Wielokulturowość na co dzień. dobre praktyki z Zespołu Szkół w Podkowie Leśnej

Transkrypt

1 Wielokulturowość na co dzień dobre praktyki z Zespołu Szkół w Podkowie Leśnej

2 Redakcja merytoryczna: Ewa Pawlic Rafałowska Redakcja: Bogna Różyczka Korekta: Marta Piasecka Grafika i skład: Kamila Tyniec Zdjęcia: Grzegorz Bolek (okładka, str. 1), Kamila Tyniec (str. 7, 9, 13, 15, 17), archiwum Zespołu Szkół w Podkowie Leśnej (str. 11), Paweł Strykowski/ (str. 26), NN/CC BY 2.0 (str. 48) Ilustracje: na podstawie openclipart.org/cc0 1.0 (str ), pozostałe Kamila Tyniec Mapy na podstawie: CIA World Factbook (str. 74), Poznaniak/CC BY 3.0 (str. 80) Praca uczennicy cudzoziemskiej (str. 22): wykorzystano strony z podręcznika Odkrywam siebie i świat. Ja i moja szkoła. Klasa 2, wyd. MAC Edukacja Praca ucznia cudzoziemskiego (str. 46): wykorzystano zdjęcie pochodzące z podręcznika New Friends 2. Podręcznik dla szkoły podstawowej, wyd. Pearson Longman Praca ucznia cudzoziemskiego (str. 57): wykorzystano ilustracje pochodzące z płyty Program komputerowy dla nauczycieli. Eurotest-5. Szkoła podstawowa, wyd. Eurotest Dziękujemy panu Pawłowi Strykowskiemu/ oraz wydawnictwom MAC Edukacja, Pearson Longman i Eurotest za wyrażenie zgody na nieodpłatne wykorzystanie w niniejszej publikacji wyżej wspomnianych materiałów. Wydawca: Polska Akcja Humanitarna ul. Szpitalna 5/ Warszawa KRS: Druk: Drukarnia EFEKT, ISBN Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu na rzecz Uchodźców i budżetu państwa. Wyłączna odpowiedzialność za treść publikacji spoczywa na jej autorach. Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za sposób wykorzystania udostępnionych informacji.

3 Spis treści Słowo wstępu... 4 Część 1 Różnorodność w szkole... 7 Cudzoziemcy w naszej szkole, Katarzyna Kawecka Sikora... 8 Dzień Gruziński w Zespole Szkół w Podkowie Leśnej, Anna Gajewska Moje doświadczenia w pracy z uczniami cudzoziemskimi, Janina Kmita Jukowicz Cudzoziemcy w szkolnym projekcie gimnazjalnym, Ewa Iwanowska Część 2 Zajęcia edukacyjne w klasach międzykulturowych dobre praktyki Szkoła podstawowa I etap edukacyjny (klasy 1 3) Choinka symbolem świąt Bożego Narodzenia scenariusz lekcji z zakresu edukacji polonistycznej w klasie drugiej, Maria Dobrogowska Opisywanie zimowego krajobrazu na podstawie planu scenariusz lekcji z zakresu edukacji polonistycznej w klasie trzeciej, Anna Zając O podróży pewnego zająca scenariusz zajęć czytelniczych w klasie trzeciej, Iwona Grabowska Gralak Historia pewnego rycerza scenariusz zajęć świetlicowych dla klas 1 3, Agnieszka Kośka, Marzena Kuc Szkoła podstawowa II etap edukacyjny (klasy 4 6) O pewnym dzwonniku i magicznym kubku scenariusz lekcji języka polskiego w klasie czwartej, Iwona Grabowska Gralak I was at school yesterday. The Past Simple Tense czas przeszły prosty scenariusz lekcji języka angielskiego w klasie piątej, Anna Kępińska Wodne rośliny jednokomórkowe scenariusz lekcji przyrody w klasie piątej, Iza Jaczewska W szkole scenariusz lekcji języka polskiego jako drugiego, Janina Kmita Jukowicz Gimnazjum III etap edukacyjny (klasy 1 3) Rzecz o rzeczowniku! scenariusz lekcji języka polskiego w klasie pierwszej, Agnieszka Rebzda Polska i jej najważniejsze miasta scenariusz lekcji języka angielskiego w klasie pierwszej, Robert Jarząbek Początki państwa polskiego scenariusz lekcji historii w klasie pierwszej, Sławomir Sowiński Pole powierzchni i objętość graniastosłupów scenariusz lekcji matematyki w klasie pierwszej, Beata Onyszko Skład i budowa atmosfery scenariusz lekcji geografii w klasie pierwszej, Katarzyna Pierczyk Wyznaczanie gęstości ciał stałych scenariusz lekcji fizyki w klasie pierwszej, Małgorzata Dzięcielska Masy i rozmiary atomów scenariusz lekcji chemii w klasie pierwszej, Grzegorz Turek

4 Szanowni Państwo, z prawdziwą przyjemnością oddajemy w Państwa ręce publikację Wielokulturowość na co dzień dobre praktyki z Zespołu Szkół w Podkowie Leśnej. Od 2008 roku Polska Akcja Humanitarna prowadzi szkolenia i warsztaty dotyczące pracy z dziećmi cudzoziemskimi, skierowane do pracowników szkół, w których uczą się mali uchodźcy. Dzielimy się na nich wiedzą i doświadczeniem, które zdobyliśmy w trakcie codziennej pracy z cudzoziemcami. Prawie pięć lat współpracy z nauczycielami, Mazowieckim Kuratorium Oświaty oraz trenerami praktykami pozwoliło zaproponować Państwu kilka wariantów szkoleń. Jednym z efektów tej współpracy jest niniejsza publikacja, w której nauczyciele z Zespołu Szkół w Podkowie Leśnej dzielą się doświadczeniami zdobytymi w czasie wieloletniej pracy z małymi uchodźcami mieszkającymi w ośrodku dla cudzoziemców w Dębaku. Najważniejszą jej część stanowią propozycje scenariuszy lekcji. Nauczyciele pokazują w nich, jak można prowadzić zajęcia z różnych przedmiotów na różnych etapach nauczania, tak aby miały one wartość edukacyjną także dla dzieci słabo znających język polski. Mam nadzieję, że nasza publikacja będzie pomocą i inspiracją w Państwa niezwykle ważnej i odpowiedzialnej pracy. Z wyrazami szacunku oraz życzeniami sukcesów i satysfakcji z pracy w imieniu własnym oraz współpracowników Agnieszka Kunicka Dyrektor Centrum Pomocy Uchodźcom i Repatriantom im. Małgorzaty Jasiczek Gebert Polska Akcja Humanitarna 4 Wielokulturowość na co dzień

