Julia Liszkowska Awantura o Acta. Dlaczego młodzi walczą o prawo do wolnego Internetu?

Transkrypt

1 Julia Liszkowska Awantura o Acta. Dlaczego młodzi walczą o prawo do wolnego Internetu? 26 stycznia 2012 Ambasador Polski w Japonii Jadwiga Rodowicz podpisała umowę o zapobieganiu handlu podróbkami tzw. ACTA, Anti-counterfeiting trade agreement. Tego samego dnia porozumienie podpisali też reprezentanci pozostałych państw członkowskich UE poza Cyprem, Estonią, Słowacją, Niemcami i Holandią. Informacja o zbliżającej się dacie podpisania ACTA dotarła do Polaków zaledwie parę tygodni wcześniej, choć formalnie nie utajnione - negocjacje dotyczące tego dokumentu zakończyły się pod koniec listopada 2010 r., a UE parafowała tekst 25 listopada Wieść zdumiewająco zelektryzowała polską opinię publiczną, odrywając ją od ekranów tak telewizyjnych, jak i komputerowych i wypychając na ulice. Abstrahując od nielegalnych działań mających zastraszyć lub ośmieszyć rząd i zmusić do wycofania się z podpisania umowy, fenomen, który magicznie przemówił do znieczulonych, i - już jak diagnozował Stefan Nowak w latach `70-tych XX wieku - nieaktywnych obywatelsko Polaków na tyle silnie, wart jest bliższej analizy. Szczególnie, iż na pierwszy rzut oka umowa ACTA nie wydaje się na tyle demoniczna, by dziesiątki tysięcy osób wyszły na ulicę w proteście przed jej przyjęciem [Nowak 1979]. ACTA to układ między Australią, Kanadą, Japonią, Koreą Południową, Meksykiem, Maroko, Nową Zelandią, Singapurem, Szwajcarią i USA a docelowo także Unią Europejską jako całością. Ta umowa handlowa zobowiązuje swych sygnatariuszy do walki z łamaniem praw własności intelektualnej oraz handlem podrabianymi towarami. Organizacje zarządzające prawami autorskimi w większości krajów zdecydowanie popierają przyjęcie ACTA, upatrując w tym możliwości skuteczniejszego egzekwowania prawa i ochrony interesów finansowych twórców. Natomiast wedle obrońców swobód w Internecie, nadużycie uprawnień przyznanych w dokumencie przez władze może prowadzić do blokowania określonych treści i w zasadzie cenzury a wszystko to w imię walki z piractwem. Nie wdając się w dyskusję nad jakością tłumaczenia ACTA na język polski, tekst zawiera sformułowania na tyle niejasne i płynne, że stwarzają możliwość nadużyć i stosowania nadmiernej kontroli obywateli. Najbardziej znanym przykładem jest przepis, który w swej daje: przewidzieć możliwość wydania przez swoje właściwe organy dostawcy usług internetowych nakazu niezwłocznego ujawnienia posiadaczowi praw informacji wystarczających do zidentyfikowania abonenta, co do którego istnieje podejrzenie, że jego konto zostało użyte do naru- 209

2 Polityka w opinii młodych. Idee Instytucje Obywatele. szenia, jeśli ten posiadacz praw zgłosił w sposób wystarczający pod względem prawnym żądanie dotyczące naruszenia praw związanych ze znakami towarowymi, praw autorskich lub praw pokrewnych i informacje te mają służyć do celów ochrony lub dochodzenia i egzekwowania tych praw [Art Umowy ACTA]. Przepis wywołał burzę nastrojów wśród internautów, choć należy zwrócić uwagę, iż w tekście umowy poprzedzany jest zastrzeżeniem: strona może, zgodnie ze swoimi przepisami ustawodawczymi i wykonawczymi ( ), faktyczna więc treść Umowy w tej kwestii zależy od prawodastwa krajowego sygnatariusza. Manifestacje miały jednak znacznie szerszy wymiar, niż obawa przed tym konkretnym postanowieniem jak zostanie ukazane dalej, znaczna część obywateli protestowała przeciw ACTA nie widząc w niej żadnego zagrożenia dla osobistej aktywności w Internecie. W dyskusji o ACTA czy też raczej związanej z umową aktywnej reakcji społeczeństwa używano wielu argumentów ad personam, sugerując, iż protestujący nie wiedzą, co czynią, nie znają treści dokumentu, zostali zmanipulowani itp. Ta warstwa dyskusji pominięta zostanie w niniejszym artykule na rzecz dokładniejszej analizy przyczyn, dla których percepcja bliżej nieskonkretyzowanego zagrożenia dla sfery osobistej wolności w Internecie tak silnie przemówiła do całego pokolenia. Przede wszystkim jedno właśnie pokolenie wiodło prym wśród protestujących i niekiedy chyba jedynym elementem łączącym manifestujących był wiek. W tekście uznanym za manifest Actawistów, Piotr Czerski pisał: mam świadomość nadużycia, jakiego się dopuszczam, używając zaimka my ponieważ nasze my jest płynne, nieostre, wedle starych kategorii: doraźne. Jeżeli piszę my, to znaczy wielu z nas albo niektórzy z nas. Jeżeli piszę jesteśmy, to znaczy bywamy. Piszę my tylko dlatego, żeby móc o nas w ogóle napisać [Czerski]. Właśnie to wewnętrzne zróżnicowanie widoczne wśród protestujących wywoływało liczne komentarze w manifestacjach często szli obok siebie ludzie, którzy w inne dni znajdują się po przeciwnych stronach barykady lub bardzo skrzętnie się ignorują. Nagle okazało się, iż być może jednak istnieje jakieś pokolenie a przecież wydawało się, iż współczesność przyniosła już koniec pokoleń, zamienając je na rozproszone jednostki. Po raz pierwszy od dwudziestu lat mówią w jakiejś sprawie jednym głosem. Chyba sami są tym trochę zdziwieni. Do tej pory każdy zajmował się przede wszystkim sobą i chyba nawet nie wiedzieli, że mają tyle wspólnych spraw. Kiedy z nimi rozmawiam nie kryją zdziwienia, że coś ich ze sobą jednak łączy pisał Bartosz Janiszewski we wstepie do serii przeprowadzonych przez siebie wywiadów, zaprezentowanych na łamach Polityki [Janiszewski]. Pokolenie to nie ma jeszcze nazwy choć w kontekście badań socjologicznych już pojawia się termin pokolenie ACTA. Drugim elementem wyróżniającym protestujących jest - powiązany z wiekiem stosunek do sieci, sposób korzystania z Internetu i postrzeganie jego roli w życiu. Sieć nie jest dla nas czymś zewnętrznym wobec rzeczywistości, ale jej elementem. Sieć nie jest dla nas technologią, której musieliśmy się nauczyć i w której udało nam się odnaleźć. Sieć jest procesem, który dzieje się i nieustannie przekształca na naszych oczach; z nami i przez nas. ( ) sieć to my: komunikujący się ze sobą w naturalny dla nas sposób, bardziej intensywny i wydajny niż kiedykolwiek w historii ludzkości. [Czerski]. Dla tych 210

