Międzynarodowe modele bancassurance w kontekście planowanych zmian regulacji na rynku polskim

Transkrypt

1 Piotr Pisarewicz * Międzynarodowe modele bancassurance w kontekście planowanych zmian regulacji na rynku polskim Wstęp Niniejsze opracowanie koncentruje się na kluczowych zagadnieniach związanych z modelami bancassurance oraz doświadczeniami międzynarodowymi w zakresie dystrybucji produktów ubezpieczeniowych. Biorąc pod uwagę zapowiadane nowelizacje aktów prawnych oraz rekomendację Komisji Nadzoru Finansowego, obecne modele współpracy banków i ubezpieczycieli w Polsce mogą ulec zmianie. Kierunek zmian w chwili obecnej jest trudny do przewidzenia, niemniej doświadczenia z innych krajów obejmujące kanały dystrybucji, kwestie własnościowe oraz modele współpracy instytucji finansowych, mogą w tym zakresie stanowić pewne wyznaczniki. W ostatnich latach na rodzimym rynku finansowym można zaobserwować coraz ściślejszą współpracę banków i ubezpieczycieli w zakresie sprzedaży produktów ubezpieczeniowych i inwestycyjnych. Dotyczy to zarówno ubezpieczeń majątkowych i osobowych, jak i ubezpieczeń na życie. Znacznie wyższy udział tego kanału dystrybucji obserwowany jest jednak w ubezpieczeniach na życie [Polski Rynek, 2012, s. 3]. Ostatnie dostępne dane wskazują, iż na koniec III kwartału 2012 roku składka przypisana brutto pozyskana w kanale bancassurance obejmowała blisko 14,8 miliardów złotych, co stanowiło niemal 55% przypisu zakładów ubezpieczeń na życie (rysunek 1). Ubezpieczenia majątkowe nie generowały tak znacznych przychodów (składka przypisana 1,08 miliarda złotych = około 7% przypisu rynkowego). Jak widać, na przestrzeni lat zakłady ubezpieczeń na życie zwiększały swoją dystrybucję w kanale bankowym w przeciwieństwie do ubezpieczycieli majątkowych, gdzie w ten sposób sprzedawanych jest mniej polis. Pokazuje to swoisty stopień uzależnienia ubezpieczycieli (zwłaszcza życiowych) od współpracy z bankami. Należy mieć także na wzglę- * Dr, Katedra Bankowości, Wydział Zarządzania, Uniwersytet Gdański, piotr.pisarewicz@wp.pl, ul. Armii Krajowej 101, Sopot

2 158 Piotr Pisarewicz dzie częste przypadki uchybień i niskich standardów rynkowych w zakresie konstrukcji produktów, polityki informacyjnej oraz procesu akwizycji występujących w kanale bankowym. Rysunek 1. Udział składki przypisanej brutto pozyskanej w kanale bancassurance w składce ogółem zakładów ubezpieczeń w latach Legenda: wartości obejmują podmioty uczestniczące w badaniu reprezentujące odpowiednio: w Dziale I 98,9%, w Dziale II 76,5% składki przypisanej brutto zakładów ubezpieczeń. Źródło: Opracowanie własne na podstawie [Polski Rynek, 2012, s. 7, 17; Biuletyn, 2010; Biuletyn, 2011; Biuletyn, 2012]. Powodów tego zjawiska jest wiele. Jednym z nich jest fakt, iż w polskim prawie brak jest formalnej definicji oraz uregulowań dotyczących bancassurance. Rynek ten kształtują więc pośrednio wszystkie akty prawne regulujące oba sektory. Należą do nich w szczególności: 1) ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej [ustawa, 2003 a], 2) ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym [ustawa, 2003 c], 3) ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe [ustawa, 1997], 4) ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, księga trzecia, tytuł XXVII umowa ubezpieczenia, art [ustawa, 1964], 5) ustawa z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym

3 Międzynarodowe modele bancassurance w kontekście planowanych 159 [ustawa, 2006]. 6) ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych [ustawa, 2003 b]. W związku z tym, iż Rzecznik Ubezpieczonych, Komisja Nadzoru Finansowego oraz inne instytucje zgłaszały w ostatnich latach szereg zastrzeżeń do praktyk na polskim rynku bancassurance, rozważane są zmiany w aktach prawnych, które mogą zmienić dotychczasowy model współpracy banków i ubezpieczycieli [III rekomendacja, 2012]. Rozważane są m.in. nowelizacje Kodeksu Cywilnego oraz ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym uwzględniające problematykę bancassurance. KNF wspólnie z Ministerstwem Finansów pracuje nad zapisami, które miałyby uregulować kwestię bancassurance w Polsce (nowelizacja dotychczasowych ustaw lub nowy akt prawny) [Ministerstwo Finansów, 2013, s. 14]. Ministerstwo Finansów zapowiedziało od 1 stycznia 2014 zmianę przepisów, które uniemożliwią tarczę podatkową realizowaną poprzez produkty ubezpieczeniowe [Opodatkowanie polisolokat, 2013, s. 21]. Będzie to miało negatywne przełożenie na sprzedaż produktów o tym profilu. Zmiany mogą spowodować także zakaz jednoczesnego występowania banku jako agenta oraz podmiotu ubezpieczającego ze względu na konflikt interesów [List Przewodniczącego, 2012a, s. 1]. Biorąc pod uwagę fakt, iż ani banki ani ubezpieczyciele najprawdopodobniej nie będą chciały rezygnować ze współpracy, jednym z możliwych scenariuszy jest wydzielanie działalności w zakresie bancassurance do innych podmiotów, które inkasowałyby prowizję. W kolejnych rozdziałach niniejszego opracowania opisane zostaną modele współpracy banków i ubezpieczycieli w Polsce oraz międzynarodowe doświadczenia związane z tym kanałem dystrybucji, które mogą wskazać możliwe kierunki zmian i rozwiązań na rodzimym rynku. 1. Modele Bancassurance na rynku polskim Bancassurance na rynku polskim jest obecnie realizowany według trzech następujących modeli [Słomianowski, 2012]: 1) Model I umowa ubezpieczenia grupowego bank występuje jako ubezpieczający, 2) Model II umowa agencyjna bank działa jako agent ubezpieczeniowy,

4 160 Piotr Pisarewicz 3) Model III inne formy współpracy, do których można zaliczyć zwłaszcza porozumienia marketingowe następuje tutaj współpraca w zakresie promocji ubezpieczyciela (bannery, plakaty, standy w oddziałach, etc.) oraz porozumienia dystrybucyjne (agenci afiliowani) gdzie realizowana jest współpraca na poziomie oddziałów banku i agentów danego ubezpieczyciela [Messyasz-Handschke, 2002, s. 51; Gwizdała, 2010, s. 121; Szczepankowski, 2000, s ] W modelu I bank występuje jako ubezpieczający, zaś podstawą do zawarcia grupowej umowy ubezpieczenia jest konstrukcja umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek. Regulacje dotyczące zawarcia umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek zawarte są w Kodeksie cywilnym [ustawa, 1964, art. 808]. Bank jako ubezpieczający w grupowej umowie ubezpieczenia: działa we własnym imieniu, zawiera z ubezpieczycielem grupową umowę ubezpieczenia, jest stroną grupowej umowy ubezpieczenia, jest obowiązany do zapłaty składki, ma wpływ na treść grupowej umowy ubezpieczenia. W modelu II tzw. umowy agencyjnej bank jako agent ubezpieczeniowy: musi spełniać wymogi Ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym (m.in. w zakresie szkoleń) [ustawa, 2003 c], zawiera z zakładem ubezpieczeń umowę agencyjną i uzyskuje wpis do rejestru agentów ubezpieczeniowych, nie jest stroną umowy ubezpieczenia pośredniczy w zawieraniu umowy przez klienta banku z zakładem ubezpieczeń, nie jest zobowiązany do zapłaty składki ubezpieczeniowej, otrzymuje wynagrodzenie prowizyjne, wykonuje czynności w imieniu lub na rzecz zakładu ubezpieczeń. Czynności, jakie może wykonywać bank jako agent ubezpieczeniowy są następujące [Surowiec, 2012; Świderska, 2012]: pozyskiwanie klientów, czynności przygotowawcze zmierzające do zawierania umów ubezpieczenia, zawieranie umów ubezpieczenia, uczestniczenie w administrowaniu i wykonywaniu umów ubezpieczenia, także w sprawach o odszkodowanie, organizowanie i nadzorowanie czynności agencyjnych.

