozwoju Inicjatyw Obywatelskich Urząd Miasta Łodzi Urząd Miasta Łodzi Zakład Gospodarki - Środowisko - turystyka miejska - rozrywka - ochrona środowiska - partycypacja społeczna - obszar Krąg Zieleni Tradycji i Kultury są to tereny wokół centrum Łodzi, obejmujące 16 parków, ogrodów, a także miejsca o dużym znaczeniu kulturowym i historycznym, takie jak: cmentarze, budynki starych fabryk itp. Głównym celem kampanii są działania, które mają sprawić, by Łódź była miastem czystszym niż dotychczas i bardziej przyjaznym dla środowiska. Społeczność lokalna jest - zwiększenie atrakcyjności turystycznej miasta - ochrona terenów zieleni o wartości historycznej, kulturowej i środowiskowej - powiązanie różnych obszarów zieleni, co sprawia, że obywatele mogą wygodnie przejść z jednego miejsca do drugiego - oczyszczanie miasta - likwidacja nielegalnych wysypisk śmieci - usuwanie liści - kompostowanie - nawożenie organiczne Przewodnik W zielonym kręgu tradycji i kultury Piotr Prusinowski uml.lodz.pl

18 PARTYCYPACJA - Czyste Miasto Inicjatywa pozarządowa Głos Łodzian się liczy Festiwal Błota Komunalnej Centrum Promocji i Rozwoju Inicjatyw Obywatelskich OPUS nieformalna grupa Miej Miejsce miejski - segregacja odpadów - partycypacja - dyskusja publiczna - ochrona środowiska - obszar miejski - partycypacja - przestrzeń miejska - edukacja angażowana w podejmowanie decyzji i bierze udział w różnych programach. Jednym z działań jest skłonienie mieszkańców regionu łódzkiego do większej aktywności w życiu lokalnym, budowanie świadomego społeczeństwa, promowanie przyjaznych dla środowiska działań takich jak recykling i segregacja odpadów. Projekt obejmuje również konsultacje, szkolenia i działania mające na celu oczyszczanie miasta i właściwą gospodarkę odpadami. Głównym celem projektu było stworzenie modelu konsultacji społecznych na poziomie lokalnym, a także zachęcenie ludzi do aktywnego udziału w procesie podejmowania decyzji finansowanych z lokalnych funduszy. Organizacja różnych spontanicznych działań, w celu zwrócenia uwagi decydentów na palące problemy miasta. Celem akcji o nazwie Festiwal Błota, było zwrócenie uwagi władz lokalnych na niezagospodarowany plac w pobliżu Pałacu Poznańskiego, jednej z największej atrakcji turystycznej Łodzi. Zainteresowanie mediów Festiwalem spowodowało, że władze lokalne podjęły działanie i na wcześniej niezagospodarowanym terenie utworzono trawnik. - sprzątanie miejsc publicznych z udziałem młodzieży ze szkół - recykling i segregacja odpadów takich, jak: baterie, akumulatory, radia, telewizory, komputery oraz płyty kompaktowe - zaangażowanie mieszkańców - wzrost świadomości społeczeństwa - partycypacja na szczeblu lokalnym (konsultacje) - mieszkańcy czują się odpowiedzialni za ich najbliższe otoczenie - wzrost świadomości społeczeństwa - społeczna koncepcja zagospodarowania przestrzeni miejskiej - opracowanie planu zagospodarowania dla niezagospodarowanej przestrzeni - integracja mieszkańców z decydentami, co zwiększy skuteczność podejmowanych działań zki.pl/miasto/aktualno ci/1653-festiwal-botaw-odzi-fotowideo

