Wybarwienie owoców to jedna z cech będąca wyznacznikiem

Transkrypt

1 egzemplarz bezpłatny NR 6/2014 wrzesień nakład egz. PL ISSN Letnie Pokazy Czereśniowe Anita Łukawska Wspomóc wybarwienie owoców Marcin Oleszczak, Kazgod Sp. z o.o. Odbyły się po raz trzeci 20 lipca 2014 r. w Górach Wysokich k. Sandomierza. Ich organizatorami były firmy Plantpress, Leaf Media oraz Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach Oddział Centrum Ogrodnicze w Sandomierzu. Gospodarzem imprezy był Maciej Osowski, który czereśnie uprawia na ponad 10 ha. Pokazy praktyczne odbyły się w sadzie, w którym drzewka posadzono wiosną w 2013 i 2014 r. oraz w sadzie 7-letnim, a przeprowadził je Bart Liesenborghs (fot. 1) z LieverFruit bvba z Belgii. Wcześniej uczestnicy mogli zapoznać się z prezentacjami dotyczącymi zasad budowy konstrukcji w sadach czereśniowych, nawożenia, ochrony, doboru odmian do uprawy w Polsce oraz sposobów prowadzenia drzew. Na tegoroczne Letnie Pokazy Czereśniowe licznie przybyli zainteresowani uprawą czereśni sadownicy z różnych rejonów Polski oraz dziennikarze branżowi zza wschodniej granicy. Pokazom towarzyszyła także wystawa maszyn i środków do produkcji. FOT. 1. Pokazy praktyczne przeprowadził Bart Liesenborghs 2 Wybarwienie owoców to jedna z cech będąca wyznacznikiem ich jakości (fot. 1). Na tę ostatnią oraz wielkość plonu wpływ mają odmiana, podkładka, warunki glebowo-klimatyczne siedliska, sposób nawożenia, ochrona oraz architektura sadu. Wyprodukowanie rumianych owoców nie jest łatwe. Wybarwienie jabłek rozpatrywane w kontekście wielkości powierzchni rumieńca, jego odcienia i intensywności, barwy zasadniczej skórki jest zatem zależne od wielu czynników. Agrotechnika, nawożenie, ochrona oraz stosowanie regulatorów wzrostu to zmienne wpływające na wielkość i jakość plonu, w tym wybarwienie owoców. To ostatnie to nie tylko rumieniec, ale także barwa zasadnicza skórki, która powinna stanowić odpowiedni dla niego kontrast (tło). Pamiętać jednak należy, że zabiegi agrotechniczne, nawożenie czy ochrona roślin w wielu wypadkach nie mogą naprawić błędów, które powstały w trakcie podejmowania nieodwracalnych decyzji o założeniu sadu lub z czasów jego zakładania. Naprawa ich skutków może często polegać jedynie na wykarczowaniu konkretnej kwatery. Barwniki w owocach Zielone zabarwienie skórki jabłek jest efektem obecności chlorofilu w jej komórkach. Jego zawartość jest odmienna u różnych odmian jabłoni. W trakcie dojrzewania owoców zachodzi proces rozpadu tego barwnika. Spadkowi zawartości chlorofilu w komórkach skórki oraz rozpadowi struktury chloroplastów towarzyszy zwiększanie się zawartości w tkankach żółtych i pomarańczowych barwników: karotenu i ksantofilu. Czerwone zabarwienie skórki jabłek tzw. rumieniec zależy od występowania innej grupy barwników roślinnych: flawonoidów barwników antocyjanowych (w jabłkach występuje cyjanidyna). Barwniki te mają skomplikowaną budowę chemiczną. Składają się z dwóch pierścieni zespolonych ze sobą trójwęglowym łącznikiem. Każdy z elementów składowych tych barwników pierścieni pochodzi z innego szlaku metabolicznego. W warunkach naturalnych FOT. 1. Jabłko optymalnie wybarwione przed zbiorem proces tworzenia się tych barwników w jabłkach zachodzi tylko na świetle. Owoce schowane we wnętrzu korony, do których nie dociera światło słoneczne są zwykle źle wybarwione mimo uzyskania dojrzałości zbiorczej (fot. 2 na str. 4). Istotny wpływ na ten proces ma także temperatura powietrza, szczególnie w okresie około 3 tygodni przed zbiorami owoców. Synteza barwników antocyjanowych zachodzi najszybciej, gdy w okresie dojrzewania owoców mamy do czynienia z dużymi dobowymi 4 Przed sezonem przechowalniczym Konsument oczekuje przez cały rok owoców wysokiej jakości. Producent jabłek pracuje na nią przez cały sezon wegetacyjny. Od kwitnienia drzew do zbioru owoców bardzo ważne jest terminowe wykonywanie zabiegów agrotechnicznych, gdyż w momencie osiągnięcia przez jabłka dojrzałości zbiorczej nie można już poprawić ich jakości. Natomiast, aby długo i bez ubytków przechowywały się, istotne jest wyznaczenie właściwego terminu zbioru. Nieodpowiednie warunki mogą skrócić okres przechowalniczy pojedynczych jabłek lub partii zgromadzonych w poszczególnych komorach. Aby do tego nie dopuścić, przed zbiorem jabłek należy odpowiednio przygotować obiekty przechowalnicze. Owoce muszą być przechowywane w warunkach dostosowanych do wymagań poszczególnych gatunków, a nawet odmian. Nowoczesne rozwiązania techniczne w przechowalnictwie umożliwiają utrzymanie wysokiej ich jakości nawet podczas długotrwałego przechowywania zapewniającego sprzedaż przez cały rok, czyli ostatnie z chłodni są sprzedawane tuż przed zbiorem nowych. W Polsce jest coraz więcej komór chłodniczych z KA i ULO (fot. 1). Montowane są także najnowsze rozwiązania technologiczne: systemy niskotlenowe ILOS, ILOS-Plus, Swinglos, DCS, ACR. Potrzeba i konieczność Sadownicy są świadomi potrzeby właściwego przygotowania obiektów chłodniczych przed sezonem. Zwracają na nie uwagę także inspektorzy organów certyfikujących. Wszelkie zabrudzenia na ścianach, podłodze czy w skrzy- Piotr Gościło, niezależny doradca sadowniczy niach oraz pozostałości zgniłych owoców stwarzają potencjalne zagrożenia dla nowo składowanych. W komorach FOT. 1. Nowoczesny obiekt chłodniczy wymaga sprawnych urządzeń niepożądane są także obce zapachy, którymi jabłka łatwo przechodzą i tracą atrakcyjność. Mogą także szybciej dojrzewać, a nawet gnić. Straty w ilości owoców powodowane przez choroby pochodzenia grzybowego podczas przechowywania mogą być wynikiem składowania ich w komorach chłodniczych nieodpowiednio przygotowanych (najczęściej w brudnych, nieodkażonych i niewywietrzonych). Nieporządek w komorach i pomieszczeniach komunikacyjnych sprzyja natomiast awariom systemów kontrolno-pomiarowych (fot. 2 na str. 4). Od czego zacząć Przygotowanie obiektów chłodniczych obejmuje wiele prac związanych z infrastrukturą komór, z obsługą instalacji chłodniczej i do modyfikowania atmosfery. Zabiegi higieniczne obejmują prace porządkowe, zamiatanie, czyszczenie, mycie i dezynfekcję nie tylko komór, pojemników na owoce, ale także pomieszczeń do sortowania owoców. Pierwszą czynnością 4 W NUMERZE: Aby się dobrze przechowywały 6 Ochrona drzew owocowych jesienią Nawożenie drzew ziarnkowych po zbiorze 8 10 Mechaniczny zbiór owoców leszczyny 11

