W którą stronę się zwrócić: historia dwóch cytatów

Transkrypt

1 W którą stronę się zwrócić: historia dwóch cytatów Czy nowe Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego wymaga Mszy odprawianej twarzą do ludu? Czy też księża i wierni mają prawo do Mszy celebrowanej w tradycyjny sposób? 1. WASHINGTON, DC (CNS) Watykańska Kongregacja Kultu Bożego i Sakramentów wydała 28 lipca 2000 r. zmodyfikowane Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego. Jest to pierwsza zmiana w tym dokumencie w ciągu 25 lat, które minęły od jego wydania. Nowa instrukcja opublikowana w języku łacińskim i jednocześnie w języku angielskim w Waszyngtonie wprowadza lianę drobne zmiany do sposobu odprawiania Mszy świętej. Jest w niej jednoaeśnie zawarta jasna decyzja legislacyjna w sprawie wywołującej w ostatnich latach kontrowersje. Instrukcja stanowi, że jest pożądane, tam gdzie to możliwe, aby ksiądz odprawia! Mszę świętą zwrócony twarzą do ludu. 2. Ale co z ołtarzem? W jakim kierunku powinniśmy zwracać się modląc się podczas liturgii eucharystycznej? ( ) Gdy ołtarz był bardzo oddalony od wiernych, było rzeczą słuszną przybliżyć go do ludu. ( ) Ważne było również odróżnienie miejsca przeznaczonego na liturgię słowa od miejsca, w którym sprawowana jest właściwa liturgia eucharystyczna. ( ) Z drugiej jednak strony wspólne skierowanie [kapłana i wiernych przyp. tłum.] ku wschodowi w czasie odmawiania modlitwy eucharystycznej nadal odgrywa rolę kluczową. Nie jest to kwestia drugorzędna, lecz bardzo istotna. (Kardynał Joseph Ratzinger, The Spirit of the Liturgy, Ignatius Press, 2000).

2 CZY MOŻNA pogodzić te dwa cytaty? Jaki jest zamysł Kościoła? Czy zwracanie się ku wschodowi podczas modlitwy eucharystycznej odgrywa rolę kluczową, czy też jasno wyrażona wola prawodawcy określa to jako niepożądane? Przywołany na początku cytat pochodzi z depeszy Catholic News Service, oficjalnej agencji prasowej amerykańskiego episkopatu. Następne zdanie tej depeszy brzmi: Pewne grupy katolików naciskały na przyjęcie przez hierarchię kościelną poglądu, że preferowanym sposobem celebracji Mszy św. powinno być wspólne zwrócenie się kapłana i wiernych ku wschodowi, co oznacza, że ksiądz byłby odwrócony do ludzi plecami. Jest to częściowa prawda. Dzięki katolickiej sieci telewizyjnej EWTN (Eternal Word Television Network) Matki Angeliki wielu katolików uczestniczyło we Mszy św. (a przynajmniej ją oglądało), podczas której zarówno celebrans, jak i lud byli zwróceni do Pana. Taka Msza była też odprawiana np. w kościele św. Agnieszki w St. Paul w Stanie Minnesota, z którym związany jest ks. prałat R. Schuler. Ale nie przypominam sobie, żeby jakieś grupy naciskały na przyjęcie przez hierarchię kościelną poglądu, że należy preferować ten sposób celebracji. Prawdą natomiast jest, iż są grupy, które oczekują publicznego potwierdzenia, że zarówno celebracja zwrócona ku wschodowi [ad orientem), która w zasadzie była powszechna w Kościele Wschodnim i Zachodnim przez przynajmniej ostatnie 1600 lat, jak i obecnie bardziej rozpowszechniona celebracja twarzą do ludu (versus populum), są zgodne z prawem liturgicznym i dopuszczalne. Prawdopodobnie większość katolików sądzi, że do wprowadzenia celebracji twarzą do ludu wezwał Sobór Watykański II. W rzeczywistości dokumenty soborowe zupełnie milczą na ten temat. Zgoda (ale nie nakaz!) na taki sposób celebracji została wprowadzona dopiero w posoborowych aktach prawnych. To właśnie z powodu tego, że tradycyjny tzn. po prostu zgodny ze stałą i niezmienną od niepamiętnych czasów praktyką Kościoła powszechnego sposób celebracji stał się tematem

3 tabu, są rzeczywiście grupy przekonane, że powinno zostać wyraźnie powiedziane, iż jest on tak samo zgodny z prawem jak nowy sposób. Miarą wielkości zamieszania związanego z tą kwestią może być następujący zbieg okoliczności: właśnie wtedy, gdy kard. Ratzinger kończył pisanie wyżej cytowanej pracy (jesień 1999), bp David Foley z Birmingham w stanie Alabama wystosował do księży ze swej diecezji list, w którym napisał: W Stanach Zjednoczonych zaczął rozwijać się ruch, wprawdzie wynikający z dobrych intencji, ale błędny i źle ukierunkowany. Księża są zachęcani do tego, aby z własnej inicjatywy, bez pozwolenia swych biskupów ordynariuszy, zaczęli eksperymentować z Mszą św. odprawiając ją w sposób nazywany ad orientem, to znaczy zwracając się plecami do ludu. Odnosząc się do tego ruchu bp Foley kontynuuje: Jako biskup tej diecezji mam, jako następca Apostołów pozostający w jedności z Ojcem Świętym, absolutny obowiązek ochronić ją przed nowatorstwem czy też profanacją. Listowi towarzyszył dekret zabraniający każdemu księdzu, włączając w to księży gości z innych diecezji, odprawiania Mszy ad orientem, jeżeli ołtarz jest wolno stojący albo Msza św. jest transmitowana przez telewizję. Zostało to postanowione mocą naszej władzy na podstawie Prawa Boskiego i kościelnego, a złamanie tego prawa zostało obłożone najcięższymi sankcjami: Ksiądz naruszający którekolwiek z tych postanowień zostanie suspendowany lub pozbawiony urzędów kościelnych. Na szczęście dekret ten nie odniósł skutku w Rzymie, gdzie Ojcu Świętemu zdarza się celebrować Mszę św. ad orientem w swej prywatnej kaplicy. Stolica Święta nakazała biskupowi Foley owi anulować jego w istocie nieważny akt prawny, gdyż sprzeciwiał się on powszechnemu prawu Kościoła. Anulowanie dekretu nie zostało przez opinię publiczną zauważone, gdyż było zakamuflowane przez bp. Foley a wydaniem w lutym 2000 r. nowego dokumentu, pt. Zasady transmitowania Mszy św. przez telewizję w diecezji Birmingham w Stanie Alabama, który