19 PARTYCYPACJA Podajmy dłoń łódzkim kasztanowcom Fenomen Eco- Piotrkowska Najdłuższa Zielona Ulica w Europie Urząd Miasta Łodzi - Wydział Ochrony Środowiska i Rolnictwa Zarząd Miejski Ligi Ochrony Przyrody w Łodzi Fundacja Fenomen Projekt Kreatywne Miasta Urząd Miasta Łodzi - partycypacja - ochrona środowiska - edukacja ekologiczna - partycypacja - dialog - środowisko - obszar miejski - Partycypacja - ochrona środowiska - obszar miejski Głównym celem akcji jest ochrona łódzkich kasztanowców przed szrotówkiem kasztanowcowiaczkiem. Jedną z metod walki ze szrotówkiem jest wygrabianie i wywóz liści kasztanowców, w których zimują poczwarki tego szkodnika. Działania te wykonywane są przez uczniów łódzkich szkół. Celem projektu jest popularyzacja jazdy na rowerze w mieście oraz poprawa warunków jazdy na rowerze w Łodzi. Przykłady realizowanych projektów: rozwój nowych tras rowerowych, lobbing na rzecz uchwalenia kwoty budżetowej dla zrównoważonego transportu w mieście, promowanie wydarzeń rowerowych, prowadzenie portali RowerowaLodz.pl i AutoStac.pl Pierwsza akcja z zakresu Future City Game-zgromadziła przedstawicieli władz miasta, środowisk akademickich, społeczności lokalnej, biznesu. Podczas gry uczestnicy starali się wypracować najlepsze rozwiązanie dla poprawy sytuacji na ulicy Piotrkowskiej. Projekt był częścią strategii, która miała doprowadzić Łódź do zdobycia tytułu Europejskiej Zielonej Stolicy w udział uczniów w działaniach z zakresu ochrony środowiska - ochrona drzew - poprawa kondycji terenów zieleni w mieście - redukcja emisji CO 2 i przez to polepszenie jakości powietrza - zmniejszenie zanieczyszczenia hałasem - zmniejszenie zatłoczenia na drogach - promocja aktywnego trybu życia - zwiększenie mobilności obywateli - rozwój ulicy Piotrkowskiej przy aktywnym udziale społeczeństwa - redukcja szumów - redukcja szkodliwych gazów - wykorzystanie powierzchni dachów do produkcji tlenu (zielone dachy) - przekształcenie betonowych podwórek w zielone oazy, zielone ściany uml.lodz.pl/?s=31 n.pl itishcouncil.org/urban _co-design_tools/ element/119/the_futur e_of_piotrkowska_str eet

20 I.5 Podsumowanie W rozdziale przedstawiony został ogólny opis Łodzi. W analizie obecnego stanu uwzględniono środowiskowe i społeczne problemy miasta. Aktualnie głównym wyzwaniem dla Łodzi jest odbudowa, rehabilitacja i rewitalizacja zabytkowej części centrum oraz zwiększenie ilości działań nakierowanych na zrównoważony rozwój tak, by Łódź mogła konkurować z innymi miastami Polski i Europy. W rozdziale przedstawiono także przykłady dobrych praktyk, czyli projekty mające na celu poprawę warunków życia i ochrony środowiska, które były lub są obecnie wdrażane w Łodzi. Zrównoważony rozwój wymaga czasu, przygotowania, zaangażowania i cierpliwości. Już w chwili obecnej można w Łodzi zobaczyć wiele pozytywnych, innowacyjnych trendów, które powinny być wspierane i dalej rozwijane. 17

21 ROZDZIAŁ II Wprowadzenie do projektu Na przestrzeni ostatnich lat pojawiło się wiele nowych wyzwań, którym muszą sprostać władze lokalne oraz zainteresowane podmioty. Najważniejszą kwestią jest ochrona środowiska, poprawa jakości życia oraz zapewnienie odpowiedniego planu zagospodarowania przestrzennego. Zrównoważony rozwój oraz prawidłowa identyfikacja i wykorzystanie usług świadczonych przez ekosystemy miejskie powinny stać się celami działalności dla współczesnych miast. II.1 Wstęp Główną ideą projektu Łódź Europejską Zieloną Stolicą przed 2020 jest wspieranie realizacji zasad zrównoważonego rozwoju w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym w Łodzi. Ponadto projekt zakłada zwrócenie uwagi na znaczenie usług ekosystemów i ich wyceny w procesie podejmowania decyzji, jak również zwiększenie zaangażowania społecznego w procesy decyzyjne związane z gospodarowaniem terenami zieleni w mieście. Ponadto, jednym z głównych celów projektu jest promocja innowacji w systemie zarządzania lokalnego oraz ułatwienie dostępu do nich. Istotną częścią projektu jest również badanie mające na celu oszacowanie wartości usług oferowanych przez drzewa w mieście oraz zidentyfikowanie przyczyn, które powodują zmniejszenie ich liczby. Zdaniem Dwayera: Planowanie i zarządzanie w przeszłości nie były tak skuteczne, jak mogłyby być, ponieważ planiści i menedżerowie zlekceważyli potencjalne korzyści, jakie drzewa miejskie i lasy mogą dostarczać i nie zrozumieli, że odpowiednie planowanie i zarządzanie w tym obszarze może zapewnić wiele korzyści 10. Przeprowadzone konsultacje i wywiady z władzami lokalnymi i ekspertami pozwoliły na zebranie cennych informacji, które zostały wykorzystane do opracowania niniejszego raportu. Badanie 10 Dwyer, J. F., Assessing the benefits and costs of the urban forest, Journal of Arboriculture 18(5): September