2 2 1 Odmiany do uprawy towarowej Według B. Liesenborghsa sukces uprawy czereśni opiera się na trzech filarach: produktywności, ochronie zbioru i jakości owoców. Produktywność czereśni zależy od terminu i długości kwitnienia drzew, warunków panujących podczas kwitnienia, zawiązywania oraz wzrostu zawiązków owocowych (temperatura i wilgotność powietrza), wzrostu wegetatywnego drzew (i równowagi pomiędzy nim a wzrostem generatywnym), odmiany i podkładki, sposobu prowadzenia drzew, obecności młodych pędów i gałęzi oraz kąta pod jakim one wyrastają z pnia. Ochrona zbioru dotyczy zabezpieczenia owoców przed pękaniem i obejmuje dobór odmiany (ze względu na wrażliwość na pękanie owoców podczas deszczu), termin zbioru, instalację osłon przeciwdeszczowych w sadach oraz stosowanie preparatów podnoszących tolerancję czereśni na pękanie. Jakość owoców określają walory smakowe, barwa skórki (najlepiej ciemnoczerwona), połysk, średnica (minimum 28 mm), wyrównanie oraz jędrność, a także zielona barwa szypułki. Obecnie w Belgii nie dąży się do osiągania plonu czereśni na poziomie 25 t/ha. Głównym celem produkcji jest natomiast osiągnięcie owoców o akceptowalnych rynkowo rozmiarach (średnicy 32 mm), co gwarantuje uzyskanie wysokiej ceny. Plon nie jest już wtedy tak istotny i może wynosić 15 t/ha informował B. Liesenborghs. Kanon odmian czereśni w Europie stanowią cztery podstawowe Lappins, Kordia, Regina i Sweetheart. Pierwsza i ostatnia z wymienionych, zdaniem B. Liesenborghsa są wystarczająco produktywne, aby mogły być z powodzeniem uprawiane w Polsce. Jednak z uwagi na warunki klimatyczne w naszym kraju (mroźne, czasem długie zimy, przymrozki wiosenne, okresowe susza lub nadmiar wilgoci w glebie) prelegent polecał do uprawy odmiany samopylne ( Samba, Lappins, Skeena, Sweetheart ), jako mniej wymagające od obcopylnych i corocznie plonujące. Odmiany obcopylne ( Burlat, Kordia, Regina ) mają atrakcyjniejsze owoce od tych niewymagających zapylaczy, ale nie co roku plonują w Polsce na odpowiednim poziomie. Choć popyt kształtuje podaż i asortyment odmian w sadach, pamiętać należy, że odbiorcy nie znają się na uprawie czereśni i nie mogą narzucać, co ma produkować sadownik i w konsekwencji ponosić ciągle straty wynikające z uwarunkowań klimatycznych. Adepci sadownictwa w Polsce często chcą naśladować doświadczonych kolegów z Europy Zachodniej i nie zastanawiając się nad problemami w uprawie zakładają sady z odmian wymagających, z grupy obcopylnych i są zaskoczeni słabymi wynikami w produkcji mówił B. Liesenborghs (więcej na ten temat w kolejnych numerach IS). Ochrona czereśni Do ochrony czereśni należy wybierać preparaty zarejestrowane do tego celu i ewidencjonować wykonane zabiegi. Zawsze przed wyborem preparatu warto sprawdzić jego zakres działania w etykiecie rejestracyjnej, w aktualnym Programie Ochrony Roślin Sadowniczych lub na stronie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi w zakładce Ochrona roślin mówił Krzysztof Gasparski z ProCam Polska Niebezpieczne jest zaniżanie i zawyżanie dawek ś.o.r. Obniżając dawkę pestycydu łatwo można spowodować odporność patogenów i szkodników nie tylko na niego, ale i na całą grupę chemiczną, do której należy. Tylko w młodych sadach uzasadnione i dopuszczalne jest stosowanie dawek niższych niż zalecane, ze względu mniejszą powierzchnię liści. Obniżając dawkę należy pamiętać o odpowiednim stężeniu cieczy roboczej, czyli dopasować ilość wody do dawki środka i wielkości korony drzew. Niedozwolone jest zawyżanie dawek pestycydów, czyli przekraczanie górnych z zalecanych mówił K. Gasparski. Nie ma obecnie zarejestrowanych preparatów miedziowych do ochrony czereśni przeciwko chorobom kory i drewna po zbiorze owoców i cięciu drzew. Są na rynku dostępne nawozy miedziowe (Cupros 50 WP), które oprócz dokarmienia roślin mogą spełnić także rolę zabezpieczającą rany przed infekcjami groźnych patogenów. Groźnym szkodnikiem czereśni jest nasionnica trześniówka, która dyskwalifikuje owoce do spożycia. W rejonie sandomierskim występują już oba gatunki szkodnika Rhagoletis cerasi i Rhagoletis cingulata. Ten ostatni jest groźniejszy z uwagi na długi okres lotu i robaczywienie owoców odmian późnych oraz wiśni. Szkodniki te wymagają zatem stałego monitoringu w sezonie. W każdym sadzie powinny znajdować się żółte pułapki lepowe służące do monitorowania ich aktywności, aby po stwierdzeniu odłowienia się 2 much/pułapkę wykonać zabieg chemiczny w celu ich zwalczenia. Aktywność szkodników w każdym sadzie może być inna i ochrona musi być do tego dostosowana. Do zwalczania tych szkodników zarejestrowane są jedynie Calypso 480 SC i Mospilan 20 SP, preparaty należące do tej samej grupy chemicznej, co uniemożliwia ich rotację. Fertygacja czereśni Pobieranie składników pokarmowych przez czereśnie z gleby jest najbardziej intensywne od maja do sierpnia, czyli w okresie wzrostu i dojrzewania owoców mówił dr inż. Andrzej Grenda z Yara Poland. Dostępność w glebie tych składników jest uzależniona od jej wilgotności. Przebieg pogody w każdym sezonie jest inny. Aby uniezależnić się od niej korzystne jest, zdaniem dr. A. Grendy, nawadnianie i fertygacja wysokojakościowymi i w pełni rozpuszczalnymi nawozami. W sadach, w których zamontowana jest instalacja nawodnieniowa warto rozważyć możliwość podawania przez nią nawozów, gdyż tylko w ten sposób można w poszczególnych fazach rozwojowych drzew dostarczyć potrzebne im składniki. Stężenie pożywki do fertygacji nie powinno być niższe niż 0,05% i wyższe niż 0,3%. Pożywki w dolnych zakresach stężenia stosuje się podczas częstych fertygacji upraw, co ma miejsce na glebach lekkich, które z reguły są bardziej przepuszczalne oraz podczas suszy. Aby odpowiednio zaplanować nawożenie poprzez fertygację konieczna jest analiza chemiczna gleby (na zawartość P, K, Mg, Ca) i zbadanie jej odczynu oraz analiza chemiczna wody z ujęcia (odczyn, zawartość żelaza i wodorowęglanów wapnia). Wynik tej ostatniej jest potrzebny do odpowiedniego przygotowywania pożywek. Fertygacja powinna być traktowana jako uzupełnienie tradycyjnego nawożenia posypowego. Czereśnie kwitną wiosną zanim rozwiną się korzenie i liście. Wtedy drzewa wykazują zapotrzebowanie na fosfor, dzięki któremu regeneruje się system korzeniowy po zimie oraz następują podziały komórkowe w młodych zawiązkach pędów i po zapyleniu kwiatów. Procesy te wymagają znacznych nakładów energetycznych. W tej fazie dr A. Grenda polecał podanie przez fertygację Kristalonu Żółtego ( ). Po kwitnieniu, gdy następuje intensywny