Wprowadzenie sta³a i powtarzalna struktura poszczególnych zeszytów lek- cyjnych filtrem

Transkrypt

1

2

3 Wprowadzenie Kontakty miêdzy Dani¹ i Polsk¹ maj¹ d³ug¹ historiê. Dzisiaj ³¹czy te dwa kraje g³ównie handel, ale tak e kultura i turystyka. Duñskie firmy funkcjonuj¹ w ca³ej Polsce, np. w Poznaniu i okolicach dzia³a ponad 100 duñskich firm. Duñskie sklepy Netto, Jysk, Œwiat Dywanów czy Cottonfield s¹ równie dowodem dzia³alnoœci Duñczyków w Polsce. Na uniwersytecie w Poznaniu znajduje siê druga co do wielkoœci poza Skandynawi¹ Katedra Filologii Duñskiej. O œcis³ych kontaktach z Dani¹ œwiadcz¹ te dobre po³¹czenia lotnicze z takich miast, jak Poznañ, Warszawa, Gdañsk, Wroc³aw kilka razy dziennie odlatuj¹ samoloty do Kopenhagi. Obywatele krajów UE ju od momentu przyst¹pienia mog¹ pracowaæ w Danii, wiêc kraj ten cieszy siê szczególnym zainteresowaniem Polaków. Jako cel turystyczny Dania ma du o do zaoferowania: sympatyczne miasteczka wakacyjne, pla e, bardzo du o miejsc historycznych i oczywiœcie Kopenhagê. Kilka tysiêcy kilometrów dróg rowerowych przez piêkne krajobrazy i miasta powoduje, e Dania to prawdziwy raj dla rowerzysty. Kontakty polsko-duñskie zosta³y nawi¹zane ju 1000 lat temu, kiedy to polska ksiæýniczka wyszùa za màý za duñskiego króla Svenda Tvesk g. Moýna wiæc powiedzieã, ýe w duñskiej rodzinie królewskiej od samego pocz¹tku p³ynie polska krew. To, co ³¹czy historiê Polski i Danii, to wspólni wrogowie: w Inflantach i Prusach. Polska i Dania mia³y wspólnego wroga w postaci Zakonu Krzy ackiego. W XVII wieku, podczas Potopu, Polska i Dania razem walczy³y w wojnie ze Szwedami. O spotkaniu oddzia³ów polskich i duñskich mo na przeczytaæ w lekturze pamiêtników Jana Paska, polskiego wojskowego, który spêdzi³ jakiœ czas w Danii. W XIX wieku oraz podczas drugiej wojny œwiatowej wspólnym przeciwnikiem by³y Niemcy. Duñski jest jêzykiem urzêdowym w Danii, Grenlandii i na Wyspach Owczych. Nale y on do jêzyków germañskich. Jeœli choæ trochê znasz angielski czy niemiecki, szybko rozpoznasz pewne zasady gramatyczne i s³owotwórcze. Podobnie jak jêzyk angielski, duñski jest jêzykiem niefleksyjnym, co oznacza, e nie ma zbyt du o koñcówek do zapamiêtania. U³atwia to naukê duñskiego, szczególnie na pocz¹tku. Ucz¹c siê na kursie ESKK, poznasz nie tylko jêzyk duñski, ale i sam¹ Daniê. Dowiesz siê sporo o kulturze, historii, atrakcjach turystycznych, a tak e o yciu codziennym mieszkañców Danii. Dania i Polska sà krajami leýàcymi blisko siebie: 100 km dzieli Koùobrzeg od Nex na Bornholmie. Na tê piêkn¹ wyspê p³ywa niedrogi wodolot, którym moýna udaã siæ w jakàú sùoneczn¹ niedzielê i porozmawiaæ z Duñczykami. Efektywnoœæ nauki na kursie gwarantuje sta³a i powtarzalna struktura poszczególnych zeszytów lekcyjnych. W ka dym zeszycie znajdziesz dwie lekcje. Ka da lekcja sk³ada siê z dwóch czêœci podzielonych na sekcje. W sekcjach A i B (z wyj¹tkiem A4) wprowadzony jest nowy materia³ leksykalny i gramatyczny, a tak e uwagi na temat wymowy duñskiej i krótkie æwiczenia fonetyczne. Sekcje C i A4 s³u ¹ powtórzeniu i utrwaleniu zdobytej wiedzy. Ka da lekcja koñczy siê zestawieniem najwa niejszych regu³ gramatycznych w niej wprowadzonych. Na koñcu zeszytu natomiast znajduje siê praca domowa, klucz do æwiczeñ z sekcji C i A4 oraz s³owniczek zawieraj¹cy wszystkie s³ówka i zwroty wprowadzone w obu lekcjach. Æwiczenia we wszystkich sekcjach A (z wyj¹tkiem A4) i B polegaj¹ na uzupe³nieniu luk oraz przekszta³ceniu i t³umaczeniu zdañ. Prawid³owe odpowiedzi zaznaczone s¹ czerwonym drukiem. Zanim zaczniesz udzielaæ odpowiedzi, czerwony tekst nale y zas³oniæ za³¹czonym do kursu specjalnym filtrem. Jest to istotny element wspomagaj¹cy samodzieln¹ naukê. Tekst powinien byæ ods³oniêty dopiero po samodzielnym rozwi¹zaniu æwiczenia, przet³umaczeniu zdania itd.; wówczas mo esz sprawdziæ poprawnoœæ wybranego rozwi¹zania. Æwiczenia zosta³y dobrane w taki sposób, aby umo liwiæ natychmiastowe zastosowanie i sprawdzenie wiedzy leksykalnej i gramatycznej zdobytej w danej sekcji. Æwiczenia zamieszczone w sekcjach C1, C2, C3 i A4 s¹ bardziej urozmaicone i maj¹ na celu powtórzenie i ugruntowanie wiadomoœci zdobytych w kilku sekcjach, ca³ej lekcji b¹dÿ obu lekcjach. Ka de æwi- 1

4 czenie nale y wykonaæ samodzielnie, a nastêpnie sprawdziæ poprawnoœæ udzielonych odpowiedzi z kluczem zamieszczonym na koñcu zeszytu. Integraln¹ czêœci¹ kursu s¹ dostêpne na platformie internetowej ESKK materia³y dÿwiêkowe. Schemat nagrañ jest nastêpuj¹cy: sekcje A (nie dotyczy A4) ib nowe s³ówka, dialogi lub teksty zwarte (nagrane dwukrotnie, za drugim razem z t³umaczeniem na jêzyk polski), przyk³ady do regu³ gramatycznych i leksykalnych, æwiczenia; sekcje æwiczeniowe CiA4 nagrane s¹ wed³ug klucza; s³owniczek koñcowy; praca domowa (wybrane æwiczenie). Czêste s³uchanie nagrañ pozwoli Ci oswoiæ siê z brzmieniem dÿwiêków oraz intonacj¹ jêzyka duñskiego i szybko opanowaæ zasady wymowy. Radzimy wiernie naœladowaæ wymowê lektorów, korzystaæ z uwag w zeszytach, powtarzaæ na g³os s³owa, zwroty czy ca³e zdania (na przyk³ad przed lustrem, kontroluj¹c u³o enie narz¹dów mowy). W naszym kursie do zapisu fonetycznego jêzyka duñskiego bêdziemy stosowaæ system DANIA, który u ywany jest w s³ownikach. W lekcji spotkasz symbol, który oznacza æwiczenia kontroluj¹ce znajomoœæ nowych s³ówek, gramatyki lub wymowy (dotyczy sekcji A i B, z wy³¹czeniem sekcji A4), poza tym: w ramkach zamieszczone s¹ dodatkowe informacje dotycz¹ce gramatyki, u ycia s³ówek lub wymowy. Nasze kursy wyró niaj¹ siê bezpoœrednim stylem wyk³adu. Mamy nadziejê, e ten sposób zwracania siê do Ciebie w materia³ach lekcyjnych spotka siê z Twoim zrozumieniem. Zreszt¹, jak siê wkrótce dowiesz, Duñczycy s¹ bardzo bezpoœredni i zwracaj¹ siê do siebie najczêœciej per ty. A zatem najwy szy czas przenieœæ siê do sympatycznego miasta Århus, w którym mieszkaj¹ i pracuj¹ nasi bohaterowie. 2