22 ankietowe przeprowadzone wśród mieszkańców Łodzi pozwoliło oszacować preferencje interesariuszy w zakresie wyceny drzew w centrum Łodzi. Pośrednim skutkiem podjętych w ramach projektu działań może być podniesienie świadomości mieszkańców oraz zwrócenie uwagi władz lokalnych na problemy planowania i zarządzania terenami zieleni w centrum miasta. Zwrócono także uwagę na konieczność inicjowania wspólnych dyskusji poświęconych zagadnieniom zieleni i zagospodarowania przestrzennego. Informacje zebrane od różnych interesariuszy stanowiły istotny materiał, który został wykorzystany do opracowania innowacyjnych rozwiązań, które, jeśli wdrożone, przyczynią się do zrównoważonego rozwoju miasta. Ogół podjętych działań (Rysunek II.1) doprowadził do powstania niniejszego raportu dla Urzędu Miasta oraz przewodnika "Przyroda w mieście - dlaczego jest ważna i jak zapewnić jej ochronę?" Rysunek II.1 Mapa projektu II.2 Łódź jako Europejska Zielona Stolica Ideą Europejskiej Zielonej Stolicy (EZS) jest wymiana doświadczeń i dobrych praktyk oraz wizji przyszłości. Miasta różnią się między sobą w wielu obszarach, ale również mają wiele wspólnego, 19

23 zatem wymiana doświadczeń w dążeniach do wdrożenia zasad zrównoważonego rozwoju może okazać się kluczowa na drodze do dalszego postępu. Europa musi jeszcze sprostać wielu ekologicznym wyzwaniom, dlatego ustanowiono nagrodę Europejskiej Zielonej Stolicy mającą wspierać i wynagradzać te wysiłki. Finaliści i laureaci nagrody Europejskiej Zielonej Stolicy dostarczają nam cennych przykładów, jak ochrona środowiska, doskonała jakość życia i wzrostu gospodarczego mogą być z powodzeniem łączone 11. Począwszy od 2010 roku corocznie jedno europejskie miasto zostaje wybrane na Europejską Zieloną Stolicę roku. Głównymi celami EZS są: nagradzanie miast, które są najbardziej przyjazne dla środowiska; zachęcanie miast do zaangażowania się w bieżące i ambitne cele dla dalszej poprawy stanu środowiska oraz zrównoważonego rozwoju; zapewnienie wzoru do naśladowania i promowania najlepszych praktyk i doświadczeń we wszystkich innych europejskich miastach. Dotychczas tytuł ten uzyskał Sztokholm (2010), Hamburg (2011), Vitoria-Gasteiz (2012) i Nantes (2013). Szczegółowe informacje na temat wskaźników, które stanowią podstawę oceny miast ubiegających się o tytuł EZS znajdują się w Załączniku European Green Capital - About the Award. Strona internetowa Komisji Europejskiej Środowisko: (13 lipca 2011). 20

