ROZDZIAŁ 5 DETERMINANTY MIGRACJI MIĘDZYWOJEWÓDZKICH W POLSCE

Transkrypt

1 Eugeniusz Kwiakowski Leszek Kucharski Tomasz Tokarski Deerminany migracji międzywojewódzkich w olsce 51 ROZDZIAŁ 5 DETERMINANTY MIGRACJI MIĘDZYWOJEWÓDZKICH W OLSCE 1. Wsęp Migracje wewnęrzne ludności oznaczają przemieszczenia osób między miejscowościami, kóre prowadzą do sałej bądź długorwałej zmiany miejsca zamieszkania (Holzer, 1994, s. 282). Isonym elemenem migracji wewnęrznych są migracje międzyregionalne (międzywojewódzkie), kóre polegają na przemieszczeniach osób z jednego wojewódzwa do innego. Ważnym aspekem migracji ludności są migracje zasobów siły roboczej, kóre związane są z wykonywaniem pracy. Ich moywy doyczą przede wszyskim poprawy dosępu do pracy, możliwości uzyskania wyższych wynagrodzeń czy eż lepszych warunków uruchomienia działalności gospodarczej w nowym regionie w porównaniu do syuacji w doychczasowym regionie zamieszkania. Migracje regionalne ludności są ważną formą mobilności przesrzennej siły roboczej. Mobilność a odgrywa ważną rolę w kszałowaniu regionalnego zróżnicowania bezrobocia i rozmiarów bezrobocia srukuralnego w gospodarce. W dynamicznej gospodarce ransformującej się zachodzą zmiany srukury popyu na pracę, w ym również zmiany w układzie regionalnym, kóre implikują zróżnicowanie regionalne bezrobocia. Mobilność regionalna siły roboczej może przyczyniać się do zmniejszenia różnic w syuacji na rynku pracy między regionami. Celem analiz podjęych w opracowaniu jes określenie kierunków migracji ludności między regionami (wojewódzwami) w olsce w laach oraz wskazanie głównych czynników deerminujących e migracje. Analizy ograniczone są do okresu , gdyż dane dla la wcześniejszych nie są dososowane do nowego podziału adminisracyjnego kraju. Opracowanie (część 2) rozpoczyna się od ukazania regionalnego zróżnicowania rozwoju ekonomicznego wojewódzw, ze szczególnym podkreśleniem ych zjawisk społeczno-ekonomicznych, kóre mają znaczenie dla procesów migracyjnych. W części 3 pokazane są migracje ludności między poszczególnymi regionami oraz zidenyfikowane są regiony o największych i najmniejszych migracjach neo. Część 4 poświęcona jes uchwyceniu wpływu kilku czynników deerminujących (płac, wydajności pracy, sopy bezrobocia, KB per capa) na procesy migracyjne w oparciu o analizy saysyczne. 2. Regionalne zróżnicowanie poziomu rozwoju gospodarczego oraz syuacji na rynku pracy Regiony w olsce są silnie zróżnicowane pod względem ekonomicznym. Zróżnicowanie o doyczy m.in. charakeru srukury gospodarczej, osiągnięego poziomu rozwoju, warunków życia mieszkańców, jak i syuacji na rynku pracy. Można powiedzieć, że wysępują isone przesłanki do rozwoju silnych procesów migracyjnych ludności między

2 52 Eugeniusz Kwiakowski, Leszek Kucharski, Tomasz Tokarski polskimi regionami. rzyjrzyjmy się bliżej emu zróżnicowaniu regionalnemu, biorąc za podsawę dane saysyczne o polskich wojewódzwach w laach Srukura gospodarcza regionów jes silnie zróżnicowana. Znajduje o wyraz w rójsekorowej srukurze gospodarczej (rolnicwo przemysł i budownicwo usługi), kórą można określić na podsawie udziału poszczególnych sekorów w zarudnieniu i warości dodanej w regionach (por. ablica 1). Wszyskie polskie regiony charakeryzują się relaywnie wysokim udziałem sekora rolniczego w zarudnieniu i sosunkowo niskim udziałem ego sekora w warości dodanej w regionach. Z drugiej srony, choć udział sekora usługowego w zarudnieniu jes w polskich regionach jeszcze sosunkowo niski, o jednak waro zauważyć, że udział ego sekora w warości dodanej jes we wszyskich regionach znacząco wyższy od analogicznego udziału sekora usługowego w zarudnieniu. Wynika z ego, że o ile w rolnicwie wydajność pracy (mierzona warością dodaną na 1 pracującego) jes znacznie niższa od średniej wydajności pracy w regionach, o w sekorze usług wydajność pracy jes wyższa od ej średniej. Tablica 1 Sekorowa srukura pracujących () i warości dodanej () według wojewódzw w laach * (średnio w %) Ogółem Rolnicwo rzemysł i budownicwo Usługi Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie odkarpackie odlaskie omorskie Śląskie Święokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 11,4 4,4 21,0 6,0 41,1 9,8 12,4 5,3 21,0 5,6 27,5 4,0 21,4 4,8 18,2 8,0 33,2 6,0 39,4 10,5 11,5 3,8 6,7 1,8 34,8 8,1 20,0 9,5 19,3 8,5 8,7 5,8 34,8 39,1 31,0 36,8 19,4 29,5 34,8 31,9 32,8 35,5 29,8 36,5 25,0 29,6 37,7 39,6 28,0 38,5 21,7 27,9 30,5 35,4 46,4 45,5 28,1 35,0 29,0 31,9 34,5 37,3 30,2 30,7 53,8 56,5 48,0 57,2 39,5 60,7 52,8 62,8 46,2 58,9 42,7 59,5 53,6 65,6 44,1 52,4 38,8 55,5 38,9 61,6 57,0 60,8 46,9 52,7 37,1 56,9 51,0 58,6 46,2 54,2 61,1 63,4 1 Ze względu na o, że nowy podział adminisracyjny kraju obowiązuje od 1999 roku, dane saysyczne z la wcześniejszych zosały przysosowane do nowego układu wojewódzw.