3 Julia Liszkowska: Awantura o Acta. Dlaczego młodzi walczą o prawo do wolnego Internetu? młodych ludzi Internet staje się głównym środowiskiem życia. Dla nich to jest być albo nie być twierdzi psycholog społeczny Janusz Czapiński [Machała 2012: 28]. Don Tapscott w książce Grown up digital nazywa ich pokoleniem Sieci, Net Generation dla nich Internet jest tak samo naturalny jak dla ich rodziców lodówka czy telewizor, instynktownie kierują się do Internetu właśnie by się komunikować, uczyć, rozumieć i znajdywać informacje i robić wiele innych rzeczy [2009: 9]. Ci demonstranci w zasadzie nauczyli się czytać w Internecie ale to coś więcej, nie koncentrują się przecież na czytaniu, rośli wraz z multitaskingiem - potrafią używać kilku narzędzi internetowych jednocześnie, komunikować się na Gadu-Gadu czy Facebook-u, słuchać ściągniętych z sieci plików, zerkać na demotywatory.pl i wciąż wykonywać swoją pracę [Łakomski, Cieśla 2012: 24]. Niemal równolegle z odbywającymi się marszami wykonywane były analizy demograficzne protestujących, potwierdzające przytoczone powyżej fragmenty manifestu skierowanego przez Czerskiego do analogowych. Psycholog Internetu Jan Zając i socjolog Dominik Batorski zbadali dwie największe grupy protestujących przeciw ACTA na Facebooku (nie są to więc badania reprezentatywne) były to Nie dla ACTA w Polsce (w momencie badania ponad 200 tys. fanów) oraz Komentarz usunięty przez ACTA (ponad 180 tys fanów). Zebrane wyniki wskazały, że wśród przeciwników ACTA na Facebooku dominują mężczyźni: 62% na profilu Nie dla ACTA w Polsce i 55% na Komentarz usunięty przez ACTA. Wyraźna jest nierównowaga wiekowa - osoby poniżej 24 roku życia to 78% użytkowników pierwszego z fanpage ów i 83% drugiego, zaś młodzież w wieku lat stanowi odpowiednio 34 i 44%. Kilkanaście procent fanów to osoby w wieku lat. Starsi zdarzają się jedynie sporadycznie może to być jednak wynik mylący, związany ze specyfiką medium, jakim jest facebook [Kim są protestujący ]. Większość protestujących na Facebooku mieszka w dużych miastach znaczący procent to mieszkańcy Warszawy, gdzie Facebook jest najpopularniejszy. Powody poparcia protestów w mniejszych miejscowościach naukowcy wyjaśniają tym, że dostęp do kultury jest tam często znacznie gorszy niż w metropoliach. Choć z podanych powyżej powodów, dane liczbowe nie mogą służyć jako kompletna baza interpretacji naukowych, komentarze naukowców stanowią ciekawą lekturę. Zwracają oni uwagę, że obecność Internetu w codziennym życiu jest dla protestujących zupełnie oczywista, a jego nieobecność niewyobrażalna. Ich zdaniem, w Polsce ACTA jest widziana jako próba odebrania swobody komunikacji i ograniczenia wykorzystania narzędzia, które dla młodych Polaków, nie znających czasów bez Internetu, ma kluczowe znaczenie. Pojawienie się groźby, że swoboda korzystania z tak ważnego dla nich narzędzia zostanie im odebrana, wywołuje niepokoje i jest wystarczającym powodem do protestów [Protesty przeciw ]. Autorzy badania ponownie zwrócili uwagę na fakt, że internauci protestowali raczej przeciwko idei, pewnemu ogólnemu poczuciu zagrożenia, nie zaś konkretnym postanowieniom ACTA. Komentują także, że fakt, iż postrzeganie ACTA w Polsce sprowadza się wyłącznie do kwestii regulacji Internetu (z pominięciem np. potencjalnych problemów z dostępem do leków generycznych) przyczynia się do mobilizacji młodych, spychając jednak temat poza sferę zainteresowania osób, dla których Internet nie ma takiego znaczenia. 211

4 Polityka w opinii młodych. Idee Instytucje Obywatele. Przytaczane przez Batorskiego i Zająca Badania World Internet Project z 2011 r. pokazują, że dla Polaków do 30 roku życia sieć jest nie tylko najistotniejszym źródłem informacji, ale również rozrywki a niekiedy jedyną szansą na kontakt z treściami kultury [Kim są protestujący ]. Batorski stawia także tezę, że Internet będąc źródłem darmowej rozrywki jest jednocześnie narzędziem zapewniania spokoju społecznego młode pokolenie nie buntuje się z braku perspektyw, zbyt niskich zarobków czy braku pracy, bo może rozwijać zainteresowania i swobodnie docierać do treści, które ich interesują w sposób niegenerujący kosztów. Stąd groźba, że swoboda korzystania z tak ważnego dla nich narzędzia zostanie im odebrana, wywołuje niepokoje i jest wystarczającym powodem do protestów [Protesty przeciw ]. Inne badania, przeprowadzone przez Centrum Cyfrowe, przynoszą podobne wnioski. Po pierwsze, protest w sprawie ACTA jest kwestią pokoleniową dla 53% zbadanych Polaków do 30 roku życia protest w sprawie ACTA jest na tyle ważny, że aktywnie śledzą rozwój wydarzeń lub osobiście są w niego zaangażowani - ten ostatni rodzaj aktywności zadeklarowało aż 13% ludzi do 30 roku życia. Aż 43% ankietowanych w przedziale wiekowym do lat 30-tu stwierdziło, że w sprzeciwie wobec ACTA chodzi przede wszystkim o walkę o wolność Internetu. Drugą najczęściej wymienianą przyczyną jest niejawny sposób, w jaki rząd prowadził konsultacje (30%), tylko 12% ankietowanych jako przyczynę swego buntu podaje obawę, że państwo ograniczy im możliwość sciągania plików w sieci [Protest w sprawie ACTA ]. Co symptomatyczne, starsze grupy uczestniczące w badaniu dużo częściej przyznawały, że nie wiedzą o co chodzi w sprawie ACTA taki pogląd wyraziła aż 1/3 Polaków powyżej 30 roku życia w porównaniu z 14% tych do lat trzydziestu. Pod koniec marca w Fundacji im. Stefana Batorego odbyła się konferencja poświęcona pokoleniu ACTA. Jakie wnioski wyniknęły z badań Zespołu Analiz Ruchów Społecznych nad polskimi actawistami? Wedle Mikołaja Rakusa-Suszczewskiego, liderzy ruchu wykazywali zaskakującą dla ich wieku roztropność, dystans, brak w nich było oczekiwanej przez badaczy bezkompromisowości i emocjonalności. Określali się jako obrońcy praw - prawa do prywatności, prawa dostępu do kultury czy też, by wyjść poza kwestię wpływu ACTA na Internet, dostępu do tańszych leków. Rozmówcy byli tak skoncentrowani na kontrolowaniu własnego wizerunku i odżegnywaniu się od roszczeniowości i nieracjonalnych emocji, że początkowo badacze postrzegali ich jako asekurantów ostatecznie jednak, w świetle tak odpowiedzi jak i wydarzeń podczas demonstracji (wygwizdania zarówno Janusza Palikota, jak i reprezentantów PO i innych partii), badacze uznali, iż w ten sposób manifestowała się ich niechęć do zawłaszczenia protestu przez polityków czy grupy interesów [Pierwszy portret ]. Również Edwin Bendyk [2012: 38] w niedawno wydanej książce, Bunt sieci, podkreśla tę racjonalność liderów protestów w jego opinii młodzi podeszli do kwestii ACTA jak typowi przedstawiciele Pokolenia Y jak do projektu, z punktu widzenia skuteczności i efektywności akcji, jaką podejmują. Zwrócono także uwagę, że wspólne działanie protestujących skierowane było na nich samych, na afirmację własnych potrzeb, idei praw i wolności ogółu, a nie szczególnie na jakiegoś przeciwnika: polityków, korporacje czy USA, wróg w demonstracjach wokół ACTA był mniej ważny, niż tworząca się tymczasowa wspólnota. Wrogiem była sama ACTA, żaden z aktorów - czy to polityków, czy korporacji czy innych organi- 212