wzrost drzew, wzrasta zapotrzebowanie na azot, potas, wapń, podać można Kristalon Niebieski ( ) z YaraLiva Calcinit. W okresie wzrostu i dojrzewania owoców, aby polepszyć ich wybarwienie oraz zwiększyć zawartość cukrów w owocach, konieczne jest dostarczenie drzewom potasu i azotu, np. w postaci Kristalonu Białego ( ) i YaraLiva Calcinit. Fertygacja po zbiorze owoców ma na celu regenerację drzew po owocowaniu oraz wzmocnienie pąków kwiatowych na następny sezon. Andrzej Grenda przedstawił program fertygacji czereśni przy użyciu nawozów z serii Kristalon i YaraLiva Calcinit. FOT. 2. Objawy niedoboru żelaza na czereśni Zapobieganie chlorozom Chlorozy na liściach czereśni będące skutkiem niedoboru mikroelementów (żelaza, cynku, manganu, boru) lub makroelementów (potasu, magnezu) mogą wpływać na redukcję plonu. Aby im zapobiegać należy odpowiednio dokarmiać drzewa. Dolistne dostarczanie mikroelementów daje jednak krótkotrwałe efekty. W przypadku żelaza, składnik ten nie przemieszcza się z liści starszych do młodszych i po zabiegu dolistnym nowe liście ponownie wykazują objawy jego niedoboru mówił Andrzej Zbroja z firmy Tradecorp. W celu zapobiegania niedoborom żelaza (fot. 2) A. Zbroja polecał zabieg doglebowy Ultraferro, nawozem który zapewnia dostępność tego składnika dla korzeni przez cały sezon wegetacyjny. Ultraferro zawiera 6% żelaza w formie schelatowanej EDDHA i polecany w różnych dawkach w zależności od intensywności chloroz żelazowych. Z reguły jest to dawka 10 kg/ha. Nawóz należy rozpuścić w minimum 200 l wody i opryskać pasy herbicydowe wiosną. Można stosować go z Humistarem zawierającym 16,5% kwasów humusowych (w dawce 20 l/ha), co również wpłynie korzystnie na pobieranie żelaza oraz innych składników przez korzenie. Humistar dostarcza materię organiczną do gleby i poprawia jej strukturę. Oba produkty można aplikować również poprzez fertygację. Składnikiem pokarmowym, który uodparnia owoce na pękanie jest wapń. Jego działanie polega na wzmocnieniu struktury ścian komórkowych i sił wiążących komórki, co wpływa na poprawę jędrności tkanek. Wapń powinien być aplikowany z borem. W ofercie firmy Tradecorp znajdują się dwa produkty wapniowe wzbogacone borem Calitech i Boramin Ca. Innym składnikiem, który w sposób bezpośredni wpływa na jakość owoców jest potas. Wpływa on na wielkość owoców, barwę skórki i zawartość cukrów. Dolistne zabiegi dokarmiania tym składnikiem polecane są kilkakrotnie w okresie wzrostu zawiązków owocowych. Produktem potasowym z oferty firmy Tradecorp jest Drakar K zawierający 46% potasu. Aplikacja nawozu po zbiorach owoców (dawka 5 l/ha) wpływa na prawidłowe kwitnienie drzew w następnym roku. A. Zbroja w tym terminie polecał także użycie nawozu Folur S w dawce 10 l/ha (jest to mocznik w formie płynnej z niską zawartością biuretu). Zabieg ten sprzyja wytwarzaniu aminokwasów przez rośliny. Aplikacja obu nawozów jest możliwa, gdy na drzewach są aktywne, zielone liście. Doświadczenia W sadzie Macieja Osowskiego wykonano doświadczenie z aktywatorem Calibra, którego działanie wpływa na osiągnięcie większych owoców. Z uwagi na zapowiadane przymrozki wiosenne przed kwitnieniem drzew opryskano je biostymulatorem Asahi SL mówił Bartłomiej Sobaszek z Arysta LifeScience. Calibra zawiera biologicznie aktywny filtrat z Ascophyllum nodosum (GA 142), mangan oraz cynk (po 1%). Aktywator ten stymuluje podziały komórkowe, co wpływa na wzrost roślin i uzyskanie owoców o pożądanych rozmiarach. Owoce są zazwyczaj równomiernie wybarwione i zawierają więcej cukrów niż nietraktowane nim. Calibra korzystnie oddziałuje na całą roślinę poprzez aktywowanie pobierania składników pokarmowych z gleby, syntezy chlorofilu oraz podziałów komórkowych. Aktywator jest polecany do 3 zabiegów co około 10 dni po opadnięciu płatków Słupki sadownicze: żelbetowe wibrowane strunobetonowe P.P.U.H. PRIMA-BUD, ul. Wiśniowa 5A, Sandomierz tel , kom , at@prima-bud.pl, biuro@prima-bud.pl NOWOCZESNOŚĆ WYSOKA JAKOŚĆ PROFESJONALIZM

3 3 FOT. 3. Samojezdna platforma Carrier ułatwia prace w sadzie czereśniowym kwiatowych w dawce 2 l/ha. Może być stosowany łącznie ze ś.o.r. Jak poinformował B. Sobaszek w taki sposób był on aplikowany w sadzie Macieja Osowskiego na odmianach Summit i Sweetheart. Zabiegi przeprowadzono 1, 10 i 20 maja br. Po podsumowaniu wyników okazało się, że owoce z drzew opryskiwanych aktywatorem Calibra były o 5% większe od tych z drzew nieopryskiwanych. Przy plonie czereśni 10 t/ha jego wzrost o 5% to więcej owoców o 500 kg/ha. Wartość uzyskanej zwyżki plonu jest wielokrotnie wyższa od poniesionych nakładów na Calibrę i Asahi SL. Ochrona plonu Na etapie projektowania konstrukcji pod osłony przeciwdeszczowe dla czereśni należy zaopatrzyć się w mapę działki, aby wykonać projekt oraz zaplanować linie rzędów. Plan działki należy zweryfikować samodzielnym pomiarem faktycznym lub przy pomocy doradcy z firmy sporządzającej projekt. Nie należy zrażać się kształtem działki, gdyż na każdej można postawić konstrukcję. Wymogiem jest jedynie posadowienie pali w równoległych rzędach i zachowanie kątów prostych pomiędzy nimi, aby montaż lin, odciągów oraz osłon był bezproblemowy. W sadach istniejących jest to trudne do wykonania, gdyż drzewa uniemożliwiają realizację projektu. Pale w konstrukcjach przeciwdeszczowych powinny znaj- dować się w rzędach w odległości co 6 8 m mówił Przemysław Bobin z firmy Drewgór S. Walczak i S-ka S.J. z Gorzowa Wielkopolskiego. Dla konstrukcji pod osłony, zdaniem P. Bobina, lepszym materiałem jest drewno niż beton, gdyż jest lekkie, wytrzymałe i bardziej elastyczne. Umożliwia ono także montaż wysokich konstrukcji o długości pali nawet 6,5 m. Na palach drewnianych łatwo montuje się wszystkie elementy służące do stabilizowania konstrukcji i zamontowania osłon. Na słupach betonowych konieczne jest dokupienie odpowiedniego osprzętu, co podnosi koszty. Konstrukcja drewniana podczas opadów gradu czy ewentualnego śniegu wytrzymuje znaczny napór. Pale drewniane są łatwe w montażu, gdyż można je wciskać w glebę koparką, kafarem, świdrem. Stanowią one tylko podporę dla osłon. Całą konstrukcję stabilizuje system kotew wkręcanych w glebę świdrem mechanicznym, głównie po obwodzie, ale także wewnątrz konstrukcji. Dopiero po ich montażu można przystąpić do łączenia pali w rzędach i międzyrzędziach drutem oraz odciągów zapewniające odpowiednie naprężenie konstrukcji dzięki zastosowanym napinaczom. Na tak przygotowanej konstrukcji można