3 Deerminany migracji międzywojewódzkich w olsce 53 * - dla warości dodanej w laach Źródło: obliczenia własne na podsawie danych saysycznych GUS, Do regionów ypowo rolniczych (o najwyższych wskaźnikach udziału sekora rolniczego) należy zaliczyć wojewódzwa: lubelskie, podlaskie, podkarpackie i święokrzyskie. Regiony e, położone we wschodniej części kraju, charakeryzują się rozdrobnioną srukurą agrarną (sosunkowo małymi rozmiarami gospodarsw rolnych) i dominacją prywanego rolnicwa, ukszałowanego jeszcze w poprzednim sysemie gospodarczym. W okresie ransformacji owe gospodarswa rolne pełniły funkcję zbiornika absorbującego nadwyżki siły roboczej, łagodzącego dzięki emu napięcia społeczne na rynku pracy. Dosyć wysokie wskaźniki udziału rolnicwa wysępują ponado w niekórych wojewódzwach położonych w środkowej części kraju (kujawsko pomorskim, wielkopolskim, opolskim, łódzkim, warmińsko mazurskim, a nawe mazowieckim). Okres ransformacji był związany z osłabieniem rozwoju bądź nawe upadkiem niekórych gałęzi przemysłu. Tym niemniej relaywne znaczenie sekora przemysłowego jes nadal wysokie w niekórych regionach, przede wszyskim w wojewódzwach śląskim i dolnośląskim, ale ponado w akich wojewódzwach jak: opolskie, lubuskie, wielkopolskie, łódzkie i kujawsko pomorskie. Wysoki poziom uprzemysłowienia wojewódzwa śląskiego jes związany z działalnością górnicwa i hunicwa, kóre sają przed koniecznością głębszej resrukuryzacji. Sosunkowo nowoczesna srukura gospodarcza, charakeryzująca się relaywnie wysokimi udziałami sekora usługowego w zarudnieniu i warości dodanej, wysępuje w wojewódzwach położonych w północnej i zachodniej części kraju oraz w wojewódzwie mazowieckim. Duża rola usług w wojewódzwach leżących w północnych częściach kraju (zachodniopomorskie, pomorskie, warmińsko mazurskie) wiąże się przede wszyskim z rozwojem sekora urysycznego. Mapa 1. Regionalne zróżnicowanie KB per capa w olsce w laach (olska=100) GD per capa 125,7 do 143,5 (1) 107,9 do 125,7 (1) 90,1 do 107,9 (6) 72,3 do 90,1 (8) Źródło: obliczenia własne np. roduk Krajowy Bruo według wojewódzw (różne wydania z la ) oraz Regiony różnią się znacznie pod względem poziomu KB na 1 mieszkańca. Zdecydowanie najwyższy wskaźnik wysępuje w wojewódzwie mazowieckim, gdzie zlokalizowana jes Warszawa, zaś na drugim miejscu lokuje się wojewódzwo śląskie,

4 54 Eugeniusz Kwiakowski, Leszek Kucharski, Tomasz Tokarski najbardziej uprzemysłowiony region w kraju (por. mapa 1). Najniższe wskaźniki KB per capa wysępują w wojewódzwach położonych we wschodniej części kraju (lubelskie, podkarpackie, podlaskie) oraz w wojewódzwach warmińsko-mazurskim, święokrzyskim, opolskim, małopolskim i łódzkim. Jes charakerysyczne, że w okresie ransformacji nie zmienił się skład wojewódzw o najwyższych i najniższych wskaźnikach KB per capa. Co więcej, w okresie ransformacji nasąpiło pogłębienie różnic między regionami pod ym względem. O ile w 1995 roku wskaźnik KB per capa w wojewódzwie mazowieckim był o 64% wyższy od wskaźnika najniższego w regionie, o w 2002 roku różnica a wynosiła 98%. Zróżnicowanie regionalne w zakresie KB per capa jes ściśle związane z regionalnym zróżnicowaniem wydajności pracy (KB na 1 pracującego). To osanie zróżnicowanie, zmierzone na podsawie współczynnika zmienności, jes nieco większe od zróżnicowania regionalnego KB per capa. Najwyższą wydajność pracy mamy w wojewódzwach mazowieckim i śląskim; sosunkowo wysoka wydajność wysępuje również w wojewódzwach leżących w zachodniej części kraju, naomias najniższą wydajnością pracy charakeryzują się leżące na wschodzie wojewódzwa rolnicze (lubelskie, podkarpackie, podlaskie) oraz wojewódzwa święokrzyskie i łódzkie (por. mapa 2). Mapa 2. Regionalne zróżnicowanie wydajności pracy (KB/L) w olsce w laach (olska=100) GD/L 118,4 do 131,8 (2) 105,2 do 118,4 (3) 92 do 105,2 (3) 78,8 do 92 (3) 65,6 do 78,8 (5) Źródło: obliczenia własne np. roduk Krajowy Bruo według wojewódzw (różne wydania z la ) oraz Regionalne zróżnicowanie płac jes znacznie mniejsze niż zróżnicowanie wydajności pracy (współczynnik zmienności dla la jes w przypadku płac ponad dwukronie niższy niż w przypadku wydajności pracy). Najwyższe płace osiągają mieszkańcy wojewódzwa mazowieckiego (jes o związane z wysokimi płacami pracowników w aglomeracji warszawskiej, ale akże w płockim Orlenie ), zaś na drugim miejscu plasują się pracownicy z wojewódzwa śląskiego. W ej grupie wojewódzw nasąpiło w okresie ransformacji isone przeasowanie, gdyż jeszcze w 1995 roku najwyższe płace miały miejsce w wojewódzwie śląskim, zaś na drugim miejscu było wojewódzwo mazowieckie. Sosunkowo wysoki poziom płac wysępuje w wojewódzwie pomorskim oraz dolnośląskim (por. mapa 3)

5 Deerminany migracji międzywojewódzkich w olsce 55 Mapa 3. Regionalne zróżnicowanie płac w olsce w laach (olska=100) 113,7 do 122,6 (1) 104,9 do 113,7 (1) 96,1 do 104,9 (2) 87,3 do 96,1 (12) Źródło: obliczenia własne np. Rocznik saysyczny wojewódzw (różne wydania z la ) oraz W pozosałych wojewódzwach zróżnicowanie płac jes niewielkie, aczkolwiek rzeba odnoować, że najniższe poziomy osiągają płace w rolniczych wojewódzwach położonych we wschodniej części kraju. Ze względu na deerminany poencjalnych ruchów migracyjnych ineresujące może być ukazanie rozmieszczenia geograficznego większych aglomeracji miejskich, gdyż o właśnie akie aglomeracje przyciągają ludzi z innych regionów. Jak wynika z mapy 4, najwięcej dużych mias (z liczbą ludności powyżej 200 ys. osób) znajduje się w cenralnych regionach kraju (wojewódzwo mazowieckie, pomorskie, łódzkie, kujawsko-pomorskie), sąd eż w ych regionach najwyższy jes odseek ludności mieszkających w dużych miasach. Tak dużych mias nie ma naomias w wojewódzwach: warmińsko-mazurskim, podkarpackim, opolskim, lubuskim.