5 Ewa Pawlic Rafałowska Akceptujemy Innego, choć jest różny. Właśnie różnorodność, inność jest bogactwem i wartością, jest dobrem. Ryszard Kapuściński W polskich szkołach rośnie liczba uczniów cudzoziemskich. Trudno przecenić pozytywne strony tego zjawiska, takie jak: otwarcie uczniów na inne kultury, dostrzeganie i akceptacja inności oraz praktyczna nauka tolerancji. Jednak edukacja uczniów z różnych kręgów kulturowych to także duże wyzwanie dla szkół i nauczycieli. Główny problem stanowi niewątpliwie bariera językowa. Szkoły, do których uczęszczają dzieci cudzoziemskie, zmagają się z wieloma trudnościami. Obok wspomnianej już bariery językowej należy wymienić m.in. barierę kulturową, nieefektywność nauczania (szczególnie widoczną w przypadku dzieci z rodzin uchodźczych), dużą rotację uczniów cudzoziemskich (tu znów uchodźcy), brak motywacji do nauki. Czynniki te stanowią przyczynę wielu trudnych sytuacji w szkole i klasach. Jak więc działać, żeby to wyzwanie stanowiło źródło satysfakcji i sukcesu zarówno dla ucznia, jak i nauczyciela? Aby zapewnić wszechstronną edukację i rozwój dzieci z różnych kręgów kulturowych, nie wystarczy skupić się tylko na nauce języka. Konieczne jest wspieranie uczniów jednocześnie w kilku obszarach, tj.: zapewnienie warunków do nauki języka polskiego jako drugiego/obcego, stworzenie przyjaznego otoczenia i zapewnienie poczucia bezpieczeństwa (w szkole), podejmowanie działań zmierzających do zintegrowania dziecka cudzoziemskiego ze środowiskiem rówieśniczym i społecznością szkolną, wspieranie rodzin uczniów cudzoziemskich (m.in. przekazanie rzetelnej informacji dotyczącej zasad obowiązujących w szkole, ustalenie zasad komunikowania się, wysłuchanie oczekiwań rodziców, a w razie potrzeby zapewnienie tłumacza), dostosowanie wymagań edukacyjnych (z każdego przedmiotu) do możliwości językowych i intelektualnych ucznia cudzoziemskiego (na podstawie wstępnej diagnozy przeprowadzanej w języku ojczystym ucznia). Należy pamiętać, że uczeń cudzoziemski to uczeń o specjalnych potrzebach edukacyjnych, trzeba dostosować wymagania do jego możliwości językowych i intelektualnych i stworzyć mu warunki do edukacji i rozwoju. Aby to wszystko zrealizować, należy ustalić skuteczne metody pracy oraz sposoby dostosowania materiałów do umiejętności językowych (dot. języka polskiego) ucznia cudzoziemca. W tym celu konieczna jest ścisła współpraca nauczycieli poszczególnych przedmiotów, a także wychowawcy z nauczycielem języka polskiego jako drugiego/ obcego. Niniejsza publikacja jest efektem współpracy Zespołu Szkół w Podkowie Leśnej, do którego od wielu lat uczęszczają dzieci cudzoziemskie (większość z nich mieszka w ośrodku dla cudzoziemców w Dębaku), z Polską Akcją Humanitarną w projekcie Refugee.4 Integracja cudzoziemców w Polsce, mającym na celu m.in. wspieranie szkół i nauczycieli w pracy z uczniami cudzoziemskimi. I to właśnie do nauczycieli tych, którzy już pracują z cudzoziemcami, jak również tych, którzy dopiero będą z nimi pracować skierowana jest ta książka. Zawiera ona przykłady dobrych praktyk w zakresie działań zarówno wychowawczych, jak i dydaktycznych w wielokulturowej szkole. Wstęp 5

6 Część I Różnorodność w szkole zawiera opis działań, których nadrzędnym celem jest integracja całej społeczności szkolnej w wielokulturowym zespole. Część II Zajęcia edukacyjne w klasach międzykulturowych dobre praktyki składa się z trzech podrozdziałów: Szkoła podstawowa I etap edukacyjny (klasy 1 3) Szkoła podstawowa II etap edukacyjny (klasy 4 6) Gimnazjum III etap edukacyjny (klasy 1 3) Umieszczono tu scenariusze zajęć edukacyjnych zrealizowanych w klasach międzykulturowych, przygotowanych z uwzględnieniem indywidualizacji pracy z uczniami cudzoziemskimi. Ich autorami są nauczyciele pracujący w Zespole Szkół w Podkowie Leśnej. Każdy scenariusz, obok wymagań, działań i zadań dla uczniów polskich, zawiera informacje dotyczące pracy z uczniem cudzoziemskim, tj.: wymagania szczegółowe do lekcji (według podstawy programowej kształcenia ogólnego), zadania uwzględniające stopień opanowania języka polskiego przez ucznia, materiały, np. teksty spreparowane (materiał edukacyjny lub tekst literacki przedstawiony w formie dostosowanej do umiejętności językowych ucznia; nadrzędną funkcją takiego tekstu jest komunikatywność), karty pracy (również dostosowane do możliwości językowych cudzoziemca, prace uczniów cudzoziemskich wykonane podczas zajęć lub jako praca domowa (np. karty pracy, ćwiczenia). Dopełnieniem każdego materiału jest komentarz nauczyciela, który zawiera uwagi osób prowadzących zajęcia dotyczące nie tylko przeprowadzonej lekcji w wielu przypadkach nauczyciele dzielą się swoim doświadczeniem z pracy z uczniami cudzoziemskimi znacznie szerzej. Mamy nadzieję, że zamieszczone w publikacji materiały okażą się pomocne w edukacji uczniów cudzoziemskich oraz staną się dla Państwa inspiracją do poszukiwania nowych, twórczych i skutecznych rozwiązań w pracy w wielokulturowej szkole. Ewa Pawlic Rafałowska Absolwentka filologii polskiej na Uniwersytecie Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie oraz studiów podyplomowych Dydaktyka języka polskiego jako obcego w Instytucie Polonistyki Stosowanej na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Doradca metodyczny m.st. Warszawy (Warszawskie Centrum Innowacji Edukacyjno Społecznych i Szkoleń), nauczyciel dyplomowany, egzaminator Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Warszawie. Uczestniczyła w realizacji wielu projektów edukacyjnych, także międzynarodowych. Współorganizatorka międzynarodowych konferencji poświęconych edukacji cudzoziemców. Brała udział w tworzeniu i realizacji polsko brytyjskiego projektu Caerdydd Warsaw Integracja Projekt. Integracja młodych ludzi i ich rodziców poprzez edukację (program Comenius Regio), którego celem było wprowadzenie zmian w edukacji cudzoziemców w warszawskich szkołach, oraz projektu I Ty możesz zdobyć wykształcenie w Warszawie! finansowanego ze środków Europejskiego Funduszu na rzecz Uchodźców. Koordynator zespołu autorów (i współautor) publikacji Ku wielokulturowej szkole w Polsce Pakiet edukacyjny z programem nauczania języka polskiego jako drugiego dla I, II i III etapu edukacyjnego. Koordynator szkoleń Edukacja cudzoziemców skierowanych do nauczycieli warszawskich szkół w ramach systemowych działań m.st. Warszawy mających na celu wspieranie szkół w edukacji cudzoziemców. Redaktor merytoryczny i współautor publikacji Inny w polskiej szkole. Poradnik dla nauczycieli pracujących z uczniami cudzoziemskimi. Autorka wielu publikacji książkowych i materiałów dydaktycznych. 6 Wielokulturowość na co dzień