zamontować osłony. Montaż konstrukcji w sadzie można podzielić na etapy. Pierwszy zazwyczaj obejmuje montaż pali i ustabilizowanie konstrukcji, a drugi montaż osłon (zwykle dopiero wtedy, gdy drzewa zaczynają plonować) mówił P. Bobin. Wystawa Letnim Pokazom Czereśniowym towarzyszyła wystawa maszyn i środków do produkcji. Na stoisku firmy Rol-Gos z Chwałek k. Sandomierza prezentowane były ciągniki marki Kubota (modele Narrow M7040 i M7060) oraz opryskiwacz Munckhof z wysoką kolumną i zbiornikiem o pojemności 1,5 tys. l. Ciągniki marki Landini (Rex 80F i Mistral 55) oraz RS R60, zaczepiana platforma sadownicza produkcji MCMS z Warki, sadownicza kosiarka bijakowa Rinieri RTF 165 oraz opryskiwacz Agrola Vertical z kolumną i dwoma wentylatorami prezentowała firma Agromar z Chobrzan. Prezentowana była także samojezdna platforma Carrier firmy N. Blosi (fot. 3). Nabyła ją w firmie Rewera z Chwałek Grupa Producentów Owoców Sangrow Sp. z o.o. z Zajeziorza, do której Maciej Osowski należy. Platforma ta umożliwia podniesie pracowników na 3 m wysokości, co zapewnia zbiór czereśni z wysokich partii koron. Po minionym sezonie sadownik ocenia, że zakup tej maszyny bardzo usprawnił zbiór owoców. fot. 1 3 A. Łukawska Preparat Afik wspomaga ochronę roślin jagodowych reklama Dr hab. Barbara H. Łabanowska prof. nadzw. IO, Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach Ochrona roślin jagodowych jest trudna, gdyż brakuje zarejestrowanych środków do zwalczania niektórych szkodników, w szczególności akarycydów do zwalczania roztoczy roślinożernych, w tym groźnego przędziorka chmielowca (Tetranychus urticae). Jest to mały pajęczak, którego wszystkie stadia ruchome żerując na dolnej stronie liści, wysysają sok z komórek. Na górnej stronie blaszki liściowej natomiast pojawiają się żółte plamy i przebarwienia, a brzegi liści zawijają się do góry. Silnie uszkodzone liście żółkną, brązowieją i zasychają. Przędziorki zasiedlają truskawkę, malinę, porzeczki czarną i czerwoną, agrest, jeżynę i wiele innych gatunków roślin. Wymagają zwalczania wiosną, przed zbiorem owoców a także po zbiorze owoców z roślin jagodowych. Obecnie jedynym specyficznym akarycydem do ochrony w/w roślin jest Ortus 05 SC, który może być użyty jeden lub dwa razy w sezonie, zależnie od rośliny uprawnej. Poszukuje się więc innych substancji, które mogą wspomóc walkę z przędziorkami. Taką alternatywą może być Afik, preparat zawierający polisacharydy. Działa on na szkodnika w sposób fizyczny, pokrywając go cienką warstwą substancji, która uniemożliwia oddychanie, w efekcie czego szkodnik dusi się. Przydatność preparatu Afik do zwalczania przędziorka chmielowca na truskawce, malinie i porzeczce czarnej była oceniana w doświadczeniach prowadzonych w Instytucie Ogrodnictwa. Na plantacji truskawek preparat Afik w stężeniu 0,3% (dawka 2,25 l/ha w 750 l cieczy/ha) zastosowano dwukrotnie, w odstępie 10 dni, w pierwszej połowie maja. Uzyskano wysoką skuteczność w zwalczaniu przędziorka chmielowca do 2 tygodni po zabiegu, a później następował powolny wzrost liczebności szkodnika. Na roślinach opryskiwanych dwukrotnie preparatem Afik okresowo ograniczono także roztocza truskawkowca, ale ze względu na sposób jego żerowania w zwiniętych liściach, efektywność była słabsza niż w stosunku do przędziorka chmielowca. Na plantacji maliny preparat Afik w stężeniu 0,3% (dawka 2,25 l/ha w 750 l oraz 1,5 l/ha w 500 l cieczy/ha) zastosowano w połowie czerwca i uzyskano wysoką skuteczność natychmiastową w zwalczaniu przędziorka chmielowca przez okres do 2 tygodni. Afik w stężeniu 0,3% (dawka 2,25 l i 1,5 l w 750 i 500 l cieczy/ha odpowiednio) zastosowano także na porzeczce czarnej. Po zabiegu wykonanym 6 czerwca uzyskano wysoką skuteczność natychmiastową w zwalczaniu przędziorka chmielowca, na poziomie 99,3 100% do 3 tygodni po zabiegu. Po 4 tygodniach populacja zaczęła odbudowywać się. W trakcie badań na liściach truskawki odmiany Darselect, maliny Polka oraz porzeczki czarnej odmiany Ores nie stwierdzono objawów fitotoksyczności preparatu Afik. Podsumowując, preparat Afik w stężeniu 0,3% (2,25 l w 750 l wody/ha) wykazał dobre działanie natychmiastowe w zwalczaniu przędziorka chmielowca na truskawce, malinie i porzeczce. Skuteczność natychmiastowa Afik-a na poziomie %, zależnie od doświadczenia, była zwykle zbliżona do efektywności akarycydu referencyjnego Ortus 05 SC, jednak działanie następcze było krótsze i słabsze niż standardu. Po 2 4 tygodniach od zabiegu populacja szkodnika zaczęła się odbudowywać i notowano wzrost jego liczebności. Wyniki doświadczeń znalazły potwierdzenie w praktyce, o czym informują nas plantatorzy. Miejsce preparatu Afik w ochronie jagodników przed przędziorkami Preparat Afik może być dobrym uzupełnieniem środków do ograniczania przędziorków, przed zbiorem owoców, kiedy może być użyty bezpiecznie, bez obawy o pozostałości substancji chemicznych w owocach. Jego sposób działania jest zupełnie inny jak akarycydów specyficznych, dlatego też może być stosowany do rotacji, co jest korzystne w strategii antyodpornościowej. Na truskawce może być zastosowany dwukrotnie wiosną, lub w programie z akarycydem. Najpierw można zastosować jeden zabieg preparatem Ortus 05 SC a do drugiego zabiegu użyć Afik. Wymienione zabiegi, będą zwalczać przędziorka i ograniczać roztocza truskawkowca. Na truskawce liczną populację przędziorka chmielowca obserwuje się pod koniec kwitnienia, kiedy wylęgają się larwy z jaj złożonych przez samice zimujące i to może być dobry moment na zastosowanie preparatu Afik. Na porzeczce czarnej do zwalczania wielkopąkowca porzeczkowego i przędziorka chmielowca dozwolony jest Ortus 05 SC przed pełnią kwitnienia, ale na tej roślinie bardzo często konieczne jest zwalczanie przędziorka po kwitnieniu oraz także na krótko przed zbiorem owoców. W tym czasie bardzo przydatny będzie Afik do uzupełniającego zwalczania szkodnika, by nie doszło do opadania liści przed zbiorem. Preparat ten może być również zastosowany do zwalczania przędziorka na porzeczce czerwonej i agreście. Na malinie, zarówno na odmianach owocujących na pędach jednorocznych, jak i na odmianach owocujących na pędach dwuletnich, przędziorki są poważnym zagrożeniem i Afik może być użyty do ich zwalczania, nawet na krótko przed zbiorem owoców. Chcąc uzyskać wysoką efektywność, warto pamiętać, by Afik stosować w optymalnych warunkach do ochrony roślin i nanieść ciecz na dolną stronę liści, gdzie żerują przędziorki.