4 zastąpił poprzedni. W tym dokumencie powszechny zakaz i kara suspensy znikły, chociaż można w nim nadal znaleźć sformułowanie: Wszystkie Msze św. transmitowane przez telewizję będą odprawiane w ten sposób, że kaptan stojąc przy ołtarzu będzie zwrócony twarzą do ludu (versus populum). W świetle przedstawionego stanowiska biskupa można by zadać pytanie, czy odprawianie Mszy św. versus populum jest po prostu pożądane, tam gdzie to możliwe, czy też odprawianie w przeciwnym kierunku byłoby aż nowatorstwem i profanacją. Ale można by też równie dobrze zadać pytanie, czy jakiś biskup ma władzę zakazywania nowatorstwa, które ma już ponad 1600 lat. Na szczęście sama Stolica Święta udzieliła autorytatywnej odpowiedzi na oba pytania. Sądzę jednak, że zanim przedstawię odpowiednie dokumenty, powinienem w kilku słowach powiedzieć o początkach i uwarunkowaniach tego kontrowersyjnego zagadnienia. Krótka prehistoria Zarówno przed Soborem Watykańskim II, jak i po nim liczni prominentni liturgiści wypowiadali się za Mszą św. odprawianą versus populum. Oprócz twierdzenia, że taki sposób ułatwi pełny, świadomy i czynny udział w obrzędach liturgicznych, który, zgodnie z soborową Konstytucją o liturgii świętej, trzeba mieć dokładnie na uwadze przy odnowieniu i pielęgnowaniu świętej liturgii (KL 14), przytaczano dwa historyczne precedensy mające być argumentami za odwróceniem celebransa twarzą do zgromadzonych wiernych. Pierwszym miała być Ostatnia Wieczerza, drugim zaś Bazylika św. Piotra w Rzymie i inne kościoły wyraźnie na niej wzorowane, gdzie z powodu tego, że bazylika jest zwrócona ku zachodowi celebrans będąc zwrócony twarzą ku wschodowi jest jednocześnie zwrócony twarzą do ludu. Kardynał Ratzinger w swej książce The Spirit ofthe Liturgy odnosi się zarówno do kwestii pastoralnych, jak i historycznych. W odniesieniu do tych drugich wypowiada się

5 zupełnie wyraźnie: Jest to oczywiste niezrozumienie symboliki bazyliki rzymskiej i pozycji ołtarza w tej bazylice. Również wizja Ostatniej Wieczerzy jest co najmniej nieodpowiednia. Rozwijając temat Ostatniej Wieczerzy Ratzinger cytuje wybitnego liturgistę, o. Louisa Bouyera: Pomysł, że celebracja twarzą do ludu musiała być pierwotna, a zwłaszcza, że miała ona miejsce podczas Ostatniej Wieczerzy, opiera się jedynie na zupełnie mylnym wyobrażeniu tego, jak mógł wyglądać posiłek niezależnie od tego czy chrześcijański, czy nie w starożytności. W czasach wczesnochrześcijańskich żaden posiłek nie odbywał się w ten sposób, aby najważniejsza osoba była zwrócona twarzą do pozostałych uczestników. Wszyscy siedzieli, czy raczej półleżeli, po zewnętrznej stronie stołu mającego kształt litery C. W czasach starożytności chrześcijańskiej nigdzie nie mogła pojawić się idea konieczności zwrócenia się twarzą do ludu, aby móc przewodniczyć podczas posiłku. Jego wspólnotowy charakter byt podkreślany w sposób dokładnie odwrotny, przez fakt, że wszyscy jego uczestnicy siedzieli po tej samej stronie stołu. Kardynał Ratzinger ponownie cytuje o. Bouyera podnosząc kwestię zwrócenia kapłana twarzą do ludu w Bazylice św. Piotra: Nigdy i nigdzie przedtem (tj. przed wiekiem XVI) nie mamy żadnego śladu na to, że jakiekolwiek znaczenie miało to, czy kapłan odprawiał Mszę św. z ludem przed sobą czy za sobą. Co więcej, w ogóle nie zwracano na to uwagi. Jak wykazał ostatnio profesor Cyril Vogel, jedyną rzeczą podkreślaną czy wzmiankowaną było to, że kapłan powinien odmawiać Modlitwę Eucharystyczną, tak jak inne modlitwy, będąc zwróconym ku wschodowi. Nawet wówczas, gdy orientacja kościoła pozwalała celebransowi modlić się przy ołtarzu będąc zwróconym twarzą ku wiernym, nie wolno nam zapominać, że to nie tylko kapłan zwracał się wówczas ku wschodowi. Wraz z nim zwracali się wszyscy zgromadzeni. Tak więc u św. Piotra, gdy papież albo inny celebrans zwracał się ku wschodowi odmawiając Modlitwę Eucharystyczną, miał przed sobą plecy wiernych, którzy również

6 zwracali się w tym samym kierunku! Okazuje się zatem, że precedensy historyczne, mające być uzasadnieniem wprowadzenia zmian, są rewizjonistyczną spekulacją, współcześnie uznawaną za nieporozumienie lub celowe wprowadzanie w błąd. Kardynał Ratzinger podejmuje również kwestię pastoralną. Twierdzi, że w ciągu wieków we Mszy św. dokonywano wielu zmian. Ale zawsze przy wprowadzaniu zmiany musi być postawione pytanie: Co jest w zgodzie z istotą liturgii, a co od niej odbiega? Kardynał od razu odpowiada na kluczową kwestię zawartą w postawionym przez siebie pytaniu: Pomimo wielkiej różnorodności praktyk liturgicznych, z którą chrześcijaństwo daleko wkroczyło w drugie tysiąclecie, jedna rzecz pozostawała jasna dla wszystkich: modlitwa zwrócona ku wschodowi jest tradycją sięgającą początków. Ponadto takie skierowanie jest najbardziej fundamentalnym wyrazem chrześcijańskiej syntezy kosmosu i historii, znakiem zakorzenienia w jedynych i ostatecznych wydarzeniach historii zbawienia wychodzeniem naprzeciw Panu, który ma ponownie nadejść. Ale nawet jeśli zgodzilibyśmy się, że modlitwa zwrócona ku wschodowi jest uprzywilejowaną formą modlitwy liturgicznej, to czy nie należy brać pod uwagę subiektywnych dyspozycji tych, którzy uczestniczą we Mszy Św.? Czy sprawowanie Mszy św. versus populum zwiększyło czynny udział wiernych? Dane empiryczne nie potwierdzają takiej tezy. Pomiędzy rokiem 1965 a 1995 procent katolików uczestniczących w niedzielnej Mszy św. obniżył się w Stanach Zjednoczonych z 55% do 25%. Nie był to bynajmniej efekt szerszych procesów kulturowych, gdyż w tym samym czasie procentowy udział protestantów w nabożeństwach wzrósł z 40% do 45%. Ale, Drogi Czytelniku, oceń sam: Czy Twój czynny udział we Mszy św. zwiększył się, odkąd jest ona odprawiana versus populum? Czy zostało przez to wzbogacone poczucie świętej bojaźni, czci, pokory wobec Ofiary tak wielkiej, że aż niemożliwej do opisania słowami?

7 Papież [Jan Paweł II] najwyraźniej nie jest entuzjastą nowości. Zwracając się do amerykańskich biskupów z północnego zachodu Stanów Zjednoczonych przybyłych z wizytą ad limina w 1998 r. zwrócił uwagę, że w niektórych przypadkach powstało nieporozumienie dotyczące samej istoty liturgii. Co więc proponuje Papież, abyśmy mogli mieć większą pewność, że obrany przez nas kurs prowadzi do tej przyszłości, którą Bóg przygotował dla swego umiłowanego ludu? Wyzwanie stojące przed nami polega na tym, aby wyjść poza wszystkie pojawiające się nieporozumienia i osiągnąć właściwą równowagę, szczególnie poprzez głębsze wejście w kontemplacyjny wymiar kultu religijnego, zawierający w sobie poczucie świętej bojaźni, czci i adoracji, które są podstawowymi odniesieniami w naszych relacjach z Bogiem. (podkreślenia w oryginale). Jako ludzie jesteśmy wyposażeni w zmysły. Dlatego też tak ważne są dla nas znaki i symbole. Zwrócenie się ku sobie osłabiło poczucie wspólnego zwrócenia się ku Bogu. Akcent został przesunięty z kultu Bożego na celebrację samej wspólnoty. Uwagę bardziej zaczęta przyciągać osoba celebransa niż sprawowana Ofiara. Rzeczywistym efektem zmian kontynuuje swą refleksję kard. Ratzinger było powstanie bezprecedensowej klerykalizacji. Teraz kapłan przewodniczący, jak niektórzy wolą go nazywać staje się rzeczywistym punktem odniesienia dla całej liturgii. Wszystko od niego zależy. Odwrócenie kapłana do wiernych zamieniło wspólnotę w zamknięty krąg. W swej zewnętrznej formie nie otwiera się ona już na to, co jest przed nią i ponad nią, ale zamyka się w sobie samej. Gdy kapłan i lud zwróceni są w tym samym kierunku, to zdaniem kard. Ratzingera, powołującego się na Josepha Jungmanna, jednego z architektów soborowej Konstytucji o liturgii nie zamykają się oni w kręgu, nie wpatrują się na siebie wzajemnie, ale jako pielgrzymujący Lud Boży wyruszają ku Wschodzącemu Słońcu, ku Chrystusowi, który wychodzi nam na spotkanie. Większość z tego, co zostało powiedziane, ma charakter