24 ROZDZIAŁ III Bariery dla zachowania drzew w miastach i sposoby pokonywania tych barier Liczba drzew w centrach dużych miast w Polsce zmniejsza się. Ponadto warunki życia drzew w ostatnich 10 latach uległy pogorszeniu. Negatywny wpływ na sytuację drzew w polskich miastach mają bariery społeczne i administracyjne. By je przezwyciężyć zidentyfikowano szereg rozwiązań. III.1 Wstęp Ilość drzew w centrach dużych miast w Polsce spada, a wraz z nią zmniejsza się potencjał wykorzystania przyrody jako źródła korzyści dla człowieka (tzw. usług ekosystemów). W konsekwencji rosną koszty społeczne i ekonomiczne związane z negatywnym wpływem na środowisko i zdrowie ludzkie wywieranym przez rosnące natężenie ruchu ulicznego oraz przemysł. Spada jakość życia w centrach miast, przyczyniając się również do degradacji społecznej. Oprócz tradycyjnie omawianych zjawisk utrudniających życie drzew w miastach związanych z rozwojem transportu i infrastruktury (np. zasolenie i wysuszenie gleb, zanieczyszczenie powietrza), warto zastanowić się nad przyczynami instytucjonalnymi: administracyjnymi i społecznymi, którym poświęcone jest to badanie. Lepiej znając problemy, negatywnym zjawiskom można przeciwdziałać poprawiając sytuację drzew w miastach i korzystając z dostarczanych przez nie usług. Niniejszy projekt badawczy Bariery dla zachowania drzew w miastach i sposoby pokonywania tych barier jest częścią większego projektu Usługi ekosystemów warunkiem zrównoważonego rozwoju miast, prowadzonego przez Fundację Sendzimira. 21

25 III.2 Metody Projekt badawczy miał na celu: 1. Zidentyfikowanie instytucjonalnych barier dla utrzymania lub wzrostu ilości drzew w obszarach centrach dużych miast w Polsce. 2. Zidentyfikowanie sposobów usuwania tych barier. Na potrzeby badania przyjęto następujące hipotezy: 1. Ilość drzew w polskich dużych miastach spada na skutek niedoskonałości administracyjnych oraz społecznych. 2. Niedoskonałościom administracyjnym i społecznym można przeciwdziałać tak, aby drzewa były bardziej świadomie wykorzystywane na rzecz zrównoważonego rozwoju polskich miast. W celu zebrania opinii ekspertów wykorzystano kwestionariusz składający się z 53 pytań: 3 wielokrotnego wyboru z jedną możliwą odpowiedzią, 3 wielokrotnego wyboru z trzema możliwymi odpowiedziami, 38 opartych na pięciostopniowej skali Likerta, 3 otwartych opartych na pięciostopniowej skali Likerta oraz 6 otwartych. W badaniu wykorzystano metodę indywidualnego wywiadu kwestionariuszowego, w którym respondentami byli eksperci zajmujący się problematyką drzew w miastach. Kwestionariusz został rozprowadzony drogą telefoniczną, elektroniczną i osobiście wśród ekspertów w Polsce i za granicą (Armenia, Białoruś, Bośnia i Hercegowina, Chile, Chorwacja, Dania, Estonia, Grecja, Gruzja, Kirgistan, Litwa, Łotwa, Peru, Rumunia, Słowacja, Szwecja, Ukraina, Węgry). W badaniu wzięli udział: pracownicy administracji publicznej (6 z Polski i 12 z zagranicy), pracownicy naukowi (odpowiednio: 34 i 25), pracownicy sektora prywatnego (4 i 3) oraz inni (1 i 6). Próba ekspertów z Polski została wybrana w sposób celowy byli to uczestnicy corocznej konferencji Zieleń miejska naturalne bogactwo miasta (dotychczas odbyło się sześć konferencji z tego cyklu). Konferencja jest jednym z najważniejszych tego typu wydarzeń w Polsce. Zagraniczni eksperci zostali wyłonieni w oparciu o ich doświadczenie i autorytet, jakim cieszą się w swoich krajach. 22

