Przewodnik po metodach antykoncepcyjnych A guide to contraception

Transkrypt

1 Przewodnik po metodach antykoncepcyjnych A guide to contraception Polski Polish Obecnie dostępnych jest wiele różnych metod antykoncepcyjnych. Niniejsza ulotka zawiera podstawowe informacje na temat wszystkich dostępnych metod i ułatwia podjęcie decyzji o wyborze odpowiedniej metody. Należy omówić poszczególne opcje z lekarzem lub pielęgniarką zajmującą się antykoncepcją i zdrowiem seksualnym. Większość środków antykoncepcyjnych jest dostępna bezpłatnie u lekarza pierwszego kontaktu (GP) lub w poradni zdrowia seksualnego. Konieczne będzie udzielenie informacji na temat swojego stanu zdrowia oraz stanu zdrowia rodziny w przeszłości. Dzięki temu lekarz lub pielęgniarka będą mogli pomóc pacjentce w wyborze najlepszej metody antykoncepcyjnej.

2 Hormonalne środki antykoncepcyjne Hormonal contraceptives Do takich metod zalicza się złożoną doustną tabletkę antykoncepcyjną, plaster antykoncepcyjny, złożony krążek dopochwowy, tabletkę jednoskładnikową zawierającą wyłącznie progestagen, zastrzyk wyłącznie z progestagenu, implant na bazie wyłącznie progestagenu oraz wkładkę wewnątrzmaciczną na bazie wyłącznie progestagenu. Wszystkie te metody działają poprzez uwalnianie żeńskich hormonów, zapobiegając ciąży przez: l zatrzymanie owulacji l zagęszczanie śluzu w szyjce macicy, nie dopuszczając w ten sposób do połączenia plemnika z jajeczkiem l zmniejszenie grubości wyściółki macicy, nie dopuszczając w ten sposób do zagnieżdżenia się komórki jajowej. Po rozpoczęciu stosowania hormonalnych środków antykoncepcyjnych mogą wystąpić tymczasowe niewielkie skutki uboczne. Do takich efektów ubocznych zalicza się: ból głowy, nudności oraz wrażliwość piersi. Symptomy te jednak zwykle ustępują w miarę dostosowywania się organizmu do środka antykoncepcyjnego. Niektóre kobiety stwierdzają, że wzrasta u nich apetyt, co sprawia, że czują się głodne i jedzą więcej. Jeśli jednak stosuje się zdrową, zrównoważoną dietę oraz zachowuje aktywność fizyczną, nie powinno dojść do znaczącego wzrostu wagi. Złożona doustna tabletka antykoncepcyjna Combined oral contraceptive pill Złożoną tabletkę antykoncepcyjną należy zażywać po jednej dziennie przez 21 dni, a następnie przerwać ich stosowanie na 7 dni. Po 7-dniowej przerwie należy zacząć kolejny 21-dniowy cykl zażywania tabletek. Cykl ten powtarza się co miesiąc. W przypadku wybrania tej metody, lekarz lub pielęgniarka dokładniej wyjaśnią w jaki sposób należy ją stosować i co trzeba zrobić w przypadku opóźnienia lub zapomnienia zażycia tabletki. Odpowiednie stosowanie tabletki jest istotne, aby zapobiec ciąży. 3 Jest to bardzo skuteczna metoda antykoncepcji, jeśli jest prawidłowo stosowana. 3 Może dojść do zmniejszenia krwawienia oraz złagodzenia bólów menstruacyjnych i napięcia przedmiesiączkowego. 3 Tabletka może zapewniać ochronę przeciwko nowotworom jajników i macicy. 3 Naturalna płodność kobiety zwykle powraca do normy wkrótce po zaprzestaniu stosowania tabletki, ale może też wystąpić pewne opóźnienie. 8 Nie nadaje się dla kobiet w wieku powyżej 35 lat znacząco zwiększa się ryzyko wystąpienia chorób serca. 8 Może być nieodpowiednia dla kobiet z nadwagą. 8 Może być nieodpowiednia dla kobiet z innymi problemami zdrowotnymi, np. chorobami serca lub układu krążenia, podwyższonym ciśnieniem krwi, ciężkimi migrenami. Należy powiadomić lekarza lub pielęgniarkę o wszelkich problemach zdrowotnych. 8 Metoda ta może być mniej skuteczna, jeśli w przeciągu 2 godzin od zażycia tabletki pojawią się wymioty lub w dowolnym momencie ostra biegunka. 8 Niektóre leki sprawiają, że ta metoda jest mniej skuteczna. 2