7 Część 1 Różnorodność w szkole

8 Katarzyna Kawecka Sikora Cudzoziemcy w naszej szkole Pierwsi cudzoziemcy trafili do naszej szkoły, kiedy w pobliskim Dębaku powstał ośrodek dla uchodźców. Dla mieszkających w nim dzieci byliśmy (i jesteśmy) szkołą rejonową. W naszej szkole uczyli się już uczniowie z byłej Jugosławii, Albanii, Armenii i Chin, a także bezpaństwowcy z Kuwejtu. W tej chwili mamy wśród uczniów Gruzinów, Kirgizów, Inguszy i Czeczenów (to najliczniejsza grupa) oraz od 2011 roku uchodźców z Erytrei. Tak jak dla nich szokiem było znalezienie się w zupełnie nowej rzeczywistości, często po bardzo traumatycznych przeżyciach, tak dla nas nauczycieli i uczniów ich obecność była czymś nowym, na co nie wszyscy byliśmy przygotowani. Zaczęliśmy uczyć się siebie nawzajem i przyzwyczajać do nowej sytuacji. Był to dosyć długi i wcale niełatwy proces, który trwa do dziś. Nie mając żadnych wcześniejszych doświadczeń z uczniami cudzoziemskimi ani gotowych rozwiązań, staraliśmy się, każdy najlepiej jak potrafił, stworzyć takie warunki, żeby dzieci cudzoziemskie mogły otrzymać to, do czego mają pełne i zagwarantowane konstytucyjnie prawo możliwość kształcenia się. Pierwsze lata upłynęły nam na oswajaniu się z problemem, działaniach na własną rękę i oczekiwaniu na wprowadzenie zmian systemowych. Nie było łatwo, ale początkowe trudności i doświadczenia spowodowały pewien bardzo korzystny (i nieodwracalny!) proces w naszej świadomości, rozwinęły nasze metody pracy i kompetencje zawodowe. Zaczęliśmy powoli przyzwyczajać się do odmienności i wypracowywać coraz lepsze i skuteczniejsze narzędzia i sposoby pracy z uczniami cudzoziemskimi. Dużą pomocą była dla nas od początku otwarta i pełna zrozumienia postawa dyrekcji, która od lat wspiera wszystkie działania związane z edukacją uczniów cudzoziemskich. Od września 2009 roku działa w naszej szkole Zespół do spraw Uczniów Cudzoziemskich, co zdecydowanie usprawniło pracę z małymi i młodymi obcokrajowcami. Spotkania zespołu odbywają się co najmniej dwa razy w semestrze, a w jego skład wchodzą nauczyciele uczący na wszystkich etapach edukacyjnych (w tym nauczyciele języka polskiego, matematyki, chemii, biologii i języka angielskiego, kierownik świetlicy oraz nauczyciel opiekun uczniów cudzoziemskich, który prowadzi lekcje języka polskiego jako obcego). Głównym zadaniem zespołu jest wspieranie nowo przyjętych uczniów cudzoziemskich podczas adaptacji w naszej szkole oraz wspieranie nauczycieli w procesie dydaktyczno wychowawczym. Temu drugiemu służy opracowany przez zespół program pracy dydaktyczno wychowawczej dla obcokrajowców, który jest co roku modyfikowany. Program ten zawiera przede wszystkim dostosowania wymagań z każdego przedmiotu do możliwości i umiejętności uczniów cudzoziemskich oraz stanowi zbiór zaplanowanych działań na poziomie ogólnoszkolnym i klasowym. Bardzo ważnym zadaniem zespołu jest także utrzymywanie stałego kontaktu z rodzicami dzieci, które mieszkają w ośrodku dla cudzoziemców w Dębaku odwiedzamy ich dwa razy w semestrze. W trakcie spotkań przekazujemy rodzicom informacje dotyczące zachowania i postępów w nauce ich dzieci, zebrane wcześniej na regularnie wypełnianych kartach postępu. Omawiamy również problemy związane z adaptacją i nauką języka polskiego. Dzięki wsparciu władz lokalnych od listopada 2011 roku zatrudniliśmy w charakterze pomocy nauczyciela osobę pochodzenia czeczeńskiego, której zadaniem jest przede wszystkim wspieranie komunikacji między wychowawcami klas, w których uczą się uczniowie czeczeńscy, a rodzicami tych dzieci oraz rozwiązywanie konfliktów i pomoc w odrabianiu lekcji. Niezmiernie ważną osobą w Zespole do spraw Uczniów Cudzoziemskich jest nauczyciel opiekun, który stara się ułatwić obcokrajowcom adaptację w nowym otoczeniu. Na pierwszym miejscu stawia naukę języka polskiego, pomoc w nauce i przybliżanie uczniom realiów życia w polskiej 8 Wielokulturowość na co dzień

9 szkole i nowym środowisku. W razie potrzeby pośredniczy między uczniami a nauczycielami lub rówieśnikami. Służy cudzoziemskim dzieciom i ich rodzicom wsparciem i pomocą oraz co bardzo ważne daje im poczucie bezpieczeństwa, ponieważ zawsze mają się do kogo zwrócić. Co roku w naszej szkole organizujemy również imprezy i uroczystości, podczas których prezentujemy kultury krajów pochodzenia cudzoziemskich uczniów (m.in. kiermasze świąteczne, Święto Szkoły). Jednym z pierwszych działań podjętych przez Zespół do spraw Uczniów Cudzoziemskich było zorganizowanie w listopadzie 2009 roku, we współpracy z Fundacją Ocalenie, Dnia Gruzińskiego, w którego obchodach wzięły udział niemal wszystkie klasy z naszej szkoły. Jedna z inicjatorek tego wydarzenia, Anna Gajewska, opisuje je dokładniej w kolejnym rozdziale. W trakcie Dnia Gruzińskiego i innych podobnych imprez okazję do zaprezentowania swoich kultur mają nie tylko uczniowie cudzoziemscy, ale także ich rodzice pomagają przygotowywać pokazy strojów i tańców ludowych, szykują regionalne smakołyki, dania gruzińskie, czeczeńskie, kirgiskie oraz inguskie. W maju 2011 roku na terenie naszej szkoły odbyły się zajęcia integracyjne współorganizowane przez Stowarzyszenie MONAR, zatytułowane Kultura, religia, zwyczaje Czeczenów i Inguszy. Gościem honorowym spotkania był Mamed Khalidov, reprezentant Polski w MMA (mieszane sztuki walki) pochodzenia czeczeńskiego, który opowiedział naszym uczniom o swoich doświadczeniach związanych z pierwszymi latami pobytu w Polsce (przyjechał do Polski jako 17 latek) oraz o początkach swojej kariery sportowej. Podczas Święta Szkoły w maju 2011 roku zorganizowaliśmy ogólnoszkolną imprezę pt. Uczymy się inności, przeprowadziliśmy wtedy konkurs plastyczny i literacki oraz quiz wiedzy na temat uchodźstwa. Imprezę wsparło Biuro Wysokiego Komisarza NZ ds. Uchodźców (UNHCR). Różnorodność w szkole 9

10 Wszyscy uczniowie i ich rodziny mogli później obejrzeć nagrodzone prace na szkolnej wystawie. Współpracujemy również z Polską Akcją Humanitarną, dzięki której na terenie szkoły odbyły się szkolenia dotyczące pracy dydaktycznej i wychowawczej w międzykulturowych klasach oraz udało się stworzyć fundusz wycieczkowy dla uczniów cudzoziemskich (PAH przekazała szkole pieniądze na ten cel i teraz dzieci uchodźcze mają możliwość brania udziału w klasowych wycieczkach, co przedtem nie dla wszystkich było możliwe). Przez cały czas współpracujemy z różnymi instytucjami i organizacjami pozarządowymi z Podkowy Leśnej, m.in. z Centrum Kultury i Inicjatyw Obywatelskich oraz Towarzystwem Przyjaciół Miasta Podkowa Leśna, dzięki którym nasi uczniowie biorą udział w ciekawych zajęciach integracyjnych, warsztatach artystycznych i konkursach. Ich prace plastyczne były prezentowane na wystawie w Centrum Kultury, a także na stacji kolejki WKD w Podkowie Leśnej. Nasze działania, obok wspomnianych już PAH i UNHCR, wspierają również Fundacja Polskie Forum Migracyjne oraz Międzynarodowa Organizacja do spraw Migracji (IOM). Staramy się uczestniczyć w szkoleniach i warsztatach doskonalących nasze umiejętności i metody pracy w klasach wielokulturowych, nieustannie wspieramy się nawzajem i pomagamy w przecieraniu szlaków w tym niezwykle trudnym procesie, jakim jest integracja i nauczanie dzieci cudzoziemskich w polskiej szkole. Katarzyna Kawecka Sikora Magister pedagogiki (studia w zakresie pedagogiki opiekuńczo wychowawczej, studia podyplomowe w zakresie pedagogiki korekcyjnej), nauczyciel dyplomowany. Od 14 lat pracuje w Zespole Szkół w Podkowie Leśnej. Pierwsze doświadczenia związane z wielokulturowością zdobyła jako koordynator projektu Crossroads na styku kultur (program Comenius) w latach Uczestniczka programów edukacyjnych skierowanych do trenerów i nauczycieli, m.in. Wielokulturowa Europa (British Council, Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej) oraz warsztatów związanych z pracą w międzykulturowej szkole (Polska Akcja Humanitarna). Od 2008 roku pełni w Zespole Szkół funkcję zastępcy dyrektora, a od 2009 roku koordynuje działania związane z obecnością uczniów cudzoziemskich w szkole (przewodnicząca szkolnego Zespołu do spraw Uczniów Cudzoziemskich). W wolnych chwilach uwielbia podróżować i chodzić do kina. 10 Wielokulturowość na co dzień