5 LEKCJA 1 czêœæ pierwsza A1 W lekcjach kursu towarzyszyæ Ci bêdzie kilku bohaterów. W pierwszym dialogu poznasz trójkê sympatycznych pracowników fabryki obuwia, która znajduje siê w Århus, najwiêkszym mieœcie Jutlandii. W³¹cz p³ytê i powtórz na g³os ich imiona i nazwiska: Viktor Jensen [vikt jæns n] (imiê i nazwisko mêskie) Lone Petersen [lo:n pe d s n] (imiê i nazwisko eñskie) Tine Gad [ti:n gað] (imiê i nazwisko eñskie) Przed wys³uchaniem pierwszego dialogu zapoznaj siê ze s³ówkami i wyra eniami, które w nim wyst¹pi¹ (s³ówko en podane w nawiasie odnosi siê do rodzaju rzeczownika to zagadnienie omówimy w nastêpnej czêœci lekcji). Ka de z nich jest nagrane dwukrotnie. Ty te, s³uchaj¹c p³yty, powtórz ka de s³owo i wyra enie dwa razy na g³os, porównuj¹c je z polskim t³umaczeniem: goddag/dav [go da ]/[daw ] dzieñ dobry jeg [jáj] ja du [du] ty vi [vi] my hedde [he:ð ] nazywaæ siê, mieæ na imiê hvad [va] co hvad hedder du? [va heð du] jak siê nazywasz?, jak masz na imiê? er [æ ] jestem, jesteœ, jest, jesteœmy, jesteœcie, s¹ bogholder (en) [båw h l ] ksiêgowy direktør (en) [dirægêtø ] dyrektor og [ w] i, a det [de] to hvor [v ] gdzie bo [bo ] mieszkaæ i [i] w, na (ulicy) Århus [ : hu s] (najwiêksze miasto Jutlandii) Mejlgade [májl ga:ð ] (nazwa ulicy w Århus) tale [ta:l ] mówiæ ja [ja] tak engelsk [æç lsg] angielski tysk [tysg] niemiecki tale engelsk [ta:l æç lsg] mówiæ po angielsku blive [bli:w ] zostaæ, staæ siê også [ s ] te, tak e, równie god [go ] dobry godt [g d] dobrze sekretær (en) [sækræêtæ ] sekretarka, sekretarz Zapewne nie zapamiêta³eœ wszystkich s³ówek, ale nie przejmuj siê tym zbytnio. Przyswoisz je sobie, s³uchaj¹c dialogu i wykonuj¹c æwiczenia zawarte w tej sekcji. 3

6 A oto pierwszy dialog. Nasza bohaterka, Tine Gad, zosta³a zatrudniona w fabryce obuwia jako sekretarka. Dzisiaj spotyka siê po raz pierwszy z ksiêgowym, Viktorem Jensenem, i pani¹ dyrektor dzia³u, Lone Petersen. S³uchaj uwa nie, staraj¹c siê jak najwiêcej zrozumieæ: Viktor: Lone: Lone: Lone: Viktor: Lone: Dav, jeg hedder Tine Gad. Hvad hedder du? Jeg hedder Viktor Jensen. Jeg er bogholder. Og det er direktør Lone Petersen. Goddag! Goddag! Hvor bor du? Jeg bor i Århus. Hvor i Århus bor du? I Mejlgade. Taler du engelsk? Ja, jeg taler engelsk. Jeg taler også tysk. Det er godt. Du bliver en god sekretær. Pos³uchaj dialogu jeszcze raz, tym razem powtarzaj¹c za lektorem ka de zdanie: Dav, jeg hedder Tine Gad. Dzieñ dobry, nazywam siê Tine Gad. Hvad hedder du? Jak siê nazywasz? Jeg hedder Viktor Jensen. Nazywam siê Viktor Jensen. Jeg er bogholder. Jestem ksiêgowym. Og det er direktør Lone Petersen. A to jest dyrektor Lone Petersen. Goddag! Dzieñ dobry! Goddag! Dzieñ dobry! Hvor bor du? Gdzie mieszkasz? Jeg bor i Århus. Mieszkam w Århus. Hvor i Århus bor du? Gdzie mieszkasz w Århus? I Mejlgade. Na (ulicy) Mejlgade. Taler du engelsk? Czy mówisz po angielsku? Ja, jeg taler engelsk. Tak, mówiê po angielsku. Jeg taler også tysk. Mówiæ teý po niemiecku. Det er godt. To dobrze. Du bliver en god sekret r. Bædziesz (dos³. zostaniesz) dobr¹ sekretark¹. Duñczycy mówi¹ do siebie per ty, czyli du, i czêsto s¹ po imieniu od samego pocz¹tku znajomoœci. Rozmawiaj¹c ze starsz¹ osob¹, mo esz jednak u ywaæ formy de, która jest odpowiednikiem pan(i). W ten sposób mo emy przedstawiæ siebie i inn¹ osobê: Dav, jeg hedder Viktor. Dzieñ dobry, mam na imiê Viktor. Og det er Lone. A to jest Lone. Spotykasz Duñczyka na imprezie. Powiedz, jak masz na imiê i przedstaw swojego kolegê. Zapytaj go, jak ma na imiê. Dokoñcz pisemnie poni sze zdania i przeczytaj na g³os: Jeg hedder Og det er Hvad hedder du? 4

7 Goddag powiedzia³a Tine, witaj¹c siê z pani¹ dyrektor. Ta forma jest zbyt oficjalna, wiêc Duñczycy u ywaj¹ czêsto skróconych form dav lub hej. Hej to najbardziej nieformalny sposób powitania, odpowiadaj¹cy polskiemu czeœæ. W dialogu pojawia siê kilka czasowników w czasie teraÿniejszym: hedder, bor, er, taler, bliver. Czas teraÿniejszy tworzy siê bardzo regularnie, dodaj¹c r do bezokolicznika. Czasowniki nie odmieniaj¹ siê ani przez osoby, ani przez liczby, np.: jeg taler ja mówiê du taler ty mówisz vi taler my mówimy itd. Bezokolicznik jest zazwyczaj poprzedzony s³ówkiem at i koñczy siê na ogó³ na e albo czasem na inn¹ samog³oskê. Podaj formê bezokolicznika nastêpuj¹cych czasowników w czasie teraÿniejszym: hedder at hedde bor at bo taler at tale bliver at blive Jak w wielu jêzykach w duñskim wystêpuj¹ równie czasowniki nieregularne. Jeden z nich to at være [væ: ] byæ. Znasz ju jego formê osobow¹: er. Wykorzystaj teraz powy sze wiadomoœci gramatyczne w krótkim æwiczeniu. Uzupe³nij zdania odpowiedni¹ form¹ czasownika w czasie teraÿniejszym: Mam na imiê Viktor. Jeg hedder Viktor. Tine mieszka w Århus. Tine bor i Århus. Viktor jest ksiêgowym. Viktor er bogholder. Tine mówi po angielsku i niemiecku. Tine taler engelsk og tysk. Ju pozna³eœ niektóre zaimki osobowe: jeg, du, vi. Dodamy jeszcze cztery i w ten spsób nauczysz siê wszystkich zaimków osobowych: jeg [jáj] ja vi [vi] my du [du] ty I [i] wy han [han] on de [di] oni hun [hun] ona 5

8 Uzupe³nij zdania odpowiednim zaimkiem osobowym, zastêpuj¹c podane w nawiasie imiona lub zaimki: Hun (Tine) bor i Århus. Han (Viktor) er bogholder. De (Viktor og Lone) taler engelsk. Vi (du og jeg) taler tysk. Przet³umacz zdania: Mówiê po angielsku. Gdzie mieszkasz? Ona mówi te po niemiecku. Jeg taler engelsk. Hvor bor du? Hun taler også tysk. W duñskich zdaniach oznajmuj¹cych czasownik jest zawsze na drugiej pozycji w zdaniu, chyba e chodzi o pytanie bez zaimka pytajnego albo o rozkaz (mo esz sam sprawdziæ w tekœcie). Przeanalizujmy zdanie: Du taler engelsk. (Ty) mówisz po angielsku. Czasownik znajduje siê na drugim miejscu. Je eli umieœcimy podmiot du za czasownikiem, wtedy zdanie to zmienia siê w pytanie ogólne, czyli takie, na które odpowiadamy tak lub nie : Taler du engelsk? Czy (ty) mówisz po angielsku? Zauwa my jeszcze, e w jêzyku polskim mo emy pomin¹æ zaimki osobowe w tego typu zdaniach, a w duñskim musimy ich u yæ. Spróbuj teraz u³o yæ pytania do nastêpuj¹cych zdañ: Tine bor i Århus. Bor Tine i Århus? Han hedder Viktor. Hedder han Viktor? Lone er direktør. Er Lone direktør? Podsumujmy wiadomoœci zdobyte w tej sekcji: O czasowniku dowiedzieliœmy siê, e: bezokolicznik na ogó³ koñczy siê na e lub czasem na inn¹ samog³oskê; dodajàc r do bezokolicznika, tworzymy formæ czasu teraêniejszego chyba ýe jest to czasownik nieregularny, np. czasownik at v re ; czasowniki duñskie nie odmieniaj¹ siê ani przez osoby, ani przez liczby. Oprócz tego stwierdziliœmy, e Duñczycy zwracaj¹ siê do siebie raczej nieformalnie: mówi¹ per ty i po imieniu; mówi¹ raczej dav albo hej ni goddag. Sekcjê zakoñczymy kilkoma informacjami na temat wymowy i transkrypcji (zapisu wymowy). Znak Ê oznacza g³ówny akcent, który nale y postawiæ na wystêpuj¹c¹ po nim sylabê. Znak oznacza akcent poboczny. W jêzyku duñskim g³ówny akcent czêsto pada na pierwsz¹ sylabê. Je eli nie ma znaku Ê, to akcent pada na pierwsz¹ sylabê. Znak [ ] oznacza zwarcie. Mo na powiedzieæ, e jest to ma³a przerwa w wymowie. 6