6 56 Eugeniusz Kwiakowski, Leszek Kucharski, Tomasz Tokarski Mapa 4. Regionalne odseki ludności mieszkającej w miasach powyżej 200ys.mieszkańców w laach (w %) 27,6 do 36,7 (4) 18,4 do 27,6 (5) 9,2 do 18,4 (3) 0 do 9,2 (4) Źródło: obliczenia własne np. Rocznik saysyczny wojewódzw (różne wydania z la ) oraz Mapa 5 pokazuje zróżnicowanie regionalne sóp bezrobocia. Wynika z niej, że najrudniejsza syuacja na rynku pracy wysępuje w wojewódzwach warmińsko-mazurskim, zachodniopomorskim, lubuskim i dolnośląskim, a akże w wojewódzwie kujawskopomorskim. Naomias relaywnie najlepszą syuację mamy w wojewódzwach: mazowieckim, małopolskim, lubelskim, podlaskim i wielkopolskim. Godne podkreślenia jes o, że skład wojewódzw o najwyższych i najniższych sopach bezrobocia nie uległ zmianom w okresie ransformacji. Wskazuje o na oddziaływanie rwałych, srukuralnych czynników na bezrobocie w regionach. Wydaje się, że isoną rolę odegrały u rzy grupy czynników: - srukura gospodarcza regionów, określona przez rolę rolnicwa pańswowego i prywanego, przemysłu radycyjnego i nowoczesnego oraz usług, - pozycja związków zawodowych i niejednola polyka pańswa wobec poszczególnych sekorów i dziedzin gospodarki, - zróżnicowana w poszczególnych sekorach i działach gospodarki elasyczność zarudnienia względem ogólnej akywności gospodarczej. W pierwszych laach okresu ransformacji szok ransformacyjny spowodował najsilniejszy wzros bezrobocia w dwu grupach regionów. o pierwsze, w regionach z dużym udziałem rolnicwa pańswowego (GR) pozosałego po okresie gospodarki cenralnie planowanej. ańswowe gospodarswa rolne zosały bowiem zlikwidowane na począku ransformacji, co doprowadziło do powsania wysokiego bezrobocia jawnego

7 Deerminany migracji międzywojewódzkich w olsce 57 Mapa 5. Regionalne zróżnicowanie sóp bezrobocia w olsce w laach (w%) UR 18,3 do 20,2 (1) 16,2 do 18,3 (3) 14,1 do 16,2 (1) 12 do 14,1 (6) 9,9 do 12 (5) Źródło: obliczenia własne np. Nie podjęo odgórnych inicjayw ich resrukuryzacji. Nie zasosowano również rządowych programów osłonowych wobec pracowników pańswowych gospodarsw rolnych, ani eż nie wprowadzono specjalnych programów akywizacji zawodowej osób zwolnionych z pracy. W rezulacie nasąpił silny spadek popyu na pracę i wzros bezrobocia w akich wojewódzwach jak: warmińsko-mazurskie, zachodnio-pomorskie, lubuskie, pomorskie i kujawskopomorskie. o drugie szok ransformacyjny spowodował silny spadek popyu na pracę i wzros bezrobocia w regionach zdominowanych przez niekóre dziedziny przemysłów radycyjnych, zwłaszcza przemysł lekki. rzemysł en, silnie rozwinięy w wojewódzwach: łódzkim, dolnośląskim i lubuskim, od la był nasawiony na rynki byłych krajów RWG. Załamanie się ych rynków po zmianach układu polycznego oraz owarcie polskiej gospodarki na konkurencję zagraniczną, w ym również konkurencję krajów Dalekiego Wschodu, sanowiły dla ego przemysłu silny negaywny szok popyowy, kóry nie mógł pozosać bez znaczenia dla popyu na pracę w regionach z silnie rozwinięym przemysłem lekkim. Swoją rolę odegrały uaj również czynniki związane ze sosunkowo słabą pozycją związków zawodowych w ym przemyśle oraz brakiem specjalnych pańswowych programów osłonowych i resrukuryzacyjnych w ym przemyśle. Szok ransformacyjny spowodował sosunkowo słaby spadek popyu na pracę w rzech grupach regionów. o pierwsze, w regionach ze sosunkowo nowoczesną srukurą gospodarczą, charakeryzującą się relaywnie dużym udziałem usług i bardziej nowoczesnego przemysłu (wojewódzwo mazowieckie, małopolskie, wielkopolskie). Gospodarka ych regionów porafiła przysosować się dosyć szybko do wymogów gospodarki rynkowej, wykorzysując swoje auy, m.in. efek aglomeracyjny (korzysne oddziaływanie Warszawy, Krakowa i oznania). o drugie, sosunkowo słaby spadek popyu na pracę wysąpił w regionach z dużym udziałem przemysłów radycyjnych (górnicwa węgla, hunicwa), kóre w rezulacie silnej presji związków zawodowych zdołały uzyskać szczególne rakowanie ze srony polyki pańswa. olegała ona na zasosowaniu programów osłonowych, przygoowaniu korzysnych programów resrukuryzacyjnych oraz przyzwoleniu na miękkie ograniczenie budżeowe w niekórych przedsiębiorswach sekora publicznego. W konsekwencji spadek popyu na pracę i wzros bezrobocia w ych regionach był sosunkowo słaby (w szczególności w wojewódzwie śląskim, ale częściowo również w wojewódzwach święokrzyskim i opolskim), ale pozosały nie rozwiązane ekonomiczne problemy ych przemysłów. o rzecie, sosunkowo słaby spadek popyu na pracę i niezby silny wzros bezrobocia wysąpił w regionach z dużym udziałem rolnicwa prywanego (lubelskie,

