FLEXICURITY BEZPIECZEŃSTWO SOCJALNE NA ELASTYCZNYM RYNKU PRACY

Transkrypt

1 4 FLEXICURITY BEZPIECZEŃSTWO SOCJALNE NA ELASTYCZNYM RYNKU PRACY 4.1. KONCEPCJA FLEXICURITY Przebiegające w ostatnich dekadach intensywnie procesy globalizacyjne sprawiły, że w gospodarce światowej silnie zaakcentowały swoją obecność państwa pozostające wcześniej poza główną osią globalnych wydarzeń gospodarczych. Włączenie się do systemu gospodarki światowej takich państw, jak Chiny, Indie czy Brazylia, a więc bardzo bogatych w zasoby pracy, w połączeniu z dynamicznym rozwojem nowoczesnych technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT), pochodzących głównie z krajów wysoko rozwiniętych (OECD), zintensyfikowało poziom konkurencyjności międzynarodowej oraz tempo przemian społeczno-gospodarczych. Ogólnie rzecz biorąc, wpływ globalizacji na wzrost gospodarczy i zatrudnienie jest korzystny, jednak powodowane przez nią zmiany wymagają szybkiej reakcji i dostosowań ze strony sektora realnego (tj. przedsiębiorstw i gospodarstw domowych). Problematyka ta z kilku względów jest szczególnie ważna dla gospodarki europejskiej, borykającej się dodatkowo z zauważalnymi już negatywnymi trendami demograficznymi, niskim poziomem zatrudnienia oraz wysokim, uwarunkowanym strukturalnie, bezrobociem długookresowym. Wszystkie te czynniki będą w przyszłości powodować realne zagrożenie co do trwałości systemów zabezpieczenia społecznego. Dodatkowo pogłębiająca się w wielu krajach segmentacja rynku pracy, polegająca na współistnieniu na nim pracowników posiadających stabilne zatrudnienie i pozbawionych takiego zatrudnienia, wymaga podjęcia działań zmierzających do wzajemnych dostosowań elastycznego rynku pracy oraz zmian poziomu zabezpieczenia społecznego w sposób odpowiadający nowym potrzebom zarówno pracodawców, jak i pracowników 1. W sytuacji obecnego kryzysu finansowego 1 Komisja Europejska, Wspólne zasady wdrożenia modelu flexicurity, Bruksela 27, s. 3.

2 112 nawet pracownicy posiadający wydawać by się mogło stałą pracę mają podstawę do tego, by czuć się zagrożeni, ponieważ w przypadku zwolnienia będą mieli duże trudności ze znalezieniem nowego zatrudnienia. Wymienione czynniki wymagają wypracowania nowych form zarówno elastyczności funkcjonowania rynku pracy, jak i poziomu bezpieczeństwa socjalnego pracowników. Pracownikom coraz częściej jest potrzebna nie pewność utrzymania konkretnego miejsca pracy, lecz pewność zatrudnienia w ogóle, ponieważ coraz mniej osób pozostaje w tym samym miejscu pracy przez całe życie. Przedsiębiorstwa, szczególnie z sektora MŚP, muszą mieć możliwość dostosowania swoich zasobów ludzkich do zmian warunków gospodarczych. By zwiększyć poziom innowacyjności i konkurencyjności, firmy powinny mieć możliwość zatrudniania pracowników, których kwalifikacje, wydajność i elastyczność lepiej odpowiadają ich potrzebom 2. Obserwowane tempo zmian szczególnie w kontekście postępów w realizacji strategii lizbońskiej do współczesnych wyzwań społeczno- -ekonomicznych, skłania jednak do wniosku, że próby utrzymywania status quo mogą okazać się bardzo kosztowne dla gospodarek europejskich. Koncepcja flexicurity, która powstała w odpowiedzi na te wyzwania, stara się pogodzić konieczność uelastycznienia rynku pracy z zapewnieniem bezpieczeństwa socjalnego pracowników. L. Jodkowska do podstawowych przesłanek idei flexicurity zalicza 3 : łatwość podjęcia pracy, dostępność ofert podnoszących kwalifikacje, motywowanie bezrobotnych do poszukiwania pracy w ramach aktywnej polityki rynku pracy, uzgadnianie stanowisk partnerów społecznych, tj. związków zawodowych i organizacji pracodawców, tak aby upowszechniać rozwiązania korzystne dla obu stron pozostających w stosunku pracy, upowszechnianie nietypowych form zatrudnienia, nowoczesne systemy zabezpieczenia socjalnego. Głównym celem flexicurity jest pogodzenie elastyczności rynku pracy i ochrony socjalnej w taki sposób, aby elastyczność nie powodowała zbyt dużego obniżenia poziomu ochrony socjalnej, a rozwiązania z zakresu zabezpieczenia społecznego wspierały aktywność zawodową. Obydwa komponenty flexicurity postrzegane są powszechnie jako wzajemnie sprzeczne: elastyczność rynku pracy związana jest przede wszystkim z interesami pracodawców, gdyż pozwala obniżać koszty i ułatwia prowadzenie działalności gospodarczej. Z punktu widzenia pracowników elastyczne formy zatrudnienia powodują zmniejszenie trwałości zatrudnienia, ograniczenie wpływu na warunki i czas pracy, większe 2 Ibidem, s L. Jodkowska, Państwo opiekuńcze a idea flexicurity, Ekonomista 29, nr 2, s. 227.