8 rozważań teoretycznych. Niedługo ukaże się nowy Mszał Rzymski, a Ogólne Wprowadzenie do niego zostało już zaakceptowane przez Ojca Świętego. Co zostało tam powiedziane o kierunku celebracji eucharystycznej? Zamysł Kościoła Cytowana na początku niniejszego tekstu depesza Catholic News Service dotycząca jasnej decyzji legislacyjnej w sprawie budzącej kontrowersje w ostatnich latach kończy się konkluzją: Instrukcja z 1975 r. mówiła tylko, że ołtarz w każdym kościele powinien być wolno stojący, tak aby możliwe było jego obchodzenie i sprawowanie Mszy św. twarzą do ludu. Nowa instrukcja powtarza te stówa, ale po stówach twarzą do ludu dodaje, co jest pożądane tam, gdzie to możliwe. Ta informacja jest ścisła. Właśnie takie uzupełnienie zostało dokonane w 299 paragrafie nowego Ogólnego Wprowadzenia. Ale co ono znaczy? Czy nowe Ogólne Wprowadzenie wyklucza Mszę św. sprawowaną ad orientem? Takie właśnie precyzyjne pytanie zostało skierowane do Kongregacji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów. Na to pytanie została udzielona odpowiedź, która wkrótce zostanie opublikowana w Notitiae (oficjalny dziennik urzędowy Stolicy Świętej, zawierający akty prawne dotyczące liturgii i oficjalne wykładnie tych aktów), ale już w chwili obecnej jest wypowiedzią oficjalną i nie ma powodu, dla którego nie miałaby być upubliczniona (list kard. Jorge Medina Esteveza do dostojnika kościelnego, który skierował pytanie, z dnia 26 września 2000 r.) Oficjalna odpowiedź (tłumaczenie o. Fessio z oryginału włoskiego) brzmi następująco: Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów została zapytana, cy wyrażenie z paragrafu 299 Institutio Generalis Missalis Romani wprowadza normę, zgodnie z którą pozycja kapłana versus apsidem (zwrócona ku apsydzie, patrz niżej) ma być wykluczona.

9 Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów po dojrzałym namyśle i w świetle precedensów liturgicznych odpowiada negatywnie, zgodnie z załączonym uzasadnieniem (podkreślenie w oryginale). Wspomniane uzasadnienie głosi, że słowo expedit (jest pożądane) nie ustanawia obowiązku, lecz zalecenie ( ). Wyrażenie ubi possibile sit (tam, gdzie to możliwe) odnosi się do różnych czynników, takich jak na przykład topografia miejsca, ilość przestrzeni, wartość artystyczna istniejącego ołtarza, wrażliwość ludzi uczestniczących w obrzędach w konkretnym kościele itd. Podkreśla ono, że pozycja zwrócona ku zgromadzeniu wydaje się bardziej stosowna i ułatwiająca komunikację (patrz: artykuł redakcyjny w Notitiae 29, 1993, s ), jednakże bez wykluczania innej możliwości. W cytowanym dokumencie jest przynajmniej jasno wyrażone, że gdy wierni pragną Mszy św. ad orientem ( wrażliwość ludzi ), tak jak setki tysięcy ludzi oglądających codzienną Mszę św. transmitowaną przez EWTN i setki uczestniczących w niej w kaplicy klasztornej a ta logika odnosi się to każdej grupy wiernych taka Msza z pewnością nie jest zabroniona. Dokument dodaje: pozycja fizyczna, szczególnie uwzględniająca komunikację pomiędzy różnymi uczestnikami zgromadzenia liturgicznego, musi być odróżniona od wewnętrznej duchowej orientacji wszystkich. Byłoby ciężkim błędem uważanie, że zasadnicza orientacja działania ofiarnego skierowana jest ku wspólnocie (podkreślenia w oryginale). Długo można by wymieniać sytuacje, w których liturgiści uznają za wskazane wykorzystywanie symboli liturgicznych wyrażających rzeczywistość w sposób jak najbardziej widzialny. Wymieńmy tylko kilka: zbiorniki z żywą wodą tzn. hałaśliwą pompką jako sadzawki chrzcielne, hostie wyglądające i smakujące jak chleb

10 używany podczas Ostatniej Wieczerzy czy też czerwone wino pozostawiające na puryfikaterzu ślady podobne do śladów krwi. Nie chcemy wdawać się w dyskusję, czy w tych i innych sytuacjach wyżej sformułowana zasada została zastosowana z przesadą, ay też nie. Wydaje się jednak oczywiste, że jej umiarkowane zastosowanie w centralnym akcie kultu Kościoła tak, aby pozycja fizyczna w sposób bardziej doskonały symbolizowała duchową orientację nie powinno być przez tych samych liturgistów obłożone anatemą. Również nowe wyrażenie versus apsidem doczekało się wyjaśnienia w dokumencie kongregacji: Mogło się zdarzyć, jeśli pojawiały się problemy z przestrzenią albo jakieś inne, że apsyda symbolicznie reprezentowała wschód. Współcześnie wyrażenie versus orientem często znaczy versus apsidem, a gdy używa się zwrotu versus populum, ma się na myśli nie zwrócenie się ku zachodowi, ale ku obecnej wspólnocie. Dokument kończy się zdaniem, które jest wierzę, że celowo niejako mieczem obosiecznym: Zajmowanie twardego stanowiska i absolutyzowanie go może przerodzić się w odrzucenie niektórych aspektów prawdy, które zasługują na szacunek i akceptację. Należy się spodziewać, że establishment liturgiczny będzie interpretował tę wypowiedź w ten sposób, że każdy, kto uważa sposób sprawowania Mszy św. ad orientem (albo ad apsidem) za lepszy, czy nawet tylko za dopuszczalny, będzie zajmował twarde stanowisko i absolutyzował je. Ale, jak mówi angielskie przysłowie, co jest dobre dla gęsi, jest dobre i dla gąsiora. Kardynał Ratzinger, któryż racji zajmowanego stanowiska wie, jak interpretować rzymskie dokumenty, skomentował: wszelkie absolutyzowanie kierunku versus populum zostało odrzucone. Jasne jest, że nowe Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego

11 nie zawiera ogłoszonej przez Catholic News Service jasnej decyzji legislacyjnej w sprawie budzącej kontrowersje w ostatnich latach, a przynajmniej decyzja ta nie jest tak jasna, jak chciałby autor depeszy. Faktycznie, we Wprowadzeniu jest zawarta decyzja legislacyjna: pozostawia ono bowiem nienaruszoną możliwość odprawiania Mszy św. zarówno versus populum jak i versus apsidem. I nawet jeżeli sam tekst może nie być do końca jasny, mamy teraz oficjalną wykładnię dokonaną przez kompetentną władzę. Ale skoro Msza św. odprawiana ad orientem jest tylko dopuszczalna, czy biskup może jej zabronić, tak jak usiłował to uczynić bp Foley z Birmingham w stanie Alabama? Również w tej sprawie mamy świeżą oficjalną wypowiedź Kongregacji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów. Nowe Ogólne Wprowadzenie było przygotowane przez tę kongregację i zostało przedłożone Ojcu Świętemu do akceptacji, która została udzielona w Wielki Czwartek, 20 kwietnia 2000 r. Kongregacja zajęła się kwestią władzy biskupa w sprawie dopuszczalnych prawnie opcji liturgicznych w oficjalnym liście (Protokół nr 564/00/L) z dnia 10 kwietnia 2000 r. Nie jest możliwe, aby ten list mógł być uchylony przez Ogólne Wprowadzenie. List został podpisany przez osobę odpowiedzialną za przygotowanie Wprowadzenia. Ten ostatni dokument byt z pewnością gotowy jakiś czas przed tym, zanim Ojciec Święty przejrzał go i zaakceptował, dlatego też jest wcześniejszy od interesującego nas listu. List został podpisany przez kard. Jorge Medina Esteveza, Prefekta Kongregacji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów oraz przez arcybiskupa Francesco Pio Tamburrino, Sekretarza Kongregacji. Odnośne jego fragmenty stanowią: Nasza Dykasteria (tj. kongregacja) pragnie oznajmić, że Msza święta może być odprawiana versus populum lub versus apsidem. Obie pozycje są zgodne z prawem liturgicznym i obie mają być uważane za prawidłowe.

12 Należy mieć na uwadze, że w prawodawstwie liturgicznym nie ma wyrażonej preferencji którejkolwiek pozycji. Ponieważ obie pozycje są prawnie dopuszczalne, nie może być stanowione prawo głoszące, że jedna czy druga pozycja jest bardziej zgodna z zamysłem Kościoła. Odnosząc się wprost do wydanych przez bp. Foley a Zasad transmitowania Mszy przez telewizję w diecezji Birmingham w Stanie Alabama: Ogłoszenie takich zasad leży w kompetencji Biskupa Diecezjalnego, jako moderatora świętej Liturgii w Kościele partykularnym powierzonym jego pasterskiej opiece. Działając w ramach swych kompetencji, chociaż nie jest władny wykluczyć bądź nakazać jednej z prawnie dopuszczalnych opcji (podkreślenie o. Fessio), Biskup Diecezjalny jest uprawniony do dawania księżom dalszych wskazówek dotyczących wyboru przez nich różnych opcji Rytu Rzymskiego. Podsumowując: odprawianie Mszy św. w tradycyjny sposób, tj. przez kapłana zwróconego ad orientem co według kard. Ratzingera nie jest czymś drugorzędnym lecz jest ponownym odkryciem czegoś istotnego, w czym liturgia chrześcijańska wyraża swą niezmienną orientację jest przynajmniej prawnie dopuszczalną opcją, jest zgodne z prawem liturgicznym i ma być uważane za prawidłowe. Żaden biskup nie ma władzy wykluczenia bądź nakazania jednej z prawnie dopuszczalnych opcji. Nieuniknioną konsekwencją tego, co zostało powiedziane wyżej, jest uznanie, że bp Foley nie ma racji, krytykując w swym wydanym wraz z nieważnym dekretem liście tych, którzy zachęcają księży, aby z własnej inicjatywy, bez pozwolenia swych biskupów ordynariuszy, zaczęli eksperymentować z Mszą odprawiając ją w sposób nazywany ad orientem, to znaczy zwracając się plecami do ludu. W rzeczywistości każdy ksiądz może z własnej inicjatywy odprawiać Mszę św. w ten sposób. Nie jest to eksperymentowanie lecz raczej wybór prawnie

13 dopuszczalnej opcji, której żaden biskup nie ma prawa wykluczyć. Odprawiając Mszę św. w ten sposób księża nie tyle zwracają się plecami do ludu lecz raczej razem z ludem zwracają się twarzą do Pana, przychodzącego jak Wschodzące Słońce. I żadne pozwolenie biskupa ordynariusza nie jest tu potrzebne. Roma locuta est. Qui potest capere, capiat! O. Joseph Fessio SJ Tłum. TG Tekst ukazał się pierwotnie w: Catholic World Report, Nr 10, listopad Źródło: portal Christianitas, ria-dwoch-cytatow/ [dostęp ] Wskazania Episkopatu Polski po ogłoszeniu nowego wydania Ogólnego Wprowadzenia do Mszału Rzymskiego (przyjęte na 331. Zebraniu Plenarnym Konferencji Episkopatu Polski dnia 9 marca 2005 r.) Od dnia 25 lutego 2004 r. w Polsce obowiązuje nowe wydanie Ogólnego wprowadzenia do Mszału Rzymskiego. Ukazanie się tego

14 dokumentu jest okazją do przypomnienia niektórych zaleceń Kościoła na temat uczestnictwa we Mszy świętej. Papież Jan Paweł II pisze w liście apostolskim Mane nobiscum, Domine: Konkretnym zobowiązaniem na ten Rok Eucharystii, mogłoby być dokładne przestudiowanie przez każda wspólnotę parafialną Ogólnego wprowadzenia do Mszału Rzymskiego. Biskupi przekazują niniejsze Wskazania księżom i wiernym świeckim w trosce o godne i zgodne z przepisami Kościoła sprawowanie Najświętszej Eucharystii. Jest ona dla nas źródłem i szczytem całego życia. Została nam powierzona przez Chrystusa nie jako jeden z wielu darów, lecz jako dar największy (Jan Paweł II, Encyklika Ecclesia de Eucharistia nr 11). Dlatego z wiarą i miłością zbliżamy się do ołtarza Pańskiego. Uczestnictwo w Najświętszej Eucharystii 1. Celebracja Eucharystii jest czynnością Chrystusa i Kościoła, czyli świętego ludu zjednoczonego i zorganizowanego pod zwierzchnictwem biskupa. Należy ona do całego Ciała Kościoła, ujawnia je i na nie oddziałuje; poszczególnych zaś jego członków dotyczy w różny sposób, zależnie od zróżnicowania stanów, funkcji i aktualnego uczestnictwa. W ten sposób lud chrześcijański, «rodzaj wybrany, królewskie kapłaństwo, lud święty, naród nabyty» ujawnia swoją zwartą i hierarchiczną strukturę. Wszyscy więc, czy to wyświęceni szafarze, czy to świeccy wierni, pełniący swój urząd posługi lub swoją funkcję, winni wykonywać tylko to wszystko, co do nich należy (OWMR 91). Przygotowanie do Eucharystii 2. W Wielki Czwartek Jezus posłał Piotra i Jana z poleceniem: Idźcie i przygotujcie nam Paschę, byśmy mogli ją spożyć (Łk 22, 8). Kościół to polecenie Pana zawsze odnosił do siebie. Dziś również wymaga, aby każdą celebrację liturgiczną starannie przygotować przy zgodnym współudziale wszystkich zainteresowanych oraz