8 58 Eugeniusz Kwiakowski, Leszek Kucharski, Tomasz Tokarski podkarpackie, podlaskie). Rolnicwo o zaczęło pełnić rolę amoryzaora napięć na rynku pracy, wchłaniając nadwyżki siły roboczej. W regionach ych nasiliły się endencje do wzrosu bezrobocia ukryego, w związku z funkcjami pełnionymi przez prywane rolnicwo. Zróżnicowanie regionalne bezrobocia podlega silnym procesom inercyjnym. Dają znać o sobie również mechanizmy hiserezy bezrobocia. W regionach z relaywnie niskim bezrobociem i nowoczesną srukurą gospodarczą działają mechanizmy urwalające sosunkowo dobrą pozycje na rynku pracy. Regiony e, charakeryzują się względnie dobrą infrasrukurą gospodarczą i okołobiznesową oraz większym udziałem lepiej wykwalifikowanej i mobilnej siły roboczej, silniej przyciągają kapały z zewnąrz w rezulacie czego powsają sprzyjające warunki rozwojowe. Naomias w regionach z relaywnie wysokimi sopami bezrobocia, nasilają się endencje do wzrosu bezrobocia długookresowego i ubyku kapału ludzkiego, w konsekwencji czego bezrobocie ma coraz bardziej sagnacyjny charaker, urudniając poprawę syuacji na rynku pracy. ewną rolę w kszałowaniu mechanizmów hiserezy bezrobocia regionalnego odgrywa niejednakowa elasyczność zarudnienia względem zmian ogólnej akywności gospodarczej. Z badań przeprowadzonych dla polskiej gospodarki (Kwiakowski, Kucharski, Tokarski, 2002) wynika, że elasyczność zarudnienia względem warości dodanej jes znacznie niższa w rolnicwie niż w przemyśle i usługach. Oznacza o, że spadek akywności gospodarczej prowadzi do dosyć silnego spadku zarudnienia w przemyśle i usługach oraz niewielkiego spadku zarudnienia w rolnicwie (duże znaczenie ma uaj funkcja rolnicwa jako amoryzacja nadwyżek siły roboczej). Oznacza o zarazem, że poprawa akywności gospodarczej powinna prowadzić do znacznego wzrosu zarudnienia w przemyśle i usługach oraz nieznacznego wzrosu zarudnienia w rolnicwie. Zróżnicowana elasyczność zarudnienia w sekorach gospodarki łumaczy w pewnym sopniu niedawne endencje zmian popyu na pracę i bezrobocia w poszczególnych regionach. o pierwsze, w regionach ze znaczną rolą przemysłu i usług, kóre nie były w sanie szybko przysosować się do wymogów rynkowych ze względu na brak nowoczesnego przemysłu bądź eż brak wsparcia ze srony polyki pańswa, nasępował silny spadek popyu na pracę w rezulacie szoku ransformacyjnego. W ych regionach popy na pracę reagował również silnie na osłabienie wzrosu gospodarczego po 1997 roku. o drugie, akże w regionach z nowocześniejszą srukurą wysąpiły dosyć silne endencje do spadku popyu na pracę w reakcji na obniżenie empa wzrosu produkcji po 1997 roku. o rzecie, w regionach z dużym udziałem rolnicwa prywanego popy na pracę reagował słabo na wahania akywności gospodarczej (podlaskie, lubelskie, podkarpackie). Osłabienie wzrosu gospodarczego po 1997 roku nie przełożyło się w ych regionach ma znaczny spadek popyu na pracę. o czware, w regionach z dużym udziałem przemysłów radycyjnych, wobec kórych sosowano proekcyjną polykę pańswa, nie zanoowano silnych spadków popyu na pracę w reakcji na szok ransformacyjny i osłabienie wzrosu gospodarczego po 1997 roku. 3. Migracje międzywojewódzkie rzyjrzyjmy się endencjom w zakresie migracji międzywojewódzkich w olsce w laach Z rysunku 1 wynika, iż w analizowanym okresie wielkość migracji wojewódzkich urzymywała się na sosunkowo niskim poziomie. Sopy napływów (odpływów) międzywojewódzkich oscylowały w analizowanym okresie na poziomie 0,24%- 0,3% ludności olski ogółem.

9 Deerminany migracji międzywojewódzkich w olsce 59 0,35% 0,30% 0,25% 0,20% 0,15% 0,10% 0,05% 0,00% Rysunek 1. Sopy przepływów międzywojewódzkich w olsce w laach (w %)* Źródło: Roczniki Saysyczne Wojewódzw, różne wydania z la oraz obliczenia własne. * - sopa przepływów międzywojewódzkich o relacja sumy napływów (odpływów) migracyjnych do wszyskich wojewódzw do liczby ludności olski. Mapa 6. Napływy migracyjne w olsce w laach (w osobach/1000mieszkańców) 3,41 do 3,79 (2) 3,02 do 3,41 (4) 2,63 do 3,02 (3) 2,24 do 2,63 (5) 1,85 do 2,24 (2) Źródło: obliczenia własne np. rzejdźmy do analizy migracji międzywojewódzkich w olsce. Mapa 6 przedsawia dane o napływach migracyjnych w laach Z mapy 6 wynikają nasępujące wnioski: Największym poziomem napływów migracyjnych charakeryzowały się w analizowanym okresie wojewódzwa: lubuskie i zachodniopomorskie. Wysoki poziom napływów migracyjnych wysępował również w wojewódzwach: mazowieckim, pomorskim, warmińsko-mazurskim oraz opolskim. Wojewódzwo mazowieckie charakeryzuje się najwyższym poziomem KB per capa, wydajności pracy oraz płac względnych. W przypadku wojewódzwa mazowieckiego, pomorskiego oraz zachodniopomorskiego isone