3 113 zagrożenie bezrobociem, niższy poziom ochrony socjalnej, a także obniżenie dochodu i jego niepewność 4. Krytycy uważają, że flexicurity jest odbiciem tradycyjnych antagonizmów występujących pomiędzy światem kapitału a światem pracy. Pracodawcy wysuwają żądania zwiększenia elastyczności rynku pracy, natomiast pracownicy w ramach rekompensaty oczekują większego poziomu bezpieczeństwa socjalnego 5. Koncepcja flexicurity nie jest również wolna od wywodzących się z różnych środowisk zawodowych uprzedzeń. I tak ekonomiści w zdecydowanej większości wskazują na pozytywne skutki zwiększania elastyczności rynku pracy, elastyczności funkcjonowania przedsiębiorstw, większej mobilności pracowników, ponieważ jest to zgodne z logiką gospodarki wolnorynkowej. Natomiast postulaty zwiększania systemu zabezpieczeń socjalnych traktują jako jedną z głównych przeszkód wzrostu gospodarczego oraz poprawy konkurencyjności. Podejście ekonomistów można uzasadnić tzw. teorią wymienności (trade-off theory). Według niej istnieje negatywna relacja pomiędzy elastycznością a bezpieczeństwem socjalnym; elastyczne formy zatrudnienia znajdują się w konflikcie z bezpieczeństwem pracy, zwłaszcza w odniesieniu do najsłabszych grup społecznych (nisko wykwalifikowanych), wobec tego większy poziom bezpieczeństwa można osiągnąć tylko i wyłącznie kosztem mniejszej elastyczności 6. Z kolei przedstawiciele takich dyscyplin naukowych jak politologia, socjologia i psychologia w swoich analizach zazwyczaj kładą większy nacisk na pozytywne konsekwencje takich działań jak redystrybucja dochodów czy rozwój instytucji opieki społecznej, natomiast rzadko kiedy podejmują problematykę korzyści wynikających z elastycznego rynku pracy. Główną jednak ideą flexicurity jest założenie, że elastyczność i bezpieczeństwo nie są sprzeczne, lecz wzajemnie się uzupełniają. Model flexicurity nie zakłada monopolu elastyczności dla pracodawców ani monopolu bezpieczeństwa dla pracowników 7. Współczesny rozwój stosunków pracy skłania do stwierdzenia, że coraz więcej pracodawców zaczyna zdawać sobie sprawę z korzyści, jakie mogą odnieść ze stabilnych stosunków pracy oraz lojalnych i dobrze wykwalifikowanych pracowników. Z drugiej strony pracownicy coraz częściej skłonni są dostosowywać swoje życie zawodowe i coraz bardziej zindywidualizowane preferencje do coraz to elastyczniejszych form zatrudnienia, aby osiągnąć równowagę między pracą a życiem rodzinnym. Skłania to do 4 Kłos B., Flexicurity w polityce Unii Europejskiej, Biuro Analiz Sejmowych, Warszawa 29, s T. Bredgaard, F. Larsen, P.K. Madsen, The Flexible Danish Labour Market A Review, Center for Labour Market Research, Aalborg University, Denmark 25, s G. Naci, Can Denamrk s Flexicurity System Be Replicated in Developing Countries? The Case of Turkey, Anadolu University, Turkey 29, s P.K. Madsen, Flexicurity A New Perspective on Labour Market and Welfare States in Europe, Center for Labour Market Research, Aalborg University, Denmark 26, s. 3.