15 przy użyciu mszału i innych ksiąg liturgicznych, tak co do strony obrzędowej, jak i spraw duszpasterskich czy muzyki (OWMR 111). Pośród tych działań szczególne znaczenie posiada przygotowanie serc, które jest wspólnym dziełem Ducha Świętego i zgromadzenia, a szczególnie pełniących funkcje wynikające ze święceń (ministri) (KKK 1098) Wszyscy udający się na sprawowanie Eucharystii powinni się do niej przygotować przez post i modlitwę, przez pojednanie z Bogiem i braćmi, a także przez rozważanie słowa Bożego i przygotowanie daru ofiarnego. Trzeba gorliwie wypełniać polecenie Pana:.Jeśli przyniesiesz swój dar przed ołtarz i wspomnisz, że brat twój ma coś przeciw tobie, zostaw tam dar swój przed ołtarzem i najpierw idź i pojednaj się z bratem swoim. Potem przyjdź i dar swój ofiaruj (Mt 5,24). Należy dbać o odpowiedni dobór śpiewów na poszczególne części Mszy świętej. Odpowiednie pieśni znajdują się w zatwierdzonych śpiewnikach liturgicznych. Wśród śpiewów mszalnych do najważniejszych należą pieśni na wejście i Komunię, które zastępują antyfony podane w formularzu. Powinny być tak staranie dobrane, aby nawiązywały do myśli zawartej w antyfonie i zgadzały się z przeżywaną tajemnicą. Wśród cieszących się równym szacunkiem rodzajów śpiewu pierwsze miejsce winien zajmować śpiew gregoriański jako własny śpiew liturgii rzymskiej. Nie są bynajmniej wykluczone inne rodzaje muzyki, zwłaszcza wielogłosowa, byleby odpowiadały duchowi czynności liturgicznej i sprzyjały uczestnictwu wszystkich wiernych (OWMR 41). Warunków tych nie spełniają piosenki religijne, dlatego nie można ich śpiewać w czasie liturgii. 5. Aby celebrowanie Eucharystii było czytelnym znakiem godnie sprawowanym, bardzo ważne jest właściwe urządzenie przestrzeni sakralnej, zwłaszcza

16 prezbiterium. (Jest tak wówczas, gdy podkreślona jest centralna rola ołtarza, przy którym sprawuje się Mszę świętą; stół słowa Bożego, czyli ambona, nie jest pulpitem przenośnym: a miejsce przewodniczenia, uwydatniające funkcję przewodniczącego zgromadzenia, istnieje na stale i jest odpowiednio wyeksponowane). Ołtarz należy umieścić w prezbiterium na stale, w takim miejscu by rzeczywiście stanowił ośrodek, ku któremu spontanicznie zwracać się będzie uwaga całego zgromadzenia wiernych (OWMR 299). Na ołtarzu lub obok niego należy umieścić krzyż z wizerunkiem Chrystusa ukrzyżowanego (zob. OWMR 308). Należy zadbać o właściwe miejsce i wygląd ambony stołu słowa Bożego, która nie może być jedynie zwykłym przenośnym pulpitem (zob. OWMR 309). Podobnie należy dowartościować miejsce przewodniczenia, które powinno być stale i odpowiednio wyeksponowane. W tym względzie należy przestrzegać dokładnie normy podane w V rozdziale OWMR. 6. Należy również zachować w odpowiednim czasie pełne czci milczenie. Jego natura zależy od czasu, w jakim jest przewidziane w poszczególnych obrzędach. W akcie pokuty i po wezwaniu do modlitwy wierni skupiają się w sobie; po czytaniu lub homilii krótko rozważają to, co usłyszeli; po Komunii świętej zaś wychwalają Boga w sercu i modlą się do Niego. Godne pochwały jest zachowanie milczenia w kościele, w zakrystii i w przylegających do niej pomieszczeniach już przed rozpoczęciem celebracji, aby wszyscy pobożnie i godnie przygotowali się do sprawowania świętych czynności (OWMR 45). 7. Sprawowanie Eucharystii powinno się odznaczać godnością i pięknem, gdyż jest ona celebracją paschalnego misterium Chrystusa. Kościół nigdy nie uległ pokusie zbanalizowania tej zażyłości ze swym Oblubieńcem i nie zapominał, iż to On jest także jego Panem, a uczta

17 pozostaje zawsze ucztą ofiarną, naznaczoną krwią przelaną na Golgocie (Jan Paweł II, Ecclesia de Eucharistia, nr 48). Wyrazem miłości do Chrystusa i szacunku dla świętych obrzędów jest także troska o czystość i piękno kościoła, odpowiednie miejsca dla celebransa i usługujących, używanie godnych szat i naczyń liturgicznych, a także stosowny strój uczestników liturgii. Obrzędy wstępne W procesji wejścia można nieść kadzidło, krzyż, świece oraz Ewangeliarz. Niosący Ewangeliarz bezpośrednio poprzedza celebransa i koncelebransów (zob. OWMR 120 i 172). Nie niesie się innych ksiąg ani przedmiotów. Po przyjściu do ołtarza kapłan i usługujący wykonują głęboki ukłon (OWMR 122). Jeśli w prezbiterium znajduje się tabernakulum z Najświętszym Sakramentem, po dojściu do ołtarza przyklękają wszyscy, z wyjątkiem osób niosących znaki przypominające o obecności Pana. Niosący krzyż, świece i Ewangeliarz po dojściu do ołtarza czynią skłon głową i ustawiają lub kładą niesione przedmioty na wyznaczonym miejscu. Podobnie czynią niosący kadzielnicę i łódkę. Po liturgicznym pozdrowieniu kapłan z miejsca przewodniczenia, względnie diakon lub osoba świecka z miejsca wyznaczonego dla komentatora (zob. OWMR 50 i 124) wprowadza wiernych w tematykę i charakter celebracji, która się rozpoczyna. Wprowadzenie to powinno być jasne i bardzo krótkie, aby nie zakłócać rytmu celebracji. 10. Kapłan wzywa do aktu pokuty. Po tym wezwaniu następuje obowiązkowa chwila ciszy. Ordo Missae przewiduje cztery formy aktu pokuty. Należy posługiwać się każdą z nich w sposób opisany w mszale. W 3. formie aktu pokutnego, na wzór propozycji podanych w mszale kapłan może układać

18 inne, podobne i może ich wykonanie powierzyć lektorowi lub kantorowi, zwłaszcza gdy są śpiewane. W niedzielę, zwłaszcza w okresie wielkanocnym, zaleca się aspersję, jako formę aktu pokuty. Nie można zastępować aktu pokuty dowolnymi modlitwami lub śpiewami. Liturgia słowa Liturgię słowa należy sprawować tak, aby sprzyjała medytacji. Dlatego trzeba unikać jakiegokolwiek pośpiechu, który utrudniałby skupienie. Stosowne są w niej także odpowiednie do poziomu zgromadzenia krótkie chwile milczenia, w których wierni pod wpływem Ducha Świętego mogliby przyjąć słowo sercem i przygotować na nie odpowiedź przez modlitwę. Te chwile ciszy można z pożytkiem zachować np. przed samym rozpoczęciem Liturgii słowa, po pierwszym i drugim czytaniu oraz po homilii (OWMR 56). Kapłan przewodniczący lub odpowiedni komentator w krótkich słowach może przed czytaniami wprowadzić wiernych do liturgii słowa (zob. OWMR 31,105 b). Miejscem wykonywania czytań jest ambona. Godność słowa Bożego wymaga, aby czytający posługiwał się zawsze lekcjonarzem mszalnym, a nie kartką z tekstem czytania. Wykonywanie czytań poprzedzających Ewangelię należy do lektorów. Wspólnota powinna przygotowywać do tej funkcji zarówno mężczyzn, jak i kobiety. Z zasady czytania powinni wykonywać dorośli, także we Mszach z udziałem dzieci. Po odczytaniu pierwszego lub drugiego czytania lektor w czasie wypowiadania aklamacji: Oto słowo Boże nie unosi lekcjonarza i nie ukazuje go wiernym. 14. Psalm responsoryjny, który następuje po pierwszym czytaniu, powinien być śpiewany cały lub przynajmniej jego refren. Psałterzysta, czyli kantor psalmu, stojąc na ambonie, wykonuje wersety psalmu, podczas gdy całe zgromadzenie siedzi i słucha oraz uczestniczy w śpiewie