3 Plaster antykoncepcyjny Contraceptive patch Działa na tej samej zasadzie jak złożona tabletka antykoncepcyjna, z wyjątkiem tego, że hormony są wchłaniane przez skórę. Jest to niewielki, cienki plaster (o wymiarach około 5 cm x 5 cm), zwykle noszony na przedramieniu, pośladku lub w dolnej części brzucha. Jeden plaster nosi się przez 7 dni. Nowy plaster należy zakładać co tydzień przez 3 tygodnie, a następnie zrobić 1 tydzień przerwy. Następnie należy powtórzyć ten sam cykl 3 tygodni noszenia plastra i 1 tygodnia przerwy. 3 Trzeba pamiętać o zmianie plastra zaledwie co tydzień - jest to łatwiejsze dla niektórych osób niż pamiętanie o codziennym zażywaniu tabletek. 3 W przeciwieństwie do tabletki, wymioty lub biegunka nie wpływają na jego skuteczność. 8 Takie same jak w przypadku złożonej tabletki antykoncepcyjnej (patrz strona 4). Krążek dopochwowy Vaginal ring Działa na tej samej zasadzie jak złożona tabletka antykoncepcyjna, z wyjątkiem tego, że hormony są wchłaniane przez pochwę. Jest to niewielki, elastyczny krążek. Pacjentki są instruowane, jak należy go zakładać w pochwie. Krążek umieszcza się w pochwie na 3 tygodnie, a potem następuje 1 tydzień przerwy. Następnie należy powtórzyć ten sam cykl. 3 Trzeba pamiętać o wymianie krążka zaledwie co trzy tygodnie. 3 W przeciwieństwie do tabletki, wymioty lub biegunka nie wpływają na skuteczność tej metody. 8 Nie nadaje się dla kobiet w wieku powyżej 35 lat znacząco zwiększa się ryzyko wystąpienia chorób serca. 8 Może być nieodpowiedni dla kobiet z nadwagą. 8 Może być nieodpowiedni dla kobiet z innymi problemami zdrowotnymi, np. chorobami serca lub układu krążenia, podwyższonym ciśnieniem krwi, ciężkimi migrenami. Należy powiadomić lekarza lub pielęgniarkę o wszelkich problemach zdrowotnych. 8 Niektóre leki osłabiają skuteczność tej metody. 3