5 Julia Liszkowska: Awantura o Acta. Dlaczego młodzi walczą o prawo do wolnego Internetu? zacji - nie stał się wrogiem symbolicznym, jednoczącym wszystkich. Ruch Actawistów nie przedstawia sobą, jak już wspomniano, żadnej spójnej ideologii pomimo zgody na hasło obrony wolności, wśród protestujących znaleźć można cały wachlarz preferencji politycznych, od ONR-u, przez kiboli po anarchistów i komunistów. Większość maszerowała w obronie Internetu, niektórzy jednak protestowali przeciwko sposobowi przyjęcia ACTA w kraju czy możliwym utrudnieniom w dostępie do leków generycznych. Niektórzy zwracają jednak uwagę, że jest to mimo wszystko wspólnota negatywna, protestujący nie proponują nowych rozwiązań czy konkretnych sposobów zmiany modelu funkcjonowania Internetu [Machała 2012: 28]. Alek Tarkowski zwraca także uwagę, że głosząc hasła no logo i wolności, młodzi uczestnicy protestów jednocześnie komunikują się między sobą używając narzędzi takich jak Facebook, a więc stricte komercyjnych, i w których poziom poszanowania dla prywatności, jednego z głównych sloganów manifestantów, jest nikły [Pierwszy portret ]. Polska rzeczywistość sieciowa Skąd ta pokoleniowa różnica tak w postrzeganiu ACTA jako zagrożenia dla wolności w Internecie, jak i zainteresowania kwestią na tyle, by wiedzieć, czego ACTA dotyczy? Raport Diagnoza Społeczna 2011 [Czapiński, Panek 2011: 307] ukazuje, iż po prosu największe różnice pomiędzy osobami korzystającymi z Internetu i tymi, które z niego nie korzystają występują pod względem wieku i wykształcenia. Z Internetu korzysta zdecydowana większość młodych (93% osób w wieku lat, 85,9% lata) i bardzo niewiele starszych osób (11% w wieku 65 i więcej lat). Osoby nie używające Internetu powszechnie, jako narzędzia pracy i rozrywki, a nie tylko do wymiany i, nie postrzegają zagrożenia jako tak intensywnego, jak ci, których całe życie zależy od dostępu do sieci w każdym momencie. Osoby nie korzystające z Internetu w ogóle mają jeszcze mniejszy bodziec do przyłączenia się do protestu szczególnie, iż w krajowym dyskursie poza-internetowym ACTA sprowadzono w zasadzie wyłącznie do problemu Internetu i piractwa. Młodzi korzystają z Internetu cały czas, i jest prawdą, iż część z ich zachowań nie jest w pełni legalna. Raport Obiegi kultury wskazuje, że w nieformalnej i potencjalnie nielegalnej - wymianie książek, muzyki i filmów w po staci cyfrowej za pośrednictwem Internetu bierze udział co trzeci Polak. Jest to więc dla rodaków drugie po masowych mediach nadawczych, takich jak telewizja i radio źródło dostępu do treści kultury [Filiciak, Hofmokl, Tarkowski 2012: 4] przy czym uczestnictwo w nieformalnych obiegach treści w formatach cyfrowych jest silnie powiązane z wiekiem. W przytoczonym badaniu, korzystanie z którejkolwiek formy wymiany treści cyfrowych deklaruje 17% osób w wieku lat i jedynie 6% osób starszych ( ściąga zaś treści z Sieci jedynie 5% osób w wieku lat i 1% osób starszych). Tymczasem aż 72% z wszystkich respondentów deklaruje ściąganie plików z Internetu na przykład z sieci wymiany plików lub ze stron z plikami, co szczególnie podkreśla wiekowe podziały w sposobach użytkowania sieci. Badanie nie potwierdziło tezy o zastępowaniu obiegów formalnych przez nieformalne autorzy przytaczają, iż internauci ściągający pliki są największym segmentem 213

6 Polityka w opinii młodych. Idee Instytucje Obywatele. wśród kupujących, i stanowią 32% kupujących książki, 31% kupujących filmy i ponad połowę grupy osób kupujących muzykę [Tamże: 5]. W badaniu jako regularnie chodzący do kina określiło się 82% internautów - według GUS, minimum raz do roku kino odwiedza jedynie 29,8% Polaków; podobne różnice widoczne są w danych na temat zakupu książek, płyt z muzyką i filmami. Pomimo zarzutów metodologicznych, potwierdzenie dla ogólniejszych tez raportu znajdujemy w innych pracach zwłaszcza w Diagnozie społecznej 2011 [Czapiński, Panek 2011]. Zgodnie z wynikami tych badań, osoby korzystające z Internetu prowadzą aktywniejsze życie społeczne i kulturalne niż osoby niekorzystające np. ciągu miesiąca 37% użytkowników Internetu było w kinie, teatrze lub na koncercie, wśród pozostałych osób ledwie 6%. Internauci wykazują też wzmożoną aktywność na innych polach - w restauracji, kawiarni lub pubie było w okresie ostatniego miesiąca 53% internautów i tylko 11% pozostałych osób. Na spotkaniu towarzyskim było odpowiednio 72% użytkowników i 36% innych osób [Tamże: 321]. Jako badanie kontrolne dla wykluczenia możliwości, że na różnice te wpływają inne niż sam Internet czynniki (takie jak wiek, wykształcenie, zamożność, czy wielkość miejscowości zamieszkania), powiązane jednak z użytkowaniem sieci, przeprowadzono badanie porównawcze w czterech grupach wyodrębnianych według korzystania z Internetu w latach Wśród osób, które nie korzystały z Internetu ani w 2009 ani w 2011 roku, odsetek chodzących do kina, teatru lub na koncerty praktycznie się nie zmienił. Podobnie z chodzeniem do restauracji, kawiarni czy pubów. Nieznacznie zwiększyła się grupa uczestniczących w spotkaniach towarzyskich. Duży przyrost wszystkich tych aktywności jest za to widoczny wśród osób, które od 2009 roku zaczęły korzystać z Internetu. Co ciekawe, wśród tych, którzy korzystali z sieci w 2009 roku, a obecnie tego nie robią, spadła również liczba uczestniczących w wydarzeniach. Wśród osób, które z Internetu korzystają ponad dwa lata, zmiany są nieduże [Tamże: 322]. Uzupełnieniem danych liczbowych ciekawe wydają się najbardziej ogólne wnioski wyciągane przez autorów, których zdaniem funkcjo nujący w takiej skali obieg nieformalny pozwala mówić o nowych instytucjach kultury pośrednikach mających formę sieci wymiany treści przez internautów, z pomocą serwisów społecznościowych lub sieci peer-to-peer [Filiciak, Hofmokl, Tarkowski 2012: 98]. Tego rodzaju wnioski, choć dość nowe w nauce krajowej, od mniej więcej dekady pojawiają się regularnie w literaturze zagranicznej. Nowy paradygmat kulturowy Jak pisze Kazys Varnelis w swoim szeroko komentowanym artykule Znaczenie kultury sieciowej, obserwowana przez nas zmiana jest znacznie subtelniejsza niż kryzys ekonomiczny, a przecież równie realna i radykalna [Varnelis]. W ciągu ostatniej dekady, sieć stała się podstawą myślenia o kulturze. Kontrastuje kulturę cyfrową z jej uniwersalizmem i rozbiciem na jednostki, możliwością szybkiej cyrkulacji wszelkich treści i kapitału z kulturą sieciową, gdzie elementem bazowym stała się sieć związków pomiędzy 214