19 refrenu. Psalm może wykonywać mężczyzna lub kobieta. Jest to proklamacja słowa Bożego co czyni jedna osoba więc nie należy tego śpiewu powierzać scholi ani chórowi. Czytań ani psalmu responsoryjnego, w których zawiera się słowo Boże, nie wolno zastępować innymi tekstami, niebiblijnymi (OWMR 57) Aklamacja przed Ewangelią stanowi samodzielny obrzęd, przez który zgromadzenie przyjmuje i pozdrawia Pana mającego doń przemawiać oraz śpiewem wyznaje wiarę (OWMR 62). Nie jest ona głoszeniem słowa Bożego do zgromadzonych wiernych, lecz radosnym śpiewem wspólnoty skierowanym do Chrystusa. Powinna więc wykonywać ją schola lub kantor albo organista, włączając w śpiew całe zgromadzenie. Jeśli nie śpiewa się Alleluja lub wersetu przed Ewangelią, można je opuścić (OWMR 63 c). Jeżeli Mszy świętej przewodniczy biskup, a nie ma diakona, jeden z prezbiterów koncelebransów mający wygłosić Ewangelię prosi biskupa o błogosławieństwo. Podczas koncelebracji, której przewodniczy prezbiter, koncelebrans mający pod nieobecność diakona głosić Ewangelię nie prosi głównego celebransa o błogosławieństwo ani go nie otrzymuje (OWMR 212). Po odśpiewaniu aklamacji przed Ewangelią uczestnicy zwracają się w stronę ambony, okazując szczególną cześć dla Ewangelii Chrystusa (OWMR 133). Czytający Ewangelię czyni znak krzyża na księdze. Gdy kapłan czyni znak krzyża na czole, ustach i piersiach, mówiąc: Słowa Ewangelii według świętego N., wszyscy zgromadzeni czynią podobnie. Wykonują potrójny znak krzyża, a następnie wypowiadają aklamację: Chwała Tobie, Panie (zob. OWMR 134). 18. Proklamujący Ewangelię, po jej odczytaniu, nie unosi Ewangeliarza i nie ukazuje go wiernym w czasie wypowiadania aklamacji: Oto słowo Pańskie. Słowo zostało

20 wygłoszone i żyje teraz w ludzkich sercach Po proklamacji Ewangelii można odśpiewać: Alleluja lub: Chwała Tobie, słowo Boże. Taki śpiew zaleca się w uroczystych celebracjach. Nie śpiewa się wtedy wersetu z Pisma Świętego, lecz samą aklamację. Kiedy diakon posługuje biskupowi, zanosi mu księgę do ucałowania albo sam ją całuje, mówiąc cicho: Niech słowa Ewangelii itd. Podczas bardziej uroczystych celebracji biskup, zależnie od uznania, błogosławi lud księgą Ewangelii (OWMR 175). Po odczytaniu Ewangelii Ewangeliarz można zanieść na stosowne i godne miejsce (zob. OWMR 175, a także 117 i 139 oraz 306). Tam, gdzie zachował się zwyczaj śpiewania pieśni do Ducha Świętego przed czytaniami lub przed homilią, można ją wykonać właśnie w tym miejscu liturgii słowa. Tam, gdzie nie było takiego zwyczaju, nie należy wprowadzać śpiewu pieśni do Ducha Świętego przed homilią. Homilia, będąca częścią liturgii, jest bardzo zalecana: stanowi bowiem pokarm konieczny dla podtrzymania chrześcijańskiego życia (OWMR 65). Homilię winien z zasady głosić kapłan celebrujący. Może on ją zlecić kapłanowi koncelebrującemu lub niekiedy, zależnie od okoliczności, także diakonowi, nigdy zaś osobie świeckiej. W szczególnych przypadkach i ze słusznej przyczyny homilię może wygłosić także biskup lub prezbiter, który uczestniczy w celebracji, choć nie może koncelebrować (OWMR 66). 24. Zachowujemy tradycyjną formę wyznania wiary w niedziele i uroczystości. Jest nią symbol nicejskokonstantynopolitański. Zgodnie z nowym Missale Romanum: W miejsce symbolu nicejskokonstantynopolitańskiego, zwłaszcza w czasie

21 Wielkiego Postu i w okresie wielkanocnym, można użyć symbolu chrzcielnego Kościoła Rzymskiego zwanego Składem Apostolskim (Ordo Missae, nr 19). Zaleca się, by w większe uroczystości wyznanie wiary było śpiewane W czasie wyznania wiary wszyscy głęboko się pochylają na słowa: I za sprawą Ducha Świętego przyjął ciało z Maryi Dziewicy i stał się człowiekiem względnie który się począł z Ducha Świętego, narodził się z Maryi Panny. Klękają zaś na te słowa w uroczystość Zwiastowania i Narodzenia Pańskiego (zob. OWMR 137). Przewodniczący celebracji z miejsca przewodniczenia rozpoczyna i kończy modlitwę powszechną (zob. OWMR 71 i 108). Odczytywanie wezwań tej modlitwy nie należy do kapłana. Wezwania wygłasza diakon, kantor, lektor lub inny wiemy świecki. Może to czynić z ambony lub z innego odpowiedniego miejsca. Wezwania te winny być nieliczne, ułożone w duchu mądrej wolności, zwięzłe i wyrażające błagania całej wspólnoty. Ma ich być przynajmniej cztery, a najwyżej sześć. W modlitwie powszechnej należy uwzględnić następujące intencje: za Kościół, za rządzących i o zbawienie całego świata, za doświadczonych trudnościami i za miejscową wspólnotę (zob. OWMR 70). Przygotowanie darów 27. Po zakończeniu modlitwy powszechnej wszyscy siadają i rozpoczyna się śpiew na przygotowanie darów. Akolita albo inny świecki ministrant umieszcza na ołtarzu korporał, puryfikaterz, kielich, palkę i mszał (OWMR 139). Czynności związanych z przygotowaniem darów oraz umieszczenie na ołtarzu wszystkiego, co potrzeba, nie wolno rozpocząć przed zakończeniem modlitwy powszechnej. Po przygotowaniu ołtarza przynoszone są dary chleba i wina. Zaleca się, aby te owoce ziemi i pracy człowieka, wyrażające ludzki udział w ofierze Chrystusa, były

22 przynoszone w sposób uroczysty, w procesji. Do ołtarza można także przynosić dary na potrzeby ubogich lub kościoła. W czasie całego obrzędu przygotowania darów (łącznie z procesją) wierni siedzą do wezwania Módlcie się i wykonują odpowiednio dobrany śpiew (zob. OWMR 74,139), jeśli używa się kadzidła, wierni wstają na okadzenie kapłana. 28. Chleb i wino stają się poniekąd symbolem wszystkiego, co zgromadzenie eucharystyczne przynosi od siebie w darze Bogu i co ofiaruje w duchu (Jan Paweł II, List o tajemnicy i kulcie Eucharystii, nr 9). W procesji należy przynosić dary wyrażające jednocześnie duchowe ofiary człowieka. Taką funkcję spełniają przede wszystkim dary chleba i wina przeznaczone do konsekracji. Natura znaku domaga się tego, by materia służąca do sprawowania Eucharystii miała wygląd pokarmu. Wynika stąd, że chleb eucharystyczny, jakkolwiek niekwaszony i w formie tradycyjnej, powinien być tak przyrządzony, aby kapłan w czasie Mszy z ludem mógł rzeczywiście przełamać Hostię na kilka części i rozdzielić przynajmniej niektórym wiernym. Nie wyklucza się jednak małych hostii, gdy wymaga tego większa liczba przyjmujących Komunię świętą lub inne racje duszpasterskie (OWMR 321). Chrześcijanie od początku przynoszą na Eucharystię, wraz z chlebem i winem, dary, które mają być rozdane potrzebującym. Ten zwyczaj kolekty, zawsze aktualny, czerpie z przykładu Chrystusa, który stał się ubogi, aby nas ubogacić: «Kogo stać na to, a ma dobrą wolę, ofiarowuje datki, jakie chce i może, po czym całą zbiórkę składa się na ręce przełożonego. Roztacza on opiekę nad sierotami, wdowami, chorymi lub też cierpiącymi niedostatek z innego powodu, a także nad więźniami oraz przebywającymi w gminie, jednym słowem spieszy z pomocą wszystkim potrzebującym» (KKK 1351). Dary materialne składa się w odpowiednim miejscu obok stołu eucharystycznego (zob. OWMR 73).