4 Tabletka jednoskładnikowa zawierająca wyłącznie progestagen Progestogen-only pill Tabletka jednoskładnikowa zawierająca wyłącznie progestagen (zwana czasami minitabletką) jest doustnym środkiem antykoncepcyjnym, który należy stosować codziennie o tej samej porze. Przy stosowaniu tej tabletki nie trzeba robić 7-dniowej przerwy - po rozpoczęciu tej metody tabletkę należy zażywać codziennie. Tabletka zawiera tylko jeden hormon progestagen. W przypadku wybrania tej metody, lekarz lub pielęgniarka dokładniej wyjaśnią, w jaki sposób należy ją stosować i co trzeba zrobić w przypadku opóźnienia lub zapomnienia zażycia tabletki. Odpowiednie stosowanie tabletki jest istotne, aby zapobiec ciąży. 3 Istnieje niewiele poważnych skutków ubocznych tej metody. 3 Może być stosowana przez kobiety, które z przyczyn zdrowotnych nie mogą zażywać złożonej tabletki antykoncepcyjnej. 3 Może być stosowana przez palące kobiety w wieku powyżej 35 lat. 3 Naturalna płodność kobiety zwykle powraca do normy wkrótce po zaprzestaniu stosowania tabletki, ale może też wystąpić pewne opóźnienie. 3 Jest to odpowiednia metoda antykoncepcji dla kobiet karmiących piersią. 8 Mogą pojawić się nieregularne krwawienia menstruacyjne. Przy stosowaniu tego środka może też dojść do zatrzymania menstruacji. 8 Efektywność środka może być zmniejszona, jeśli pigułki są zażywane z opóźnieniem. 8 Metoda ta może być mniej skuteczna, jeśli w przeciągu 2 godzin od zażycia tabletki pojawią się wymioty lub w dowolnym momencie ostra biegunka. Zastrzyk antykoncepcyjny Contraceptive injection Jest to zastrzyk składający się wyłącznie z hormonu o nazwie progestagen. W Wielkiej Brytanii stosowany jest zastrzyk Depo-Provera. Jest on wstrzykiwany domięśniowo w pośladek, ramię lub udo. Zwykle podaje się go co 12 miesięcy. Istnieje również inny rodzaj zastrzyku, Noristerat, który jest podawany co 8 tygodni. Nie jest powszechnie stosowany w Wielkiej Brytanii. W przypadku stosowania tego zastrzyku w innym kraju, personel medyczny zaleci zmianę na zastrzyk Depo-Provera. 3 Zapewnia on niezawodną, długoterminową ochronę antykoncepcyjną, pod warunkiem terminowego powtarzania zastrzyków. 8 Mogą pojawić się nieregularne krwawienia menstruacyjne. Przy stosowaniu tego środka może też dojść do zatrzymania menstruacji. 8 Powrót do normalnej płodności może potrwać kilka miesięcy po zaprzestaniu stosowania zastrzyków. 8 Niektóre badania sugerują, że długotrwałe stosowanie zastrzyków może zwiększać ryzyko osteoporozy (odwapnienia kości) w późniejszym okresie życia. Dowody są sporne. Lekarz lub pielęgniarka omówią wszelkie obawy pacjentki związane z tą metodą. 4

5 Implant Implant jest niewielką, elastyczną rurką (około 4 cm długości), którą odpowiednio wykwalifikowany lekarz lub pielęgniarka wszczepia pod skórę ramienia. 3 Implant jest skuteczny przez okres do 3 lat, jednak lekarz lub pielęgniarka może go w dowolnym momencie usunąć. 3 Powrót do płodności następuje natychmiast po usunięciu implantu. 8 Mogą pojawić się nieregularne krwawienia menstruacyjne. Przy stosowaniu tego środka może też dojść do zatrzymania menstruacji. Hormonalne wkładki wewnątrzmaciczne Intrauterine systems (IUS) Hormonalna wkładka wewnątrzmaciczna jest niewielkim plastikowym przyrządem w kształcie litery T. Jest umieszczana w macicy przez odpowiednio wykwalifikowanego lekarza lub pielęgniarkę. Procedura zakładania zostanie dokładnie objaśniona przez lekarza lub pielęgniarkę. Ryzyko zakażenia w obrębie miednicy, dotyczące tej metody, wiąże się bezpośrednio z ryzykiem narażenia się na choroby przenoszone drogą płciową. Wszelkie obawy należy omówić z personelem medycznym. Jeśli jest to właściwe, można również zdecydować się na przeprowadzenie badań pod kątem chorób przenoszonych drogą płciową. 3 Metoda ta jest skuteczna przez okres do 5 lat, jednak lekarz lub pielęgniarka może w dowolnym momencie usunąć wkładkę. 3 Menstruacje mogą być znacznie lżejsze, krótsze i zwykle mniej bolesne. 3 Tak długo jak wkładka wewnątrzmaciczna jest założona, nie trzeba myśleć o antykoncepcji. 8 W pierwszych 3 miesiącach do pół roku po założeniu wkładki menstruacje mogą być nieregularne lub też mogą wystąpić plamienia. 5