11 Anna Gajewska Dzień Gruziński w Zespole Szkół w Podkowie Leśnej W naszej szkole od wielu lat uczą się dzieci mieszkające w ośrodku dla cudzoziemców w Dębaku. We wrześniu 2009 roku do szkolnej społeczności dołączyła spora grupa dzieci z Gruzji. Ich obecność zainspirowała nas do zorganizowania 23 listopada Dnia Gruzińskiego. Wybór daty nie był przypadkowy tego dnia przypada dzień św. Jerzego, patrona Gruzji. Dzień Gruziński był podsumowaniem turnieju klas poświęconego ojczyźnie naszych nowych kolegów i koleżanek. Na pomysł zorganizowania turnieju i jego uroczystego zwieńczenia wpadłyśmy razem z drugim szkolnym psychologiem, Ewą Iwanowską. Przygotowania rozpoczęliśmy już w październiku. Naszym zamysłem było dobranie takich zadań, żeby wzięli w nich udział wszyscy uczniowie szkoły. Dzieci, młodzież i nauczyciele odpowiedzieli z ogromnym entuzjazmem i z dużym oddaniem zaangażowali się w organizację obchodów. Uczniowie z Gruzji, pod okiem szkolnego koordynatora od spraw uchodźców, wykonywali prace plastyczne pod hasłem Moja polska szkoła. Żeby zapewnić wszystkim uczestnikom turnieju wiedzy równy start, co tydzień w szkolnej gablocie wywieszałyśmy informacje dotyczące historii i geografii Gruzji oraz gruzińskich obyczajów, legend i baśni, a także rozmaite ciekawostki. Pytania konkursowe dotyczyły wyłącznie tych ogólnodostępnych informacji. Drużyny przygotowujące pokazy artystyczne miały za zadanie nauczyć się od swoich gruzińskich kolegów i koleżanek tańca, wiersza albo piosenki gruzińskiej. Dzięki temu nasi nowi uczniowie stali się nieocenioną pomocą dla swoich rówieśników i mieli możliwość włączenia się we wspólne działania. Zadaniem dzieci z klas 1 3 było wykonanie ilustracji do gruzińskich baśni i legend oraz odtworzenie w pracach plastycznych gruzińskich krajobrazów. Prace miały być zrealizowane zespołowo. Zawody klas 4 6 szkoły podstawowej oraz gimnazjum obejmowały cztery konkurencje: quiz wiedzy o Gruzji, plakat dotyczący Gruzji wykonany dowolną techniką, prezentacja multimedialna, pokaz artystyczny. Klasy miały wyłonić po cztery drużyny biorące udział we wszystkich konkurencjach, przy czym jeden uczeń mógł realizować tylko jedno zadanie konkursowe. Nagrodą dla zwycięskich klas (na poziomie szkoły podstawowej i gimnazjum) były czeki do realizacji do końca roku z przeznaczeniem na wspólnie wybrany klasowy cel. Zmagania klas oceniali jurorzy wyłonieni z grona pedagogicznego, a nagrody wręczono podczas uroczystych obchodów Dnia Gruzińskiego. Najpierw nagrodzone zostały najmłodsze dzieci i uczniowie uchodźcy (po obejrzeniu ich prac postanowiliśmy, że wszyscy dostaną nagrody), a potem zwycięzcy turnieju klas (także w poszczególnych Różnorodność w szkole 11

12 konkurencjach). Zaprezentowane zostały prace plastyczne, prezentacje multimedialne i występy artystyczne. Ponieważ klasy 6a i 5a na poziomie szkoły podstawowej i klasy 3b i 3a w gimnazjum uzyskały zbliżone wyniki za wszystkie cztery zadania konkursowe, o ostatecznej wygranej zadecydował syberyjski pojedynek na cebule. Odbyła się brawurowa dogrywka. Walczyły ze sobą reprezentacje dziewcząt, chłopców, a na koniec także wychowawcy. Reszta gorąco kibicowała. Uroczystości uświetniła, zaproszona przez Dyrekcję Szkoły, pani Lila Zawadzka z Fundacji Ocalenie wspierającej mieszkających w Polsce cudzoziemców. Pani Lila, która pochodzi z polsko gruzińskiej rodziny, niezwykle ciekawie i wzruszająco opowiadała o Gruzji, jej mieszkańcach, historii i tradycjach oraz o polsko gruzińskich związkach tych z przeszłości i obecnych. Pokazała nam elementy tradycyjnych strojów gruzińskich, instrumenty muzyczne i inne pamiątki przywiezione ze swojej ojczyzny. Przed szkolną publicznością wystąpiły też dwie uczennice (Ola z Polski i Tamara z Gruzji), które przy akompaniamencie gitary zaśpiewały po polsku i rosyjsku piękną balladę Gruzińska piosenka gruzińskiego barda i poety Bułata Okudżawy. Na specjalnie ustawionych tablicach chętni mogli poćwiczyć pisanie alfabetu gruzińskiego, co nawet dla nauczycieli okazało się bardzo trudną sztuką. Wszystkie prace plastyczne i plakaty, zarówno uczniów polskich, jak i cudzoziemskich, stały się później ozdobą szkolnych korytarzy. Dzień Gruziński to kontynuacja naszej tradycji przybliżania całej szkolnej społeczności kultur, języków, historii i obyczajów krajów, z których pochodzą uczący się w naszej szkole uchodźcy. Anna Gajewska Absolwentka Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego, pracuje w szkołach w Podkowie Leśnej oraz w Szpitalu Zachodnim w Grodzisku Mazowieckim na oddziale neurologiczo udarowym. Z ogromną satysfakcją mówi, że lubi to, co robi. Z wielokulturowością w szkole zetknęła się po raz pierwszy jako mama dzieci uczęszczających do gimnazjum, w którym uczyły się dzieci z Korei, Tybetu i Ukrainy, a później zawodowo, jako psycholog szkolny w Zespole Szkół w Podkowie Leśnej. Ma troje całkiem już dorosłych dzieci, które są dla niej źródłem ciągłej inspiracji i radości. 12 Wielokulturowość na co dzień