4 114 postawienia tezy, że model flexicurity stanowi nowy przykład interakcji w ramach stosunków pracy i co godne podkreślenia opiera się na strategii win- -win, która może przynieść korzyści zarówno dla pracodawców, jak i dla pracowników 8. Punktem wyjścia zrozumienia podstawowych wymiarów flexicurity jest zdefiniowanie rodzajów i form elastycznego rynku pracy i bezpieczeństwa socjalnego. Szczegółową ich charakterystykę przedstawia tabela 4.1. Tabela 4.1. Elastyczność i bezpieczeństwo w modelu flexicurity Elastyczność zewnętrzna liczbowa Elastyczność wewnętrzna liczbowa Elastyczność wewnętrzna funkcjonalna Elastyczność finansowa Przykłady elastyczności Dostosowanie stanu zatrudnienia przez wymianę z zewnętrznym rynkiem pracy, obejmującą zwolnienia, pracę tymczasową oraz umowy na czas określony Tymczasowe dostosowanie do ilości pracy w przedsiębiorstwie, obejmujące takie praktyki jak nietypowe godziny pracy oraz systemy rozliczania czasu pracy Organizowanie elastyczności wewnątrz przedsiębiorstwa przez szkolenie, prace wielozadaniowe, rotację na stanowiskach pracy, w oparciu o zdolności pracowników do wykonywania różnych zadań i czynności Zmiany w wynagrodzeniu podstawowym i dodatkowym w zależności od wyników danej osoby czy przedsiębiorstwa Pewność miejsca pracy Pewność zatrudnienia Pewność dochodów Pewność łączenia Przykłady bezpieczeństwa Bezpieczeństwo wynikające z przepisów dotyczących ochrony zatrudnienia itd. ograniczające możliwości pracodawcy dotyczące przeprowadzania zwolnień według własnego życzenia Odpowiednie szanse na zatrudnienie dzięki wysokiemu poziomowi umiejętności zdobytych np. przez szkolenie i kształcenie Ochrona odpowiedniego i stałego poziomu dochodów Poczucie bezpieczeństwa pracownika wynikające z możliwości połączenia pracy z obowiązkami lub zajęciami innymi niż płatna praca Źródło: M. Keune, M. Jepsen, Not Balanced and Hardly New: The European Commission s Quest for Flexicurity, Working Paper 27.1, European Trade Union Institute for Research, Education and Health and Safety, 27, s. 18. Kluczowe znaczenie w modelu flexicurity odgrywa powiązanie czterech form elastyczności z czteroma formami ochrony socjalnej. Pierwszy sposób ochrony, odnoszący się do bezpieczeństwa miejsca pracy, obejmuje środki mające na celu pozostanie danego pracownika w tym samym miejscu pracy u tego samego pracodawcy. Z kolei pewność zatrudnienia ma na celu zagwarantowanie stałości zatrudnienia, ale niekoniecznie w jednym, tym samym miejscu pracy. 8 T. Bredgaard, F. Larsen, P.K. Madsen, op. cit., s. 19.