5 Międzynarodowe modele bancassurance w kontekście planowanych 161 Jak wspomniano, zapowiadane zmiany prawne mogą doprowadzić do zakazu pobierania prowizji ubezpieczeniowej przez banki. To z kolei wywołać może m.in. falę wydzielania tego typu aktywności do podmiotów zewnętrznych (np. niezależnych pośredników agentów lub brokerów). Międzynarodowe doświadczenia w tym zakresie wskazane są w dalszej części opracowania. 2. Dodatkowi pośrednicy na międzynarodowym rynku bancassurance Według doświadczeń międzynarodowych korzystanie z kanału, w którym dodatkowy pośrednik (agent lub broker) doradza klientowi i wybiera spośród szeregu produktów oferowanych przez firmy ubezpieczeniowe, może być atrakcyjne dla niektórych banków. Nie jest to jednak powszechnie rozumiane jako klasyczny bancassurance (gdzie np. istnieje porozumienie formalne lub zależność banku od konkretnej firmy ubezpieczeniowej). Dla firmy ubezpieczeniowej, ten kanał (via agent lub broker) ma istotne wady. Główną jest konieczność zapłaty prowizji dodatkowemu pośrednikowi oraz bankowi jako głównemu kanałowi dystrybucji. M.in. z tego powodu w większości przypadków ubezpieczyciele nie sprzyjają kanałowi agencyjnemu oraz brokerskiemu jako dodatkowemu pośrednikowi. Niemniej jednak, docenianą zaletą rozwiązań agencyjnych i brokerskich w bancassurance jest dostępność specjalistów potrzebnych do rozwiązywania skomplikowanych kwestii ubezpieczeniowych. Jest to także okazja dla klientów banków (w szczególności zamożnych), aby otrzymywali możliwie najlepsze oferty nie tylko od jednego ubezpieczyciela, ale z różnych firm. Ten element w naszym kraju był wielokrotnie podnoszony zarówno przez Rzecznika Ubezpieczonych, jak i Komisję Nadzoru Finansowego. Rzecznik Ubezpieczonych opublikował kilka raportów dotyczących współpracy banków i ubezpieczycieli. Pierwszym z nich: Podstawowe problemy bancassurance w Polsce raport Rzecznika Ubezpieczonych z dnia 13 grudnia 2007 r., wskazywał na podstawowe uchybienia prawne i ekonomiczne w zakresie tego kanału dystrybucji [Podstawowe problemy, 2007]. Jego uzupełnieniem był opublikowany roku Aneks do raportu Rzecznika Ubezpieczonych z 2007 roku skargi z zakresu bancassurance wniesione w 2012 roku [Aneks, 2012]. Krytyczne stanowisko organu nadzoru w zakresie sprzedaży produktów ubezpieczeniowych w sieciach bankowych wielokrotnie miało