7 Julia Liszkowska: Awantura o Acta. Dlaczego młodzi walczą o prawo do wolnego Internetu? ludźmi i maszynami, we wszelkich konfiguracjach. Z kolei wedle Michel Bauwensa, polityczny, ekonomiczny i społeczny system zmienia się w rozproszone sieci, pojawia się nowy rodzaj relacji międzyludzkich: peer-to-peer. Wraz z systemem p2p, powstaje trzeci model produkcji, trzeci model rządzenia, i trzeci model własności gotowe do całkowitego przeorania naszej aktualnej ekonomii politycznej, na nieporównywalną dotąd skalę [Bauwens]. Także cytowany już wyżej Don Tapscott przestrzega: po raz pierwszy w historii, młodzi są lepiej przystosowani, mają szerszą wiedzę i umiejętność posługiwania się innowacją centralną dla całego społeczeństwa. Poprzez te media cyfrowe, Pokolenie Sieci rozwinie i narzuci swoją kulturę reszcie społeczeństwa. ( ) To oni są napędem transformacji społecznej [2009: 2]. Dla Henry Jenkinsa wreszcie, nowym, kluczowym pojęciem współczesnej kultury stała się konwergencja mediów przepływ treści przez różnorodne platformy medialne, współpraca między różnorodnymi gałęziami przemysłu medialnego, i migracyjne cechy publiczności, która aktywnie poszukiwać będzie i pójdzie niemal wszędzie by znaleźć treści, które odpowiadają im najbardziej[2006: 4]. Uważany za proroka pokolenia sieci Manuel Castells zwracał już wcześniej uwagę na kluczową rolę wolności w sferze Internetu choć wyróżnia wewnątrz kultury Internetu aż cztery warstwy (techno-merytokratyczna, hakerska, wirtualno-komunitariańska i kultura przedsiębiorczości) są one jednak służebne wobec sieciowej ideologii wolności [2003: 47]. W swojej najbardziej znanej pracy, książce Społeczeństwo sieciowe, Castells zwracał także uwagę, iż wszystkie dominujące funkcje i procesy czasów współczesnych są w coraz większym stopniu organizowane wokół sieci, a rozprzestrzenianie się logiki sieciowej znacząco wpływa na wszystkie obszary naszego funkcjonowania: procesy produkcji, doświadczenia, władzy i kultury [2007: 467]. Odwołując się do literatury krajowej, możemy przytoczyć teraz niemal prorocze słowa Barbary Fatygi, opisującej cechy trzeciego, niesformalizowanego obiegu treści kultury: Istotnym składnikiem trzeciego obiegu są działania, dzięki którym to wszystko jest możliwe. W skrajnych przypadkach samo działanie staje się tutaj wartością-wzorcem i, mniej lub bardziej»rozmytym«, wzorem kultury [2005: 112]. Nieważne, jakiego konkretnego terminu dla opisania zachodzącej zmiany użyjemy - bezsprzecznie jednak jesteśmy świadkami powstawania nowego paradygmatu kultury. Nic więc dziwnego, iż w tej nowej rzeczywistości, zasadzającej się na wolności wymiany każdego rodzaju informacji; gdzie ponad połowa Polaków uważa, że wprowadzenie ACTA ograniczy ich dostęp do muzyki, filmów i książek przez Internet gotowi są oni do tak szerokich protestów. Polacy widzą wyraźny związek między ACTA a dostępem do kultury i aż 52% badanych jest skłonnych uznać, że zachowanie darmowego dostępu do książek, filmów i muzyki jest elementem swobód obywatelskich, który powinien być zachowany nawet kosztem naruszenia prawa autorskiego [Protest w sprawie ]. Raport Obiegi kultury zwraca uwagę, iż często Internet właśnie jest jedyną szansą młodych ludzi (tak z powodów finansowych, jak i trudności w dostępie do kultury np. na wsiach) na kontakt z treściami kultury i rozrywką. Opłaty za te treści często są dla nich zbyt wysokie szczególnie, jeśli porównamy zasobność portfela młodego pokolenia Polaków i ich zagranicznych rówieśników, przy porównywalnych cenach dóbr kulturalnych. Podsumowując słowami Jacka Żakowskiego: Dla nowej społeczności sieciowej udział w kulturze jest 215

8 Polityka w opinii młodych. Idee Instytucje Obywatele. prawem, obowiązkiem i znakiem. Mogą go finansować, jeśli mają za co. Jeżeli można i cena jest rozsądna płacą. Ile mogą. Ale moralnie nie zaakceptują sytuacji, w której od udziału (filmów, muzyki, seriali, tekstów itp.) w kulturze odetną ich tworzone przez korporacje bariery finansowe ( ) W ich świecie wolność dzieła i prawo dostępu stoją przed prawem własności [2012: 16]. Ekonomia bitów versus Ekonomia cząsteczek Młodzi ludzie nie są osamotnieni w swoich oczekiwaniach. Choć z jednej strony obrońcy ACTA podkreślają materialne straty dla twórców kultury wynikające z wolnego obiegu treści w Internecie, słychać także głosy przeciwne, z różnych środowisk. Według cytowanych przez Rafała Piserę szacunków firmy doradczej Business Consulting, już dzisiaj gospodarka internetowa daje w Polsce 3-4% PKB - więcej niż cały nasz przemysł wydobywczy, a na całym kontynencie sieć wytwarza wartość rzędu 160 mld euro czyli tyle, ile cała gospodarka Irlandii. Na ACTA być może w krótkim okresie zyskają twórcy. Jednak w długim okresie stracimy wszyscy ( ). Im więcej ludzi ma dostęp do informacji i wiedzy, tym bardziej przekłada się to na rozwój kraju [Pisera 2012: 30]. W samej naturze wymiany internetowej badacze również widzą wartość ekonomiczną, możliwą do wykorzystania w pokoleniu sieci drzemią olbrzymie zasoby kreatywności. Clay Shirky zwraca uwagę, iż rozrywka w sieci odchodzi od znanego nam konsumpcyjnego wzorca. Internauta to nie tylko odbiorca, ale współtwórca, komentator, analityk i oceniający, specjalista od kodu popkultury. Młodzi internauci dzielą się contentem, dyskutują, zmieniają, kontrują [Shirky 2010: 13]. Dzięki wzrastającej ilości czasu wolnego, potencjał drzemiący w sieci i różnorodnych opcjach jej wykorzystania jest niewyobrażalny jeśli tylko będziemy potrafili go dostrzec i wykorzystać [Tamże: 212]. Jest to po prostu potencjał zamknięty w formie innej, niż przyzwyczajone są pokolenia analogowe, i stąd niekiedy trudny do pojęcia i dostrzeżenia. W końcu generacje analogowe wciąż jeszcze rządzą światem Patrzący dalej w przyszłość ekonomiści postulują uwolnienie treści sieciowych. Chris Anderson w swojej książce Free twierdzi, iż powstała już nowa, bazowana na sieci ekonomia ekonomia darmo, free-conomy, ekonomia bitów, w opozycji do panującej dotąd ekonomii cząsteczek. W tej nowej ekonomicznej rzeczywistości koszt wytworzenia wszystkiego, co można zmienić w czyste dane, zmierza do zera i wraz z nim powinna do zera zmierzać także cena. Ekonomia bitów jest z definicji deflacyjna, i zasadza się na paradoksie: ludzie i przedsiębiorstwa zarabiają wciąż znaczące kwoty na rzeczach oferowanych za darmo. Czy też nie ich samych - a osobno wycenianych usługach dodatkowych [Anderson 2009: 13]. Koszach smerfojagód, by nasz charakter w darmowej grze miał większe szanse zwycięstwa, dodatkowych opcjach na darmowe aplikacje Podstawą tej rozwijającej się ekonomii darmochy, zdaniem Chrisa Andersona, jest model freemium (połączenie free oraz premium) kluczowym dobrem XXI w. będą czas i uwaga odbiorcy; masa widzów, których uda się danemu medium zgromadzić. Im właśnie będzie można pokazać i docelowo sprzedać za realne pieniądze tak reklamy, jak i ekstra- 216