6 Niehormonalne środki antykoncepcyjne Non-hormonal types of contraceptive Wkładka wewnątrzmaciczna Intrauterine device (IUD) Jest to niewielki przyrząd z plastiku i miedzi, który odpowiednio wykwalifikowany lekarz lub pielęgniarka umieszcza w macicy. Jako długoterminowa metoda antykoncepcyjna, wkładka działa głównie przez uniemożliwienie plemnikom przetrwania w macicy, szyjce lub jajowodach, blokując w ten sposób dostęp plemników do jajeczka. Ryzyko zakażenia w obrębie miednicy, dotyczące tej metody, wiąże się bezpośrednio z ryzykiem narażenia się na choroby przenoszone drogą płciową. Wszelkie obawy związane z tą metodą należy omówić z personelem medycznym. Jeśli jest to właściwe, można również zdecydować się na przeprowadzenie badań pod kątem chorób przenoszonych drogą płciową. 3 Wkładka jest skuteczna natychmiast po jej założeniu. 3 Wkładka pozostaje w macicy przez okres od 5 do 10 lat, jednak lekarz lub pielęgniarka może w dowolnym momencie ją usunąć. 3 Jeśli wkładka jest zakładana u kobiet w wieku powyżej 40 lat, może pozostać w macicy do menopauzy. 8 Menstruacje mogą być obfitsze, dłuższe lub bardziej bolesne większość kobiet nie odczuwa żadnych problemów. Diafragmy oraz kapturki ze środkiem plemnikobójczym Diaphragms and caps with spermicide Diafragmy oraz kapturki są mechanicznymi metodami antykoncepcyjnymi, które są zakładane wewnątrz pochwy. Zakrywają one szyjkę macicy, blokując dostęp plemnikom do macicy, zaś środek plemnikobójczy zabija plemniki. Diafragmy mają kształt kopuły i wykonane są z cienkiej gumy z elastyczną obwódką. Zarówno diafragmy jak i kapturki należy stosować wraz ze środkiem plemnikobójczym. 3 Stosuje się je tylko podczas stosunku seksualnego. 3 Nie występują żadne poważne zagrożenia zdrowotne. 8 Opanowanie prawidłowego sposobu zakładania tych środków może zająć sporo czasu. 8 Należy regularnie sprawdzać, czy diafragma nie została uszkodzona. 8 Kontrolę należy również przeprowadzać w przypadku utraty wagi lub po urodzeniu dziecka. 6

7 Prezerwatywa dla mężczyzn Male condom Prezerwatywa jest mechaniczną metodą antykoncepcyjną. Jest wykonana z bardzo cienkiej gumy lub tworzywa sztucznego. Prawidłowo założona prezerwatywa uniemożliwia plemnikom przedostanie się do pochwy. Nakłada się ją na penisa w stanie wzwodu przed jakimkolwiek kontaktem genitalnym. Lekarz lub pielęgniarka mogą pokazać, jak należy prawidłowo używać prezerwatywy. 3 Istnieje szereg różnych rodzajów prezerwatyw. Można je zakupić w wielu sklepach. Można je uzyskać bezpłatnie w klinikach zdrowia seksualnego i antykoncepcji. 3 Zapewniają pewną ochronę przeciwko chorobom przenoszonym drogą płciową w tym wirusowi HIV. 3 Są prostą metodą antykoncepcji, za którą mogą być odpowiedzialni mężczyźni. 8 Prezerwatywę można założyć wyłącznie na penis w stanie wzwodu, tak więc może to przeszkadzać w odbyciu stosunku seksualnego. 8 Prezerwatywa może się zsunąć lub pęknąć. 8 Aby uniknąć wycieku nasienia, tuż po wytrysku należy wyjąć penis z pochwy. UWAGA: W przypadku obaw związanych z możliwym uszkodzeniem prezerwatywy, należy pamiętać o zastosowaniu antykoncepcji awaryjnej (szczegóły na stronie 8). Prezerwatywa dla kobiet Female condom Jest to miękka, plastikowa koszulka, którą umieszcza się wewnątrz pochwy i na jej obrzeżach. Uniemożliwia plemnikom przedostanie się do pochwy. 3 Zapewnia pewną ochronę przeciwko chorobom przenoszonym drogą płciową w tym wirusowi HIV. 8 Jej zakładanie może przeszkadzać podczas stosunku seksualnego. 8 Należy upewnić się, że penis został wprowadzony do prezerwatywy. 8 Prezerwatywa może zostać wsunięta do pochwy zbyt głęboko. 8 W przypadku niektórych typów, wymagane jest zastosowanie dodatkowego środka plemnikobójczego podczas kolejnego stosunku. UWAGA: W przypadku obaw związanych z możliwym uszkodzeniem prezerwatywy, należy pamiętać o zastosowaniu antykoncepcji awaryjnej (szczegóły na stronie 8). 7