26 Badanie zostało przeprowadzone w okresie 7-29 maja 2011 roku. Łącznie zebrano 45 ankiet od respondentów z Polski i 46 z zagranicy. III.3 Wyniki badań Zdaniem ekspertów liczba drzew w centralnych obszarach dużych miast w Polsce zmniejsza się (Wykres III.1), a warunki życia drzew w ostatnich 10 latach pogorszyły się (Wykres III.2). Inaczej wygląda sytuacja w pozostałych krajach, gdzie zdaniem większości zagranicznych ekspertów ilość drzew w centrach dużych miast wzrasta lub nie zmienia się, a warunki życia drzew uległy w ostatniej dekadzie poprawie lub pozostały bez zmian. Rysunek III.1 Liczba drzew w centralnych obszarach dużych miast w Polsce Źródło: opracowanie własne 23

27 Rysunek III.2 Warunki życia drzew w obszarach centralnych dużych miast w Polsce w ciągu ostatnich 10 lat Źródło: opracowanie własne Eksperci zostali poproszeni o wskazanie trzech najistotniejszych barier dla zachowania drzew w miastach z listy, która została im zaprezentowana. Ponadto mieli oni możliwość podania dodatkowych przeszkód. Zdaniem ekspertów najistotniejszymi barierami administracyjnymi dla zachowania drzew w centrum miasta są niedostateczne środki finansowe na utrzymanie i pielęgnację terenów zieleni, brak miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz nieznajomość podstawowych zasad pielęgnacji drzew i krzewów wśród zarządców terenów zieleni, podejmujących zabiegi pielęgnacyjne we własnym zakresie (np. drastyczne cięcia, ogławianie drzew) (Wykres III.3). Również eksperci zagraniczni zidentyfikowali niewystarczające środki finansowe jako istotną barierę administracyjną w ich krajach. Ponadto za równie istotne uważają brak egzekwowania przepisów dotyczących ochrony drzew w mieście oraz brak świadomości na temat znaczenia drzew wśród decydentów. 24

28 Rysunek III.3 Najczęściej wskazywane bariery administracyjne dla zachowania drzew w centrum miasta w Polsce Źródło: opracowanie własne Zdaniem zarówno polskich, jak i zagranicznych ekspertów, społeczeństwo nie angażuje się w kwestie związane z ochroną drzew głównie dlatego, że nie postrzega tej kwestii jako pilnej (Wykres III.4). Inne sprawy, takie jak budowa nowych parkingów czy budynków są uznawane za pilniejsze i w związku z tym zyskują większą uwagę i zaangażowanie obywateli. Bardzo istotną kwestią jest również fakt, że społeczeństwo nie jest świadome znaczenia, jakie drzewa mają w ich najbliższym otoczeniu. Ponadto polscy eksperci wskazali, że drzewa bardzo często są postrzegane przez mieszkańców jako czynnik przyczyniający się do powstania nowych problemów, takich jak: zacienienie, alergie, opadające liście, które trzeba sprzątać. Brak wiedzy na temat możliwości i sposobów przeciwdziałania niszczeniu okolicznych drzew został zidentyfikowany jako istotna bariera w społecznym zaangażowaniu na rzecz ochrony drzew przez zagranicznych respondentów. 25

29 Rysunek III.4 Przyczyny braku zaangażowania społecznego w ochronę drzew w mieście Źródło: opracowanie własne Eksperci zostali także poproszeni o wskazanie w jaki sposób można pokonać wyżej wymienione trudności. W opinii ekspertów, rozwiązaniem mogą być działania edukacyjne, skuteczna egzekucja obowiązującego prawa oraz uporządkowanie przepisów, odnoszących się do zieleni miejskiej. Ponadto eksperci zagraniczni wskazali na potrzebę stworzenia nowych standardów, które zapewniły by obowiązkowe zagospodarowanie stosownej części powierzchni wokół nowo powstających dróg i budynków zielenią miejską już na etapie projektowania. Eksperci wielokrotnie podkreślali znaczenie działań edukacyjnych i kampanii informacyjnych skierowanych do władz, inwestorów i mieszkańców. Edukacja ta powinna obejmować znaczenie drzew dla środowiska i ludzi (w aspekcie przyrodniczym, społecznym i ekonomicznym), włącznie ze świadomością prawa i wywierania wpływu na jego egzekucję. Ponadto wskazana została również konieczność uświadamiania zasad racjonalnej gospodarki drzewnej, w zakresie nasadzeń odpowiednich gatunków drzew w odpowiednich miejscach, już na etapie planowania przez planistów i deweloperów. Jako istotne zidentyfikowano także konieczność doprecyzowania obowiązującego prawa, zapewnienie transparentności podejmowania decyzji związanych z gospodarowaniem zielenią oraz 26