5 115 W tym przypadku kluczową rolę odgrywa aktywna polityka rynku pracy, programy dokształceń oraz system szkoleń. Trzecia forma bezpieczeństwa odnosi się do pewności otrzymywania stałego strumienia dochodów, nawet w wypadku utraty pracy. Funkcję tę spełniają transfery pieniężne wygospodarowane z budżetu poszczególnych krajów. Bezpieczeństwo łączenia czwarta forma bezpieczeństwa socjalnego, zapewnia możliwość łączenia pracy zarobkowej z prywatnym życiem danego pracownika. Dokładniejszą i bardziej szczegółową klasyfikację rodzajów elastyczności i bezpieczeństwa prezentuje tzw. matryca flexicurity Wilthagena, przedstawiona w tabeli 4.2. Tabela 4.2. Matryca flexicurity Wilthagena Elastyczność Elastyczność zewnętrzna liczbowa Elastyczność wewnętrzna liczbowa Elastyczność wewnętrzna funkcjonalna Elastyczność finansowa pewność miejsca pracy rodzaje umów o pracę, prawna ochrona zatrudnienia, wczesne emerytury skracanie czasu pracy/plany pracy w niepełnym wymiarze godzin różnorodność czynności wykonywanych w ramach stanowisk, treningi, szkolenia, leasing pracowniczy, podwykonawstwo, outsourcing dostosowanie do lokalnych kosztów pracy, obniżanie obowiązkowych składek społecznych pewność zatrudnienia usługi zatrudnienia/aprp, szkolenia/life- -long learning prawna ochrona zatrudnienia, szkolenia/life- -long learning szkolenia/life- -long learning, rotacja stanowisk pracy, praca zespołowa zmiany w finansowaniu składek społecznych, subsydiowanie zatrudnienia, świadczenia pracownicze Bezpieczeństwo pewność dochodów zasiłki dla bezrobotnych, inne transfery społeczne, płace minimalne uzupełniające świadczenia dla zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin, stypendia naukowe, zasiłki chorobowe polityka płacowa ściśle połączona z wynikami zbiorowe porozumienia płacowe, dostosowanie świadczeń do skróconego tygodnia pracy pewność łączenia ochrona przed zwolnieniem w przypadku przebywania na urlopie możliwość łączenia poboru emerytury z pracą w niepełnym wymiarze dobrowolność w ustalaniu czasu pracy dobrowolność w ustalaniu czasu pracy Źródło: European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, Varieties of Flexicurity: Reflections on Key Elements of Flexibility and Security, Dublin 27, s. 4.

6 116 Na podstawie klasyfikacji matrycy Wilthagena można wyciągać praktyczne wnioski odnośnie do wzajemnych interakcji pomiędzy poszczególnymi wymiarami flexicurity. I tak na przykład przy próbie zapewnienia równowagi pomiędzy: elastycznością zewnętrzną a bezpieczeństwem dochodów kluczowe znaczenie będzie miał stopień swobody zwalniania pracowników oraz wysokość i dostępność transferów społecznych mogących uzupełnić dochód osoby, która traci pracę. Ważna będzie również wysokość płacy minimalnej. Relatywnie wysoki poziom zasiłków dla bezrobotnych w stosunku do płacy minimalnej może powodować wśród osób o niskich kwalifikacjach brak motywacji do poszukiwania pracy oraz podnoszenia kwalifikacji. Z kolei dla pracodawców zbyt wysoki poziom płac minimalnych może być barierą przy zatrudnianiu nowych pracowników, szczególnie jeśli chodzi o proste, standardowe czynności; elastycznością wewnętrzną a pewnością miejsca pracy główną rolę będzie odgrywać pogodzenie elastycznego czasu pracy, mogącego wynikać przykładowo z okresowego spadku popytu na produkty przedsiębiorstwa, z pracą w niepełnym wymiarze, która jednak nie powoduje rozwiązania stosunku pracy pomiędzy firmą a pracownikiem. Dzięki temu przedsiębiorstwo obniża koszty w okresie trudności rynkowych, natomiast pracownik nie traci pracy. Przykładem takiego rozwiązania może być postawa polskich przedsiębiorstw w dobie globalnego kryzysu finansowego, kiedy to część przedsiębiorstw, mimo wyhamowania dynamiki gospodarczej będącej po części skutkiem załamania rynków eksportowych, nie decydowała się na znaczną redukcję zatrudnienia, lecz wprowadzała elastyczny czas pracy; elastycznością funkcjonalną a pewnością zatrudnienia najważniejsza jest organizacja w przedsiębiorstwach systemów szkoleń oraz tworzenie możliwości uczestnictwa w programach life-long learning, co przekłada się na wzrost kwalifikacji i umiejętności pracowników. W takiej kulturze organizacyjnej rotacja na stanowiskach pracy wewnątrz firmy, wykonywanie różnorodnych czynności i praca zespołowa przebiega o wiele efektywniej. Jednocześnie nabyte przez pracowników kwalifikacje znacznie zwiększają prawdopodobieństwo znalezienia innej pracy; elastycznością finansową a pewnością łączenia kluczowe znaczenie ma możliwość łączenia pracy zarobkowej niepełnoetatowej z innymi obowiązkami (m.in. prowadzeniem gospodarstwa domowego, studiowaniem itp.). Dla pracownika oznacza to poczucie bezpieczeństwa płynące z tego, że może on łączyć pracę z obowiązkami i zajęciami innymi niż płatna praca. Pracodawcy zapewnia zaś lepsze dostosowanie zasobów ludzkich w organizacji do zmieniających się warunków rynkowych, co wpływa pozytywnie na konkurencyjność danej firmy.