13 Janina Kmita Juczkowicz Moje doświadczenia w pracy z uczniami cudzoziemskimi Z uczniami cudzoziemskimi pracuję od bardzo dawna, od chwili powstania ośrodka dla cudzoziemców w Dębaku. Pierwsi uczniowie uchodźcy pojawili się w naszej szkole już na początku lat dziewięćdziesiątych i od razu zyskali moją wielką sympatię i podziw. Te często bardzo małe dzieci znajdowały się w zupełnie nowym otoczeniu i wiele z nich miało za sobą bardzo ciężkie, dramatyczne przeżycia. Oczekiwały (także ich rodzice), że przyjdą do szkoły i wszystko będzie jak dawniej, jak w ich poprzedniej szkole. Jednak my nie mieliśmy żadnych doświadczeń w uczeniu cudzoziemców. Nie było też jeszcze rozwiązań systemowych wspomagających edukację uczniów obcokrajowców, które funkcjonują obecnie (np. możliwość organizacji zajęć z języka polskiego jako drugiego). Bariera językowa i odmienność kulturowa były dla większości dzieci polskich i cudzoziemskich, a także dla wielu nauczycieli, bardzo frustrujące. Z wielkim szacunkiem i podziwem obserwowałam, jak uczniowie cudzoziemscy próbują poradzić sobie w tej niezwykle trudnej sytuacji. To były tylko dzieci, a musiały być odważne, Różnorodność w szkole 13

14 twarde, przebojowe, odporne na różne rzeczywiste lub wyimaginowane niekiedy problemy, wynikające z nieznajomości języka. Zastanawiałam się często, czy mogłabym tego samego wymagać od moich dzieci i jak one czułyby się i zachowywały w podobnych okolicznościach. Czy dałyby radę? Moi cudzoziemscy uczniowie byli zawsze bardzo dzielni i za to ich niezmiennie podziwiam i kocham. Zawsze u źródła trudności leżał problem komunikacji, dlatego od początku za najważniejszą uważałam naukę języka polskiego. Ponieważ uczyłam języka polskiego i angielskiego, szybko zorientowałam się, że wiele metod nauczania języka obcego doskonale sprawdza się w nauczaniu języka polskiego jako drugiego, jak również podczas lekcji języka polskiego, na których uczniowie cudzoziemscy uczyli się wspólnie z polskimi dziećmi. Z biegiem lat wypracowaliśmy własny program i metody uczenia uczniów cudzoziemskich. Pojawiło się też wiele dobrych podręczników i pomocy naukowych. Nieustannie szkolę się, uczestniczę w warsztatach i spotkaniach z nauczycielami z innych szkół, w których uczą się obcokrajowcy, i z wielką radością obserwuję, jak wszystko idzie ku lepszemu. Wydaje mi się, że pojawienie się tych dzieci w szkole sprawiło, że my sami, nauczyciele, a także polscy uczniowie i ich rodzice, stajemy się mądrzejsi, bardziej wykształceni i po prostu lepsi. Dla nauczyciela największą satysfakcją jest możliwość nauczenia się czegoś od własnych uczniów, kiedy to oni go wzbogacają. Tak stało się w moim przypadku, za co wszystkim moim uczniom ogromnie dziękuję. Życzę im z całego serca, żeby zrealizowali w życiu swoje marzenia, żeby wszystko im się udało. Janina Kmita Juczkowicz Ukończyła Wydział Filologii Polskiej na Uniwersytecie Warszawskim. Od 1983 roku pracuje w Zespole Szkół w Podkowie Leśnej jako nauczycielka języka polskiego i angielskiego. Od 2007 roku pracuje wyłącznie z uczniami cudzoziemskimi, prowadząc zajęcia integracyjno językowe jako nauczycielka opiekunka uczniów cudzoziemskich. 14 Wielokulturowość na co dzień

15 Ewa Iwanowska Cudzoziemcy w szkolnym projekcie gimnazjalnym Co roku w drugim semestrze roku szkolnego gimnazjaliści z drugich klas realizują uczniowskie projekty. Praca nad projektem zaczyna się od utworzenia zespołu projektowego i wyboru tematu. Podczas rady pedagogicznej okazało się, że uczniowie cudzoziemscy nie zgłosili się do żadnej z grup projektowych. Zadaliśmy sobie pytania: Jak to się stało? Dlaczego? Może informacje zostały podane niedostatecznie precyzyjnie i jasno, były niezrozumiałe dla dzieci, które słabo znają język polski? A może problemem było przyłączenie się do grupy? Może to polscy uczniowie nie chcieli pracować z kolegami, którzy nie najlepiej radzą sobie z językiem polskim, przez co nie mogą być dostatecznym wsparciem dla zespołu? Ostatecznie zdecydowaliśmy, że dwaj chłopcy, jeden z Ukrainy, a drugi z Kirgizji, utworzą oddzielną grupę projektową i będą pracować pod moją opieką. Projekty należało zrealizować do końca maja, tak żeby można je było zaprezentować podczas święta szkoły. możemy się zgodzić na to, żeby praca, która z założenia ma być realizowana zespołowo, była przygotowana indywidualnie? Uznaliśmy, że w przypadku Islama tak będzie najlepiej. Prace w innych zespołach były już mocno zaawansowane, a realizowane tematy często bardzo trudne. Islam miał jasno sprecyzowane zainteresowania. Chciał przedstawić swoim kolegom informacje na temat taekwondo. Ustaliliśmy, że poszukamy odpowiedzi na pytanie: Taekwondo sztuka walki czy filozofia życia? Islam już sporo wiedział o taekwondo. Od najmłodszych lat interesował się tym sportem, a jeden z jego starszych braci jest utytułowanym zawodnikiem tej dyscypliny. Zaczęliśmy szukać informacji bardziej szczegółowych niż te powszechnie znane. Postanowiliśmy: dowiedzieć się, jaka jest historia tej dyscypliny, zebrać informacje o jej założycielu i twórcy, zapoznać się z filozofią taekwondo, przeprowadzić wywiad z bratem Islama, który jest zawodnikiem i trenerem taekwondo, odszukać miejsca w okolicach Warszawy, gdzie działają sekcje taekwondo, przedstawić zebrany materiał w formie prezentacji komputerowej. Pracy było dużo, a zadanie trudne, zwłaszcza że prezentację należało opracować w języku polskim. Na pierwszym spotkaniu mieliśmy wybrać temat projektu, ale okazało się, że nasza grupa projektowa się rozpadła Sasza postanowił dołączyć do grupy realizującej temat z historii. Co dalej? Czy Islam wyszukiwał informacje w Internecie, głównie na stronach rosyjskich. Był bardzo zaskoczony, kiedy okazało się, że translator Google nie tłumaczy automatycznie rosyjskiego tekstu na zrozumiałą i sensowną polszczyznę i że trzeba włożyć jeszcze dużo pracy, żeby nadawał się do zaprezentowania innym. Spotykaliśmy się dwa razy w tygodniu, tłumaczyliśmy teksty, wybieraliśmy fotografie, opracowywaliśmy pytania do wywiadu. Bez Różnorodność w szkole 15