6 162 Piotr Pisarewicz swój wyraz w korespondencji Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego skierowanej do instytucji finansowych. Przykładem jest List Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego skierowany do Prezesów Zarządów Banków i Zakładów Ubezpieczeń z dnia , w którym krytyce poddano m.in. brak możliwości wyboru produktów ubezpieczeniowych przez klientów banków, którym narzucane są produkty wyłącznie z oferty jednego lub kilku podmiotów [List Przewodniczącego, 2012 b]. Najczęściej są one znacznie droższe niż analogiczne produkty dostępne na wolnym rynku. Rozwiązania stosowane na rynkach międzynarodowych mają w tym zakresie różne charakterystyki. W Stanach Zjednoczonych, bardzo wiele banków współpracuje z niezależnymi agencjami lub brokerami ubezpieczeniowymi, podczas gdy w Japonii i Korei Południowej banki stworzyły w wielu przypadkach własne agencje [Violaris, 2001]. Ameryka Łacińska jest obszarem, gdzie bancassurance jest na drodze do stania się głównym system dystrybucji. W Brazylii, prawo nakłada obowiązek na udział brokera w całej ścieżce sprzedaży ubezpieczeń. W rezultacie zarówno firmy ubezpieczeniowe, jak i banki często mają swoich brokerów. Jednakże na tamtym obszarze banki były aktywne na rynku ubezpieczeń już od 1970 roku. To wyjaśnia, dlaczego w ostatnich dekadach odgrywają dominującą rolę w dystrybucji ubezpieczeń z prawie jedną czwartą składki generowanej przez ten kanał (w tym ponad połowa składki produktów na życie). Równie duży potencjał istnieje w Tajlandii, gdzie tylko 16% ludności (62 miliony osób) miało ubezpieczenia na życie. Mimo, że na wspomnianym rynku sprzedaż jest głównie w rękach tradycyjnych agentów i brokerów, relatywnie duża liczba umów zawierana jest poprzez banki. Niemieckie banki detaliczne są bardzo rozproszone. Ich niewielki rozmiar jednostkowy jest istotną wadą w odniesieniu do dystrybucji produktów sektora ubezpieczeń. Dlatego niemieccy operatorzy bancassurance kontrolowali około 19% rynku w porównaniu z 51% dla agentów wyłącznych i około 20% dla brokerów. W świecie arabskim dystrybucja ubezpieczeń tradycyjnie pozostaje w rękach agentów lub niezależnych brokerów. Firmy ubezpieczeniowe niechętnie oddają się kontroli innych instytucji finansowych, w tym banków [Chevalier i inni, 2005].

7 Międzynarodowe modele bancassurance w kontekście planowanych Dystrybucja ubezpieczeń na życie Ubezpieczenia na życie są produktami w których agent lub broker jest postrzegany jako podmiot mogący zaoferować najbardziej odpowiednie, długoterminowe rozwiązania inwestycje dla swoich klientów (w tym przypadku banków). W niektórych krajach odsetek transakcji na rynku ubezpieczeniowym w znacznym stopniu realizowany jest poprzez kanał bankowy. Zróżnicowanie geograficzne jest tutaj bardzo duże. Przykłady historyczne dla wybranych krajów (w tym rynku europejskiego) wskazane są w tablicy 1. Tablica 1. Dystrybucja ubezpieczeń na życie na wybranych rynkach w % Kraj Bancassurance Agenci Brokerzy Inne (w tym direct sales) US 2.0 NA NA NA Canada Brazil 55.0 NA 30.0 NA Mexico Chile Europa UK France Germany Italy Spain Belgium Portugal Poland Turkey Azja South Korea China Taiwan Malaysia Australia Źródło: [Teunissen, 2008, s ]. Na rynku obu Ameryk prym wiodła Brazylia gdzie 55% transakcji zawieranych było za pośrednictwem banków. W USA i Kanadzie odsetek ten był bardzo niewielki (odpowiednio 2% oraz 1%). W Stanach Zjednoczonych powodem były wskazane w dalszej części opracowania