7 117 Na podstawie przeprowadzonych licznych badań dotyczących rynku pracy M. Boni stawia tezę, że decydującym warunkiem skuteczności strategii flexicurity jest skupienie uwagi na bezpieczeństwie zatrudnienia (employment security), a nie na gwarancjach bezpieczeństwa pracy w jednym miejscu przez jak najdłuższy okres (job security). Często postulaty związków zawodowych sprowadzają się do ochrony miejsc pracy za wszelką cenę, co z kolei stanowi poważną barierę w budowie elastycznego rynku pracy 9. W modelu flexicurity jednostka powinna mieć zagwarantowany dochód w wypadku utraty pracy, ale równocześnie powinna mieć zapewnione warunki sprzyjające nabywaniu nowych umiejętności i kwalifikacji niezbędnych do szybkiego powrotu na rynek pracy. Model taki w najbardziej zaawansowanym stopniu funkcjonuje współcześnie w Danii (rys. 4.1). Główną oś w duńskim modelu flexicurity stanowi elastyczny rynek pracy oraz rozbudowany system zabezpieczeń socjalnych. Rynek pracy w tym kraju należy do najbardziej elastycznych spośród rynków wszystkich państw Unii Europejskiej. Ponadto w ocenie Instytutu Frasera regulacje rynku pracy w Danii są mniej restrykcyjne niż w takich krajach, jak: Australia, Kanada, Japonia, Singapur, Nowa Zelandia, a więc w gospodarkach, które od wielu lat zaliczane są do anglosaskiego modelu kapitalizmu 1. Co roku w Danii średnio od 25% do 35% pracowników zatrudnionych zmienia miejsce pracy. Część tych osób zasila często szeregi bezrobotnych, toteż 25% osób aktywnych zawodowo jest co najmniej raz w roku bezrobotnych 11. Rynkowe rozwiązania prawne w dużym stopniu przyczyniają się do wysokiego poziomu aktywności zawodowej, wysokiego poziomu zatrudnienia oraz niskiej stopy bezrobocia. Stopa aktywności zawodowej w grupach wiekowych lata oraz lata przekracza 8%, wśród osób starszych 6%. Stopa aktywności mężczyzn w wieku pomiędzy 25. a 54. rokiem życia przekracza 9%, natomiast wśród kobiet 8%. Wysoki poziom aktywności zawodowej przekłada się na bardzo dobre wyniki rynku pracy w zakresie zatrudnienia. Stopa zatrudnienia w 28 r. wyniosła w Danii 78,1% i był to najlepszy wynik spośród wszystkich państw członkowskich. Wskaźnik zatrudnienia wśród mężczyzn tylko w dwóch krajach UE przekracza poziom 8%, tj. w Holandii (83,2%) i Danii (81,9%). Sytuacja dotycząca zatrudnienia kobiet sytuuje Danię na pierwszym miejscu spośród wszystkich krajów członkowskich (74,3%). Stopa bezrobocia należy tam do najniższych w całej Unii Europejskiej i wyniosła 9 M. Boni, Elastyczność i sprawność rynku pracy w Polsce, Centrum Analiz Społeczno- -Ekonomicznych, Warszawa 26, s Fraser Institute, Economic Freedom of the World 29, Canada P.K. Madsen, The Danish Model of Flexicurity A Paradise with Some Snakes, University of Copenhagen, 22, s. 4.