4 4 1 1 FOT. 2. Jabłko z wnętrza korony i słabo wybarwione, choć osiągnęło dojrzałość zbiorczą wahaniami temperatury (chłodne noce i ciepłe, słoneczne dni). Im niższa jest temperatura nocą tym lepsze wybarwienie jabłek. Warunkiem syntezy barwników jest duża zawartość cukrów prostych w owocach. Stąd jabłka z drzew dobrze odżywionych, z prawidłowo rozwiniętymi oraz zdrowymi liśćmi wybarwiają się prawidłowo i szybko. Składniki pokarmowe a wybarwianie się owoców Nadmierne nawożenie azotem ogranicza wybarwienie owoców i pogarsza ich jakość przechowalniczą. Optymalne zaopatrzenie drzew w potas, odpowiedzialny za syntezę cukrów oraz transport składników pokarmowych, wpływa na dobre wybarwienie jabłek. Podobnie magnez, będący integralnym składnikiem chlorofilu i biorący udział w transporcie asymilatów, buduje pośrednio rumieniec. Mówiąc o nawożeniu musimy także pamiętać o roli fosforu w tym procesie. Ten składnik jest zaangażowany w procesy energetyczne i związki biorące udział w przemianach energii, niezbędne w trakcie syntezy barwników. Nie zapominajmy także o roli i stosowaniu poszczególnych mikroelementów, powinniśmy w tym czasie Test szczelności komór chłodniczych najlepiej powierzyć ekipom specjalistycznym, chociaż można go przeprowadzić samodzielnie, najlepiej po sprzątnięciu i umyciu komory oraz po sprawdzeniu sprawności działania zaworów. Miejsca nieszczelności w komorach to zazwyczaj: narożniki pomiędzy ścianami, sufitem i podłogą, połacie paneli, spękana posadzka, miejsc zamontowania urządzeń chłodniczych, KA czy oświetlenia. Pomiar szczelności wykonuje się przy zamkniętej komorze chłodniczej i przy sprawnych zaworach bezpieczeństwa przy nad- lub podciśnieniu (różnica ciśnienia w komorze w stosunku do ciśnienia otoczenia). Należy wytworzyć różnice ciśnienia rzędu mm słupa wody, np. przy użyciu odkurzacza wysysającego powietrze z zamkniętej komory. Po wytworzeniu odpowiednich warunków w komorze, przez pewien czas należy obserwować dynamikę zmian ciśnienia. Można w tym celu skorzystać z urządzeń przemysłowych lub zamontowanej w tym celu na drzwiach chłodniczych przezroczystej U-rurki (fot. 4). Jeden jej koniec wprowadzony musi być do komory, drugi należy zalać wodą. Na U-rurce lub na drzwiach należy narysować podziałkę centymetrową lub przykleić linijkę. Jeżeli nastąpi spadek ciśnienia z 20 do 10 mm w czasie dłuższym niż 30 min, to oznacza, że komora jest szczelna i może pracować w systemie ULO. Jeżeli natomiast omawiany spadek ciśnienia jest notowany w czasie minut, to komora może pracować w systemie KA, jeśli natomiast w czasie krótszym jak 20 minut to oznacza, że należy ją uszczelnić. Po tej ocenie trzeba zidentyfikować i oznaczyć miejsce nieszczelności zanim komora zostanie otwarta, a następnie uszczelnić je (np. Soudaflexem, jednoskładnikowym, trwale elastycznym klejem poliuretanowym przeznaczonym do uszczelniania i wykonywania spoin odpornych na wibracje i dylatacji poziomych w posadzkach przemysłowych). Po uszczelnieniu miejsc wcześniej oznaczonych należy ponownie wykonać test szczelności. Szczelność komór chłodniczych jest podstawą właściwego funkcjonowania obiektu przepamiętać głównie o manganie i cynku. Jeżeli planujemy wspomaganie wybarwiania się owoców poprzez nawożenie powinniśmy pamiętać, że nasze działania muszą wyprzedzać procesy zachodzące w roślinach. Dokarmianie dolistne przed zbiorem Dokarmianie w celu poprawy wybarwienia owoców powinniśmy rozpocząć już na 5 6 tygodni przed planowanymi zbiorami, nawozami o zwiększonej zawartości fosforu. Na 4 tygodnie przed zbiorami można użyć nawozów o zwiększonej zawartości potasu, a na 2 tygodnie powtórnie fosforem. Stosowanie nawozów w momencie pojawienia się kłopotów z wybarwianiem się owoców mija się z celem, gdyż procesy prowadzące do powstawania barwników nie zdążą zafunkcjonować. Stosując dokarmianie dolistne w okresie kilku tygodni przed zbiorami możemy tylko wspomagać naturalnie zachodzące w roślinach procesy fizjologiczne prowadzące do syntezy barwników. Dokarmiając rośliny w tym czasie wpływamy również pozytywnie na procesy zawiązywania i różnicowania pąków kwiatowych na przyszły sezon. fot. 1, 2 M. Oleszczak FOT. 2. Urządzenia chłodnicze, do KA oraz kontrolo-pomiarowe są zazwyczaj zamontowane w korytarzach technologicznych lub sortowniczych jest zamiecenie podłogi miotłami (kurzy się mocno), zamiatarkami mechanicznymi (mają zbiorniki na zanieczyszczenia) lub odkurzaczami przemysłowymi (szczególnie, gdy trzeba oczyścić np. ościeżnice od góry). Kolejna praca to mycie ścian, sufitów, podłóg (posadzki) oraz drzwi i ościeżnic. Czynność tę wykonać można przy użyciu szczotek, mopów, myjek wysokociśnieniowych lub innych urządzeń profesjonalnych. Jeżeli do mycia ścian używana jest myjka wysokociśnieniowa, kontrolować należy ciśnienie strumienia wody, aby pod zbyt wysokim ciśnieniem nie uszkodzić mytych powierzchni, szczególnie w komorach starszych, gdzie ściany są wyprawiane tynkiem lub izolację stanowi pianka poliuretanowa. Najlepiej wymienione czynności wykonać, kiedy komory są puste, a brud po poprzednim sezonie nie zasechł jeszcze mocno. Najlepszym terminem są miesiące letnie (lipiec, sierpień), aby komory po myciu zdążyły wyschnąć i wywietrzyć się przed składowaniem w nich jabłek. Opakowania Przygotowanie skrzyniopalet i skrzynek, to ważny element prac przed wstawieniem owoców do komór. Szczególnie stare, niemyte przez wiele lat skrzyniopalety i skrzynki drewniane stanowią źródło porażenia owoców przez choroby grzybowe. Można do ich mycia użyć myjki wysokociśnieniowej, a potem poddać je dezynfekcji. Skrzyniopalety z tworzywa sztucznego łatwiej jest utrzymać w czystości niż drewniane. Do mycia opakowań można użyć detergentów stosowanych w przemyśle spożywczym lub wędliniarskim. Powinny mieć one odpowiedni certyfikat i atest, świadczące o możliwości mycia opakowań mających kontakt z produktami żywnościowymi. Do szorowania można użyć szczotek. Opakowania po umyciu należy opłukać czystą wodą z węża lub myjką wysokociśnieniową. Do ich dezynfekcji można użyć produktu zawierającego perhydrol, roztworu chlorku wapnia, tabletek Javel (działa bakterio-, grzybo- i wirusobójczo) lub preparatów z grupy e-mów itp. Drzwi chłodnicze Myciu podlegać powinny także drzwi do komór chłodniczych. One najbardziej są narażone na zanieczyszczenia z uwagi na to, że są często używane, mają okienka inspekcyjne, zawory, natłuszczone ościeżnice i uszczelki. W przypadku drzwi należy także sprawdzić stan techniczny uszczelek, zaworów kulowych, mechanizmów przesuwu i zamykania, elementów ościeżnicy, zawiasów, zamków z ryglem blokującym. Uszczelki nie mogą być uszkodzone, bo to ogranicza gazoszczelność. Muszą być czyste i po zamknięciu ściśle przylegać do ościeżnic i progu. Okienko inspekcyjne należy umyć, sprawdzić jego szczelność oraz nasmarować zamek. Zawory bezpieczeństwa i worki kompensacyjne Zawory bezpieczeństwa powinny być sprawne (fot. 3). Sprawdzić je należy w warunkach pod- i nadciśnienia. Jednak zanim się do tego przystąpi należy oczyścić zawory z zabrudzeń mechanicznych. Zawory cieczowe powinny być wypełnione płynem (najlepiej glikolem) do odpowiedniej wysokości. Powinien on zakrywać rurę prowadzącą do komory do wysokości 0,6 1 cm. FOT. 3. Mechaniczny zawór bezpieczeństwa obok drzwi chłodniczych FOT. 4. U-rurka do oceny dynamiki zmian ciśnienia w komorze chłodniczej Ocena gazoszczelności