8 164 Piotr Pisarewicz uwarunkowania prawne. W Kanadzie najprawdopodobniej z tego samego powodu większość transakcji realizowana była poprzez sieć agentów i brokerów. W Meksyku i Chile, bancassurance obejmował odpowiednio 10% i 13% rynku. W Europie kanał bankowy odgrywał znacznie większą rolę. Najwyższy odsetek ubezpieczeń na życie sprzedawany był w Portugalii (88%). Kolejne kraje w tej kategorii to Hiszpania i Francja (odpowiednio 72% i 64%). We Włoszech banki plasowały 59% przychodów ubezpieczycieli, a w Belgii 48%. Polska w tym rankingu zajmowała dalszą pozycję (14%), choć kolejne lata pokazały, iż nasz rynek zdecydowanie docenił kanał bankowy, w którym w roku 2012 sprzedano ponad połowę wartości polis życiowych. Niektóre kraje regionu Pacyfiku także wyróżniały się w tym zakresie. Przykładami może być Malezja (45%) oraz Australia (43%). Zróżnicowanie popularności kanału bancassurance było więc bardzo duże w zależności od poszczególnych regionów oraz krajów. Składało się na to wiele czynników, począwszy od uwarunkowań historycznych, poprzez uwarunkowania prawne, gospodarcze, strukturę rynku oraz indywidualne preferencje klientów. 4. Grupy bankowo-ubezpieczeniowe a bancassurance Międzynarodowe modele współpracy pomiędzy bankami a zakładami ubezpieczeń mogą być różnorodne. Własność firm ubezpieczeniowych, w ramach grup bankowo-ubezpieczeniowych jest odmiennieregulowana i realizowana w praktyce na poszczególnych rynkach światowych. W przeciwieństwie do USA, w Unii Europejskiej nie ma większych barier w zakresie własności między bankami i ubezpieczycielami ani zakazów w zasadach własności zagranicznej wobec kapitału krajowego. Interesującym elementem może być tutaj relacja właścicielska pomiędzy bankiem a firmą ubezpieczeniową, które realizują sprzedaż produktów w ramach bancassurance. Badania rynku Europejskiego wskazane w tablicy 2 wskazały, iż połowa transakcji bancassurance realizowana była w ramach tych samych grup kapitałowych (pełna własność). Drugim pod względem popularności modelem współpracy w Europie był joint-venture obejmujący 34% rynku. Sprzedaż w ramach bancassurance realizowana być może także za pośrednictwem umów dystrybucyjnych z klauzulą wyłączności lub bez tej klauzuli (odpowiednio

9 Międzynarodowe modele bancassurance w kontekście planowanych % oraz 5%). Statystyki historyczne pokazują więc, iż model pełnej własności oraz joint-venture zdecydowanie przeważał. Tablica 2. Modele współpracy banków i ubezpieczycieli w ramach bancassurance w Europie Model współpracy Odsetek grup Pełna własność 50% Joint-venture 34% Umowy dystrybucyjne z klauzulą wyłączności 11% Umowy dystrybucyjne bez klauzuli wyłączności 5% Źródło: [Ernest, 2006]. Odmiennie sytuacja kształtowała się w USA. Od 1999 roku według przepisów i regulacji (tzw. Gramm-Leach-Bliley), banki w USA nie mogły kupować pakietów większościowych akcji ubezpieczycieli. Wynikiem tej regulacji była fala przejęć agentów i brokerów ubezpieczeniowych. Zestawienie transakcji zawiera tablica 3. Tablica 3. Fuzje i przejęcia agentów i brokerów ubezpieczeniowych w USA Rok Liczba Wartość (mln USD) , , , , , , , , , , , , , , , ,5 Razem ,7 Źródło: [Davis, 2007].

10 166 Piotr Pisarewicz Na przestrzeni lat zawarto 2172 transakcje na kwotę 22,7 miliardów USD. Jednym z głównych problemów, z jakimi borykały się banki amerykańskie, które kupiły niezależnych agentów lub brokerów ubezpieczeniowych, były różnice w profilu docelowym klientów własnych i klientów pośrednika (ubezpieczycieli, z którymi współpracowali). W ten sposób proces bancassurance i cross-sellingu był ograniczany w czasie do momentu, kiedy obie grupy klientów zostały ujednolicone. W Stanach Zjednoczonych dostęp do relacji z klientami był ważnym czynnikiem stymulującym w setkach transakcji nabycia firm agencyjnych i brokerskich przez banki. Przykładem może być bank Wells Fargo (studium przypadku podkreślające wartość relacji z pośrednikami znajduje się w dalszej części opracowania). W przeciwieństwie do rynku amerykańskiego w Europie banki bez przeszkód mogły i mogą nadal nabywać akcje ubezpieczycieli. Na tzw. rynkach brokerskich, takich jak Wielka Brytania i Holandia, niezależność agenta lub brokera była postrzegana jako jego główna przewaga konkurencyjna nawet pomimo faktu, że był on zazwyczaj opłacany przez dostawcę produktu. Na kilku europejskich rynkach, duże firmy agencyjne/brokerskie koncentrujące się na produktach inwestycyjnych, zdobyły istotne udziały w rynku dzięki takim cechom jak: relacje z klientami zamożnymi oraz niezależność i zdolność do świadczenia doradztwa finansowego w szerokim zakresie produktów finansowych. Przykładami sukcesu w tym zakresie mogą być następujące, europejskie instytucje finansowe, mające w swych strukturach również pośredników o takim profilu [Davis, 2007]: 1) St. James s Place Capital w Wielkiej Brytanii, 2) Acta w Norwegii, 3) Deutsche Vermögensberatung (DVAG), 4) Allgemeiner Wirtschaftsdienst (AWD) w Niemczech, 5) Fideuram we Włoszech. 5. Strategia Wells Fargo na rynku bancassurance Strategia bancassurance Wells Fargo została ukształtowana przez zarząd, który uważał, że bank powinien być obecny w głównych segmentach klientów w zakresie wszystkich głównych potrzeb finansowych: 1) usługi transakcyjne, 2) oszczędności,