9 Pos³uchaj lektora i powtórz wyrazy. Spróbuj stosowaæ zwarcie: goddag [goda ] hedder [heð ] bo [bo ] sekretær [sækræêtæ ] B1 Tine pracuje ju jakiœ czas w biurze. Czêsto rozmawia z Viktorem. Dzisiaj Tine spotyka Viktora na korytarzu. Zanim wys³uchasz kolejnego dialogu, zapoznaj siê ze s³ówkami i zwrotami (dÿwiêki umieszczone w okr¹g³ym nawiasie w zapisie wymowy oznaczaj¹, e mo na je wymawiaæ, choæ najczêœciej Duñczycy ich nie wymawiaj¹): hvordan [v dan] jak gå [gå ] chodziæ hvordan går det? [v dan g de] jak leci?, jak ci idzie? tak [tág] dziêkujê med [mæ(ð)] z (czym/kim) dig [dáj] tob¹, tobie, ci, ciebie ( du w dope³nieniu) hvad med dig? [va mæ(ð) dáj] co u ciebie? ikke [eg ] nie særligt [sæ lid] szczególnie hvad er der i vejen? [va æ dá i váj n] coœ nie tak? meget [máj ð] bardzo forkølet [f Êkø l ð] przeziêbiony var [vá] by³o (czas przeszùy od at v re ) så [så] tak (nie jako odpowiedÿ na pytanie) det var ikke så godt [de vá eg så g d] to niedobrze nå [n ] potocznie: no; no to... ses [se s] zobaczyæ siê i morgen [i m : n] jutro have [ha] mieæ hav det godt [ha de g d] trzymaj siê Oto drugi w tej lekcji dialog: Viktor: Viktor: Viktor: Viktor: Viktor: Hej Viktor! Hvordan går det? Hej Tine! Tak, det går godt. Og hvad med dig? Ikke særligt godt. Hvad er der i vejen? Jeg er meget forkølet. Det var ikke så godt. Nå, vi ses i morgen. Ja, hav det godt! Hej. Hej-hej. 7

10 Wys³uchaj dialogu jeszcze raz, tym razem powtarzaj¹c ka de zdanie na g³os: Hej Viktor! Czeœæ Viktor! Hvordan går det? Jak leci? Hej Tine! Tak, det går godt. Czeúã Tine! Dziækujæ, dobrze (leci). Og hvad med dig? A co u ciebie? Ikke særligt godt. Nie za dobrze. (dos³. Nieszczególnie dobrze.) Hvad er der i vejen? Coœ nie tak? Jeg er meget fork let. Jestem bardzo przeziæbiona. Det var ikke så godt. To niedobrze. Nå, vi ses i morgen. No, zobaczymy siæ jutro. Ja, hav det godt! Tak, trzymaj siê! Hej! Czeœæ! Hej-hej! Czeœæ! W tym dialogu wyst¹pi³o kilka standardowych struktur stosowanych w konwersacji. Teraz spróbujemy je rozwin¹æ. Kiedy spotykamy siê, mówimy: Hej! Czeœæ! Lub bardziej oficjalnie: Goddag! Dzieñ dobry. Je eli chcemy rozpocz¹æ rozmowê, zapytamy, co s³ychaæ u drugiej osoby, np.: Hvordan går det? Jak leci?, Jak ci idzie? Hvordan har du det? [v dan há du de] Jak siê masz?, Jak siê czujesz? Jako odpowiedÿ mo na powiedzieæ: Tak, (det går) godt. (Jeg har det) meget godt. (Det går) ikke særligt godt. Dziækujæ, dobrze (idzie). Bardzo dobrze (siê mam). Niezbyt dobrze (idzie). Zazwyczaj druga osoba kontynuuje rozmowê, mówi¹c: Og hvad med dig? A co u ciebie? (dos³. A co z tob¹?) Kiedy Duñczycy chc¹ zasygnalizowaæ, e pragn¹ skoñczyæ rozmowê, czêsto u ywaj¹ wyrazu nå. Wtedy wiadomo, e jest czas na po egnanie. Mo emy zatem zakoñczyæ rozmowê tak: Nå, vi ses i morgen. No, zobaczymy siæ jutro. Nå, hav det godt. No to trzymaj siæ (dos³. miej siê dobrze). egnamy siê, mówi¹c: Hej! Czeœæ! Albo bardziej oficjalnie: Farvel! [fáêvæl] Do widzenia! 8

11 Wykorzystaj poznane zwroty grzecznoœciowe, by uzupe³niæ poni - szy dialog: Hej Viktor! Hej Tine! Hvordan går det? Tak, godt. Og hvad med dig? Ikke særligt godt. Nå, visesi morgen. Hav det godt! Wyraz ikke znaczy nie poznaùeú go w dwóch wyraýeniach: ikke s rligt godt oraz det var ikke så godt. Ikke s³u y do wyra ania zaprzeczenia i stosuje siê go do tworzenia zdañ przecz¹cych, w których znajduje siê obok czasownika, np.: Jeg bor ikke i Århus. (Ja) nie mieszkam w Århus. Je eli chcemy powiedzieæ nie jako odpowiedÿ na pytanie, u ywamy na pocz¹tku zdania wyrazu nej [náj ], np.: Taler du engelsk? Mówisz po angielsku? Nej, jeg taler ikke engelsk. Nie, nie mówiê po angielsku. Ikke umieszcza siê po pierwszym czasowniku w zdaniu. Na razie mamy do czynienia ze zdaniami zawieraj¹cymi tylko jeden czasownik, wiêc ikke umieszcza siê po tym w³aœnie czasowniku, a nie jak w jêzyku polskim przed czasownikiem, np.: Han taler ikke engelsk. On nie mówi po angielsku. Utwórz zdania przecz¹ce: Tine bor i Århus. Lone taler tysk. Vi ses i morgen. Det går godt. Tine er forkølet. Tine bor ikke i Århus. Lone taler ikke tysk. Vi ses ikke i morgen. Det går ikke godt. Tine er ikke forkølet. Odpowiedz przecz¹co na pytania: Taler du tysk? Hedder du Viktor? Bor Lone i Århus? Ses vi i morgen? Nej, jeg taler ikke tysk. Nej, jeg hedder ikke Viktor. Nej, Lone bor ikke i Århus. Nej, vi ses ikke i morgen. W duñskim istnieje kilka dÿwiêków, które nie wystêpuj¹ w jêzyku polskim. W pierwszych lekcjach przedstawimy zatem najwa niejsze zasady fonetyki jêzyka duñskiego. Prawie wszystkie spó³g³oski wymawiamy jak w jêzyku polskim, je eli zaczynaj¹ wyraz albo akcentowan¹ sylabê. Niektóre jednak wymawiamy inaczej, je eli koñcz¹ sylabê albo zaczynaj¹ nieakcentowan¹ sylabê. Do tej grupy nale y litera d. W wyrazie direktør spó³g³oska ta zachowuje siê zgodnie z regu³¹. W œrodku wyrazu wymawiamy [ð] jak w hedde. Czasami wcale nie wymawiamy d, je eli koñczy wyraz, jak w hvad i god. PóŸniej zobaczymy, e d nie wymawiamy równie po n i l, a tak e przed s i t. 9

12 Spróbuj wymówiæ poprawnie d w nastêpuj¹cych wyrazach: hedde [he:ð ] du [du] Gad [gað] Mejlgade [májl ga:ð ] direktør [dirægêtø ] W jêzyku duñskim [d] nie jest dÿwiêczne. Wymawia siê je jak d w polskim wyra eniu pod sto³em. C1 W tej sekcji nie wprowadzamy nowego materia³u gramatycznego ani s³ownictwa. S³u y ona powtórce s³ownictwa i informacji gramatycznych zaprezentowanych w sekcjach poprzednich. Wykonaj ka de æwiczenie samodzielnie, sprawdÿ poprawnoœæ odpowiedzi z kluczem znajduj¹cym siê na koñcu zeszytu i z p³yt¹. Æwiczenie 1 Wstaw w³aœciwy zaimek osobowy zamiast form w nawiasie: 1. (Tine ) bor i Århus. 2. (Viktor) taler tysk. 3. (Tine og Viktor) har det godt. 4. (Du og jeg) ses i morgen. 5. Taler (Du og Lone) engelsk? Æwiczenie 2 Wys³uchaj pytañ nagranych na p³ycie i udziel w³aœciwej odpowiedzi: 1. p³yta:.... Ty: 2. p³yta:.... Ty: 3. p³yta:.... Ty: Æwiczenie 3 Wys³uchaj p³yty i weÿ udzia³ w dialogu, reaguj¹c odpowiednio na us³yszane pytania i stwierdzenia: 1. p³yta: Ty: 2. p³yta: Ty: 3. p³yta: Ty: 4. p³yta: Ty: 5. p³yta: Ty: 10