16 pomocy osoby, która zna chociaż podstawy języka rosyjskiego, Islamowi byłoby bardzo trudno sprostać stawianym mu wymaganiom. Ale język to nie wszystko autentyczne zainteresowanie Islama tematem projektu, było źródłem jego ogromnego zaangażowania i wytrwałości. Koledzy, którzy widzieli go przy pracy, zaczęli się interesować tym, co robi. Pytali, co to za dyscyplina, chętnie oglądali wybrane filmy i zdjęcia. Pomagali Islamowi pokonywać trudności techniczne związane z obsługą komputera zaangażowanie okazało się zaraźliwe. Po dwóch tygodniach do Islama z powrotem dołączył Sasza, który nie znalazł miejsca w grupie, z którą próbował pracować. Od tego momentu praca nad projektem znacznie przyspieszyła. Obaj chłopcy dobrze znali język rosyjski, a Sasza, który znacznie dłużej jest w Polsce, okazał się świetnym tłumaczem. Prezentację przygotowali na czas i przedstawili kolegom z klasy. Wszyscy z uznaniem patrzyli na pracę Islama i Saszy. Zdawali sobie sprawę, że przygotowanie takiego materiału w języku polskim było dla nich ogromnym wyzwaniem, a zaprezentowanie go przed klasą wymagało sporej odwagi. Praca nad projektem przyniosła wiele korzyści obu chłopcom. Zapoznali się z interesującą filozofią, która kładzie nacisk na wytrwałość, samodoskonalenie, cierpliwość i szacunek dla świata. Znacznie wzrosły ich kompetencje językowe i informatyczne. Obaj byli dumni z efektu swojej pracy. Kilka miesięcy później, już w nowym roku szkolnym, Islam zapisał się do najbliżej działającej sekcji taekwondo i zaczął trenować. Ewa Iwanowska Absolwentka Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego, pracuje jako psycholog w Zespole Szkół w Podkowie Leśnej oraz w Szpitalu Zachodnim w Grodzisku Mazowieckim na oddziale neurologiczo udarowym. Od trzech lat pracuje z małymi uchodźcami, od których uczy się ich świata i którym stara się pokazywać i wyjaśniać naszą rzeczywistość. To niewątpliwie duże wyzwanie, ale też bardzo ciekawe doświadczenie mówi. Prywatnie mama dwóch córek, uczennic podkowiańskiego gimnazjum, co pozwala jej patrzeć na problem wielokulturowości z różnych perspektyw. 16 Wielokulturowość na co dzień

17 Część 2 Zajęcia edukacyjne w klasach międzykulturowych dobre praktyki

18 Szkoła podstawowa I etap edukacyjny (klasy 1 3) 18 Wielokulturowość na co dzień

19 Maria Dobrogowska Choinka symbolem świąt Bożego Narodzenia Scenariusz lekcji z zakresu edukacji polonistycznej w klasie drugiej Cele kształcenia: zapoznanie z jedną z tradycji bożonarodzeniowych choinką, kształtowanie postawy poszanowania tradycji i kultury własnego narodu oraz poszanowania dla innych kultur i tradycji. Wymagania szczegółowe: Uczeń polski: wypowiada się całymi zdaniami na temat podanego tekstu, odpowiada na pytania dotyczące wiersza, cicho czyta ze zrozumieniem tekst, wyszukuje w tekście wyrazy określające ozdoby choinkowe, układa i pisze zdania z wyrazami określającymi kierunki w przestrzeni i na kartce papieru (nad, pod, za, obok itp.), poznaje tradycje innych krajów związane z choinką. Uczeń cudzoziemski: czyta tekst spreparowany, poznaje wyrazy określające kierunki w przestrzeni i na kartce papieru, pisze poznane wyrazy, nazywa ozdoby choinkowe, nazywa polskie tradycje związane ze świętami Bożego Narodzenia. Metody pracy: swobodne wypowiedzi uczniów, praca z tekstem. Formy pracy: praca indywidualna, praca w parach. Środki dydaktyczne: podręcznik Odkrywam siebie i świat. Ja i moja szkoła. Klasa 2, wyd. MAC Edukacja, cz. 4, str i str. 87 oraz tekst spreparowany na podstawie tekstu z podręcznika, wiersz Choinka z książki Dorota Gellner dzieciom, (wyd. Sara), płyta CD z piosenką Kolęda świetlista załączona do podręcznika Moje 6 lat. Scenariusze zajęć muzyczno ruchowych, wyd. MAC Edukacja, żywa choinka w klasie lub tablica demonstracyjna przedstawiająca choinkę. Czas: 45 minut Szkoła podstawowa I etap edukacyjny (klasy 1 3) 19

20 Przebieg lekcji Zajęcia w kręgu 1. Prezentacja żywej choinki lub tablicy demonstracyjnej przedstawiającej choinkę. Rozmowa o choince (symbol świąt Bożego Narodzenia), nauczyciel zadaje pytania: Co symbolizuje choinka? Kiedy w waszych domach ubiera się choinkę? Kto ją ubiera? Jakie są ozdoby choinkowe? W jakiej kolejności zawieszamy ozdoby, żeby było to bezpieczne? Odpowiedzi na pytania swobodne wypowiedzi dzieci. Pytania do uczniów cudzoziemskich: Czy w waszych krajach ubiera się choinkę? Jeżeli tak, pytamy o ozdoby choinkowe charakterystyczne dla krajów pochodzenia dzieci. 2. Nauczyciel prosi dzieci cudzoziemskie, żeby narysowały na tablicy popularne w ich krajach ozdoby choinkowe i nazwały je w swoim języku. Następnie zapisuje nazwy fonetycznie na tablicy i nazywa ozdoby w języku polskim. Wszystkie dzieci powtarzają nazwy polskie i obce. 3. Nauczyciel czyta wiersz Doroty Gellner Choinka, wyjaśnia trudne i nieznane słowa, zadaje pytania: O czym jest wiersz? Kto siedzi przy choince? Jaka atmosfera panuje przy choince? Kto wyszedł z mroku? Co anioł wyjął spod choinki? Co śpiewa się, siedząc wokół choinki? Czy wiersz wam się podobał? U kogo w domu śpiewa się kolędy? Dzieci odpowiadają na pytania dotyczące wiersza. 4. Wspólne słuchanie piosenki Kolęda świetlista. 5. Zabawa ruchowa: dzieci chodzą swobodnie po sali, na sygnał nauczyciela małe choinki, dobierają się w pary, kucają naprzeciwko siebie, podają sobie wzniesione nad głowami ręce, tworząc w ten sposób czubek choinki. Na sygnał choinki rosną, powoli, jednocześnie unoszą się i stają na palcach. Zabawę powtarzamy 2 3 razy. Praca indywidualna przy stolikach 1. Samodzielne ciche czytanie tekstu przez uczniów (podręcznik Odkrywam siebie i świat, str. 60, fragment rozdziału Dobra nowinka w szkole choinka z książki Marii Kownackiej Plastusiowy pamiętnik). Dzieci wyszukują w tekście nazwy ozdób choinkowych i podkreślają je ołówkiem. Następnie wycinają właściwe ozdoby ze str. 87 podręcznika. Sprawdzamy, czy uczniowie wycięli prawidłowe ozdoby. Jeżeli tak, dzieci według swojego pomysłu przyklejają je wokół wiszącego na gałązce Plastusia. 20 Wielokulturowość na co dzień

21 Uczniowie cudzoziemcy czytają tekst spreparowany (materiał pomocniczy nr 1) jeżeli trzeba, z pomocą nauczyciela. Wyszukują i wycinają ze str. 87 podręcznika ozdoby, które zostały wymienione w tekście spreparowanym i przyklejają je na str. 60 podręcznika. 2. Uczniowie polscy czytają polecenie nr 2 ze str. 61 podręcznika (zob. praca uczennicy cudzoziemskiej), następnie samodzielnie układają i zapisują opis rozmieszczenia ozdób choinkowych. Uczniowie cudzoziemcy przepisują wymienione na str. 61 przyimki, po czym łączą je z ozdobami, które przykleili wcześniej na str Na zakończenie chętni uczniowie polscy (3 4 osoby) odczytują ułożone i zapisane przez siebie zdania. 4. Krótkie powtórzenie poznanych wiadomości o tradycji ubierania choinki wypowiedzi dzieci dotyczące tego, co zapamiętały z lekcji. Materiał pomocniczy nr 1 Tekst spreparowany dla uczniów cudzoziemskich na podstawie tekstu z podręcznika Odkrywam siebie i świat, str. 60, fragment rozdziału Dobra nowinka w szkole choinka z książki Marii Kownackiej Plastusiowy pamiętnik. Na gałązce wisi lalka Plastuś. Nad nim świecą się lampki czerwona i żółta. Po prawej stronie Plastusia jest niebieska bombka. Po lewej stronie Plastusia jest samolot. Pod Plastusiem wiszą 2 lalki z wełny. Obok bombki jest ptak. Za bombką wisi konik. Szkoła podstawowa I etap edukacyjny (klasy 1 3) 21