11 Międzynarodowe modele bancassurance w kontekście planowanych 167 3) krótko- i długoterminowe kredyty, 4) ochrona. W ten sposób bancasurance wpisywał się w produkty ochronne głównie non-life. Niemniej jednak, ubezpieczenia na życie i potrzeby inwestycyjne również zaspokajane były przez sprzedaż produktów rentowych (annuities). Około 1 miliard USD przychodów banku było (rok 2006) uzyskiwanych z produktów ubezpieczeniowych w tym rent. Aby zrealizować tą strategię, Wells Fargo postrzegało siebie jako dostawcę pośrednika, a nie producenta. Strategia zbudowana została poprzez przejęcia bardzo dużej liczby brokerów ubezpieczeniowych w całym USA. Dzięki Wells Fargo Insurance Services (dawniej Acordia) sieć ta była największą siecią należącą do banku i piątą największą w USA. Krajowa sieć stanowiło 150 biur i 4500 agentów ubezpieczeniowych. W pierwszej połowie 2006 roku, Wells Fargo zajęło drugie miejsce w USA (za Citigroup) w sprzedaży produktów ubezpieczeniowych dla klientów bankowych z 15% udziałem przychodów z ubezpieczeń zdobytych dzięki bancassurance. Jako ikona sukcesu cross-sellingu w USA, strategia Wells Fargo opierała się o umiejętnie rozwiązaną współpracę w zakresie cross-sellingu pomiędzy siecią bankową i brokerską w ramach Wells Fargo Insurance Services. Pracownicy banku mogli otrzymywać za pozyskiwanie składki ubezpieczeniowej około 15 20% prowizji. Spośród 23 milionów klientów Wells Fargo w całym USA około 1,6 milionów kupiło produkty ubezpieczeniowe w banku. Według analiz, jeśli penetracja byłaby zwiększona z 4% do 20% (zgodnie z najlepszymi Europejskimi praktykami), przyczynić się to mogło do 10% wzrostu przychodów całego banku [Davis, 2007]. Kolejnym istotnym i interesującym zarazem elementem w strategii banku Wells Fargo był fakt, iż brokerzy w większości nie sprzedawali produktów bankowych. Zakończenie Na podstawie analiz i obserwacji przeprowadzonych w niniejszym opracowaniu można sformułować następujące, syntetyczne wnioski. Udział sprzedaży ubezpieczeń w kanale bancassurance jest zróżnicowany w zależności od specyfiki poszczególnych krajów. Jest on determinowany przez różne czynniki np: regulacje prawne (USA), układ sił na rynku finansowym (Niemcy) oraz historyczny model ukształtowany w przeszłości (Wielka Brytania, Brazylia itp.). Dodatkowi pośrednicy (agenci lub brokerzy) występowali częściej w początkowym okresie rynku bankassurance, gdy banki nie były przygotowane do sprzedaży