13 Æwiczenie 4 Wys³uchaj pytañ nagranych na p³ycie i udziel odpowiedzi przecz¹cej. U ywaj zaimków osobowych w odpowiedziach zamiast imion: 1. p³yta: Ty: 2. p³yta: Ty: 3. p³yta: Ty: 4. p³yta: Ty: Æwiczenie 5 U³o zdania z podanych s³ówek: 1. taler, tysk, jeg, også jeg, meget, det, har, godt du, hvad, hedder? Lone, i, bor, Århus, også?... Æwiczenie 6 Przeczytaj uwa nie tekst i w wykropkowane miejsca wpisz po jednym wyrazie. Nastêpnie wys³uchaj p³yty, sprawdÿ poprawnoœæ odpowiedzi i przeczytaj tekst na g³os, staraj¹c siê naœladowaæ wymowê lektora: Jeg Tine Gad. Jeg bor Århus. Og er Lone, er direktør. Det.. Viktor. Han det godt. Han er forkølet. Viktor og Lone i morgen. Århus 11

14 LEKCJA 1 czêœæ druga A2 W tej czêœci poznasz bli ej nasz¹ bohaterkê Tinê i jej rodzinê. Rozpoczniemy od nowych s³ówek i zwrotów, które wyst¹pi¹ w tekœcie: men [mæn] ale, lecz komme [k m ] przychodziæ fra [frá] z (kogo/czego) komme fra [k m frá] pochodziæ z København [køb nêháw n] Kopenhaga hovedstad (en) [ho:w ð stað] stolica Danmark [danmág] Dania en [en] (rodzajnik) et [ed] (rodzajnik) mand (en) [man ] m¹, mê czyzna Mads [mas] (imiê mêskie) arbejde [á:báj d ] pracowaæ på [på] na, w, do fabrik (en) [faêbræg] fabryka barn (et) [bá n] dziecko pige (en) [pi: ] dziewczyna, dziewczynka Marie [máêri ] (imiê eñskie) hus (et) [hu s] dom kat (en) [kad] kot Putte [pud ] (imiê eñskie) familie (en) [faêmil j ] rodzina være gift [væ: gifd] byæ ma³ eñstwem kone (en) [ko:n ] ona A teraz wys³uchaj ca³ego tekstu: Tine bor i Mejlgade i Århus, men hun kommer fra København. København er hovedstaden i Danmark. Tine har en mand. Manden hedder Mads. Han arbejder på en fabrik. Tine og Mads har et barn. Det er en pige og hun hedder Marie. De bor i et hus. De har også en kat. Katten hedder Putte. Tine, Mads og Marie er en familie. Tine og Mads er gift, de er kone og mand. Putte er en kat. Familien og katten bor i huset. Wys³uchaj tekstu jeszcze raz. Powtarzaj na g³os ka de zdanie: Tine bor i Mejlgade i Århus, men hun Tine mieszka na Mejlgade w Århus, kommer fra København. ale pochodzi z Kopenhagi. K benhavn er hovedstaden i Danmark. Kopenhaga jest stolicà Danii (dos³. w Danii). Tine har en mand. Tine ma mê a. Manden hedder Mads. M¹ ma na imiê Mads. Han arbejder på en fabrik. On pracuje w fabryce. 12

15 Tine og Mads har et barn. Det er en pige og hun hedder Marie. De bor i et hus. De har også en kat. Katten hedder Putte. Tine, Mads og Marie er en familie. Tine og Mads er gift, de er kone og mand. Putte er en kat. Familien og katten bor i huset. Tine i Mads maj¹ dziecko. To dziewczynka i ma na imiê Marie. Mieszkaj¹ w domu. Oni majà teý kota. Kot ma na imiê Putte. Tine, Mads i Marie s¹ rodzin¹. Tine i Mads s¹ ma³ eñstwem, s¹ on¹ i mê em. Putte to kot. Rodzina i kot mieszkaj¹ w domu. W tekœcie wyst¹pi³o kilka rzeczowników. Przed niektórymi znajduje siê ma³e s³ówko en albo et, np.: en mand et hus Inne rzeczowniki maj¹ koñcówki en albo et, np.: manden huset W duñskim istniej¹ dwa rodzaje: rodzaj wspólny i rodzaj nijaki. S³owo en jest rodzajnikiem rzeczowników rodzaju wspólnego, et jest rodzajnikiem rzeczowników rodzaju nijakiego. W s³owniczku po ka dym rzeczowniku jest podany rodzajnik i w ten sposób rodzaj tego rzeczownika. W jêzyku duñskim trudno ustaliæ na podstawie brzmienia rzeczownika, do jakiego rodzaju nale y rodzaje trzeba po prostu zapamiêtaæ. Dodaj odpowiednie rodzajniki do rzeczowników: et barn en kat en pige et hus en direktør en familie et barn en kat Prawie wszystkie rzeczowniki maj¹ dwie formy: okreœlon¹ i nieokreœlon¹. Je eli rodzajnik znajduje siê przed rzeczownikiem, oznacza to, e rzeczownik jest w formie nieokreœlonej. U ywamy tej formy, kiedy spotykamy ten rzeczownik po raz pierwszy. W zdaniu: Tine har en mand s³yszeliœmy pierwszy raz o istnieniu mê a Tine, wiêc wyst¹pi³o en mand. Forma okreœlona oznacza, e mamy do czynienia z rzeczownikiem ju znanym. W zdaniu: Manden hedder Mads ju wiemy, o jakiego mê a chodzi i dlatego u yto formy manden. Formy okreœlone tworzymy, dodaj¹c en do rzeczowników rodzaju wspólnego i et do rzeczowników rodzaju nijakiego. Je eli rzeczownik koñczy siê na e, to dodajemy tylko n/ t. Spróbuj utworzyæ formy okreœlone podanych rzeczowników: barn barnet pige pigen hus huset mand manden familie familien 13

16 A teraz odwrotnie stwórz formy nieokreœlone: direktøren en direktør konen en kone barnet et barn bogholderen en bogholder fabrikken en fabrik katten en kat Zapewne zauwa y³eœ, e s³owa fabrikken i katten maj¹ podwójn¹ spó³g³oskê przed dodan¹ koñcówk¹. S³owo hovedstaden pojawia siê w tekœcie tylko raz. Mimo to rzeczownik ten jest w formie okreœlonej. Dlaczego? Dlatego, e jest tylko jedna stolica w kraju, wiêc wiadomo, o jakiej stolicy mowa. Uzupe³nij tekst odpowiednimi formami rzeczowników w nawiasach: Tine bor i et hus (hus). Mads bor også i huset (hus). Tine og Mads har et barn (barn) og en kat (kat). Barnet (barn) hedder Marie og katten (kat) hedder Putte. Mads arbejder på en fabrik (fabrik) i hovedstaden (hovedstad), København. Teraz sprawdzimy, czy dobrze opanowa³eœ s³ownictwo i gramatykê. Uzupe³nij brakuj¹ce wyrazy w zdaniach: Mads pracuje w fabryce. Mads arbejder på en fabrik. Mads i Tine maj¹ dziecko. Mads og Tine har et barn. Oni majà teý kota. De har også en kat. Kot ma na imiê Putte. Katten hedder Putte. Marie jest dziewczynk¹. Marie er en pige. Tine pochodzi z Kopenhagi. Tine kommer fra København. Oni s¹ ma³ eñstwem. De er gift. Podsumujmy wiadomoœci o rzeczownikach: rzeczowniki maj¹ dwa rodzaje: wspólny i nijaki; rzeczowniki maj¹ dwie formy: okreœlon¹ i nieokreœlon¹; forma nieokreœlona wprowadza now¹ informacjê; forma okreœlona oznacza informacjê ju omawian¹ lub znan¹. Na koñcu jedna uwaga dotycz¹ca wymowy koñcówki et. Koñcówkê tê zawsze wymawiamy [ ð]. Powtórz za lektorem: huset barnet [hu s ð] [bá n ð] huset Znak [ ] oznacza s³abe, czyli nieakcentowane e. DŸwiêk ten jest bardzo krótki, a czasami w ogóle siê go nie wymawia, zw³aszcza w szybkiej mowie. 14