23 29. W przygotowywaniu darów i przynoszeniu ich w procesji do ołtarza należy zachować następujące zasady: a. Naczynia z chlebem i ampułki z winem i wodą należy przed Mszą świętą przygotować w odpowiednim miejscu kościoła. Wyznaczone osoby przynoszą je w czasie obrzędu przygotowania darów i wręczają kapłanowi. On je przyjmuje i przy ołtarzu przedstawia Bogu w modlitwie. b. Jeśli oprócz chleba i wina niesie się także dary na potrzeby biednych lub kościoła, należy je nieść na początku procesji. Na końcu idą osoby niosące chleb i wino. c. Dary pieniężne powinno się zbierać tylko w czasie przygotowania darów. Nie należy rozpoczynać zbierania wcześniej ani też przedłużać go na czas Modlitwy eucharystycznej, a więc trzeba je zakończyć przed prefacją. W niektórych przypadkach konieczne jest wyznaczenie do tej funkcji więcej osób. Tej składki nie powinien zbierać kapłan przewodniczący celebracji. Modlitwa eucharystyczna 30. Przed prefacją, nigdy zaś w czasie samej prefacji, kapłan w krótkich słowach może wprowadzić wiernych do Modlitwy eucharystycznej. Zaleca się śpiew aklamacji Święty (zob. OWMR, 79 b). 31. Należy zgodnie z przepisami korzystać ze wszystkich Modlitw eucharystycznych, a także aklamacji po przeistoczeniu znajdujących się w Mszale Rzymskim (por. OWMR nr 365). Nie wolno przełamywać Hostii podczas słów konsekracyjnych (Instrukcja Redemptionis Sacramentum nr 55). Imię biskupa należy wymieniać według wskazań zawartych w Mszale przed Pierwszą Modlitwą eucharystyczną oraz w OWMR 149. Nie wolno wymieniać osób, które nie mają święceń biskupich.

24 Obrzędy Komunii świętej Modlitwę 0jcze nasz z rękami rozłożonymi odmawiają tylko kapłani celebrujący i koncelebrujący. Znakiem pokoju jest ukłon w stronę najbliżej stojących uczestników Mszy świętej lub podanie im ręki. Ten gest wykonuje się w milczeniu lub wypowiada słowa: Pokój Pański niech zawsze będzie z tobą albo: Pokój z tobą, na co przyjmujący odpowiada: Amen. Należy jednak zachować jednolitość znaku w danym zgromadzeniu (zob. OWMR 42). Nie wolno używać formuły: Pokój nam wszystkim. Kapłan może przekazać znak pokoju usługującym, zawsze jednak pozostaje w prezbiterium, aby nie zakłócać celebracji. Niech uczyni podobnie, to znaczy pozostanie w prezbiterium, jeśli dla słusznej przyczyny pragnie przekazać znak pokoju niektórym wiernym. Wypada, aby każdy z umiarem przekazywał znak pokoju osobom najbliżej stojącym (zob. OWMR 82 i 154). Po zakończeniu śpiewu: Baranku Boży należy zachować chwilę ciszy na indywidualną modlitwę. Modlitwą odmawianą po cichu kapłan przygotowuje się do owocnego przyjęcia Ciała i Krwi Chrystusa. Wierni czynią to samo, modląc się w milczeniu (OWMR 84). Na słowa: Oto Baranek Boży i następujący po nim akt pokory kapłan ukazuje Hostię, trzymając ją albo nad pateną albo nad kielichem (zob. tamże). 35. Zgodnie z tym, co oznacza Eucharystia, jest rzeczą właściwą, by wierni, jeśli tylko spełniają wymagane warunki, przyjmowali Komunię, gdy uczestniczą we Mszy świętej (KKK 1388, przypis do tego punktu zaznacza: W tym samym dniu wierni mogą przyjąć Najświętszą Eucharystię najwyżej drugi raz tylko wtedy, kiedy po raz wtóry uczestniczą w całej Mszy św. ). Należy budzić w sercach wiernych głód chleba eucharystycznego i pragnienie trwania w zjednoczeniu z Jezusem w codziennym

25 życiu Jest bardzo pożądane, aby wierni podobnie jak kapłan, który jest do tego zobowiązany, przyjmowali Ciało Pańskie z hostii konsekrowanych w czasie danej Mszy świętej, a w przewidzianych przypadkach przystępowali do kielicha. Dzięki temu Komunia święta ukaże się także przez znaki jako uczestnictwo w aktualnie sprawowanej Ofierze (OWMR 85). Do Mszy świętej można używać jednej większej i głębszej pateny, na której konsekruje się hostię dla kapłana i komunikanty dla wiernych. Gdy rozdających Komunię świętą jest więcej i biorą puszki z tabernakulum, powinni w czasie śpiewu: Baranku Boży przynieść naczynia z konsekrowanymi postaciami na ołtarz i stamtąd je wziąć po modlitwie: Panie, nie jestem godzien, by iść rozdawać Komunię świętą. Kiedy kapłan przyjmuje Najświętszy Sakrament, rozpoczyna się śpiew na Komunię Trzeba zadbać o to, aby i śpiewacy mogli dogodnie przystąpić do Komunii świętej (OWMR nr 86). Powinni to uczynić w czasie Mszy świętej, a nie po jej zakończeniu. Zaleca się procesyjne podchodzenie do przyjęcia Komunii świętej (zob. OWMR 44,86 i 160). Ciało Pana jest bowiem pokarmem na drodze do życia wiecznego. Komunię świętą można przyjąć w postawie klęczącej lub stojącej. Postawę stojącą należy zachować zawsze, gdy Komunii świętej udziela się pod obiema postaciami. Wierni przyjmujący Ciało Pańskie w postawie stojącej wykonują wcześniej skłon ciała lub przyklękają na jedno kolano. Zgodnie z OWMR 387 biskup diecezjalny powinien określić przepisy dotyczące udzielania Komunii świętej pod obiema postaciami na terenie jego diecezji. 40. Komunii świętej udziela się przez podanie Hostii wprost do ust. Jeżeli jednak ktoś prosi o Komunię na rękę przez gest wyciągniętych dłoni, należy mu w taki sposób jej