12 168 Piotr Pisarewicz ubezpieczeń. Agenci i brokerzy pozostali nadal w niektórych bankach zagranicznych do obsługi bogatych klientów, obsługi ubezpieczeń grupowych oraz trudnych ubezpieczeń majątkowych (korporacyjnych). W chwili obecnej w Polsce dla firm ubezpieczeniowych oraz banków, kanał agencyjny lub brokerski ma istotne wady. Główną jest konieczność zapłaty dodatkowemu pośrednikowi. Między innymi z tego powodu w większości przypadków ubezpieczyciele i banki nie sprzyjają kanałowi agencyjnemu i brokerskiemu jako dodatkowemu pośrednikowi w zakresie bancassurance. Na rodzimy rynek bancassurance oraz potencjalny udział agentów i brokerów ubezpieczeniowych wpływ będą miały czynniki formalnoprawne, które m.in. mogą wymusić na bankach konieczność outsourcingu przychodów (prowizji) z tytułu sprzedaży ubezpieczeń. Likwidacja tarczy podatkowej w zakresie m.in. polisolokat i innych produktów inwestycyjno-ubezpieczeniowych będzie miała negatywne przełożenie na sprzedaż produktów o tym profilu. Skala jest w tym momencie trudna do oszacowania, choć nieoficjalne pesymisty-czne prognozy mówią o spadku o około 7 8 miliardów złotych składki w Dziale I. Rekomendacja bancassurance KNF (zapowiadana do końca 2013 r.) może spowodować, iż banki jako podmioty ubezpieczające będą miały zakaz pobierania prowizji. To może to spowodować istotny spadek przychodów banków z tytułu bancassurance, na co nie mogą sobie one pozwolić. Z tego względu rodzime instytucje finansowe będą poszukiwały rozwiązań, które utrzymają ich status quo na rynku bancassurance oraz prowadzić będą do dalszego wzrostu przychodów i sprzedaży w tym kanale dystrybucji. Doświadczenia międzynarodowe opisane w niniejszym opracowaniu mogą stanowić wskazówkę i przyczynek do dyskusji odnośnie możliwych rozwiązań w tym zakresie. Literatura 1. III rekomendacja dobrych praktyk na polskim rynku bancassurance w zakresie ubezpieczeń ochronnych powiązanych z produktami bankowymi (2012), Związek Banków Polskich, Polska Izba Ubezpieczeń, Warszawa. 2. Aneks do raportu Rzecznika Ubezpieczonych z 2007 roku skargi z zakresu bancassurance wniesione w 2012 roku (2012), Warszawa, dostępny na stronie: o_bancassurance_2012.pdf, dostęp dnia

13 Międzynarodowe modele bancassurance w kontekście planowanych Biuletyn Kwartalny. Rynek Ubezpieczeń nr 1/2010 (2010), Komisja Nadzoru Finansowego, Warszawa. 4. Biuletyn Kwartalny. Rynek ubezpieczeń nr 3/2011 (2011), Komisja Nadzoru Finansowego, Warszawa. 5. Biuletyn Kwartalny. Rynek ubezpieczeń nr 3/2012 (2012), Komisja Nadzoru Finansowego, Warszawa. 6. Chevalier M., Launay C., Mainguy B. (2005), Analysis of Bancassurance and its Status around The World, Focus a SCOR Group publication, October, Paris. 7. Davis S.I. (2007), Bancassurance: The Lessons of Global Experience in Banking and Insurance Collaboration, VRL Knowledge Bank Ltd., London. 8. Ernest P. (2006), Bancassurance in Europe: Trends and Developments, Milliman, Warszawa. 9. Gwizdała J. (2010), Rozwój bancassurance w Polsce w latach , Wiadomości Ubezpieczeniowe nr Kowalewski O. (1999), Grupy bankowo-ubezpieczeniowe: strategie tworzenia, efektywność, Materiał i Studia NBP nr 95, Warszawa. 11. List Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego skierowany do podmiotów objętych nadzorem ws. sprzedaży produktów inwestycyjnych (2012a), Warszawa. 12. List Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego skierowany do Prezesów Zarządów Banków i Zakładów Ubezpieczeń (2012b), Warszawa. 13. Messyasz-Handschke A. (2002), Bancassurance współpraca czy konkurencja?, Bank i Kredyt, kwiecień. 14. Ministerstwo Finansów o bancassurance i missellingu (2013), Dziennik Ubezpieczeniowy nr 40 (3190). 15. Opodatkowanie polisolokat w projekcie ustawy (2013), Dziennik Ubezpieczeniowy nr 40 (3190). 16. Podstawowe problemy bancassurance w Polsce raport Rzecznika Ubezpieczonych (2007), Warszawa, dostępny na stronie: gov.pl/files/ Raport_bancassurance.pdf., dostęp dnia Polski Rynek Bancassurance III Q 2012 (2012), Polska Izba Ubezpieczeń, Warszawa, dostępny na stronie: upload/ibrowser/polski%20 rynek%20bancassurance%20iii%20q% %20%2010gru2012.pdf, dostęp dnia