10 60 Eugeniusz Kwiakowski, Leszek Kucharski, Tomasz Tokarski znaczenie ma fak, iż solicami ych regionów są duże miasa. onado, wojewódzwa: mazowieckie, zachodniopomorskie oraz pomorskie charakeryzują się nowoczesną srukurą zarudnienia, z dosyć dużym udziałem sekora usług. Najniższym poziomem napływów migracyjnych charakeryzowały się wojewódzwa: lubelskie i podkarpackie. Są o wojewódzwa charakeryzujące się wysokim udziałem zarudnienia w rolnicwie oraz najniższym (spośród wszyskich wojewódzw) poziomem KB per capa i wydajności pracy. Regiony rolnicze nie są arakcyjne dla poencjalnych migranów. Nie zapewniają one bowiem ani lepszych warunków pracy, ani wyższych płac. Mapa 7 przedsawia dane o odpływach międzywojewódzkich. Z mapy 7 wynika, że największym poziomem odpływów migracyjnych charakeryzowały się w analizowanym okresie wojewódzwa: warmińsko-mazurskie i święokrzyskie. Są o wojewódzwa o relaywnie niskim poziomie KB per capa, niskim poziomie wydajności pracy oraz niskim poziomie płac względnych. Również wojewódzwo lubuskie i zachodniopomorskie charakeryzowało się wysokim poziomem odpływów międzyregionalnych. Wojewódzwo warmińsko-mazurskie w całym okresie ransformacji charakeryzowało się najwyższym poziomem sóp bezrobocia. Naomias wojewódzwo święokrzyskie jes regionem ypowo rolniczym. Najniższym poziomem odpływów migracyjnych charakeryzują się wojewódzwa: mazowieckie, wielkopolskie, śląskie i małopolskie. Niski poziom odpływów międzywojewódzkich z wojewódzw: mazowieckiego, śląskiego oraz wielkopolskiego może wynikać z faku, iż są o regiony najlepiej rozwinięe gospodarczo. Charakeryzują się one nowoczesną srukurą gospodarczą. Mapa 7. Odpływy migracyjne w olsce w laach (w osobach/1000mieszkańców) 4,09 do 4,63 (2) 3,57 do 4,09 (2) 3,05 do 3,57 (3) 2,53 do 3,05 (5) 2,01 do 2,53 (4) Źródło: obliczenia własne np.

11 Deerminany migracji międzywojewódzkich w olsce 61 Mapa 8. Napływy migracyjne międzyregionalne neo w olsce w laach (w osobach/1000mieszkańców) 0,72 do 1,33 (2) 0,11 do 0,72 (3) -0,5 do 0,11 (6) -1,11 do -0,5 (2) -1,72 do -1,11 (3) Źródło: obliczenia własne np. Mapa 8 przedsawia dane o migracjach międzyregionalnych neo w laach Napływ migracyjny neo zdefiniowano jako różnicę między napływami migracyjnymi a odpływami migracyjnymi. Z mapy 8 wynikają nasępujące wnioski: Najwyższym poziomem napływów migracyjnych neo charakeryzowały się w analizowanym okresie wojewódzwa: mazowieckie i pomorskie. Wojewódzwa e charakeryzują się wysokim udziałem zarudnienia w usługach. Solicami ych wojewódzw są duże miasa, będące cenrami społeczno-gospodarczymi obszarów daleko wykraczających poza granice ich wojewódzw. Wyróżniają się one ponado wysokim poziomem rozwoju społeczno gospodarczego oraz niskimi sopami bezrobocia. onado, wojewódzwo mazowieckie charakeryzuje się najwyższym poziomem płac względnych. Wojewódzwa: warmińsko-mazurskie, lubelskie oraz święokrzyskie charakeryzowały się najniższym poziomem napływów migracyjnych neo. Wojewódzwa: święokrzyskie i lubelskie charakeryzują się relaywnie niskim udziałem zarudnienia w usługach oraz bardzo wysokim udziałem zarudnienia w rolnicwie. Wojewódzwa święokrzyskie i lubelskie charakeryzują się ponado: niskim poziomem rozwoju społeczno gospodarczego oraz niższym poziomem płac względnych. Wojewódzwo warmińsko-mazurskie jes regionem, kóry charakeryzuje się najwyższym poziomem sóp bezrobocia. 4. Deerminany migracji międzywojewózkich wyniki analiz ekonomerycznych Analizując deerminany międzyregionalnych przepływów migracyjnych w olsce w laach auorzy opracowania skoncenrują się głównie na ich deerminanach srice ekonomicznych. Analizowali będą wpływ na międzyregionalne przepływy migracyjne akich zmiennych makroekonomicznych, jak poziom względnych płac bruo, względnej wydajności pracy, względnego KB per capa oraz sóp bezrobocia w ujęciu regionalnym. Wpływ względnych płac bruo, wydajności pracy i KB na głowę na wielkości międzyregionalnych przepływów migracyjnych można uzasadnić w en sposób, iż migranci przemieszczają się (z reguły) z regionów biedniejszych do bogaszych w poszukiwaniu lepszych warunków egzysencji. Zróżnicowanie regionalnych sóp bezrobocia na przepływy

12 62 Eugeniusz Kwiakowski, Leszek Kucharski, Tomasz Tokarski migracyjne może mieć podobny wpływ (choć o przeciwnym kierunku), jak poziomy płac, wydajności pracy czy KB per capa. Wynika o sąd, że część ruchów migracyjnych zapewne związanych jes również z syuacją na rynku pracy. A zaem w regionach, w kórych sopy bezrobocia są wysokie również odpływy migracyjne powinny być względnie wysokie. Wynika o sąd, że po uracie nadziei na znalezienie pracy w regionie macierzysym bardziej mobilna przesrzennie część poszukujących pracy szuka jej w innych wojewódzwach, co w jakiś sposób powinno przekładać się na srumienie migracji międzyregionalnych. W oparciu o ww. założenia auorzy opracowania szacowali paramery nasępujących równań: y mi mi = α 0 + α1 α 2 ( u u ) + ξ (1.a) y mo mn y mo ( u u ) + ξ = β0 β1 + β2 (1.b) y y mn γ 0 ( u u ) + ξ (1.c) = + γ 1 γ 2 y gdzie: mi -napływ migracyjny (bruo) do wojewódzwa i (i=1,2,...,16) w roku (=1995, 1996, 2001) na ysiąc mieszkańców egoż wojewódzwa (źródło: ); mo -odpływ migracyjny z wojewódzwa i w roku na ysiąc mieszkańców egoż wojewódzwa (źródło: ); mn mi -mo, czyli napływ migracyjny neo do wojewódzwa i w roku ; y -relacja warości zmiennej y w wojewódzwie i w roku do przecięnej warości zmiennej y y w roku w olsce. Za zmienną y podsawiano kolejno płace bruo, wydajność pracy y (KB na pracującego wg. BAEL) oraz KB per capa. Oznacza o, że wielkości w y kolejnych wersjach równań (1.a-1.c) są względnymi poziomami płac bruo, wydajności pracy i KB per capa [źródło: roduk Krajowy Bruo według wojewódzw (różne wydania z la ), Roczniki Saysyczne Wojewódzw (różne wydania z la ) oraz ]; u u - różnica między sopą w i-ym wojewódzwie a przecięną sopa bezrobocia w kraju w roku ; α j, β j oraz γ j (j=0,1,2) o paramery srukuralne równań (1.a-1.c); ξ mi, ξ mo, ξ mn -składniki losowe, o kórych zakłada się, że powinny mieć charaker białego szumu. aramery srukuralne α j, β j oraz γ j można inerpreować ekonomicznie nasępująco: α 0, β 0 i γ 0 o sałe bez bezpośredniej inerpreacji ekonomicznej. aramery α 1, i γ 1 są (odpowiednio) relacjami przyrosów napływów migracyjnych bruo y ( mi ) oraz neo ( mn ) do wzrosu względnej warości zmiennej y. aramer y β 1 mierzy relację spadek odpływów migracyjnych do wzrosu względnej warości zmiennej y. Wynika sąd, iż im większe będą oszacowane warości paramerów α 1, β 1 i γ 1, ym silniej na wielkość odpływów migracyjnych wpływać będą względne poziomy płac bruo, wydajności pracy i KB per capa. α 2, i γ 2 mierzą relacje spadków napływów migracyjnych bruo ( mi ) oraz neo ( mn ) do wzrosu różnicy między sopą bezrobocia w danym regionie a sopą bezrobocia w