9 Julia Liszkowska: Awantura o Acta. Dlaczego młodzi walczą o prawo do wolnego Internetu? -płatne usługi dodatkowe. Według autora, jeżeli choć jeden na stu odbiorców zdecyduje się zapłacić w Internecie za usługę dodatkową, wystarczy to na utrzymanie darmowych treści dla pozostałych 99. Według tego modelu muzyk wpuszcza swe piosenki do sieci do darmowego pobrania, zaś utrzymuje się dzięki sprzedaży ekskluzywnych płyt dla kolekcjonerów, dzięki koncertom, kontraktom reklamowym, sprzedaży czapeczek, koszulek, dzwonków na komórki [Stasiak]. Anderson przestrzega, że ekonomia darmo nie pozwoli zarobić wszystkim każdy jest odpowiedzialny za siebie, za własne kreatywnie myślenie o tym, jak na bazie reputacji i uwagi w mediach zbudować swój zysk finansowy. Dla każdego odpowiedź będzie inna [Anderson 2009: 171]. Anderson wypuścił na rynek kilka wersji książki Free, od wydania papierowego, przez wersje na czytniki elektroniczne i telefony, w formie audiobooka oraz w licznych formatach do ściągnięcia z sieci. Dlaczego autor dobrowolnie rozdaje owoc swej kilkuletniej pracy? Gdyż liczy, że w ostatecznym rozrachunku mu się to opłaci. Wpuszczenie książki do sieci, choć w ciągu kilku tygodni ściągnęło ją 300 tys. osób, nie przeszkodziło jej papierowemu wydaniu trafić na listę bestsellerów New York Timesa. Szum medialny wokół sprawy może też zwiększyć sprzedaż jego poprzednich publikacji, spływają zaproszenia na dobrze płatne odczyty. Znów głośno o piśmie Wired, w którym przecież pobiera pensję [Stasiak]. Takie odkrywcze ujęcie, jak sam Anderson przyznaje, nie było takie znów odkrywcze dla pokolenia Google młodzi dorastali online w świętym przekonaniu, że wszystko cyfrowe jest w oczywisty sposób darmowe. Zinternalizowali bazowe założenie ekonomii darmochy niepostrzeżenie dla nich samych, podobnie jak porównuje starsze pokolenia korzystają z podstawowych założeń mechaniki Newtona grając w piłkę. Powstawanie nowej ekonomii wokół centralnej ceny zero było dla tego pokolenia tak oczywiste, że nie warte wzmianki zaś pokolenia starsze wciąż doszukują się pułapek, zakładając, iż w końcu przyjdzie im zapłacić, gdyż nie ma nic naprawdę za darmo [Anderson 2009: 13]. Podobne przekonanie, iż współistnienie szerokiej darmowej oferty (i to w pełni legalnej) nie musi stanowić przeszkody dla zarabiania przez twórców wyrażają Michele Boldrin i David Levine w swojej książce Against Intellectual Monopoly. Ekonomiści ci idą nawet dalej sugerują nie tylko wolność wymiany idei w sieci, ale zupełne zniesienie ochrony patentowej i praw autorskich [Boldrin, Levine 2008: 16]. Nie tylko więc internauci, ale i ekonomiści przekonują, że prawo autorskie, jakie znamy, to dziś przeżytek. Podobnego zdania jest Lawrence Lessig, autor książki Wolna kultura, choć jego celem nie jest zwalczanie zwolenników wszelkich praw zastrzeżonych, ale raczej ich uzupełnianie. Jego zdaniem, problemy, jakie obowiązujące prawo stwarza naszej kulturze wynikają z niezamierzonych konsekwencji praw spisanych wieki temu, a uparcie stosowanych obecnie wobec nowych technologii. Te reguły prawne mogły mieć sens w kontekście technologii sprzed wieków, lecz utraciły go wobec technologii cyfrowych. Potrzebujemy nowych reguł, obejmujących różnorodne swobody i wyrażonych tak, że żaden prawnik nie będzie potrzebny [Lessig 2005: 313]. Z kolei Adrian Johns w książce Piracy, pisze wręcz o przemyśle obrony własności intelektualnej, jako stopniowo rozwijającym się od lat 70-tych poprzedniego stulecia fenomenie [2009: 497], wzywając jednocześnie do zmiany obowiązującego modelu praw autor- 217

10 Polityka w opinii młodych. Idee Instytucje Obywatele. skich i patentów jako nieprzystającego do współczesnej rzeczywistości. Podobne głosy słychać także w Polsce - Kazimierz Krzysztofek, socjolog i badacz Internetu, także twierdzi, że mamy do czynienia z wojną dwóch światów. Ten pierwszy, zbudowany według tradycyjnych reguł (świat 1.0), odchodzi w przeszłość, lecz pozostaje na tyle silny, by bronić swojej pozycji i coraz bardziej zdesperowany. Drugi, oparty na nowych technologiach świat 2.0 walczy o swoją przyszłość. Rozwiązania prawne nie nadążają za rzeczywistością, a obok nas wzrosło całe pokolenie, które przyzwyczaiło się do tego, że w sieci niemal za nic nie trzeba płacić [Machała 2012: 29]. A jednak czyjś elektorat Badacze protestów przeciw ACTA powszechnie twierdzą, iż obserwowane zjawisko nie nadaje się do politycznego zagospodarowania; nie jest to ani zalążek nowej partii, ani ruch, który może udać się skusić do poparcia konkretnej opcji politycznej. Manifestacje uznane zostały za ekspresję wyrażającą postulaty moralne, nie polityczne. I tak np. Krzysztof Koseła i Tomasz Szlendak nie widzą w Actawistach potencjału buntu młodzi Polacy są ich zdaniem na tyle bezpiecznie zakorzenieni w rodzinach i nikle zainteresowani polityką, nieufni wobec instytucji państwa i nie mający poczucia wpływu na bieg spraw publicznych, że do momentu załamania się materialnego status quo rodziców, na których utrzymaniu pozostają, młodzi nie mają motywacji do buntu. Takie pojęcia jak naród czy społeczeństwo nadal są dla protestujących abstrakcją Także zdaniem Alka Tarkowskiego jest to zjawisko niepolityczne [Pierwszy portret ]. Jednak obserwując znaczące spadki poparcia dla rządu w okresie odbywających się manifestacji przeciw ACTA, nie można zaprzeczyć, iż protesty odbywały się jeśli nie z powodów politycznych, to jednak w politycznym kontekście. I choć część z protestujących nie ma jeszcze czynnego prawa wyborczego, spora część przekroczyła już próg dorosłości. Nie popierają może jednolitej opcji politycznej czy konkretnego programu, ale na zasadzie identyfikacji negatywnej ich wybory przekładają się na wyniki sondażowe - głównie partii, która chciała wprowadzić ACTA. Partie powinny także być ostrożne w perspektywie przyszłości - wyniki badań Diagnozy Społecznej 2011 pokazują, że przynajmniej od kilku lat osoby korzystające z Internetu częściej biorą udział w wyborach [Czapiński, Panek 2011: 323], niż ci zeń niekorzystający - w wyborach samorządowych w 2010 r. różnica wynosiła co prawda jedynie 2 p.p., ale w wyborach parlamentarnych jest większa. 1 Według danych Diagnozy Społecznej 2009, w 2007 roku deklarowana frekwencja wyborcza wśród internautów była o 8,5 p.p. wyższa niż wśród osób niekorzystających [Czapiński, Panek 2009: 302]. Ciekawym jest fakt, że w pierwszej połowie 2011 roku wśród internautów było mniej (o 5,5 p.p.) osób zdecydowanych na kogo głosować partie winny więc wykorzystywać swoją szansę, i docierać przez Internet do osób, które jeszcze są niezdecydowane, ale ostatecznie wezmą udział w wyborach. Dzisiejsi młodzi to więc 1 Zdaniem autorów, w przeciwieństwie do wyborów samorządowych częściej głosują w nich osoby mieszkające w większych miastach, podczas gdy w wyborach lokalnych frekwencja jest wyższa w mniejszych miejscowościach stąd w związku z różnicami w dostępie do Internetu na korzyść miasta także zwiększona aktywność polityczna internautów 218