30 stworzenie zintegrowanego systemu zarządzania zielenią miejską. Dla realizacji powyższych działań niezbędne jest umożliwienie wymiany poglądów, doświadczeń i nawiązanie współpracy pomiędzy interesariuszami ze wszystkich dziedzin życia społecznego, gospodarczego i politycznego od władz i jednostek budżetowych, przez prywatnych inwestorów, po stowarzyszenia naukowe oraz mieszkańców. Eksperci zasugerowali także, że środki finansowe na realizację powyższych działań, mogłyby pochodzić z budżetu miasta, funduszy na ochronę środowiska, opłat oraz kar za usunięcie drzew, podatków, środków unijnych oraz publicznych kwest. Istotne jest, by działania i środki finansowe związane z gospodarowaniem zielenią miejską były zaplanowane, konsekwentnie wdrażane, podlegały monitoringowi i ocenie. Dla sukcesu działań w obszarze rozwoju zieleni miejskiej niezbędna jest partycypacja i zaangażowanie wszystkich, ponieważ będzie to proces ciągły. Rysunek III.5 Działania mogące pomóc usunąć wyżej wymienione bariery, przyczyniając się do skuteczniejszej ochrony drzew w mieście i wykorzystania ich usług Źródło: opracowanie własne 27

31 III.4 Podsumowanie Bariery dla zachowania drzew w miastach mogą być podzielone na dwie kategorie: administracyjne i społeczne. W pierwszej grupie jako najistotniejsze zidentyfikowano następujące bariery: niedostateczne środki finansowe na utrzymanie i pielęgnację terenów zieleni, brak miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz nieznajomość podstawowych zasad pielęgnacji drzew i krzewów wśród zarządców terenów zieleni. Jako najistotniejszą barierę społeczną wskazano fakt, iż społeczeństwo nie postrzega spraw związanych z zielenią miejską jako pilne i wymagające ich zaangażowania. Społeczeństwo charakteryzuje również niska świadomość znaczenia, jakie drzewa mają i korzyści, jakie mogą przynosić. By przezwyciężyć te bariery, należy doprowadzić do wzrostu społecznej świadomości znaczenia drzew i roli jaką odgrywają, zwiększenia skuteczności egzekucji obowiązujących przepisów i usprawnienia zarządzania zielenią miejską. Niezbędny jest również rozwój miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Konieczne jest, by wszystkie powyższe działania były starannie planowane, wdrażane, monitorowane i poddawane ewaluacji w sposób ciągły, z zaangażowaniem wszystkich zainteresowanych podmiotów. 28

32 ROZDZIAŁ IV Dobre praktyki zarządzania usługami ekosystemów Rozdział zawiera rekomendacje dla miasta Łodzi w zakresie rozwoju efektywnego zarządzania usługami ekosystemów w kontekście planów zdobycia tytułu Europejskiej Zielonej Stolicy przed 2020 rokiem. Proponowany plan zarządzania podzielony został na trzy etapy począwszy od etapu, w którym zaprezentowano proste i relatywnie tanie praktyki, skończywszy na projektach wymagających zaangażowania większej ilości czasu i kapitału. IV.1 Wstęp Dążenie do zrównoważonego rozwoju łączy w sobie ochronę środowiska oraz poprawę sytuacji społecznej i gospodarczej zarówno w skali globalnej, jak i lokalnej. Zarządzanie usługami ekosystemów jest jednym ze sposobów na osiagnięcie tych celów. Kluczowym wyzwaniem jest zatem sformułowanie zintegrowanych polityk zarządzania tak, aby zmaksymalizować wykorzystanie usług ekosystemów i korzyści z nich płynących. W niniejszym rozdziale zaprezentowane zostały informacje dotyczące najważniejszych, pochodzących z różnych części świata dobrych praktyk, które zostały wdrożone i przyniosły pozytywne efekty. Wyselekcjonowane praktyki mogą stanowić inspirację dla stworzenia w Łodzi wydajnej struktury zarządzania adaptacyjnego, która pomogłaby w zdobyciu tytułu Europejskiej Zielonej Stolicy przed Wybrane przykłady powinny pomóc w rozwiązywaniu obecnych problemów w Łodzi, opisanych w poprzednich rozdziałach. Po drugie, odpowiadają one wskaźnikom Europejskiej Zielonej Stolicy, więc ich wdrożenie byłoby pomocne w przejściu procesu selekcji. Dobre praktyki zostały podzielone na trzy grupy, które odzwierciedlają trzy etapy wdrażania (Wykres 4.1). Etap I zawiera dobre praktyki, które są najłatwiejsze do wprowadzenia, a ich efekty byłyby najszybciej widoczne. Etapy II i III obejmują bardziej złożone projekty wymagające więcej czasu. 29