13 olsce [czyli ( u ) Deerminany migracji międzywojewódzkich w olsce 63 u ]. aramer β 2 o relacja wzrosu odpływów migracyjnych do wzrosu różnicy między sopą bezrobocia w danym regionie a przecięną sopą bezrobocia w olsce. Oznacza o, że im wyższe warości przyjmują paramery α 2, β 2 i γ 2, ym silnie srumienie migracyjne reagują na zmiany sopy bezrobocia. Równania (1.a-1.c) zmodyfikowano sosując procedurę dywersyfikacji sałej (fixed effec-szerzej na en ema por. indyck, Rubinfeld, 1991, s ). Wówczas równania (1.a-1.c) zapisać można nasępująco: j y mi mi = α 0 + α 0d j + α1 α 2 ( u u ) + ξ (2.a) y mo mn j y mo ( u u ) + ξ j = β0 + β0d j β1 + β2 (2.b) j y y mn ( u u ) + ξ j = γ 0 + γ 0d j + γ1 γ 2 (2.c) j y gdzie: d j (dla j=2,3,..,16) o zmienne zerojedynkowe dla kolejnych wojewódzw niebazowych (wojewódzwem bazowym w prowadzonych analizach jes wojewódzwo mazowieckie); α j 0, β j 0, γ j 0 o koreky na sałą w kolejnych wojewódzwach niebazowych. Oznacza o, że oszacowane warości ww. paramerów wyznaczały będą różnice pomiędzy wielkością srumieni migracyjnych na ysiąc mieszkańców w wojewódzwie j a wojewódzwie mazowieckim, kóre o różnice nie wynikają z regionalnego zróżnicowania zmiennych objaśniających w równaniach (2.a-2.c). Oszacowane paramery równań (2.a-2c) przedsawione są w ablicach 2-4. Tablica 2 Oszacowane paramery równań (2.a) Zmienna objaśniająca Zmienna objaśniana: napływ migracyjny bruo/1000osób Sała -1,397 (-1,900) 1,756 (3,881) -0,828 (-1,360) Dolnośląskie 0,403 (2,370) -0,114 (-0,738) 0,659 (3,414) Kujawsko-pomorskie 0,761 (3,646) 0,0710 (0,392) 0,995 (4,338) Lubelskie -0,0888 (-0,419) -0,595 (-2,514) 0,698 (2,245) Lubuskie 2,013 (9,204) 1,233 (6,971) 2,201 (9,464) Łódzkie 0,350 (1,711) -0,185 (-0,869) 0,676 (2,839) Małopolskie 0,327 (1,702) -0,239 (-1,297) 0,780 (3,243) Opolskie 1,142 (6,031) 0,587 (3,243) 1,603 (6,630) odkarpackie -0,0273 (-0,124) -0,633 (-2,815) 0,621 (2,076) odlaskie 0,391 (1,853) -0,193 (-0,903) 1,077 (3,648) omorskie 1,114 (6,526) 0,441 (3,447) 1,427 (7,044) Śląskie -0,199 (-1,757) -0,559 (-5,264) 0,163 (1,112) Święokrzyskie 0,855 (4,133) 0,387 (1,651) 1,511 (5,284) Warmińsko-mazurskie 1,638 (7,157) 1,131 (4,565) 2,265 (7,635)