11 Julia Liszkowska: Awantura o Acta. Dlaczego młodzi walczą o prawo do wolnego Internetu? nie tylko przyszły elektorat, ale elektorat potencjalnie bardziej aktywny, mogący zaważyć na wyborczym wyniku partii. Dotarcie z przekazem politycznym do pokolenia niezainteresowanego polityką, ale obecnego w Internecie w naturalny sposób odbywać się powinno właśnie poprzez sieć. Polskie partie nie mają w tej kwestii specjalnego doświadczenia, ani jak się wydaje zainteresowania różnica najczęściej pokolenia czy dwóch pomiędzy naturalnymi użytkownikami Internetu z Pokolenia Google, a klasą polityczną to przepaść technologiczna i kulturowa. Stąd tak wielkie zdziwienie polityków, iż nagle sieć okazała się dla młodych Polaków wartością tak ważną. Przytaczany już wcześniej Don Tapscott zwraca uwagę na nową jakość polityczną, jakiej oczekiwać i w końcu wymagać będzie Pokolenie Sieci; na nowo tworzone imperatywy obywatelskości i demokracji. Wskazuje, iż już teraz (choć dotychczas nie na rodzimym polskim gruncie), Net Generation przekuwa swą aktywność polityczną na działanie silniej, niż jakiekolwiek pokolenie dotychczas [Tapscott 2009: 11]. To pokolenie, które chce przede wszystkim wolności wolności wyboru, wolności ekspresji siebie. Wybór i uczestnictwo są wartością samą w sobie, w każdej dziedzinie życia od rozrywki, przez pracę, aż do sfery politycznej. Stąd sukces internetowej kampanii Baracka Obamy, koordynowanej przez 23-letniego wówczas studenta. Po raz pierwszy przekaz polityczny nie był w pełni kontrolowany uczestnicy kampanii korzystający z różnych narzędzi internetowych mogli sami się organizować, dzielić informacjami, skrzykiwać na manifestacje Młode pokolenie otrzymało wreszcie możliwość politycznej ekspresji w formie przystającej do ich oczekiwań. Młodzi nie mogący jeszcze głosować oczekują nawet więcej modelu, gdzie będą mogli rzeczywiście współpracować z politykami, bezpośrednio wymieniając idee, weryfikując ich, będąc katalizatorami dla nowych inicjatyw. I to nie tylko podczas wyborów! [Tamże: 244]. Stąd tak silna awersja do tradycyjnej polityki i brak zainteresowania - gdzie przemowy wygłaszane są do ludu, idee są skostniałe, a politycy zamknięci na nowe rozwiązania w partyjnych więzach. Pokolenie Sieciowe to niewykorzystany politycznie potencjał, na jaki klasa polityczna pozostaje ślepa. Zainteresowanie tej generacji polityką nie wzrośnie, jeśli polityka nie pójdzie na kompromis, sięgając wreszcie po formy dla niej zrozumiałe i naturalne. Dopiero atak bezpośredni na podstawową wartość pokolenia Internet, wolność zachęcił młodych do pewnej aktywności obywatelskiej w Polsce. Jednak trudno w tym jednym zrywie dopatrywać się końca socjologicznej próżni zdiagnozowanej przez Stefana Nowaka w Zdaniem tego badacza, w Polsce pomiędzy wspólnotą moralną narodu a wspólnotą pierwotną rodziny nie ma nic tylko te dwa wymiary, abstrakcyjna wspólnota narodowa oraz sfera prywatności zogniskowana wokół rodziny organizują społeczne życie Polaków. Pomiędzy nimi nie ma nic - ani spontanicznych zachowań społecznych, ani inicjatyw obywatelskich, ani licznych stowarzyszeń, ani silnych ruchów społecznych [Nowak 1979: 168]. W trwającej dekadzie Janusz Czapiński stwierdził, iż teza Nowaka pozostaje nadal aktualna [Bendyk 2012: 194] i walki o sieć nie można uznać za początek rozwiązania tego problemu, choć może być zaczątkiem nowej świadomości politycznej młodych. Widoczne na ulicy protesty przekładały się także na poziom poparcia dla rządu w sondażach od lutego do kwietnia Luty przyniósł wyraźny spadek poparcia dla 219

12 Polityka w opinii młodych. Idee Instytucje Obywatele. rządzących, a na tej fali jak się wydaje także spadek zaufania do całej klasy politycznej. W największym stopniu stracili zaufanie politycy, którzy mogli być łączeni ze zmianami wywołującymi niezadowolenie i protesty m.in. ustawą refundacyjną oraz podpisaniem umowy ACTA. Nieufność wobec premiera Donalda Tuska w lutym deklarowało 39% respondentów miesięczny wzrost 7 p.p. [BS/26/2013: 6], zaufanie wobec niego zmalało również w tym czasie o 5 p.p., co zmniejszyło różnicę między ilością osób deklarujących nieufność, a tych ufających premierowi do 5 p.p. - odpowiednio 44% wobec 39%. Marzec przyniósł kolejny, bardzo wyraźny spadek notowań premiera - od lutego liczba osób, które deklarowały zaufanie do szefa rządu zmalała o dalsze 8 p.p., i jednocześnie wyraźnie przybyło tych, którzy mu nie ufają (wzrost o 6 p.p.). W trzech miesiącach do marca 2012 zaufanie do szefa rządu zmniejszyło się prawie o jedną trzecią (z 52% w grudniu ub.r. do zaledwie 36% obecnie spadek o 16 p.p.) i w równie dużym stopniu wzrosła wobec niego nieufność (o 16 p.p.) [BS/43/2012: 3]. W tym samym kwartale w podobnej skali zmniejszyła się liczba zdeklarowanych wyborców rządzącej partii Platformy Obywatelskiej. W marcu także po raz pierwszy osoba premiera częściej budziła nieufność niż zaufanie Polaków (36% deklaracji zaufania wobec 45% deklaracji nieufności) był to najgorszy wynik w historii sprawowania przez Tuska funkcji premiera. W kwietniu drugi miesiąc z rzędu w ocenach premiera wyraźnie przeważała nieufność, nadal utrzymująca się na poziomie 45% [BS/59/2012: 11]. Nie tylko ocena klasy politycznej, ale i ogólne nastroje społeczne w kraju uległy w tym okresie pogorszeniu od marca do kwietnia 2012 odsetek respondentów przekonanych, że sytuacja w naszym kraju zmierza w dobrym kierunku zmalał o 3 p.p., o 4 p.p. zaś wzrosła liczba osób wyrażających przeciwną opinię [BS/58/2012: 2]. Nie tylko młodzi gniewni Już ze skali zmian poparcia dla polityków partii rządzącej wynika, iż bunt przeciw ACTA i pogorszenie nastrojów społecznych nie dotyczyły jedynie grupy osób, które brały aktywny udział w protestach. Skala zjawiska była znacznie szersza, niż nawet kilkutysięczne marsze mogłyby wskazywać. Wedle badań CBOS z lutego 2012, o ACTA słyszała ogromna większość (83%) opinii publicznej, a tylko 17% nic nie wiedziało na jej temat. Relatywnie najczęściej o ACTA słyszeli badani w wieku lat (96%), mający wyższe wykształcenie (100%) i internauci (95%) [BS/23/2012: 3], co zgadza się z trendami wskazywanymi przez badaczy w analizie ruchu przeciw ACTA. Większość Polaków (łącznie 58%-70% tych, którzy zadeklarowali wiedzę o tej umowie) była przeciwna ratyfikacji ACTA, poparcie dla niej wyrażali tylko nieliczni (10%), zaś pozostali albo w ogóle nie słyszeli o dokumencie (17%), albo nie mieli w sprawie jego podpisania własnego zdania (15%). Dezaprobata dla ACTA przeważała w większości analizowanych grup, skorelowana była z takimi czynnikami, jak korzystanie z Internetu oraz cechą demograficzną silnie z tym związaną wiekiem. Niekorzystający z sieci wyraźnie częściej niż internauci nie mieli wyrobionej opinii o ACTA [Tamże: 4]. Wedle tego samego sondażu, na pozytywny stosunek do ACTA miał proporcjo- 220