22 Informacja o uczniach cudzoziemskich: Katrina z Erytrei przyjechała do Polski pół roku temu. Wiele już rozumie po polsku, ale niechętnie mówi w naszym języku. Zna alfabet, odwzorowuje teksty z tablicy, stara się czytać zgłoskami proste zdania. Chętnie porozumiewa się z nauczycielem w języku angielskim. Lika z Gruzji jest w Polsce od siedmiu miesięcy. Odwzorowuje tekst z tablicy, czyta proste zdania. Praca uczennicy cudzoziemskiej Komentarz nauczyciela: Dzieci cudzoziemskie mają możliwość powiedzenia podczas zajęć kilku słów związanych z tematem lekcji w swoim ojczystym języku, dzięki czemu czują się równie ważne jak pozostali uczniowie oraz chętniej i łatwiej zapamiętują polskie słowa. Czują, że chcemy się z nimi komunikować i interesujemy się ich kulturą. Polscy z kolei uczą się tolerancji i budzi się w nich zainteresowanie kulturą cudzoziemskich kolegów, co owocuje tym, że później chętniej zapraszają ich do wspólnych zabaw. Uczą się również, że warto poznawać języki obce, żeby móc się porozumieć z innymi. Maria Dobrogowska Nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej. Od 2004 roku pracuje w Szkole Podstawowej w Zespole Szkół w Podkowie Leśnej. Wcześniej uczyła w Amerykańskiej Szkole Niepublicznej w Warszawie, także dzieci cudzoziemskie. 22 Wielokulturowość na co dzień

23 Anna Zając Opisywanie zimowego krajobrazu na podstawie planu Scenariusz lekcji z zakresu edukacji polonistycznej w klasie trzeciej Cele kształcenia: analizowanie i interpretowanie tekstów, tworzenie i zapisywanie wypowiedzi, podejmowanie działalności twórczej poprzez realizację własnych projektów. Wymagania szczegółowe: Uczeń polski: uważnie słucha czytanego wiersza, aktywnie uczestniczy w układaniu planu i gromadzeniu słownictwa, pisze opis ilustracji według podanego planu, pisze poprawnie i estetycznie, wykonuje pracę plastyczną z papieru. Uczeń cudzoziemski: słucha czytanego wiersza, czyta ze zrozumieniem prosty tekst o zimie, starannie i bezbłędnie przepisuje tekst, wykonuje pracę plastyczną z papieru. Metody pracy: praca z tekstem, rozmowa, pokaz, zajęcia praktyczne. Formy pracy: praca indywidualna, praca w grupie. Środki dydaktyczne: fragment wiersza Stefanii Szuchowej Śnieżny poranek ze zbioru wierszy Stefanii Szuchowej i Hanny Zdzitowieckiej Od wiosny do wiosny, wyd. Nasza Księgarnia oraz tekst spreparowany na jego podstawie, zdjęcia przedstawiające różne pory roku, karty pracy dla uczniów cudzoziemskich, karty z rozsypanką zdaniową, karty z wyrazami zima, śnieg, biało, lód, zimno do przyczepienia na tablicy, biała kartka papieru, kawałek lodu. Czas: 90 minut Szkoła podstawowa I etap edukacyjny (klasy 1 3) 23

24 Przebieg lekcji 1. Czytanie przez uczniów fragmentu wiersza Stefanii Szuchowej Śnieżny poranek, uczniowie cudzoziemscy czytają tekst spreparowany (materiał pomocniczy nr 1). 2. Analiza przeczytanego tekstu. Nauczyciel pyta: Jaka pora roku jest przedstawiona w wierszu? Nauczyciel przypina na tablicy wyraz zima. Nauczyciel pyta: Po czym poznaliście, że to zima? Czym charakteryzuje się zima? Uczniowie wymieniają spostrzeżenia, nauczyciel przypina na tablicy karty z wyrazami śnieg, biało, lód, zimno. Ponieważ uczniowie z Erytrei pierwszy raz zetkną się z zimą, by lepiej zrozumieli używane wyrazy, nauczyciel demonstruje odpowiednio zdjęcie przedstawiające śnieżną zimę (śnieg), białą kartkę (biało), kawałek lodu (lód, zimno). 3. Wybieranie zdjęć przedstawiających zimę. Na stole leżą zdjęcia przedstawiające różne pory roku. Nauczyciel prosi: Wybierzcie zdjęcia przedstawiające zimę. 4. Ćwiczenie śródlekcyjne. 5. Wspólne oglądanie zdjęcia przedstawiającego zimę i zbiorowe układanie planu jego opisu. Zapisanie planu na tablicy. Przykład: Co przedstawia zdjęcie? Co jest na pierwszym planie? Co widać w oddali? Jakie kolory przeważają na zdjęciu? Jakie wrażenie robi na tobie to zdjęcie? 6. Ćwiczenie śródlekcyjne. 7. Samodzielne układanie opisu zdjęcia przez uczniów. W tym samym czasie nauczyciel pracuje indywidualnie z uczniami cudzoziemskimi: uczniowie otrzymują karty pracy (materiał pomocniczy nr 3), oglądanie ilustracji z karty pracy i układanie tekstu z rozsypanki zdaniowej (materiał pomocniczy nr 2). Po odczytaniu każde zdanie zostaje wklejone pod ilustracją. Nauczyciel pyta: Co to jest? Uczeń: To zima. Nauczyciel pyta: Jak jest zimą? Uczeń: Jest zimno. Nauczyciel pyta: Co pada zimą? Uczeń: Pada śnieg. 24 Wielokulturowość na co dzień

25 Nauka czytania tekstu. Staranne przepisywanie tekstu na karcie pracy. 8. Czytanie opisów zdjęcia przez chętnych uczniów. Czytanie tekstu przez uczniów cudzoziemskich. 9. Zebranie zeszytów i kart pracy kontrola prac przez nauczyciela. 10. Ćwiczenie śródlekcyjne. 11. Podział uczniów na grupy, tworzenie kolaży pt. Zima. Uczniowie cudzoziemscy pracują w grupach z dziećmi polskimi. 12. Wywieszenie prac na wystawie klasowej. Materiał pomocniczy nr 1 Tekst spreparowany dla uczniów cudzoziemskich (na podstawie wiersza Stefanii Szuchowej Śnieżny poranek). Padał śnieg. Jest biało. Nic nie widać. Materiał pomocniczy nr 2 Rozsypanka zdaniowa To zima. Jest zimno. Pada śnieg. Szkoła podstawowa I etap edukacyjny (klasy 1 3) 25

26 Materiał pomocniczy nr 3 Karta pracy dla uczniów cudzoziemskich. Imię: 1. Przeczytaj. 2. Przepisz. 26 Wielokulturowość na co dzień