17 Spróbuj powtórzyæ, s³uchaj¹c p³yty: Tine [Ti:n ] arbejde [á:báj d ] tale [ta:l ] hedde [he:ð ] pige [pi: ] tale B2 en pige W nastêpnym tekœcie poznasz Viktora i jego rodzinê. Przed czytaniem tekstu zapoznaj siê z nowymi wyrazami: forstad (en) [f :stað] przedmieœcie Åbyhøj [åbyêh j ] (przedmieúcie Århus) Lisbeth [lisbæd] (imiê eñskie) dreng (en) [drájç ] ch³opak, ch³opiec Mathias [mati as] (imiê mêskie) Maja [mája] (imiê eñskie) hospital (et) [hospiêta l] szpital ofte [ fd ] czêsto hos [hos] u (kogoœ) mor (en) [mo ] matka samme [sám ] ten sam, ta sama, to samo vej (en) [váj ] ulica, droga som [s m] jak, jako, co lørdag (en) [lö da] sobota dag [da ] dzieñ i dag [iêda ] dzisiaj køre [kø: ] jechaæ til [te(l)] do strand (en) [sdrán ] pla a bil (en) [bi l] samochód spise [sbi:s ] jeœæ is (en) [i s] lody gå en tur [gå en tu ] chodziæ na spacer, spacerowaæ gøre [gø: ] robiæ Oto tekst o Viktorze: et hospital en vej en strand Viktor bor i Åbyhøj. Det er en forstad i Århus. Viktor er gift med Lisbeth. Hun arbejder på et hospital. De har en dreng og en pige. Drengen hedder Mathias og pigen hedder Maja. Mathias og Maja er ofte hos Viktors mor. Hun bor på samme vej som Viktor og Lisbeth. Det er lørdag i dag, og familien kører til stranden i familiens bil. De spiser is og går en tur på stranden. Det gør de ofte om lørdagen. 15

18 Wys³uchaj tekstu jeszcze raz. Powtarzaj zdania za lektorem. Spróbuj wymawiaæ wszystkie dÿwiêki dok³adnie: Viktor bor i Åbyhøj. Viktor mieszka w Åbyhøj. Det er en forstad i Århus. Jest to przedmieúcie Århus. Viktor er gift med Lisbeth. Viktor ma onê (dos³. jest o eniony z) Lisbeth. Hun arbejder på et hospital. Ona pracuje w szpitalu. De har en dreng og en pige. Oni maj¹ ch³opca i dziewczynkê. Drengen hedder Mathias og pigen Ch³opiec ma na imiê Mathias, a dziewczynka hedder Maja. ma na imiê Maja. Mathias og Maja er ofte hos Viktors mor. Mathias i Maja czêsto bywaj¹ u matki Viktora. Hun bor på samme vej som Viktor og Ona mieszka na tej samej ulicy co Viktor Lisbeth. i Lisbeth. Det er lørdag i dag, og familien k rer Dzisiaj jest sobota i rodzina jedzie na plaýæ til stranden i familiens bil. samochodem (rodziny). De spiser is og går en tur på stranden. Jedzà lody i spacerujà po (dos³. na) plaýy. Det g r de ofte om l rdagen. Czæsto robià to w soboty. W tym tekœcie pojawi³a siê nowa konstrukcja: Viktors mor matka Viktora familiens bil samochód rodziny Jest to dope³niacz w jêzyku duñskim. Duñskie rzeczowniki nie odmieniaj¹ siê przez przypadki, przyjmuj¹ jednak formê dope³niacza. Dope³niacz tworzy siê przez dodanie koñcówki s do rzeczownika. Je eli rzeczownik koñczy siê na s, nie dodaje siê adnej koñcówki. W jêzyku duñskim dope³niacz okreœla tylko i wy³¹cznie w³asnoœæ albo przynale noœæ, np.: Tines mand m¹ Tine Lones hus dom Lone Viktors kat kot Viktora direktørens sekretær sekretarka dyrektora Mads barn dziecko Madsa Przet³umacz konstrukcje dope³niaczowe na duñski, zwracaj¹c uwagê, e w jêzyku duñskim szyk wyrazów jest odwrotny ni w jêzyku polskim: sekretarka Lone Lones sekretær ona Madsa Mads kone rodzina Lone Lones familie samochód Viktora Viktors bil Rzeczownik stawiany za form¹ dope³niacza zawsze przybiera formê nieokreœlon¹. Okreœlenie czasu czêsto tworzy siê za pomoc¹ przyimka z rzeczownikiem, np.: i dag dzisiaj om l rdagen w soboty, w kaýdà sobotæ 16

19 Konstrukcja om lørdagen u yta w naszym tekœcie oznacza, e rodzina jeÿdzi regularnie na pla ê w ka d¹ sobotê. To, e lørdagen jest w formie okreœlonej, znaczy, e chodzi nam o pewien powtarzaj¹cy siê dzieñ tygodnia: w tym przypadku sobotê. Nauczmy siê przy okazji wszystkich dni tygodnia: mandag [man da] poniedzia³ek tirsdag [ti sda] wtorek onsdag [on sda] œroda torsdag [t sda] czwartek fredag [fræ da] pi¹tek lørdag [lö da] sobota søndag [sön da] niedziela W polskim istniej¹ czasowniki typu: jeÿdziæ, jadaæ itd. W duñskim nie ma czasowników, które okreœlaj¹, e coœ siê powtarza regularnie, ale s¹ konstrukcje typu om lørdagen, które maj¹ podobn¹ funkcjê. Stwierdziliœmy, e w duñskim nie ma przypadków, wiêc nie mo na dos³ownie przet³umaczyæ na duñski zdania: Viktor jedzie samochodem. Tutaj rozwi¹zaniem jest konstrukcja z przyimkiem i rzeczownikiem: Viktor kører i bil (dos³. Viktor jedzie w samochodzie). Przet³umacz na duñski zdania: Maja i Mathias jadaj¹ lody w ka d¹ niedzielê. Lisbeth jeÿdzi samochodem Viktora w ka d¹ œrodê. Maja jest u matki Viktora w czwartki i pi¹tki. Tine chodzi na spacer w ka dy poniedzia³ek. Maja og Mathias spiser is om søndagen. Lisbeth kører i Viktors bil om onsdagen. Maja er hos Viktors mor om torsdagen og fredagen. Tine går en tur om mandagen. Pozna³eœ ju i przeæwiczy³eœ tworzenie pytañ ogólnych. Pora na dok³adniejsze omówienie drugiego rodzaju pytañ, a mianowicie takich, które zaczynaj¹ siê od zaimka pytajnego, np.: Hvad hedder hun? Jak ona ma na imiê? Hvor bor du? Gdzie mieszkasz? S¹ to tzw. pytania szczegó³owe, na które udziela siê konkretnej odpowiedzi. Po zaimku pytajnym wystêpuje orzeczenie (czasownik w odpowiedniej formie), a po nim podmiot (rzeczownik lub zaimek). Spróbuj sam stworzyæ pytania szczegó³owe do nastêpuj¹cych zdañ: Tine bor i Mejlgade. Hvor bor Tine? Tines mand hedder Mads. Hvad hedder Tines mand? De spiser is. Hvad spiser de? Hun arbejder på et hospital. Hvor arbejder hun? Podsumujmy wiadomoœci o rzeczownikach zdobyte w tej sekcji: rzeczowniki nie maj¹ przypadków, przyjmuj¹ jednak formê dope³niacza; dope³niacz tworzy siê przez dodanie koñcówki s; przyimek z rzeczownikiem w jêzyku duñskim czêsto odpowiada funkcji przypadka w jêzyku polskim. 17

20 Koñcz¹c tê sekcjê, zajmiemy siê wymow¹ litery r. R przed samog³osk¹ w sylabie wymawia siê g³êboko w gardle [r], po samog³osce wymawia siê jak krótkie polskie o [ ]. Je eli r znajduje siê w s¹siedztwie e w sylabie nieakcentowanej, wymawiamy ten dÿwiêk jak zwyk³e polskie o [ ]. Ten sam dÿwiêk czêsto powstaje, kiedy r jest poprzedzone przez o albo å. S³uchaj¹c p³yty, powtarzaj wyrazy. Staraj siê wy³owiæ wszystkie dÿwiêki: ( r przed samog³osk¹: [r]) fra [frá] fabrik [faêbræg] Marie [máêri ] ( r po samog³osce: [ ]) lørdag særligt gør [lö da] [sæ lid] [gør] ( r razem z e w sylabie nieakcentowanej: [ ]) gø:re [gø: ] hedder [heð ] bogholder [b wh l ] ( r poprzedzone przez o albo å : [ ]) Viktor [vigt ] Århus [ :hu s] C2 Æwiczenie 1 Odpowiedz na pytania na podstawie tekstów zamieszczonych w tej lekcji. W odpowiedziach korzystaj z zaimków osobowych: 1. Hvad hedder Tines direktør? Hvor bor Viktors familie? Taler Tine tysk? Hvor arbejder Tines mand? Hvor kommer Tine fra? Er Tine gift med Viktor?... 18

21 Æwiczenie 2 Uzupe³nij tekst odpowiednimi formami rzeczowników w nawiasie: Mads arbejder på... (fabrik). Han arbejder ikke om... (lørdag) og om... (søndag).... (fabrik) er i Århus. Viktors... (familie) bor i Åbyhøj. Mathias og Maja er ofte hos Viktors... (mor). De kører til stranden om... (lørdag). Æwiczenie 3 Wstaw odpowiednie zaimki osobowe: (Viktor) kører til Århus (Mathias og Maja) spiser is (du og jeg) går entur (du og Lone) taler engelsk. Æwiczenie 4 U³o poprawne zdania z podanych zestawów wyrazów: 1. kat, Putte, hedder, familiens går, han, en, dag, i, tur bor, hvor, mor, Viktors? Tine, is, om, spiser, lørdagen? i, hus, bor, de, i, Åbyhøj, et... Åbyhøj 19