14 64 Eugeniusz Kwiakowski, Leszek Kucharski, Tomasz Tokarski Wielkopolskie 0,457 (2,466) -0,234 (-1,631) 0,532 (2,861) Zachodniopomorskie 1,398 (7,330) 0,804 (4,700) 1,608 (7,762) D96 0,165 (3,389) 0,192 (3,489) 0,195 (4,087) D99 0,161 (3,220) 0,106 (1,905) 0,118 (2,460) D00-0,215 (-4,317) -0,274 (-4,967) -0,246 (-5,128) D01-0,326 (-6,405) -0,402 (-7,246) -0,373 (-7,736) Względne płace bruo 3, (6,324) Względna wydajność pracy - 1,098 - (3,315) Względne KB na głowę - - 2,856 (6,714) u u -2,516-5,447-2,705 (-2,011) (-3,739) (-2,216) R 2 Skor. R 2 0,938 0,924 0,921 0,902 0,941 0,927 DW 1,960 1,943 2,006 AIC S.C. -3,390-2,856-3,137-2,603-3,428-2,894 róba Liczba obserwacji Dolnośląskie, kujawsko-pomorskie ec. o zmienne zerojedynkowe dla poszczególnych wojewódzw, zaś D96, d99 ec.-dla la. W nawiasach pod esymaorami podano odpowiednie saysyki -Sudena; DW-saysyka Durbina-Wasona; AIC (S.C.)-kryerium porównawcze Akaike a (Schwarza); R 2 (skor. R 2 ) o współczynnik deerminacji (skorygowany współczynnik deerminacji). Oszacowane paramery równań (2.b) Tablica 3 Zmienna objaśniająca Sała 2,996 (5,403) Dolnośląskie 0,423 (3,299) Kujawsko-pomorskie 0,569 (3,617) Lubelskie 0,905 (5,658) Lubuskie 1,608 (9,754) Łódzkie 0,462 (2,997) Małopolskie -0,216 (-1,491) Opolskie 0,952 (6,669) odkarpackie 0,181 (1,091) odlaskie 0,843 (5,304) omorskie 0,348 (2,702) Śląskie 0,191 (2,241) Święokrzyskie 2,173 (13,940) Zmienna objaśniana: odpływ migracyjny/1000osób 2,579 (8,563) 0,487 (4,727) 0,647 (5,369) 0,925 (5,866) 1,707 (14,499) 0,496 (3,495) -0,165 (-1,350) 1,003 (8,328) 0,224 (1,494) 0,886 (6,231) 0,447 (5,251) 0,251 (3,546) 2,188 (14,002) 3,424 (7,537) 0,239 (1,656) 0,347 (2,027) 0,502 (2,164) 1,394 (6,030) 0,211 (1,186) -0,503 (-2,730) 0,674 (3,733) -0,185 (-0,828) 0,473 (2,148) 0,135 (0,891) 0,0257 (0,235) 1,819 (8,517)

15 Deerminany migracji międzywojewódzkich w olsce 65 Warmińsko-mazurskie 2,148 (12,447) 2,177 (13,201) 1,807 (8,159) Wielkopolskie -0,0823 (-0,590) 0,00816 (0,0855) -0,239 (-1,723) Zachodniopomorskie 1,193 (8,301) 1,268 (11,133) 1,009 (6,522) D96 0,209 (5,681) 0,205 (5,580) 0,204 (5,738) D99 0,0983 (2,605) 0,106 (2,882) 0,102 (2,851) D00-0,233 (-6,210) -0,224 (-6,088) -0,233 (-6,494) D01-0,331 (-8,632) -0,320 (-8,664) -0,330 (-9,152) Względne płace bruo -0, (-1,502) Względna wydajność pracy - -0,306 - (-1,390) Względne KB na głowę ,885 (-2,786) u u 1,811 2,477 1,671 (1,920) (2,554) (1,834) R 2 Skor. R 2 0,980 0,975 0,980 0,972 0,981 0,977 DW 2,151 2,216 2,233 AIC S.C. -3,955-3,542-3,951-3,417-4,013-3,479 róba Liczba obserwacji Oszacowane paramery równań (2.c) Tablica 4 Zmienna objaśniająca Zmienna objaśniana: napływ migracyjny neo/1000osób Sała -4,036-0,916-4,327 (-5,130) (-1,770) (-6,591) Dolnośląskie -0,0866 (-0,454) -0,588 (-3,284) 0,436 (2,075) Kujawsko-pomorskie 0,101 (0,539) -0,554 (-2,652) 0,669 (2,686) Lubelskie -1,085 (-4,667) -1,484 (-5,435) 0,230 (0,681) Lubuskie 0,309 (1,284) -0,455 (-2,226) 0,828 (3,276) Łódzkie -0,201 (-0,897) -0,652 (-2,649) 0,489 (1,892) Małopolskie 0,463 (2,188) -0,0476 (-0,224) 1,329 (4,960) Opolskie 0,109 (0,522) -0,393 (-1,879) 0,954 (3,632) odkarpackie -0,306 (-1,269) -0,825 (-3,179) 0,838 (2,581) odlaskie -0,545 (-2,356) -1,048 (-4,254) 0,636 (1,983) omorskie 0,696 (3,677) 0,00367 (0,0247) 1,311 (5,952) Śląskie -0,423 (-3,260) -0,808 (-6,538) 0,149 (0,936) Święokrzyskie -1,409 (-6,201) -1,767 (-6,529) -0,278 (-0,894) Warmińsko-mazurskie -0,604 (-2,367) -1,018 (-3,561) 0,484 (1,502) Wielkopolskie 0,461 (2,258) -0,226 (-1,360) 0,790 (3,902)

16 66 Eugeniusz Kwiakowski, Leszek Kucharski, Tomasz Tokarski Zachodniopomorskie 0,128 (0,603) -0,500 (-2,272) 0,616 (2,728) Względne płace bruo 4, (6,481) Względna wydajność pracy - 1,459 - (3,830) Względne KB na głowę - 3,790 (8,222) u u -4,343-7,963-4,310 (-2,950) (-4,714) (-3,204) R 2 Skor, R 2 0,945 0,935 0,931 0,918 0,954 0,945 DW 1,957 2,033 2,178 AIC S,C, -3,086-2,649-2,861-2,424-3,258-2,821 róba Liczba obserwacji Z przedsawionych w ablicach 2-4 oszacowań paramerów równań (2.a-2.c) wyciągnąć można nasępujące wnioski: Analizując wpływ względnych płac realnych, względnej wydajności pracy i względnego KB na głowę na międzyregionalne napływy migracyjne bruo okazuje się, że każda z ww. zmiennych makroekonomicznych isonie saysycznie oddziaływała na owe napływy. Z warości saysyk -Sudena przy oszacowanych paramerach równań (2.a) oraz z warości bezwzględnych kryeriów Akaike a i Schwarza wyciągnąć można wniosek, że wśród rzech ww. zmiennych makroekonomicznych największy wpływ na napływy migracyjne miało regionalne zróżnicowanie KB per capa, nasępnie płac bruo, zaś najmniejsze wydajności pracy. Rozważając wpływ regionalnego zróżnicowania sóp bezrobocia na międzyregionalne napływy migracyjne okazuje się, iż w każdym z warianów równania (2.a) różnica pomiędzy sopą bezrobocia w danym wojewódzwie a przecięną sopą bezrobocia w olsce isonie saysycznie, ujemnie oddziaływała na wielkość międzyregionalnych napływów migracyjnych. Co więcej, porównując odpowiednie warości bezwzględne saysyk -Sudena okazuje się, iż wpływ regionalnego zróżnicowania sóp bezrobocia na rozważane srumienie migracyjne był zdecydowanie niższy, niż w przypadku wpływu regionalnego zróżnicowania KB per capa i płac bruo na ww. migracje, zaś nieco wyższy niż w przypadku wpływu regionalnego zróżnicowania wydajności pracy. Z oszacowań paramerów równań (2.a) przy zmiennych zerojedynkowych D96, D99, D00 oraz D01 wynika, że w laach 1996 oraz 1999 napływy migracyjne były ceeris paribus wyższe, zaś w laach niższe niż w pozosałych laach analizowanego okresu 2. Z oszacowań paramerów równań (2.b) wynika, że regionalne zróżnicowanie międzyregionalnych odpływów migracyjnych było isonie saysycznie zdeerminowane przez regionalne zróżnicowanie KB na głowę i regionalne zróżnicowanie sóp bezrobocia. Co więcej, regionalne zróżnicowanie KB per capa silniej oddziaływało na owe odpływy, niż regionalne zróżnicowanie sóp bezrobocia (por. odpowiednie saysyki -Sudena). Wpływ regionalnego zróżnicowania płac względnych i wydajności pracy na regionalne zróżnicowanie odpływów migracyjnych jes na pograniczu isoności saysycznej (jes on isony saysycznie na-odpowiednio-13,6% i 16,8% poziomie isoności). 2 Zmienne zerojedynkowe dla pozosałych la okazały się nieisone saysycznie i z ego względu wyrugowano je z równań (1.a). odobnie przedsawiała się syuacja w przypadku oszacowań paramerów równania (2.b). W przypadku równania odpływów migracyjnych neo również zmienne zerojedynkowe dla la 1996, 1999, 2000 i 2001 okazały się nieisone saysycznie i wyrugowano je z równania.