13 Julia Liszkowska: Awantura o Acta. Dlaczego młodzi walczą o prawo do wolnego Internetu? nalny wpływ również sposób i intensywność korzystania z sieci - im więcej czasu badani spędzali online, i im bardziej wszechstronnie wykorzystywali Internet, tym częściej deklarowali krytyczne nastawienie wobec tej umowy. Podkreślić należy jednak, że w badaniu CBOS powtarzają się zarzuty stawiane rządowi przez protestujących młodych ludzi. I tak: 73% respondentów (88% tych, którzy słyszeli o ACTA) było zdania, że przed podpisaniem umowy opinia publiczna była zbyt słabo informowana o jej treści i możliwych konsekwencjach; ponadto 72% badanych (87% wśród tych, którzy wiedzieli, czym jest ACTA) wyrażało przekonanie, że umowa nie była w wystarczającym zakresie konsultowana ze wszystkimi zainteresowanymi stronami [Tamże: 9]. Internauci częściej oceniali ACTA jako niekorzystną dla użytkowników sieci, a niekorzystający z Internetu częściej nie mieli w tej kwestii sprecyzowanego zdania. Ogólnie, podział internautów na tych, dla których ACTA byłaby bezpośrednio, osobiście niekorzystna i tych, dla których umowa nie miałaby znaczenia był wyrównany. Co ciekawe, sondaż wydaje się odpierać stawiane protestującym zarzuty, iż ich protest wynika z chęci ochrony własnej nielegalnej działalności - w indywidualnym rachunku zysków i strat ankietowanych związanych z wprowadzeniem ACTA, przeważają głosy, że nie ma ono znaczenia. Nawet internauci, którzy w większości (79%) widzieli ACTA ogólne zagrożenia dla osób korzystających z sieci, wyraźnie rzadziej oczekiwali, iż ich własna sytuacja pogorszy się w związku z ACTA (45%). Zdaniem komentatorów badania, wynika to w pewnym stopniu z ogólnego charakteru protestu wobec tego dokumentu był on kojarzony z zagrożeniami dla ogólnego kształtu i działania Internetu, ale znaczna część protestujących (w manifestacjach, ale nie tylko) nie postrzegała w nim zagrożeń dla własnej aktywności online [Tamże: 10]. Nie ma wolności bez prywatności Jak widać powyżej, choć istnieje pewien profil typowego protestującego przeciw ACTA, ruch ten nie był w żadnym przypadku ograniczony wyłącznie do najmłodszego pokolenia, chroniącego swe partykularne interesy i szarą sferę aktywności sieciowej. Jednak można uznać, iż właśnie gwałtowność, natężenie i niespotykana dotąd skala protestu młodych którzy przyzwyczaili polską klasę polityczną do nikłego zaangażowania politycznego o aktywności obywatelskiej najbardziej wpłynęła na stanowisko rządu w tej sprawie. Smutny jest fakt, iż rząd postanawia o wstrzymaniu ratyfikacji dokumentu, który (teoretycznie) analizował przez dwa lata po to, by móc dokonać analiz i przemyśleń. W nagłym zwrocie akcji polski premier apeluje do polityków Parlamentu Europejskiego o odrzucenie porozumienia w kształcie aktualnie uzgodnionym. Równie niezrozumiały jest fakt, iż procedury państwa prawa zaczęły działać dopiero, gdy opinia publiczna wyszła na ulicę. Dopiero na początku lutego Rzecznik Praw Obywatelskich na wniosek prezydenta Bronisława Komorowskiego dokonała analizy ACTA, uznając, że dokument może mieć niekorzystny wpływ na poziom ochrony praw i wolności człowieka w Polsce. Irena Lipowicz w swym stanowisku zwróciła uwagę, że szczegółowe rozwiązania przyjęte w umowie ACTA dla zabezpieczenia praw jednostki są często nieadekwatne, niewystarczające i niejednokrotnie pozostawione wyłącznie prak- 221

14 Polityka w opinii młodych. Idee Instytucje Obywatele. tyce stosowania prawa, co budzi poważne obawy z punktu widzenia ochrony praw podstawowych i może wskazywać na ich de facto fasadowy charakter [Stanowisko RPO ]. Podobne jak w Polsce protesty, choć o nieco mniejszym natężeniu (Polska była liderem w protestach, na co zwracała uwagę prasa światowa), obserwować można było w całej Europie i dały one podobne rezultaty. ACTA w ogóle nie podpisały Cypr, Estonia, Niemcy, Holandia i Słowacja i wedle deklaracji rządowych, nie podpiszą. Ostatecznie, także rządy Polski, Czech i Łotwy, Austrii, Rumunii, Bułgarii i Słowenii zawiesiły ratyfikację ACTA co oznacza efektywne jej odrzucenie, gdyż przyjęcie przez parlamenty krajowe jest wymogiem koniecznym dla wejścia umowy w życie. Także w skali europejskiej szeroko zakrojone protesty wywołały podobny skutek. Pod koniec lutego 2012 Komisja Europejska rozważała i zarekomendowała możliwość przekazania ACTA do Trybunału Sprawiedliwości, by ocenił on, czy umowa nie narusza praw podstawowych. KE czekała kilka tygodni na wykonanie tego ruchu choć dyskusje trwały od końca lutego, kolegium komisarzy wyraziło formalną zgodę na początku kwietnia, wtedy też sformułowano pytanie, jakie ma być zadane sędziom. ACTA wysłano do Trybunału ostatecznie 4 kwietnia Pod koniec marca Komisja Handlu Międzynarodowego Parlamentu Europejskiego, odpowiedzialna za prace nad ACTA w Parlamencie, zdecydowała, iż PE nie skieruje niezależnie od Komisji Europejskiej ACTA do Trybunału [Co dalej z ACTA?]. Do tej pory już cztery komisje parlamentarne (przemysłu, prawna, wolności obywatelskich i rozwoju), wspierające Komisję Handlu Międzynarodowego swoimi opiniami zarekomendowały odrzucenie ACTA oraz głosowanie Parlamentu Europejskiego bez oczekiwania na wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE. 21 czerwca także sama Komisja Handlu Międzynarodowego zarekomendowała odrzucenie ACTA. Frakcja Europejskich Konserwatystów i Reformatorów, do której należą m.in. brytyjscy konserwatyści i PJN, wnioskuje o przełożenie głosowania nad raportem Davida Martina, parlamentarnego sprawozdawcy ds. ACTA (rekomendującego odrzucenie umowy) z 21 czerwca 2012 do czasu uzyskania opinii Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. [Zalewski: ACTA nie ]. Dyskusję nad ACTA na sesji plenarnej PE przewidziano na 2-5 lipca 2012, głosowanie ostatecznie odbyło się 4 lipca. Europejska Partia Piratów Wspomniane głosowanie w Parlamencie Europejskim w lipcu najprawdopodobniej zakończyło historię ACTA w Europie za odrzuceniem umowy było aż 478 europosłów, przeciwko zaledwie 39. Parlament nie czekał ze swym rozstrzygnięciem na orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości w Luksemburgu, który bada teraz zgodność ACTA z unijnym prawem - i ten ostatni fakt otwiera furtkę na powrót ACTA pod głosowanie PE w okresie późniejszym [Grynkiewicz, Bielecki]. Europejski Trybunał Sprawiedliwości nie ustosunkował się jeszcze do zapytania o zgodność ACTA z prawem unijnym. Jeśli uzna, iż ACTA nie jest z nim w konflikcie, Komisja Europejska może ponownie poprosić Parlament o ponowne rozpatrzenie sprawy. Szanse na zmianę rozstrzygnięcia są jednak niewielkie. Pomimo odrzucenia umowy przez Parlament Europejski, pozostaną po niej ślady. 222