22 Podsumowanie 1 1. Czasowniki Bezokolicznik na ogó³ koñczy siê na e, czasem jednak na inn¹ samog³oskê. Formê czasu teraÿniejszego tworzymy, dodaj¹c r do bezokolicznika, chyba e jest to czasownik nieregularny, np.: bezokolicznik czas teraÿniejszy at tale mówiæ taler mówiê, mówisz, mówi itd. at k re jechaã k rer jadæ, jedziesz, jedzie itd. at bo mieszkaæ bor mieszkam, mieszkasz, mieszka itd. at v re byã er jestem, jesteú, jest itd. (czasownik nieregularny) Czasowniki duñskie nie odmieniaj¹ siê ani przez osoby, ani przez liczby. 2. Rzeczowniki Rzeczowniki maj¹ dwa rodzaje: wspólny i nijaki. Rzeczowniki maj¹ dwie formy: okreœlon¹ i nieokreœlon¹. Forma niekreœlona wprowadza now¹ informacjê. W formie nieokreœlonej rzeczowniki maj¹ rodzajniki en (rodzaj wspólny) lub et (rodzaj nijaki), np.: en mand en kone et barn et hospital Forma okreœlona oznacza informacjê ju omawian¹ albo znan¹. W tej formie rzeczowniki maj¹ koñcówkê (e)n albo (e)t, np.: manden konen barnet hospitalet Rzeczowniki nie maj¹ przypadków, przyjmuj¹ jedynie formê dope³niacza. Dope³niacz tworzy siê przez dodanie koñcówki s, np.: Maries kat kot Marie Viktors kone ona Viktora 3. Tworzenie pytañ a) pytania ogólne tworzy siê przez zmianê szyku zdania, umieszczaj¹c podmiot (rzeczownik lub zaimek) za orzeczeniem (czasownikiem w odpowiedniej formie), np.: Hun bor i Århus. Ona mieszka w Århus. Bor hun i Århus? Czy ona mieszka w Århus? b) pytania szczegó³owe zaczynaj¹ siê od zaimka pytajnego, po którym wystêpuje szyk przestawny, czyli najpierw orzeczenie, a po nim podmiot, np.: Hun bor i Århus. Ona mieszka w Århus. Hvor bor hun? Gdzie ona mieszka? 4. Zdania przecz¹ce Zdania przecz¹ce tworzy siê za pomoc¹ s³ówka ikke, które umieszcza siê po czasowniku, np.: Jeg bor ikke i Århus. (Ja) nie mieszkam w Århus. Je eli chcemy powiedzieæ nie jako odpowiedÿ na pytanie, u ywamy na pocz¹tku zdania wyrazu nej, np.: Taler du engelsk? Mówisz po angielsku? Nej, jeg taler ikke engelsk. Nie, nie mówiê po angielsku. 5. Inne uwagi Duñczycy zwracaj¹ siê do siebie raczej nieformalnie. Ogólnie mówi¹ per ty i po imieniu, czêœciej u ywaj¹ dav albo hej ni goddag. 20

23 LEKCJA 2 czêœæ pierwsza A3 Wys³uchasz teraz dialogów miêdzy Tine, Viktorem i Lone, w których Tine zaprasza Viktora i Lone do kawiarni. Zapoznaj siê najpierw z nowymi s³ówkami: ville [vi(l )] chcieæ vil [ve] chcê, chcesz itd. (czas teraÿniejszy od at ville ) vil du med...? [ve du mæ(ð] idziesz z nami/ze mn¹...? café (en) [kaêfe ] kawiarnia kunne [ku(n )] móc kan [ka(n)] mogê, mo esz itd. (czas teraÿniejszy od at kunne ) gerne [gæ n ] chêtnie det vil jeg gerne [de ve jáj gæ n ] chêtnie (pozytywna reakcja na czyj¹œ propozycjê) mødes [mø:ð s] spotykaæ siê fint [fi nd] fajnie, dobrze i lige måde [i li: må:ð ] nawzajem skulle [sgu(l )] musieæ skal [sga] muszê, musisz itd. (czas teraÿniejszy od at skulle ) arbejde (et) [á:báj d ] praca Oto dialogi: Viktor: Viktor: Viktor: Viktor: Viktor: Lone: Lone: Lone: Lone: Hej Viktor! Hvordan går det? Hej Tine! Det går godt. Hvad med dig? Også godt. Vil du med på café på lørdag? Ja, det vil jeg gerne. Kan Lisbeth også komme? Ja, det kan hun. Hvor mødes vi? På Café Århus. Det er fint. Vi ses på lørdag. Det gør vi. Hav det godt! Tak i lige måde. Hej! Hej! *** Hej Lone! Hvordan har du det? Jeg har det fint. Hvad med dig? Også fint. Vil du med på café på lørdag? Det kan jeg ikke. Jeg skal på arbejde. Det var ikke så godt. Nå, vi ses på mandag! Ja, det gør vi. Hej! Hej! 21

24 Czytaj teraz zdania na g³os, powtarzaj¹c je za lektorem: Hej Viktor! Hvordan går det? Hej Tine! Det går godt. Hvad med dig? Også godt. Vil du med på café på l rdag? Ja, det vil jeg gerne. Kan Lisbeth også komme? Ja, det kan hun. Hvor m des vi? På Café Århus. Det er fint. Vi ses på l rdag. Det gør vi. Hav det godt! Tak i lige måde. Hej! Hej! *** Hej Lone! Hvordan har du det? Jeg har det fint. Hvad med dig? Også fint. Vil du med på café på l rdag? Det kan jeg ikke. Jeg skal på arbejde. Det var ikke så godt. Nå, vi ses på mandag! Ja, det g r vi. Hej! Hej! Czeúã Viktor! Jak leci? Czeúã Tine! Dobrze! Co u ciebie? Teý dobrze. Idziesz z nami do kawiarni w sobotæ? Tak, chêtnie. Czy Lisbeth teý moýe przyjúã? Tak, mo e. Gdzie siæ spotkamy? W Café Århus. (To) fajnie. Zobaczymy siæ w sobotæ. Tak jest. Trzymaj siê! Dziækujæ, nawzajem. Czeœæ! Czeœæ! Czeœæ Lone! Jak siê masz? (Mam siê) dobrze. Co u ciebie? Teý dobrze. Idziesz z nami do kawiarni w sobotæ? Nie mogæ. Muszê (iœæ) do pracy. Szkoda. (To niedobrze.) Zobaczymy siæ w poniedziaùek. Tak, zobaczymy siæ. Czeœæ! Czeœæ! Pewnie zauwa y³eœ, e w naszych tekstach doœæ czêsto pojawia siê s³owo det. Ma ono wiele funkcji w jêzyku duñskim. W zdaniach duñskich z regu³y musi byæ podmiot. Je eli nie ma logicznego podmiotu, który okreœla, kto albo co jest sprawc¹ czynnoœci, to s³owo det stosuje siê w miejsce podmiotu, np.: Det går godt. Dobrze (idzie). Taki podmiot nazwiemy podmiotem przygotowawczym. Det mo e te wskazywaæ na coœ, co wczeœniej by³o omówione, np.: Vil du med på café på l rdag? Idziesz z nami do kawiarni w sobotæ? Det kan jeg ikke. Nie mogê. (dos³. Tego nie mogê.) 22

25 Det wskazuje na fakt, e Lone nie mo e iœæ z Tine do kawiarni. W³aœnie tego nie mo e zrobiæ. Trzeba te zwróciæ uwagê na to, e det w tym miejscu jest dope³nieniem, a jeg jest podmiotem. (W lekcji 3 dowiesz siê wiêcej na temat sk³adni i dlaczego dope³nienie mo e zaj¹æ pierwsze miejsce w zdaniu.) Det nale y te do zaimków osobowych razem z zaimkiem den. Tak jak u ywamy zaimków han albo hun zamiast rzeczowników odnosz¹cych siê do osób, mo emy u ywaæ zaimka den zamiast rzeczownika rodzaju wspólnego, a det zamiast rzeczownika rodzaju nijakiego, np.: Hvad hedder katten? Jak ma na imiê kot? Den hedder Putte. On ma na imiê Putte. Hvad hedder barnet? Det hedder Maja. Jak ma na imiê dziecko? Ono ma na imiê Maja. Spróbuj uzupe³niæ zdania zaimkami den albo det : Vil du med på café? Ja, det vil jeg gerne. Taler katten engelsk? Nej, den taler ikke engelsk. Skal du på arbejde på søndag? Nej, det skal jeg ikke. Kommer du fra København? Ja, det gør jeg. Det mo e byæ te zaimkiem wskazuj¹cym, kiedy pytamy: Hvad er det? Co to jest? Mo emy na przyk³ad odpowiedzieæ: Det er et hus. To jest dom. U ywamy w tym zdaniu formy nieokreœlonej, poniewa wprowadzamy now¹ informacjê. Odpowiedz na pytanie: Hvad er det? Det er et barn. Det er en fabrik. Det er en café. Czasowniki modalne maj¹ trochê wiêcej znaczeñ i funkcji w duñskim ni w polskim. Widaæ to ju w tekœcie. Tu omówimy tylko at ville i at skulle. Temat ten rozwiniemy w dalszej czêœci tej lekcji i w lekcjach nastêpnych. Tine pyta: Vil du med på café?. Tu vil znaczy równoczeœnie chcieæ i iœæ. Po polsku te mo na powiedzieæ: Chcesz z nami do kawiarni?, ale brzmi to zbyt potocznie. Po duñsku takie zdanie jest poprawne. PóŸniej Lone mówi: Jeg skal på arbejde. Skal znaczy równoczeœnie musieæ i iœæ. Przy okazji omawiania czasowników o szczególnej funkcji mo emy wspomnieæ czasownik at gøre. Czasownik at gøre znaczy robiæ w ogólnym znaczeniu. Czêsto u ywamy go tak e, kiedy nie chcemy powtórzyæ czasownika z poprzedniego zdania, np.: Vi ses på l rdag. Zobaczymy siæ w sobotæ. Ja, det gør vi. Tak jest. (dos³. Tak, to zrobimy.) 23