26 udzielić. Przyjmujący winien spożyć Ciało Pańskie wobec szafarza. Wierni przystępujący do Komunii świętej nie mogą sami brać konsekrowanego Chleba ani Kielicha Krwi Pańskiej (zob. OWMR 160). Nie wolno im też podawać na rękę Hostii zanurzonej we Krwi Pańskiej Po Komunii świętej puryfikuje się z boku ołtarza albo przy kredensie patenę, kielich lub puszkę. Obrzędu tego nie należy przedłużać. Jeżeli naczynia zostały oczyszczone przy ołtarzu, ministrant odnosi je na kredens. Można jednak naczynia do puryfikacji, zwłaszcza gdy jest ich wiele, pozostawić odpowiednio nakryte na ołtarzu lub na kredensie na rozłożonym korporale, a po Mszy świętej, gdy lud zostanie odesłany, dokonać oczyszczenia (OWMR 163, por. 183 i 192). Po rozdaniu Komunii św. zależnie od okoliczności kapłan i wierni przez pewien czas modlą się w ciszy. Jeśli okaże się to stosowne, całe zgromadzenie może też wykonać psalm lub inną pieśń pochwalną albo hymn (OWMR 88). Niech jako owoc Roku Eucharystii pozostanie w naszych wspólnotach praktyka śpiewów uwielbienia po Komunii świętej. Obrzędy zakończenia 43. Po modlitwie po Komunii można podać ogłoszenia duszpasterskie. Powinny one być jednak krótkie. Jeśli przed rozesłaniem przemawia osoba świecka czyni to nie z ambony, lecz od mikrofonu z miejsca przeznaczonego dla komentatora. Ambony nie powinno się wykorzystywać do wystąpień (przemówień), które nie są związane z proklamacją słowa Bożego. 44. W obrzędach rozesłania poleca się korzystanie z różnych formuł błogosławieństwa. Poza błogosławieństwem zwykłym przewidziane są na niektóre ważniejsze dni i celebracje błogosławieństwa uroczyste, a także modlitwy nad ludem.

27 45. Rozesłanie po Mszy św. to nakaz, który pobudza każdego chrześcijanina do zaangażowania w szerzenie Ewangelii i ożywianie społeczeństwa duchem chrześcijańskim (Jan Paweł II, Mane nobiscum, Domine, nr 24). Liturgia powinna być tak przygotowana i sprawowana, aby wierni wyszli z niej przeniknięci mocą Chrystusa zmartwychwstałego. Wracając do zakrystii po zakończeniu Mszy świętej, można nieść krzyż i świece. Gesty i postawy uczestników oraz spełniane przez nich funkcje 46. W celebracji liturgii kapłan i wierni świeccy spełniają wiele gestów. Są one złączone z wypowiadanymi modlitwami lub aklamacjami. Zalecony gest spełniają więc te osoby, które odmawiają daną modlitwę. Dlatego wszyscy biją się w piersi podczas aktu pokuty i wszyscy kłaniają się w odpowiednim momencie w czasie odmawiania Wyznania wiary, gdy wymawiają słowa: i za sprawą Ducha Świętego oraz czynią skłon głowy, gdy wymawiają razem imiona Trzech Osób Boskich, imię Jezusa, Najświętszej Maryi Panny oraz Świętego, na którego cześć odprawia się Mszę św. (OWMR 274). Natomiast tylko kapłan spełnia gesty, które są nakazane w czasie modlitwy eucharystycznej (w pierwszej modlitwie się kłania, na zakończenie modlitwy ofiarowania czyni znak krzyża na sobie, bije się w piersi, na słowa Również nam, Twoim grzesznym sługom czynią to także koncelebransi (OWMR 222e, 224) podnosi oczy w górę, we wszystkich modlitwach wyciąga ręce nad chlebem i winem w czasie epiklezy. W pierwszej modlitwie eucharystycznej wszyscy koncelebransi w odpowiednich momentach razem, kłaniają się, biją się w piersi i czynią znak krzyża. We wszystkich modlitwach eucharystycznych razem wyciągają ręce nad chlebem i winem w czasie epiklezy i konsekracji oraz rozkładają ręce, gdy wypowiadają słowa Modlitwy eucharystycznej. Postawy uczestników Eucharystii

28 47. Zachowywanie przez wszystkich uczestników jednolitych postaw ciała jest znakiem jedności członków chrześcijańskiej wspólnoty zgromadzonych na sprawowanie świętej liturgii: wyrażają one bowiem i kształtują duchowe przeżycia uczestniczących (OWMR 42) Wierni stoją: od wejścia kapłana aż do kolekty włącznie; podczas śpiewu przed Ewangelią, w czasie Ewangelii, wyznania wiary i modlitwy powszechnej, od wezwania: Módlcie się, aby, aż do Baranku Boży, z wyjątkiem modlitwy epikletycznej i słów przeistoczenia; w czasie modlitwy po Komunii i zakończenia Mszy świętej. Wierni mogą siedzieć: w czasie czytań i psalmu responsoryjnego; w czasie homilii; w czasie przygotowania darów; w czasie rozdzielania Komunii świętej i milczenia po niej. Wierni klęczą: w czasie modlitwy epikletycznej i przeistoczenia (wierni klękają na epiklezę, a wstają przed aklamacją po przeistoczeniu); na słowa: Oto Baranek Boży; Panie, nie jestem godzien; mogą klęczeć w czasie przyjmowania Komunii świętej, jeżeli taka forma została przyjęta we wspólnocie; mogą klęczeć od śpiewu Święty do doksologii: Przez Chrystusa, z Chrystusem, jeśli taki zwyczaj istnieje we wspólnocie (zob. OWMR 43). Ludzie w starszym wieku, słabi i chorzy, mogą siedzieć w czasie całej Mszy świętej i nie należy ich niepokoić. Podobnie w kaplicach szpitali i zakładów specjalnych trzeba uwzględnić stan zdrowia uczestników. Funkcje liturgiczne spełniane przez wiernych świeckich 52. Zgodnie z OWMR 91 wierni świeccy, po odpowiednim przygotowaniu, powinni spełniać w liturgii wszystkie funkcje, które są dla nich przeznaczone, a więc czytać słowo Boże z wyjątkiem Ewangelii, śpiewać psalm

29 responsoryjny i werset przed Ewangelią, odczytywać wezwania modlitwy powszechnej oraz komentarze, posługiwać przy ołtarzu i przy miejscu przewodniczenia, troszcząc się o mszał, kielich i patenę, kadzidło i krzyż, światło i wodę. Oni także powinni przynosić do ołtarza chleb i wino jako dary ludu Bożego, zbierać składkę, pełnić funkcję kantora lub organisty, ożywiać śpiew zgromadzenia i wykonywać niektóre śpiewy jako schola lub chór. Nadzwyczajni szafarze Komunii świętej mogą zgodnie z prawem pomagać w udzielaniu Komunii świętej i zanosić ją chorym Wszystkie te funkcje mogą spełniać zarówno mężczyźni, jak i kobiety, z wyjątkiem czynności, które są bezpośrednio usługiwaniem kapłanowi przy ołtarzu i przy miejscu przewodniczenia. Funkcje te są zarezerwowane dla męskiej służby liturgicznej (ministrantów). Mogą być powierzone dziewczętom (ministrantkom) tylko wtedy, gdy udzielił na to wyraźnej zgody biskup diecezjalny. On zaś, aby taką zgodę wydać, powinien zasięgnąć opinii Konferencji Episkopatu Polski (zob. Wyjaśnienie Kongregacji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów z 15 marca 1994 r. przypomniane i potwierdzone przez prefekta tejże Kongregacji 27 lipca 2001 r.). W Polsce do posługi nadzwyczajnego szafarza Komunii świętej dopuszczani są dziś tylko mężczyźni. Należy otaczać szczególną opieką duszpasterską zespoły ministrantów i scholi dziecięcych i młodzieżowych. Są to bowiem środowiska sprzyjające rozwojowi wiary, kształtowania charakterów i dojrzewaniu życiowego powołania, także powołań do kapłaństwa i życia zakonnego. Msze święte transmitowane przez radio lub telewizję 55. Msze św. przekazywane za pomocą radia, telewizji i internetu powinny być bardzo starannie przygotowane i