15 Julia Liszkowska: Awantura o Acta. Dlaczego młodzi walczą o prawo do wolnego Internetu? We wrześniu 2011 w wyborach do Landtagu Niemiecka Partia Piratów zdobyła 9% głosów, od marca przedstawiciele partii zasiadają także w regionalnym parlamencie Kraju Saary po zdobyciu tam 7,4% głosów. Analizy po wyborach w Kraju Saary i Berlinie pokazały, że Piraci mobilizują wyborców, którzy do tej pory nie chodzili na wybory. Mają również spore poparcie wśród młodych osób, głosujących po raz pierwszy [Niemiecka Partia ]. Niemiecka Partia Piratów to część większego ruchu, Europejskiej Partii Piratów i Niemcy nie są jedynym krajem, w którym ugrupowanie to odnosi sukcesy. Już w tej chwili w PE zasiadają dwaj członkowie Piratpartiet ze Szwecji, a w połowie kwietnia z udziałem delegatów z około 20 państw odbyła się w Pradze Piracka Międzynarodówka, gdzie debatowano nad wspólnym programem przed wyborami do Parlamentu Europejskiego w 2014 roku i umową ACTA [Piracka Międzynarodówka ]. A co mogą zrobić młodzi, jeśli w przypadku uznania jej za zgodną z prawem UE i ponownego głosowania w PE, tym razem przyjmującego umowę - Acta przejdzie? Wyprowadzić się do Szwecji i wstąpić do Kościoła Ściągających z Internetu, gdzie informacja jest świętością, a jej kopiowanie sakramentem, zaś skróty Control+C i Control+V są rytuałami. Bibliografia: Anderson Ch. (2009), Free: The Future of a Radical Price, New York, Hyperion. Batorski D., Zając J., Kim są protestujący przeciw Acta,: kim-sa-protestujacy-przeciw-acta/ ( ). Bauwens M., The political economy of peer production, aspx?id=499 ( ). Bendyk E. (2012), Bunt sieci, Warszawa: Biblioteka Polityki. Boldrin M., Levine D. (2008), Against intellectual monopoly, Cambrige-New York, Cambridge University Press. Castells M. (2003), Galaktyka Internetu, Poznań: Rebis. Castells M. (2007), Społeczeństwo sieciowe, Warszawa: PWN. BS/32/2012, Opinia publiczna o ACTA, Centrum Badania Opinii Społecznej, komunikat z badań, marzec 2012, Warszawa. BS/26/2012, Zaufanie do polityków w lutym, Centrum Badania Opinii Społecznej, komunikat z badań, luty 2012, Warszawa. BS/43/2012, Zaufanie do polityków w marcu, Centrum Badania Opinii Społecznej, komunikat z badań, marzec 2012, Warszawa. BS/58/2012, Nastroje społeczne w kwietniu, Centrum Badania Opinii Społecznej, komunikat z badań, kwiecień 2012, Warszawa. BS/59/2012, Zaufanie do polityków w kwietniu, Centrum Badania Opinii Społecznej, komunikat z badań, kwiecień 2012, Warszawa. Co dalej z Acta? ( ). Czapiński J., Panek T. (2009), Diagnoza społeczna Warunki i jakość życia Polaków, 223

16 224 Polityka w opinii młodych. Idee Instytucje Obywatele. Warszawa: Rada Monitoringu Społecznego. Czapiński J., Panek T. (2011), Diagnoza społeczna Warunki i jakość życia Polaków, Warszawa: Rada Monitoringu Społecznego. Czerski P., My, dzieci sieci, ( ). Fatyga B. (2005), Dzicy z naszej ulicy, Ośrodek Badań Młodzieży, Warszawa: Instytut Stosowanych Nauk Społecznych, Uniwersytet Warszawski. Filipiak M., Hofmokl J., Tarkowski A. (2012), Obiegi kultury. Społeczna cyrkulacja treści, Raport z badań, luty Warszawa: Centrum Cyfrowe. Grynkiewicz T., Bielecki T., Parlament Europejski odrzucił ACTA. Ale to nie koniec walki, wyborcza.pl/1,75477, ,parlament_europejski_odrzucil_acta Ale_to_nie_koniec.html#ixzz29x5BJvvK ( ) Janiszewski B., Krzyk, złość, ACTA, czyli młodzi na barykadach, ( ). Jenkins H. (2006), Convergence Culture, 2006, NY-London: New York University Press. Johns A. (2009), Piracy, Chicago-London: University of Chicago Press. Łakomski G., Cieśla W. (2012), Actywiści kontra analogi, Wprost 5/2012 (1511). Lessig L (2005)., Wolna kultura, Warszawa: WSIP. Machała T. (2012), To początek chaotycznej rewolucji, Wprost 5/2012 (1511). Niemiecka Partia Piratów, zwycieza_i_sieje_strach.html ( ) Nowak St, System wartości społeczeństwa polskiego, Studia Socjologiczne, nr 4/1979. Pierwszy portret pokolenia ACTA pokolenia_acta.html ( ). Piracka Międzynarodówka obraduje w Pradze, ( ). Pisera R. (2012), 1.0 kontra 2.0, Wprost 5/2012 (1511). Protest w sprawie ACTA, ( ). Protesty przeciw ACTA: Jakie grupy są najbardziej aktywne? ( ). Shirky C. (2010), Cognitive Surplus, NY: Penguin press, Stanowisko RPO w sprawie możliwych skutków związania się Polski umową ACTA dla praw i wolności człowieka i obywatela w Polsce, 21 lutego 2012, Warszawa. Stasiak P., Nowy darmowy świat, -drmowy-swiat.read ( ). Tapscott D. (2009),, Grown up digital, McGraw Hill. Varnelis K., The meaning of network culture, ( ). Żakowski J. (2012), Rewolta dostępu, Polityka, nr 5/2012 (2844), 1 luty 7 luty Zalewski: ACTA nie przejdzie w Parlamencie Europejskim, ( ).

17 Julia Liszkowska: Awantura o Acta. Dlaczego młodzi walczą o prawo do wolnego Internetu? Julia Liszkowska mgr, prawnik, absolwentka Europeistyki w Uniwersytecie Adama Mickiewicza oraz doktorantka nauk o polityce na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego. Posiada Dyplom Prawa Transnarodowego Uniwersytetu Genewskiego, ukończyła także College of Europe. Na co dzień pracuje w korporacji oraz zajmuje się tłumaczeniami z języków angielskiego i francuskiego. Jej zainteresowania naukowe to komunikacja polityczna i współczesne kampanie polityczne, oraz szeroko pojęte kwestie Polskiego członkostwa w Unii Europejskiej. 225