5 5 a Skorzystać z profesjonalnej oferty Uszczelnienie komór chłodniczych we własnym zakresie może nie być trwałe. Dokładne i trwalsze proponuje wiele firm oferujących tego typu usługi. Uszczelnienie dokonywane przez specjalistyczne firmy polega na nałożeniu (ręcznie lub przez natrysk) warstwy materiałów uszczelniających o określonej szerokości na wszystkich złączach płyt warstwowych oraz pomiędzy ścianami, sufitem i podłogą. Instalacja chłodnicza Na układ chłodniczy w komorach składają wymienniki ciepła (chłodnice, skraplacze), sprężarki oraz wen- tylatory. Wymagają one okresowych przeglądów i konserwacji, aby po zapakowaniu komór przez cały sezon przechowalniczy pracowały bez usterek. Ich okresowy przegląd obejmuje zazwyczaj sprawdzenie stanu wentylatorów, lamel, zaworów, rurociągów, czujnika temperatury i wilgotności w komorze (fot. 5). Stan termostatu komory odpowiadającego za pomiar i regulację temperatury można powierzyć firmie odpowiedzialnej za obsługę urządzeń chłodniczych lub wykonać we własnym zakresie. Pomiar pracy czujnika dokonuje się poprzez porównanie jego wskazań z termometrem (np. rtęciowym) umieszczonym obok niego. Można także dokonać kalibracji czujnika w mieszance wody z lodem. Sprawdzić należy także (i ewentualnie uzupełnić) stan oleju w karterze sprężarki, ilość freonu w zbiorniku, ciśnienie parowania i skraplania freonu, stan filtra odolejacza). Urządzenia do modyfikowania atmosfery Płuczki CO 2, analizatory stężenia tlenu i dwutlenku węgla, separatory azotu, to urządzenia wymagające przeglądu po każdym sezonie przechowalniczym. Analizatory gazów powinny zostać przed każdym sezonem przechowalniczym skalibrowane za pomocą gazów wzorcowych. W przypadku płuczek węglowych (stan połączeń i rurociągów, do zaworów, zbiornika gazu regeneracyjnego) i separatora azotu konieczna jest ocena stanu technicznego. Kontrole, przeglądy techniczne urządzeń chłodniczych, urządzeń KA, płuczek CO 2 i urządzeń pomiarowych, sprawność instalacji elektrycznej, uzupełnienie gazów technicznych, wymianę złoża węglowego, filtrów i ewentualne naprawy najlepiej powierzyć firmie serwisowej (zwykle to te same, które budują obiekty przechowalnicze lub specjalizują się w montażu urządzeń chłodniczych i do kontrolowanych atmosfer). W trakcie sezonu przechowalniczego należy kontrolować pracę tych urządzeń przy użyciu ręcznych analizatorów zawartości tlenu i dwutlenku węgla w atmosferze komory, które obecnie są niezbędnym elementem wyposażenia każdego obiektu chłodniczego (fot. 6). One także wymagają okresowej kalibracji w serwisie. fot. 1 6 P. Gościło b FOT. 5. Termometr do pomiaru wilgotności powietrza (a), w komorze przy ościeżnicy można zamontować termometry, urządzenie do pomiaru ciśnienia i automatycznego zamykania drzwi (b) FOT. 6. Ręczne analizatory tlenu i dwutlenku węgla są niezbędne, nawet przy bardzo nowoczesnych obiektach chłodniczych chowalniczego. Brak gazoszczelności można stwierdzić zarówno w komorach wykonanych kilka czy kilkanaście lat temu, ale także w obiektach nowych. Obecnie w komorach chłodniczych, na ścianach i suficie montowane są płyty warstwowe wypełnione pianką styropianową lub częściej poliuretanową. Zapewniają one szczelność termiczną i gazoszczelność oraz ułatwiają utrzymanie ich w czystości. Miejsca rozszczelnień Ponownego uszczelnienia lub jego korekty wymagają zazwyczaj połączenia posadzek ze ścianami, narożniki, miejsca zamontowania okienek, futryn, połączenia śrubowe i nitowane, elementy oświetleniowe, elementy układów chłodniczych i otwory w ścianach. Przed właściwym uszczelnieniem muszą być one odtłuszczone i zagruntowane. Można wówczas użyć uszczelniacza poliuretanowego przeznaczonego do wykonywania spoin odpornych na wibracje i dylatacji poziomych w posadzkach przemysłowych. Piankę poliuretanową można także stosować w postaci natrysku zarówno na ściany, sufit, a także jako warstwę uszczelniającą w posadzkach (najczęściej pomiędzy tzw. betonem chudym a tłustym, który zacierany jest durobetem). Jakość przechowywanych owoców pod pełną kontrolą SmartFresh to zaawansowana technologia wspierająca przechowywanie: w chłodniach zwykłych i KA/ULO utrzymuje wysoką jędrność, soczystość, smak owoców ogranicza ryzyko wystąpienia oparzelizny powierzchniowej zmniejsza straty podczas długiego przechowywania (także z powodu gorzkiej zgnilizny) zwiększa efektywność i opłacalność przechowywania, transportu, sprzedaży SmartFresh to także znaczna redukcja kosztów energii podczas długiego przechowywania. Nowa, rozszerzona rejestracja - gruszki, śliwki. Marcin Piesiewicz: , mpiesiewicz@agrofresh.com Przemysław Badowski: , pbadowski@agrofresh.com Adam Paradowski: , aparadowski@agrofresh.com 2014 SmartFresh Quality System jest chronionym znakiem handlowym i serwisowym zastrzeżonym dla Rohm and Haas Polska. Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu.

6 6 Aby się dobrze przechowywały Mgr inż. Ewa Żak, Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach Oddział w Sandomierzu Centrum Ogrodnicze W lecie intensywnie rosnące pędy jabłoni wygrywają konkurencję z owocami o wapń transportowany od korzeni. Pierwiastek ten jest zużywany przez pędy jabłoni praktycznie w całości. Wapń zgromadzony wcześniej w zawiązkach owocowych w miarę ich wzrostu ulega rozcieńczeniu. Często okazuje się, że jest go za mało i należy koniecznie uzupełniać jego zawartość pozakorzeniowo. Dolistne lub raczej doowocowe zaopatrywanie rosnących owoców w wapń jest niezbędne średnio co dni od fazy zawiązków wielkości orzecha włoskiego do zbiorów. Aby owoce dobrze się przechowywały w 100 g świeżego miąższu jabłek powinno się znajdować minimum 5 mg wapnia, co nie jest łatwe do osiągnięcia. Stąd też coroczne, pozakorzeniowe dostarczanie tego składnika do owoców jest nieodzownym elementem profilaktyki chorób fizjologicznych oraz przechowalniczych. Skutki niedoboru wapnia FOT. 1. Gorzka plamistość podskórna a soka temperatura podczas zbioru owoców, słabe ich schłodzenie przed umieszczeniem w przechowalni lub chłodni oraz opóźniony termin zbioru. Innym zaburzeniem fizjologicznym, związanym m.in. z zawartością wapnia w owocach jest szklistość miąższu, która może się umiejscowić w obrębie wiązek sitowo-naczyniowych miąższu jabłek lub w okolicach gniazda nasiennego. Zmiany te przybierają charakter wodnistych, szklistych i przezroczystych plam, widocznych po przekrojeniu owoców lub czasami w postaci