17 Deerminany migracji międzywojewódzkich w olsce 67 onado-podobnie jak w przypadku napływów migracyjnych bruo-również odpływy migracyjne były (ceeris paribus) wyższe w laach 1996 i 1999 oraz niższe w laach Z ablicy 4 wyciągnąć można wniosek, że wielkość napływów migracyjnych neo była isonie saysycznie, dodanio zdeerminowana przez względne płace bruo, względną wydajność pracy oraz względne KB na głowę. Najsilniejszy był (podobnie jak w przypadku równań napływów bruo) wpływ względnego KB per capa, nasępnie względnych płac bruo, zaś najsłabszy względnej wydajności pracy. Wpływ regionalnego zróżnicowania sóp bezrobocia ponownie okazał się isony saysycznie. Napływy neo były wyższe do regionów o niższych sopach bezrobocia. Siła oddziaływania wpływu zróżnicowania sóp bezrobocia na napływy migracyjne neo jes (podobnie jak w przypadku równania napływów bruo) niższa od siły oddziaływania względnego KB na głowę i względnych płac realnych, zaś wyższa od siły oddziaływania względnej wydajności pracy. 5. Wnioski Z przeprowadzonych analiz wynikają nasępujące wnioski. W całym analizowanym okresie migracje międzyregionalne urzymywały się na względnie sabilnym i bardzo niskim poziomie (sopy przepływów międzywojewódzkich urzymywały się na poziomie 0,2-0,3%). Największym poziomem napływów migracyjnych charakeryzowały się w analizowanym okresie wojewódzwa: lubuskie, zachodniopomorskie. Wysokim poziomem napływów migracyjnych charakeryzują się również wojewódzwa: mazowieckie, pomorskie, warmińsko-mazurskie oraz opolskie. Wojewódzwa: mazowieckie, zachodniopomorskie i pomorskie charakeryzują się relaywnie wysokim poziomem KB per capa, wydajności pracy oraz płac względnych. Najniższym poziomem napływów migracyjnych charakeryzowały się wojewódzwa: lubelskie i podkarpackie. Wojewódzwa e charakeryzują się bardzo wysokim udziałem sekora rolniczego w zarudnieniu ogółem. Wojewódzwa e charakeryzowały się w badanym okresie niskim poziomem wydajności pracy oraz płac. Największym poziomem odpływów migracyjnych charakeryzowały się w analizowanym okresie wojewódzwa: warmińsko-mazurskie i święokrzyskie. Najniższym poziomem odpływów migracyjnych charakeryzują się wojewódzwa: mazowieckie, wielkopolskie, śląskie oraz małopolskie. Niski poziom odpływów międzywojewódzkich z wojewódzw: mazowieckiego, śląskiego, wielkopolskiego wynika z faku, iż są o regiony najbardziej rozwinięe gospodarczo. Najwyższym poziomem napływów migracyjnych neo charakeryzowały się w analizowanym okresie wojewódzwa: mazowieckie i pomorskie, naomias wojewódzwa: warmińsko-mazurskie, lubelskie oraz święokrzyskie charakeryzowały się najniższym poziomem napływów migracyjnych neo. Z analiz ekonomerycznych wynika, iż napływy migracyjne były dodanio skorelowane z poziomem regionalnego zróżnicowania KB per capa wydajności pracy oraz płac bruo. Największy wpływ na napływy migracyjne w analizowanym okresie miało regionalne zróżnicowanie KB per capa oraz płac bruo, najmniejszy zaś regionalne zróżnicowanie wydajności pracy. Różnica pomiędzy sopą bezrobocia w danym wojewódzwie a przecięną sopą bezrobocia w olsce, ujemnie oddziaływała na wielkość międzyregionalnych napływów migracyjnych. Regionalne zróżnicowanie międzyregionalnych odpływów migracyjnych zależy od: regionalnego zróżnicowania KB na głowę oraz regionalnego zróżnicowania sóp

18 68 Eugeniusz Kwiakowski, Leszek Kucharski, Tomasz Tokarski bezrobocia. Wpływ regionalnego zróżnicowania płac względnych i wydajności pracy na regionalne zróżnicowanie odpływów migracyjnych jes na pograniczu isoności saysycznej. Należy również zwrócić uwagę, iż regionalne zróżnicowanie KB silniej oddziaływało na odpływy migracyjne niż regionalne zróżnicowanie sóp bezrobocia Wielkość napływów migracyjnych neo jes, dodanio skorelowana z poziomem względnych płac bruo, względną wydajność pracy oraz względnym KB per capa. Najsilniejszy wpływ na napływy migracyjne neo w analizowanym okresie miało regionalne zróżnicowanie względnego KB per capa.