27 Informacja o uczniach cudzoziemskich: W klasie jest dwoje uczniów z Erytrei. W Polsce są od pół roku. Dzieci słabo znają język polski, rozumieją proste polecenia. Praca uczennicy cudzoziemskiej Komentarz nauczyciela: Mam ogromne szczęście pracować z dziećmi, które bardzo chętnie uczestniczą w proponowanych formach zajęć. Wszystko, co zaplanowałam, udało mi się osiągnąć. Myślę, że dobrym zakończeniem lekcji byłaby wspólna zabawa na śniegu, którego Milena i Haney jeszcze nigdy w życiu nie widzieli (niestety tegoroczna zima popsuła te plany). Anna Zając Magister edukacji wczesnoszkolnej. Od 1992 roku pracuje w Zespole Szkół w Podkowie Leśnej, od siedmiu lat z uczniami cudzoziemskimi. Mówi, że praca ta jest trudna, ale jednocześnie daje dużo satysfakcji. Każdy uśmiech, każde nowe słówko opanowane przez małych cudzoziemców, to najlepsza nagroda. Szkoła podstawowa I etap edukacyjny (klasy 1 3) 27

28 Iwona Grabowska Gralak O podróży pewnego zająca Scenariusz zajęć czytelniczych w klasie trzeciej Cele kształcenia: rozwijanie u dzieci zamiłowania do czytelnictwa poprzez słuchanie pięknego czytania, rozmawianie o przeczytanych utworach. Wymagania szczegółowe: Uczeń polski: wskazuje przyczynę ucieczki zająca ze sklepu, wymienia etapy podróży zająca, uwzględniając jego stan emocjonalny, ocenia podróż zająca, wymienia jej pozytywy, opowiada o swoich marzeniach, wykonuje pracę plastyczną. Uczeń cudzoziemski: układa etapy podróży zająca w porządku chronologicznym (z rozsypanki), pracuje w grupie, dopasowuje buźkę do stanu emocjonalnego zająca na poszczególnych etapach jego podróży, w prosty sposób ocenia podróż zająca, w prosty sposób mówi o swoich marzeniach, wykonuje pracę plastyczną. Metody pracy: praca z tekstem, pogadanka, praktyczna, aktywizująca burza mózgów Formy pracy: praca indywidualna, praca w grupach. Środki dydaktyczne: książka Agaty Baranowskiej O Zającu, który szukał Swojego Miejsca, wyd. Ilustratornia oraz tekst spreparowany na jej podstawie, arkusz papieru do zapisania proponowanych przez uczniów imion dla zająca, paski z planem wydarzeń dla uczniów cudzoziemskich (wersja polska i angielska), wycięte z papieru: postać zająca i różne elementy krajobrazu itp., dopasowane do kolejnych etapów podróży zająca, klej, kredki, kartki papieru, buźki wyrażające emocje. Czas: 45 minut 28 Wielokulturowość na co dzień

29 Przebieg lekcji 1. Nauczyciel pyta uczniów, co to jest podróż, czy lubią podróżować, jak przygotowują się do podróży. Krótka rozmowa na temat korzyści wypływających z podróżowania. Pytania do uczniów cudzoziemskich: Let s talk about travelling. Porozmawiajmy o podróżach. Do you like travelling? Czy lubicie podróżować? How often do you travel? Jak często podróżujecie? 2. Nauczyciel informuje, że na zajęciach poznamy pewnego zająca, który wybrał się w podróż. Informacja dla uczniów cudzoziemskich: Today we are going to read a story about a rabbit. Dzisiaj przeczytamy historię o zającu. 3. W związku z tym, że imię głównego bohatera pada dopiero na końcu książki, nauczyciel przeprowadza krótki konkurs na imię dla zająca. Nauczyciel zapisuje na arkuszu papieru imiona zaproponowane przez uczniów, następnie spośród wszystkich propozycji uczniowie wspólnie wybierają jedno imię. Polecenie dla uczniów cudzoziemskich: Think of a name for the rabbit. Wymyślcie imię dla zająca. What are your ideas? Jakie macie pomysły? 4. Nauczyciel czyta książkę na głos. Uczniowie cudzoziemscy otrzymują tekst spreparowany w języku polskim i angielskim (materiał pomocniczy nr 1). 5. Nauczyciel pyta uczniów, które imię zająca podobało im się bardziej to nadane przez autorkę czy wybrane przez nich (które bardziej do niego pasowało?). 6. Nauczyciel pyta o przyczynę ucieczki zająca ze sklepu. 7. Wspólne układanie planu wydarzeń, który ma za zadanie ukazać kolejne etapy podróży zająca. Uczniowie cudzoziemscy otrzymują paski papieru z wypisanymi kolejnymi etapami wyprawy zająca (materiał pomocniczy nr 2), które mają ułożyć w porządku chronologicznym. Polecenie dla uczniów cudzoziemskich: Make a story of the rabbit. Ułóżcie historię zająca. 8. Praca w grupach. Poszczególne grupy wykonują ilustracje do etapów podróży zająca wskazanych przez nauczyciela (w odniesieniu do wcześniej zapisanego planu wydarzeń). Każda grupa otrzymuje postać zająca i elementy krajobrazu odpowiednie do pracy, którą ma wykonać. Polecenie dla uczniów cudzoziemskich: Draw a picture. Narysujcie rysunek. Gotowe rysunki zawieszamy na tablicy w kolejności chronologicznej. Wspólne omawianie poszczególnych etapów podróży zająca, z uwzględnieniem emocji, które mu towarzyszyły podczas kolejnych przygód. Uczniowie cudzoziemscy otrzymują buźki wyrażające emocje (smutną, wesołą i neutralną) i przyczepiają je przy odpowiednich ilustracjach. Szkoła podstawowa I etap edukacyjny (klasy 1 3) 29

30 Pytania do uczniów cudzoziemskich: When the rabbit was happy? Kiedy zając był wesoły? When the rabbit was sad? Kiedy zając był smutny? 9. Wnioski końcowe: próba odpowiedzi na pytanie, czy zając dobrze zrobił, uciekając ze sklepu, skoro i tak prawdopodobnie trafiłby do Hani. Co dała mu ta cała podróż? Uczniowie opowiadają o swoich marzeniach. Polecenie dla uczniów cudzoziemskich: Tell about your dreams. Opowiedzcie o swoich marzeniach. Materiał pomocniczy nr 1 Tekst spreparowany dla uczniów cudzoziemskich (polsko angielskie podpisy do kopii odpowiednich stron książki). Zając. The Rabbit. (podpis pod ilustracją z okładki) Zając w sklepie. The rabbit in the shop. (podpis pod ilustracją przedstawiającą zająca na wystawie w sklepie z zabawkami) Zając w mieście. The Rabbit in the city. (podpis pod ilustracją przedstawiającą zająca patrzącego na uliczne latarnie) Zając myje okna. The Rabbit is cleaning windows. (podpis pod ilustracją przedstawiającą zająca myjącego okna wieżowca) Zając kierowcą autobusu. The Rabbit is a bus driver. (podpis pod ilustracją przedstawiającą jadący ulicą miasta autobus) Zając pracuje w elektrociepłowni. The Rabbit works in a heating plant. (podpis pod ilustracją przedstawiającą pejzaż z kominem fabrycznym) Zając w górach. The Rabbit at the mountains. (podpis pod ilustracją przedstawiającą zająca patrzącego na górski pejzaż) Zając spotyka Hanię. The Rabbit meets Hania. (podpis pod ilustracją przedstawiającą zająca i Hanię pod parasolem) Zając u Hani. The Rabbit and Hania. (podpis pod ilustracją przedstawiającą zająca w pokoju Hani) 30 Wielokulturowość na co dzień