ciemnych, rozmytych plam widocznych na skórce jabłek. Do opisanych zmian dochodzi w wyniku wysycenia przestworów międzykomórkowych sokiem zawierającym sorbitol, czyli słodki, organiczny związek z grupy rozpuszczalnych w wodzie cukroli. W roślinie jest to podstawowy węglowodan transportowany z liści do owoców, gdzie ulega przekształceniu na fruktozę. Wszelkie zaburzenia tego procesu wywołują szklistość miąższu. Chorobie sprzyjają długotrwałe upały i susza w trakcie wegetacji oraz duże wahania temperatury między dniem i nocą b FOT. 2. Oparzenia słoneczne na jabłkach, delikatne (a) i bardzo silne (b) FOT. 3. Ordzawienie skórki na jabłkach Golden Delicious na skutek niekorzystnych warunków atmosferycznych panujących wiosną FOT. 4. Oparzelizna powierzchniowa FOT. 5. Rozpad starczy i zbrązowienie przygniezdne w okresie okołozbiorczym. Takie warunki pogodowe panowały jesienią w 2013 r., stąd też nie należy się dziwić, że zaburzenia tego typu miały miejsce. Dotyczyło to owoców wyrośniętych, dojrzałych, o niskiej zawartości wapnia, zbyt mocno schłodzonych po umieszczeniu ich w komorach chłodniczych. Jakość najważniejsza Od zawartości wapnia w owocach zależy ich jędrność oraz zdolność do przechowywania. Istotny jest także właściwy termin zbioru, który można określić m.in. na podstawie testu skrobiowego. Warunki atmosferyczne podczas wegetacji, właściwy termin zbioru jabłek poszczególnych odmian, przebiegający w optymalnych warunkach pogodowych (co zdarza się rzadko), postępowanie z owocami tuż po zbiorze i zachowanie właściwych parametrów podczas przechowywania decydują o jakości owoców. Zbyt wysoka temperatura z silnym nasłonecznieniem w okresie letnim (takie warunki panowały latem 2013 r.) może powodować oparzenia słoneczne owoców po stronie bezpośrednio wystawionej na promieniowa- Gorzka plamistość podskórna (fot. 1) występuje w postaci plamek o średnicy kilku milimetrów, zielonych po niewybarwionej stronie jabłek lub czerwonobrązowych po stronie z rumieńcem. Początkowo znajdują się one pod skórką owoców. Z upływem czasu komórki w obrębie tych plam obumierają, korkowacieją, brązowieją i często zapadają się. Zdarza się, że w przypadku dużego niedoboru wapnia, w jabłkach i gruszkach zmiany występują również w obrębie miąższu. Takim zaburzeniom, oprócz niedoboru wapnia, sprzyjają również: nadmierny wzrost pędów i liści drzew, obfite opady deszczu w okresie przedzbiorczym po długiej suszy, zbyt wynie (fot. 2). W ub. sezonie takich dni było dużo, większość beżowych plam oparzeniowych zmieniła zabarwienie na czarne, z czerwoną obwódką, co dyskwalifikowało jabłka do przechowywania. Cięcie letnie przeprowadzane w celu doświetlenia owoców potęgowało powstawanie plam oparzeniowych. Liczba jabłek z objawami oparzeń słonecznych nie miała wpływu na ograniczenie plonu wczesnych odmian jabłoni przeznaczonych do bezpośredniego spożycia oraz zimowych, przeznaczanych do przechowywania. Powołując się na informację przekazywaną przez dr. Krzysztofa Rutkowskiego z Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach, wykonanie testu skrobiowego na jabłkach z objawami oparzeń słonecznych powinno dać charakterystyczny obraz. Po zanurzeniu połówki takiego owocu w roztworze jodu w jodku potasowym w obrębie miąższu po stronie nasłonecznionej (z oparzeniem) pojawi się ciemne zabarwienie świadczące o braku rozkładu skrobi na cukry proste oraz brak zabarwienia miąższu pod wpływem roztworu po stronie zacienionej (świadczy o całkowitym rozkładzie skrobi). Taki obraz wyniku testu skrobiowego nie jest typowy i daje sygnał, że jabłka nie kwalifikują się do długiego przechowywania, gdyż ich trwałość jest znacznie ograniczona. Czasami obie strony owoców różnią się również jędrnością, która po stronie oparzonej jest większa. Właściwe cięcie letnie Ten zabieg, który wyraźnie ogranicza ilość pędów i liści może przyczynić się pośrednio do zmniejszenia zaburzeń związanych z zawartością wapnia w owocach, gdyż maleje wówczas różnica między gromadzeniem się go w masie zielonej i w owocach. W dalszym ciągu jednak należy dostarczać tego składnika w postaci zabiegów doowocowych, pamiętając, że im jest go więcej w owocach, tym lepsza będzie ich trwałość oraz zdolność przechowalnicza. Inne zaburzenia Późnym latem, w sierpniu i we wrześniu na jabłkach różnych odmian może pojawiać się plamistość przetchlinkowa, w postaci zaczerwienionych plamek wokół przetchlinek na skórce jabłek. Jeśli plamki powstaną po stronie zaczerwienionej, wówczas choroba może ulec zamaskowaniu. Po pewnym czasie takie przetchlinki korkowacieją, co potęguje zjawisko ordzawienia się owoców. Sezon wiosenno-letni 2013 r. sprzyjał temu zaburzeniu. A odpowiedzialne za to były niekorzystne warunki atmosferyczne w okresie kwitnienia (i tuż po nim) oraz wzrostu zawiązków owocowych, czyli częste i intensywne opady deszczu, początkowo niska temperatura, a później gwałtowne jej zmiany (szybki wzrost po okresie ochłodzenia i odwrotnie). Sprzyjało to występowaniu nocą rosy, co mogło przyczynić się do powstania ordzawień na owocach. Niekorzystna dla jakości jabłek okazała się także susza latem. W sadach bez nawadniania różnice w uwodnieniu podłoża i owoców były bardzo duże, co uwidoczniło się m.in. w wyglądzie ich skórki. W bieżącym sezonie do ordzawień na skórce jabłek przyczyniły się przymrozki wiosenne (fot. 3). Wykonywanie zabiegów ochrony wiosną było bardzo utrudnione, więc z konieczności stosowano kilkuskładnikowe mieszaniny, te zaś potęgowały proces ordzawienia się skórki owoców. Dlatego, jeśli jest to możliwe, należy dostosowywać wykonywanie zabiegów wszelkimi mieszaninami do warunków pogodowych. Z warunkami atmosferycznymi panującymi podczas całej wegetacji, częstotliwością zabiegów ochroniarskich i pielęgnacyjnych, optymalnym terminem zbioru i warunkami podczas przechowywania wiąże się podatność na inne zaburzenia fizjologiczne podczas przechowywania. Mogą nimi być np.: oparzelizna powierzchniowa (fot. 4), miękka oparzelizna chłodniowa, rozpad chłodniczy, rozpad starczy (fot. 5) czy zbrązowienie przygniezdne. Tego typu zaburzenia stymulują: długotrwała ciepła i słoneczna pogoda podczas wegetacji, ale i przewaga dni z niską temperaturą, głównie w okresie okołozbiorczym, niska zawartość wapnia w owocach, zbyt wczesny zbiór i za wczesne lub za późne po nim schłodzenie owoców, niska temperatura podczas przechowywania oraz nieprawidłowy skład atmosfery w komorach chłodniczych (stężenie tlenu i dwutlenku węgla). fot. 1, 2b 5 E. Żak fot. 2a A. Łukawska

7 Bellis Sposób na gorzkie problemy przechowalnicze......teraz także w uprawie gruszy! NOWA REJESTRACJA: do stosowania w uprawie jabłoni i gruszy Dwie nowoczesne substancje aktywne Krótki okres karencji Wysoka efektywność stosowania Polecany w IPO BASF Polska Sp. z o.o., infolinia: (22) , Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj środków bezpieczeństwa zamieszczonych w etykiecie.