8 Sterylizacja żeńska i męska Female and male sterilisation Sterylizacja stanowi stałą metodę antykoncepcji, która wiąże się z przeprowadzeniem zabiegu chirurgicznego. Należy ją rozważyć wyłącznie, jeśli nie planuje się więcej dzieci oraz po dokładnym rozważeniu wszystkich innych metod antykoncepcji. Mimo że jest to bardzo skuteczna metoda, istnieje ryzyko jej niepowodzenia w przypadku sterylizacji zarówno u mężczyzn jak i u kobiet. Ryzyko jest znacznie mniejsze w przypadku sterylizacji u mężczyzn. Obie metody są odwracalne, jednak ponowne przywrócenie płodności nie zawsze kończy się sukcesem i nie ma żadnych gwarancji na zajście w ciążę. Odpowiedniejsze może być zastosowanie skutecznej, ale odwracalnej metody antykoncepcji. l U mężczyzn: nasieniowody, które przenoszą spermę z jąder do penisa, są przecinane, zamykane lub blokowane. l U kobiet: jajowody, które przenoszą jajeczka z jajników do macicy, są przecinane, zamykane lub blokowane. 3 W przypadku mężczyzn zabieg jest prosty i szybki. Zwykle przeprowadza się go w znieczuleniu miejscowym. 3 Brak jest dostępnych dowodów na jakikolwiek niepożądany wpływ na zdrowie. 8 W przypadku mężczyzn skuteczność tej metody osiągana jest po kilku miesiącach. Do tego czasu zalecane jest korzystanie z alternatywnej metody antykoncepcyjnej. 8 Przez pewien okres po sterylizacji może być odczuwany pewien dyskomfort i ból. 8 Sterylizacja u kobiet wymaga podania znieczulenia ogólnego. Jest to inwazyjny zabieg chirurgiczny. Antykoncepcja awaryjna Emergency contraception W przypadku odbycia stosunku seksualnego bez zastosowania jakiejkolwiek metody antykoncepcyjnej i niepokojenia się możliwością zajścia w ciążę, należy rozważyć antykoncepcję awaryjną. Obecnie są dostępne dwie metody antykoncepcji awaryjnej: l Hormonalna: Dostępne są dwa rodzaje awaryjnych tabletek antykoncepcyjnych. Oba są dostępne w formie pojedynczej tabletki, którą należy zażyć jak najszybciej po odbyciu stosunku bez zabezpieczenia. Jedną z tabletek (Levonelle 1500 ) można zażyć do 72 godzin po zaistnieniu ryzyka, zaś drugą (ellaone ) do 120 godzin po zaistnieniu ryzyka. Lekarz lub pielęgniarka omówi tą kwestię i pomoże w podjęciu decyzji, która metoda będzie bardziej odpowiednia w zaistniałej sytuacji. Antykoncepcja awaryjna jest dostępna bezpłatnie u lekarzy pierwszego kontaktu (GP), we wszelkich przychodniach antykoncepcyjnych i zdrowia seksualnego (Contraceptive and Sexual Health Clinic), w klinikach chorób układu moczowo-płciowego (Genitourinary Medical Clinic) lub na ostrym dyżurze (Accident and Emergency Clinic). Tabletki te można kupić w większości aptek, ale są one dostępne wyłącznie dla osób w wieku powyżej 16 lat. Niektóre apteki mogą bezpłatnie udostępniać te tabletki lub inne ich rodzaje kobietom w każdym wieku. l Wkładka wewnątrzmaciczna z miedzią: Jest to najbardziej skuteczna metoda antykoncepcji awaryjnej, ale wiąże się z umieszczeniem niewielkiego przyrządu w macicy. Informator dostępny jest w innych formatach, np. dużą czcionką oraz w następujących językach: arabskim, czeskim, farsi, łotewskim, mandaryńskim oraz polskim. Inne wersje językowe są dostępne do pobrania na stronie internetowej pod adresem: Przewodnik w innych formatach jest dostępny na żądanie. Należy skontaktować się z Zespołem ds. równości i różnorodności (Equality and Diversity Team) pod nr tel lub wysłać wiadomość na adres equality@liverpoolch.nhs.uk Data publikacji: październik 2012 Data weryfikacji: październik Liverpool Health Promotion Service