26 Jeg arbejder om s ndagen. Det gør jeg også om mandagen. Pracujæ w kaýdà niedzielæ. Pracujæ (dos³. robiê to) te w ka dy poniedzia³ek. W pierwszej lekcji nauczyliœmy siê, e om søndagen znaczy w ka d¹ niedzielê. W tym tekœcie widzimy inne zestawienie zaimka z rzeczownikiem odnosz¹cym siê do dnia tygodnia: på søndag w niedzielê (w najbli sz¹ niedzielê) Teraz sprawdzimy, czy zapamiêta³eœ s³ownictwo i regu³y gramatyczne omówione w tej sekcji. Uzupe³nij brakuj¹ce miejsca: A: Hej! Hvordan går det? B: Det går godt. Hvad med dig? A: Også godt. Vil du med på café på lørdag? B: Ja, det vil jeg gerne. A: Skal du på arbejde på mandag? B: Ja, det skal jeg. A: Nå, vises på lørdag. B: Ja, det gør vi. Podsumujmy informacje przedstawione w tej sekcji: den i det s¹ zaimkami osobowymi i mog¹ zast¹piæ rzeczowniki; oprócz tego zaimek det mo e byæ podmiotem przygotowawczym i wskazywaæ na informacje wczeœniej omawiane; czasowniki modalne maj¹ wiêcej funkcji w duñskim ni w polskim (rozwiniemy ten temat w nastêpnych lekcjach); czasownika at g re uýywamy, nie chcàc powtarzaã czasownika z poprzedniego zdania; på s ndag okreúla zbliýajàcà siæ niedzielæ. Zakoñczymy tê sekcjê uwag¹ na temat fonetyki. Hv na pocz¹tku wyrazu zawsze wymawia siê [v]. Powtórz przyk³ady na g³os: hvor [v ] hvad [va] B3 Tine i Viktor pij¹ kawê w sto³ówce i rozmawiaj¹ o tym, co bêd¹ robiæ w ci¹gu dnia. Zanim wiêcej siê dowiesz, zapoznaj siê z nowymi s³ówkami: lave [la:w ] robiæ hvornår [v n ] kiedy klokken [kl g n] godzina ti [ti ] dziesiêæ noget [nå: ð] coœ eftermiddag (en) [æfd Êmeda] popo³udnie om eftermiddagen [ m æfd meêda n] po po³udniu gæst (en) [gæsd] goœæ gæster [gæsd ] (liczba mnoga od gæst ) 24 klokken

27 tre [træ ] trzy drikke [dræg ] piæ kaffe (en) [káf ] kawa kage (en) [ka: ] ciasto aften (en) [áfd n] wieczór om aftenen [ m afdn n] wieczorem se [se ] ogl¹daæ, zobaczyæ, widzieæ fjernsyn (et) [fjæ n sy n] telewizor, telewizja hen [hæn ] (znak okreœlaj¹cy kierunek i bliskoœæ oznaczonego miejsca) biograf (en) [bi:o gra f] kino så [så] wtedy, potem bagefter [Êba Êefd ] potem hjem [jæm ] do domu mig [máj] mnie, mi, mn¹ ( jeg w dope³nieniu) lyde [ly:ð ] brzmieæ Oto dialog: en kage et fjernsyn Viktor: Viktor: Viktor: Viktor: Viktor: Viktor: Hvad skal du lave på lørdag? Jeg skal til stranden med Maja. Hvornår? Klokken ti. Skal du noget om eftermiddagen? Ja, vi skal have gæster. Hvornår kommer de? De kommer klokken tre. Hvad skal I lave? Vi skal drikke kaffe og spise kage. Om aftenen skal vi se fjernsyn. Hvad skal du lave? Jeg skal hen til Lone. Og så skal vi i biografen. Bagefter skal vi hjem til mig. Det lyder godt. Powtarzaj teraz zdania za lektorem. Pamiêtaj, e wa na jest wymowa: Hvad skal du lave på l rdag? Co bædziesz robiù w sobotæ? Jeg skal til stranden med Maja. Pojadê z Maj¹ na pla ê. Hvornår? Kiedy? Klokken ti. O dziesi¹tej. Skal du noget om eftermiddagen? Czy bêdziesz coœ robi³ po po³udniu? Ja, vi skal have g ster. Tak, bædziemy mieli goúci. Hvornår kommer de? Kiedy przyjdà? De kommer klokken tre. Przyjd¹ o trzeciej. Hvad skal I lave? Co bêdziecie robili? 25

28 Vi skal drikke kaffe og spise kage. Om aftenen skal vi se fjernsyn. Hvad skal du lave? Jeg skal hen til Lone. Og så skal vi i biografen. Bagefter skal vi hjem til mig. Det lyder godt. Bêdziemy pili kawê i jedli ciasto. Wieczorem bêdziemy ogl¹daæ telewizjê. (A) co ty bêdziesz robi³a? Pojadê do Lone. Pójdziemy do kina. Potem pójdziemy do mnie (do domu). Brzmi dobrze. W tym tekœcie rozmowa toczy³a siê na temat planów na najbli sze dni. Prawie w ka dym przypadku Viktor i Tine u ywali formy czasownika skal, kiedy opisywali, co bêd¹ lub maj¹ zamiar robiæ. Czasownika at skulle u ywamy, opisuj¹c czynnoœci, które ju mamy zaplanowane. Mo e sami je zaplanowaliœmy albo inni kazali nam je wykonaæ, np.: Jeg skal i biografen på fredag. Jeg skal på arbejde på tirsdag. W piàtek pójdæ do kina. (mój w³asny plan i wykonam go) We wtorek muszê iœæ do pracy. (plan mojego szefa i wykonam go) Czasownika at ville u ywamy, kiedy mamy zamiar albo ochotê coœ zrobiæ, np.: Jeg vil i biografen på fredag. W pi¹tek chcê iœæ do kina. To mój w³asny plan, ale nie wiadomo, czy faktycznie pójdê do kina. Czasownik at kunne z kolei okreœla mo liwoœæ, podobnie jak móc w jêzyku polskim, np.: Jeg kan komme klokken tre. Mogê przyjœæ o trzeciej. Mo e te okreœliæ umiejêtnoœæ: Han kan tale engelsk. On mówi po angielsku. (dos³. On umie mówiæ po angielsku.) Uzupe³nij dialogi czasownikami modalnymi kan, vil albo skal : A: Vil du med i biografen på lørdag? B: Det kan jeg ikke. Jeg skal have gæster. A: Jeg vil gerne til stranden i dag. B: Det kan du ikke. Du skal på arbejde. A: Kan du tale tysk? B: Ja, det kan jeg. O godzinê pyta siê w ten sposób: Hvad er klokken? albo: Hvor meget er klokken? OdpowiedŸ brzmi: Klokken er ti. albo: Den er ti. Która jest godzina? Która jest godzina? (dos³. Ile jest godzina?) Jest godzina dziesi¹ta. Jest dziesi¹ta. W ostatniej odpowiedzi zast¹piliœmy klokken zaimkiem den. 26