33 Rysunek IV.1 Plan zarządzania usługami ekosystemów w Łodzi w perspektywie 9-letniej IV.2 Etap I Etap I obejmuje praktyki najmniej kosztowne, których rezultaty staną się widoczne w krótkim okresie czasu. Obejmują one programy edukacyjne, angażowanie sfery publicznej i prywatnej we wspólne sadzenie drzew oraz konkursy na najpiękniejsze parki i ogrody. Celem tych projektów jest zwiększenie liczby zielonych miejsc oraz wzbogacenie miejskiej bioróżnorodności przy równoczesnym zaangażowaniu społeczeństwa. Poniżej pokrótce opisano te praktyki. IV.2.1 Programy edukacyjne Programy edukacyjne obejmują imprezy, wydarzenia, spotkania z lokalną społecznością lub projekty wolontariatu, których celem jest zwiększanie świadomości społeczeństwa na temat ekosystemów miejskich. Dzięki akcjom prowadzonym w najbliższym sąsiedztwie oraz szerzeniu wiedzy będzie możliwe poprawienie stanu przestrzeni miejskiej pod względem ilości zieleni oraz porządku i czystości. Takie działania można wprowadzić w Łodzi, kierując się dobrymi praktykami zrealizowanymi w Bostonie, Peterborough i Seattle. Celem projektu EarthWorks' Urban Wilds Program wdrożonego w Bostonie (Massachusetts, USA) było połączenie terenów miejskich z obszarami naturalnymi znajdującymi się poza miastem (Załącznik 7, Good practice 47). Inny projekt o nazwie Las dla Peterborough (The Forest for Peterborough Project, UK) angażował młodych ludzi, którzy mieli okazję zdobyć wiedzę na temat 30

34 znaczenia rozwoju i ochrony bioróżnorodności (Załącznik 7, Good practice 33). Program edukacji lokalnej społeczności został również wprowadzony w Seattle (Washington, USA) (Załącznik 7, Good practice 22). Program dotyczący powszechnego kompostowania (Master Composter Program) został zapoczątkowany przez lokalną organizację Seattle Tilth, jako część Programu Naturalnego Tworzenia Gleby (Natural Soil Building Program). Zakładał on prowadzenie szkoleń dla mieszkańców z zakresu kompostowania. Miało to na celu zmniejszenie liczby składowanych odpadów oraz poprawienie jakości gleby. Zgodnie z założeniami mieszkańcy, którzy przeszli szkolenie, mogą uczyć pozostałych mieszkańców jak zmniejszać ilość odpadów, jednocześnie poprawiając jakość gleby. IV.2.2 Sadzenie drzew Kolejnym sposobem na zwiększenie powierzchni obszarów zieleni w mieście jest zachęcanie mieszkańców i różnych instytucji (np. szkół) do sadzenia drzew. Można zmobilizować mieszkańców do finansowego wsparcia akcji sadzenia drzew lub zachęcać do indywidualnego sadzenia drzew. Tego typu akcje są znane na całym świecie i przyniosły już rezultaty w miastach takich jak: Singapur, Chicago, Gdańsk, Nowy Jork, Peterborough, Poznań, Santiago czy Austin (więcej informacji na temat projektów znajduje się w Załączniku 7). Podobne projekty mogą być realizowane w Łodzi praktycznie od zaraz i kontynuowane w przyszłości. Program sadzenia drzew w Singapurze (Plant-A-Tree Program, Załącznik 7, Good practice 40) zachęcał lokalnych mieszkańców do ochrony procesów ekosystemów oraz do wzięcia aktywnego udziału w tworzeniu zdrowego, zielonego, przyjaznego otoczenia. Program przyczynił się do poprawy środowiska poprzez indywidualne zaangażowanie mieszkańców. Z kolei inny program sadzenia drzew, zrealizowany w Chicago (Chicago Trees Initiative, Załącznik 7, Good practice 43) zakładał zaangażowanie mieszkańców oraz samorządu lokalnego. Zachęcano do sadzenia drzew we własnych ogrodach oraz do prac wolontariackich przy sadzeniu drzew w mieście. IV.2.3 Konkursy Konkursy i zawody na najpiękniejsze parki lub ogrody będą miały pozytywny wpływ na poprawę bioróżnorodności. Tego typu akcje mogą być organizowane przez instytucje prywatne (organizacje pozarządowe) lub samorządy lokalne. Ich celem jest poprawa świadomości mieszkańców w zakresie dbania o środowisko, zwiększenie obszarów zieleni oraz zmniejszenie ilości śmieci na ulicach. 31