14 170 Piotr Pisarewicz 18. Słomianowski M. (2012), Produkty ochronne w bancassurance, Departament Detalicznych Produktów Inwestycyjnych i Bancassurance, ING BSK SA, Katowice. 19. Surowiec M. (2012), Współpraca banków i ubezpieczycieli wybrane zagadnienia prawne, HoganLovells, Warszawa. 20. Szczepankowski P.J. (2000), Fuzje i przejęcia, WN PWN, Warszawa. 21. Świderska E. (2012), Bancassurance zagadnienia prawne, CMS CameronMcKenna, Warszawa. 22. Teunissen M. (2008), Bancassurance: Tapping into The Banking Strength, The Geneva Papers on Risk and Insurance Issues and Practice No. 33, July. 23. Ustawa z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym, Dz.U. Nr 157 poz z późn. zm. 24. Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. (a) o działalności ubezpieczeniowej, Dz.U. Nr 124, poz z późn. zm. 25. Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. (b) o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych, Dz.U Nr 124 poz z późn.zm. 26. Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. (c) o pośrednictwie ubezpieczeniowym, Dz.U. Nr 124, poz z późn. zm. 27. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm. 28. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, Dz.U Nr 140, poz. 939 z późn. zm. 29. Violaris Y. (2001), Bancassurance in Praktice, Munich Re Group, Munich. Streszczenie Niniejsze opracowanie koncentruje się na kluczowych zagadnieniach związanych z modelami bancassurance oraz doświadczeniami międzynarodowymi w zakresie dystrybucji produktów ubezpieczeniowych. Biorąc pod uwagę zapowiadane nowelizacje aktów prawnych oraz rekomendację Komisji Nadzoru Finansowego, obecne modele współpracy banków i ubezpieczycieli w Polsce mogą ulec zmianie. Nowelizacje prawa mogą spowodować m.in. zakaz jednoczesnego występowania banku jako agenta oraz podmiotu ubezpieczającego ze względu na konflikt interesów. Banki ani ubezpieczyciele nie będą chciały rezygnować ze współpracy, jednym z możliwych scenariuszy jest wydzielanie działalności w zakresie bancassurance do zewnętrznych podmiotów (m.in. przyjmujących prowizje). W kolejnych rozdziałach opracowania opisane zostaną modele współpracy banków i ubezpieczycieli w Polsce oraz międzynarodowe doświadczenia zwią-

15 Międzynarodowe modele bancassurance w kontekście planowanych 171 zane z tym kanałem dystrybucji, które mogą wskazać możliwe kierunki zmian i rozwiązań na rodzimym rynku. Słowa kluczowe zakłady ubezpieczeń, banki, produkty inwestycyjne International Bancassurance Models versus Planned Regulatory Changes on The Polish Market (Summary) This paper focuses on the key issues related to bancassurance models and international experience in the distribution of insurance products. Given the announced amendments to the legislation and the Financial Supervisory Commission recommendation, the current models of cooperation between banks and insurance companies in Poland are subject to change. Amendments to the law may result in such non-simultaneous occurrence of the bank as an agent and insurer entity due to a conflict of interest. Banks or insurance companies will not want to give up the cooperation, one possible scenario is the evolution of bancassurance activities to external entities (such as receiving commissions). The following sections will describe the development of models of cooperation between banks and insurance companies in Poland and the international experience of the distribution channel, which may indicate possible trends and solutions for the domestic market. Keywords insurance companies, banks, investment products

16