29 Aby odpowiedzieæ na pytanie o godzinê o ka dej porze dnia, musimi nauczyæ siê wszystkich liczebników od1do12: en, et [e n], [ed] jeden to [to ] dwa tre [træ ] trzy fire [fi: ] cztery fem [fæm ] piêæ seks [sægs] szeœæ syv [syw ] siedem otte [å:d ] osiem ni [ni ] dziewiêæ ti [ti ] dziesiêæ elleve [ælv ] jedenaœcie tolv [t l ] dwanaœcie O godzinie pierwszej mówimy: Klokken er et. Jest godzina pierwsza. Odpowiedz na pytania: Hvad er klokken? Klokken er fire. Hvad er klokken? Den er elleve. Zwróæ uwagê na budowê zdania, w którym podana jest godzina wykonania czynoœci: De kommer klokken tre. Przyjd¹ o trzeciej (godzinie). At lave jest drugim czasownikiem, oprócz znanego Ci ju at gøre, który znaczy robiã ( at g re opisany zosta³ w poprzedniej sekcji). At lave okreœla czynnoœæ wykonywan¹ w danym momencie. Chcemy siê na przyk³ad dowiedzieæ, co Viktor robi w tej chwili: Hvad laver Viktor? Co robi Viktor? Han arbejder. On pracuje. Spróbuj uzupe³niæ dialogi czasownikiem gør albo laver: A: Hvad laver du? B: Jeg ser fjernsyn. A: Drikker du kaffe? B: Ja, det gør jeg. A: Vi ses på søndag. B: Ja, det gør vi. Jeg ser fjernsyn. Jeg drikker kaffe. 27

30 W pewnym momencie w dialogu Tine mówi: Jeg skal hen til Lone. Pojadê do Lone. S³owo hen oznacza, e Lone mieszka niedaleko nie ma ono odpowiednika w jêzyku polskim. Duñczycy lubi¹ w ten sposób akcentowaæ odleg³oœæ. Podobna sytuacja ma miejsce, kiedy Tine mówi: Bagefter skal vi hjem til mig. Potem pójdziemy do mnie. (dos³. do mnie do domu). Podkreœlone s³owa nie maj¹ istotnego znaczenia dla treœci zdania, a mimo to Duñczycy chêtnie ich u ywaj¹, aby zaakcentowaæ kierunek ruchu. Podsumujemy teraz to, czego siê nauczyliœmy w tej sekcji: Znamy ju trzy czasowniki modalne: at skulle okreœla plan, który wykonamy; at ville oznacza, e mamy ochotê coœ robiæ, ale nie wiadomo, czy to zrealizujemy; at kunne okreœla mo liwoœæ i umiejêtnoœæ. At lave oznacza, ýe robimy coú konkretnego. At g re znaczy robiã w znaczeniu ogólnym i moýemy uýywaã tego czasownika, aby nie powtarzaã czasownika z poprzedniego zdania. Duñczycy u ywaj¹ dodatkowych s³ówek w zdaniach, aby zaakcentowaæ odleg³oœæ lub kierunek ruchu. I na koniec sekcji ma³a uwaga fonetyczna. Hj na pocz¹tku wyrazu wymawia siê [j]. Powtórz na g³os za lektorem: hjem [jæm ] C3 Æwiczenie 1 Odpowiedz na pytanie, u ywaj¹c zaimka den : Hvad er klokken?

31 Æwiczenie 2 Uzupe³nij dialogi odpowiednim czasownikiem modalnym: A:... du på arbejde i dag? B: Nej, det... jeg ikke. Jeg arbejder ikke om lørdagen. A:... du med i biografen på lørdag? B: Ja, det... jeg gerne. A:... du tale tysk? B: Nej, det... jeg ikke. Æwiczenie 3 W ostatnim æwiczeniu sprawdzimy, czy opanowa³eœ s³ownictwo. Uzupe³nij brakuj¹ce wyrazy: Tine skal have... i dag. De kommer... tre. De skal... kaffe og... kage. Bagefter skal de... fjernsyn. På lørdag skal Tine og Viktor... stranden. Lone vil gerne..., men hun... ikke. Hun skal på arbejde. 29

32 LEKCJA 2 czêœæ druga Ta sekcja poœwiêcona jest w ca³oœci powtórce i ugruntowaniu wiedzy zdobytej w obu lekcjach. Wykonaj ka de æwiczenie samodzielnie i sprawdÿ poprawnoœæ odpowiedzi z kluczem i p³yt¹. A4 Æwiczenie 1 Odpowiedz na pytanie: Hvad er det? Æwiczenie 2 Uzupe³nij zdania w³aœciwym czasownikiem w czasie teraÿniejszym: 1. Jeg... Viktor. 2. Tine... i Århus. 3. Lone... ikke tysk. 4. Viktor... ikke sekretær. 5. Hvordan... det? 6. Lisbeth... på et hospital. 7. Lisbeth... gift med Viktor. 8. Familien... kaffe og... kage. 9. Mathias og Maja... en tur. 10. Tine... fra København. Æwiczenie 3 Uzupe³nij luki w zdaniach, zastêpuj¹c odpowiednimi zaimkami podane w nawiasie imiona oraz wyra enia: (Viktor) kører til stranden (du og jeg) bor i Danmark. 30

33 3.... (Mathias og Maja) spiser is (Lisbeth) drikker kaffe. 5. Vil... (du og Viktor) med hjem til... (jeg) i dag? Æwiczenie 4 Uzupe³nij zdania prawid³ow¹ form¹ rzeczownika podanego w nawiasie: 1. Mads har... (bil). Han kører i... til stranden. 2. Viktor har... (dreng) og... (pige).... (dreng) hedder Mathias og... (pige) hedder Maja. 3. Lone arbejder ikke om... (lørdag). 4. Om... (aften) ser vi... (fjernsyn). 5. Lones... (sekretær) hedder Tine. 6. Vi ses på... (tirsdag). 7. København er... (hovedstad) i Danmark. Æwiczenie 5 U³o pytania do odpowiedzi: Det går godt, tak Jeg hedder Mads Klokken er syv Nej, jeg kan ikke tale tysk Det er en kage Vi drikker kaffe. Æwiczenie 6 Us³yszysz nagranie, w którym przedstawia siê pewna osoba. Najpierw s³uchaj uwa nie i wpisz brakuj¹ce w tekœcie wyrazy, a potem zgadnij, kto mówi: Jeg... på et.... Jeg er... med Viktor og vi bor i.... Vi har en... og en.... De er ofte... Viktors.... Vi... til stranden om.... Vi går en... og... spiser vi is. Jeg hedder.... Æwiczenie 7 U³o prawid³owe zdania z zestawów s³ów: 1. kommer, tre, Viktor, klokken skal, jeg, hen Lisbeth, til torsdag, I, vil, i, med, på, biografen? ses, vi, på, onsdag i, hvad, lave, skal, du, dag? forkølet, Viktor, meget, er... 31

34 Podsumowanie 2 1. Funkcje wyrazu det i den Wyraz det spe³nia ró ne funkcje: zaimka osobowego, który oprócz rzeczownika rodzaju nijakiego mo e zast¹piæ wczeœniejsz¹ informacjê, np.: Lisbeth har et barn. Det er hos Lisbeth ma dziecko. Ono jest u matki Viktors mor. Viktora. zaimka wskazuj¹cego, np.: Det er en bil. To jest samochód. podmiotu przygotowawczego, np.: Det går godt. Dobrze (idzie). Wyrazu den mo emy u ywaæ zamiast rzeczownika rodzaju wspólnego: Hvad hedder katten? Jak ma na imiê kot? Den hedder Putte. On ma na imiê Putte. 2. Czasowniki modalne Czasowniki modalne nie tylko maj¹ znaczenie modalne, tzn. okreœlaj¹ sposób odbywania siê czynnoœci, czêsto tak e sygnalizuj¹ zmiany miejsca przebywania podmiotu: at skulle okreœla plan, który wykonamy, np.: Jeg skal på arbejde. Muszæ iúã do pracy. at ville oznacza, e mamy ochotê coœ robiæ, ale nie wiadomo, czy to zrealizujemy, np.: Lone vil med i biografen. Lone chce iœæ z nami do kina. at kunne okreœla mo liwoœæ i umiejêtnoœæ, np.: Jeg kan ikke arbejde. Jeg er meget Nie mogæ pracowaã. Jestem bardzo fork let. przeziæbiony. Jeg kan tale engelsk. Mówiê po angielsku. / Umiem mówiæ po angielsku. (Jest wiêcej czasowników modalnych w jêzyku duñskim, ale musisz na nie cierpliwie czekaæ.) 3. Czasowniki at lave i at gøre a) at lave oznacza, e robimy coœ konkretnego, np.: Hvad laver Viktor? Han ser fjernsyn. Co robi Viktor? Ogl¹da telewizjê. b) at g re znaczy robiã ogólnie i moýemy uýyã go, aby nie powtarzaã czasownika z poprzedniego zdania, np.: Drikker Lone kaffe? Ja, det g r hun. Czy Lone pije kawæ? Tak, pije (dos³. to robi). 4. Godzina Duñczycy podaj¹ godzinê, u ywaj¹c liczebników g³ównych, np.: Klokken er fire. Jest czwarta (godzina). 5. Przys³ówki hen i hjem Duñczycy okreœlaj¹ po³o enie/ruch, stosuj¹c dodatkowe s³ówka odnosz¹ce siê do odleg³oœci/kierunku, np.: Vi skal hjem til Tine. Pójdziemy do Tine. (dos³. Pójdziemy do domu do Tine.) Jeg skal hen til Lone. Pojadê do Lone. (S³owo hen oznacza, e Lone mieszka niedaleko.) 32