35 Chorwacka Krajowa Izba Turystyczna (Croatian National Tourist Board) od 1995 organizuje coroczne konkursy na aranżację ogrodów wokół domów w miastach (Załącznik 7, Good practice 23). W ten sposób mieszkańcy są zachęcani do aranżacji przydomowych ogródków, a mieszkańcy bloków do aranżacji balkonów. W ostatnim etapie konkursu przedstawiciele Izby Turystycznej oceniają ogrody i balkony oraz przyznają nagrody. Taka sama inicjatywa prowadzona jest również w Krakowie (Załącznik 7, Good practice 7). Celem projektu Konkurs na najpiękniejszy ogród było zachęcenie mieszańców do aktywnego działania w celu poprawy jakości ich miejsca życia, szczególnie w gęsto zaludnionych częściach miasta, gdzie główny element krajobrazu stanowią wysokie bloki mieszkalne. Oprócz konkursu, w ramach projektu prowadzone są konsultacje, przeglądy, spotkania edukacyjne oraz wycieczki. Poprzez szerzenie wiedzy wśród lokalnych społeczności oraz poprzez efektywną pracę i współpracę między nimi, można w krótkim czasie wdrożyć skuteczne rozwiązania dla małych obszarów miejskich (jak osiedla mieszkaniowe czy obszary prywatne) prowadzące do zwiększenia obszarów zieleni oraz poprawy bioróżnorodności. IV.3 Etap II Etap II koncentruje się na dobrych praktykach, które wymagają więcej czasu na realizację. Inicjatywy podejmowane w tym czasie mogą obejmować zarówno projekty ulepszające już istniejące tereny rekreacyjne, jak również zagospodarowujące miejską przestrzeń na nowo np. w postaci parków, niebiesko-zielonych korytarzy itp. Projekty te powinny uwzględniać dostępność terenów zieleni dla wszystkich mieszkańców oraz przyjazny dla środowiska transport tak, aby poprawić jakość życia ludzi. IV.3.1 Przestrzeń kulturowa Tereny zieleni poprawiają jakość powietrza, ograniczają hałas oraz efekt miejskiej wyspy ciepła, poprawiają lokalne warunki klimatyczne i przyczyniają się do ograniczenia globalnego ocieplenia klimatu wszystkie wymienione korzyści są wskaźnikami w konkursie o tytuł Europejskiej Zielonej Stolicy. Planowanie terenów zieleni powinno uwzględniać zrównoważone użytkowanie gruntów, przywracanie naturalnych typów roślinności oraz zrównoważoną retencję wody w ekosystemie miejskim. Jedną z dobrych praktyk w tym zakresie może być przykład renaturalizacji terenów poprzemysłowych w Nadrenii Północnej-Westfalii w Niemczech (Załącznik 7, Good practice 18). Celem projektu było ulepszenie istniejących przestrzeni miejskich oraz 32