8 8 Ochrona drzew owocowych jesienią Anita Łukawska Choroby kory i drewna są coraz groźniejsze dla drzew owocowych. Stanowią problem w sadach w pełni produktywnych i młodych (nawet w roku ich posadzenia), zwłaszcza że większość sadów jabłoniowych zakładana jest z drzewek na podkładce M.9 i odmian atrakcyjnych rynkowo ( Šampion, Elise, mutanty z grupy Gala ), których wadą jest podatność na te choroby. Zagęszczenie drzew również ułatwia rozprzestrzenianie się patogenów wywołujących choroby kory i drewna. Drzewa ziarnkowe Najgroźniejszą obecnie chorobą z tej kategorii jest rak drzew owocowych (fot. 1) wywoływany przez grzyb Neonectria dittissima (syn. Nectria galligena lub Neonectria galligena). Grzyb ten infekuje głównie drzewa ziarnkowe, częściej jabłonie niż grusze. Formą zimującą patogenu jest grzybnia na powierzchni porażonych tkanek. Infekcji natomiast dokonują zarodniki konidialne i workowe. Pierwsze z nich grzyb wytwarza przez cały okres wegetacyjny (od maja do listopada), natomiast drugie od września do marca, czyli w czasie wchodzenia drzew w okres spoczynku i podczas jego trwania. Miejscem a b FOT. 1. Objawy raka drzew owocowych na przewodniku drzewa odmiany Šampion (a) i młodego drzewka jabłoni odmiany Red Jonaprince (b) FOT. 2. Objawy porażenia rakiem bakteryjnym na pniu czereśni infekcji są wszelkie zranienia kory (na pniach, gałęziach i pędach) oraz po oberwaniu owoców i świeże blizny poliściowe. Najbardziej niebezpiecznym dla drzew okresem dla zakażeń tą chorobą jest czas po zbiorze jabłek, w tracie opadania liści oraz na przedwiośniu. Zarodniki konidialne są rozprzestrzeniane na niewielkie odległości przez deszcz, natomiast workowe oprócz deszczu mogą być przenoszone także przez wiatr i to na znaczne odległości. Objawy porażenia zdrewniałych części drzew przez raka drzew owocowych są charakterystyczne. Tkanka jest zapadnięta, a wokół rany powstaje zgrubienie na skutek nadmiernego wytwarzania tkanki kalusowej. Roślina broni się tak przed inwazją grzyba. On jednak najczęściej infekuje także tkankę przyranną, czego efektem jest powstawanie rozległych zrakowaceń. W sezonie wegetacyjnym ograniczaniu rozprzestrzeniania się choroby sprzyja wytwarzanie przez roślinę mechanizmów obronnych, których nie ma natomiast w czasie wchodzenia drzew w okres spoczynku (ustaje wtedy krążenie soków). Dlatego infekcje z tego okresu są najbardziej dotkliwe. Obecnie w Polsce nie ma zarejestrowanych żadnych fungicydów do ochrony jabłoni w okresie pozbiorczym. Preparaty miedziowe Funguran OH 50 WP i Mag 50 WP w tym okresie są zarejestrowane tylko do ochrony przed zarazą ogniową (pierwszy) i parchem jabłoni (drugi). Dodatkowym utrudnieniem w naszym klimacie jest następujące po zbiorach ostatnich jabłek ochłodzenie. Sadownicy w sadach jabłoniowych jako ostatni wykonują zazwyczaj zabieg 5% roztworem mocznika i zabezpieczają opryskiwacze na zimę, nie myśląc o ochronie drzew przed rakiem drzew owocowych, który dopiero od kilku lat stanowi problem. Dopiero wiosną zalecane jest czyszczenie ran zgorzelowych i rakowych na pniach i zabezpieczanie ich pastą Funaben Plus 03 PA lub opryskiwania drzew preparatem Topsin M 500 SC. Oba preparaty zawierają tiofanat metylu. W etykiecie rejestracyjnej pasty Funaben Plus 03 PA widnieje zapis Termin stosowania: Środek stosować po cięciu lub po powstaniu rany niezależnie od pory roku i fazy wzrostu. Konieczne jest dokładne pokrycie ran. W przypadku ciepłej jesieni, być może warto w tym terminie zabezpieczyć większe rany na drzewach przed infekcją. Topsin M 500 SC jest zarejestrowany do ochrony jabłoni przed rakiem drzew owocowych i zgorzelami kory tylko do zabiegów wiosennych. Jednak na zachodzie Europy można preparat ten stosować jesienią w dawce 2,25 l/ha (Holandia). Podobnie ma się z kaptanem, który również zalecany jest tam do zabiegów pozbiorczych w celu zabezpieczenia ran przed infekcjami rakiem drzew owocowych. Innym stosowanym przez sadowników na Zachodzie środkiem jest podchloryn sodu. Ostatnią lustrację warto przeprowadzić w sadzie jesienią, aby ocenić stopień porażenia drzew chorobą i nawet nie czekając do zimowego cięcia drzew usunąć te nierokujące na przyszłość, aby ograniczyć źródło infekcji w sadzie. Usuniętych drzew nie wolno pozostawiać, należy je wywieźć i spalić, ponieważ grzyb może nadal rozwijać się w pozostawionych pędach, nawet przez dwa lata. Jest to szczególnie istotne w przypadku drzew młodych, których przewodnik ma zbyt małą średnicę, aby drzewa mogły zregenerować się po wycięciu chorej tkanki. Ponadto są one narażone na przemarznięcie zimą. Podczas cięcia zimowego, w celu ograniczenia możliwości infekcji ran, zalecane jest pozostawianie długich czopów po wyciętych gałęziach, co zapobiegnie zainfekowaniu przewodnika. Jesienią, poprzez rany po oberwanych owocach i blizny poliściowe lub wszelkie zranienie mechaniczne kory jabłoni, infekcji mogą dokonywać zarodniki konidialne grzybów Pezicula alba i Pezicula malicorticis powodujące zgorzele kory. W przypadku tych patogenów również nie ma obecnie zarejestrowanych pestycydów. Zgorzele kory są o tyle groźne, że patogeny je wywołujące infekują jabłka przed zbiorem. Objawów nie widać w czasie umieszczania owoców w komorach chłodniczych, gdyż uaktywniają się one w momencie osiągnięcia przez jabłka dojrzałości konsumpcyjnej i wówczas może następować masowe ich gnicie. Zabiegi profilaktyczne w sezonie wegetacyjnym polegające na ochronie drzew po gradobiciu, cięciu oraz przeprowadzane po zbiorze owoców w celu ochrony przed rakiem drzew owocowych powinny zabezpieczyć drzewa także przed infekcjami tymi patogenami. Wycięte pędy i gałęzie z objawami zgorzeli kory należy z sadu usunąć i podobnie jak w przypadku porażonych przez raka drzew owocowych spalić. Wymienione zabiegi ograniczają także infekcje patogenem wywołującym raka kory drzew owocowych (Diaporthe perniciosa). Drzewa pestkowe Dla czereśni, wiśni, brzoskwiń i moreli groźną chorobą jest rak bakteryjny (fot. 2) powodowany przez Pseudomonas syringae. Bakterie mogą dokonywać infekcji drzew jesienią poprzez blizny poliściowe. W ten sposób zimują. Rozwijają się dopiero wiosną, czego objawem są np. zamierające pąki. W przypadku drzew pestkowych w okresie opadania liści zalecane są zabiegi preparatami miedziowymi, przy czym pierwsze zabiegi polecane są na początku tego procesu. Dla odmian podatnych ( Nefris ) polecane jest powtórzenie zabiegu pod koniec opadania liści. Dla czereśni zarejestrowane są Champion 50 WP i Cuproflow 375 SC, dla wiśni te same preparaty oraz Flowbrix 380 SC, Neoram 37,5 WG i Nordox 75 WG. Dla brzoskwiń możliwe jest użycie preparatów miedziowych zarejestrowanych do ochrony przed kędzierzawością liści brzoskwini (Cuproflow 375 SC, Miedzian 50 WP lub Miedzian Extra 350 SC). Tylko dla moreli nie ma obecnie zarejestrowanych żadnych środków do ochrony przed tą chorobą. Ochrona drzew przed rakiem bakteryjnym nie jest łatwa. Opadanie liści następuje w różnych terminach. Zbyt wczesne, w przypadku wiśni, wynika najczęściej z porażenia ich przez drobną plamistość liści drzew pestkowych i brak ochrony przed tą chorobą. Drzewa, które utraciły liście w sierpniu, nie będą odpowiednio przygotowane do zimowania, ani nie będą miały odpowiednio odżywionych pąków kwiatowych na następny sezon oraz mogą w znacznym stopniu ulec porażeniu przez raka bakteryjnego jesienią. Aby nie narażać drzew na infekcje tym patogenem należy również przestrzegać terminów cięcia zalecanych dla poszczególnych gatunków pestkowych. Najpóźniej po zbiorze owoców wymienionych gatunków można ciąć wiśnie, ale zabieg ten powinien być zakończony około połowy września. Po cięciu drzewa koniecznie należy zabezpieczyć je jednym z zarejestrowanych preparatów miedziowych. fot. 1, 2 A. Łukawska