8 118 Elastyczny rynek pracy efekt kwalifikacyjny Life-long learning Bezpieczeństwo socjalne APRP efekt motywacyjny Rys Duński model flexicurity Źródło: P.K. Madsen, Flexicurity A New Perspective on Labour Markets and Welfare State in Europe, Center for Labour Market Research, Aalborg University, Denmark 26. odpowiednio w 26 r. 3,9%, w 27 r. 3,8%, a w 28 r. 3,3%. Bezrobocie zarówno wśród mężczyzn, jak i kobiet nie przekracza 4%. Przedstawione dane empiryczne potwierdzają pozytywny wpływ elastycznych regulacji na poziom rozwoju rynku pracy. Duży zakres swobody w zakresie zatrudniania i zwalniania pracowników, niskie wskaźniki elastyczności regulacji stosunków pracy i elastyczności czasu pracy powodują, że przedsiębiorcy w Danii nie muszą uciekać się do stosowania outplacementu, co zdejmuje z nich obowiązek troski o dochody i przyszły los pracownika na rynku pracy, ponieważ rozwiązanie stosunku pracy uruchamia pozostałe elementy modelu. Zabezpieczenie dochodowe w postaci zasiłków należy do jednych z najwyższych w Unii Europejskiej i jest wynikiem realizowanej od wielu lat doktryny państwa dobrobytu. W Danii istnieje system ubezpieczeń na wypadek bezrobocia, który ma charakter dobrowolny. Ponad 8% pracowników należy do programu dobrowolnego ubezpieczenia od bezrobocia. Warunkiem ubiegania się o zasiłek jest posiadanie rocznego ubezpieczenia na wypadek bezrobocia oraz przepracowany jeden rok w ciągu trzech ostatnich lat. Warto przy tym podkreślić, że bezrobocie nie może być spowodowane odmową przyjęcia oferty pracy ani nie może być wynikiem konfliktu 12. Dodatkowo osoba bezrobotna musi spełnić następujące warunki 13 : 12 Eures, Warunki życia i pracy w Danii, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy, Warszawa 28, s Ibidem.

9 119 pozostawanie bezrobotnym z przyczyn niezawinionych, aktywne poszukiwanie pracy, zarejestrowanie w urzędzie zatrudnienia, gotowość do podjęcia pracy, pozostawanie dostępnym na rynku pracy. Wysokość zasiłku wynosi 9% dotychczasowych zarobków. Płacony jest on od pierwszego dnia bezrobocia przez 5 dni w tygodniu przez jeden rok, a następnie przez 3 lata. Osoba bezrobotna ma prawo do świadczeń przez 4 lata, jeśli jest bezrobotna w wieku 55 lat. Okres pobierania świadczenia dla bezrobotnych może być wydłużony do 6. roku życia, jeżeli w tym wieku spełnione zostaną warunki uprawniające do wcześniejszej emerytury 14. Jak wynika z powyższego, dostęp do hojnej pomocy socjalnej wymaga ze strony osoby bezrobotnej podjęcia wielu czynności aktywizacyjnych, mających na celu uzupełnienie kwalifikacji i nabycie nowych umiejętności. Aktywna polityka rynku pracy oraz systemy kształcenia ustawicznego (life-long learning) stanowią końcowe ogniwo modelu flexicurity, która ma wywołać tzw. efekt kwalifikacyjny, czyli polepszyć jakość kapitału ludzkiego na rynku pracy. Odsetek uczestniczących w kształceniu ustawicznym w Danii należy, obok Szwecji, do najwyższych spośród wszystkich krajów Unii Europejskiej. W 28 r. w programach tych uczestniczyło 3,2% osób w wieku od 25. do 64. roku życia. Prawie co czwarty mężczyzna w tej grupie wiekowej aktualizował swoje umiejętności, uczestnicząc w tych programach. Przywiązanie dużej wagi do edukacji jest dążeniem do stworzenia w Danii gospodarki opartej na wiedzy. Właściwie cel ten został osiągnięty, ponieważ w globalnym rankingu Banku Światowego Knowledge Indexes Dania znajduje się na pierwszym miejscu. Również wśród państw Unii Europejskiej Dania przeznacza najwięcej środków publicznych na edukację (ok. 8% PKB). Powoduje to, że strategia flexicurity realizowana w Danii ma zdecydowanie większe szanse powodzenia niż w pozostałych państwach członkowskich. Na uwagę zasługuje również dość oryginalnie realizowana aktywna polityka rynku pracy (APRP), polegająca głównie na indywidualizacji, co w praktyce sprowadza się do tzw. profilowania bezrobotnego. Istota tego podejścia polega na budowie modelu ekonometrycznego uwzględniającego takie zmienne, jak: wiek, stan cywilny, lokalna stopa bezrobocia, wykształcenie, gmina zamieszkania, udział w APRP oraz historia bezrobotnego na rynku pracy. Na podstawie tego modelu szacuje się prawdopodobieństwo dalszego pozostania bezrobotnym. Dostęp do tych informacji mają publiczne służby zatrudnienia, które na ich podstawie przeprowadzają wywiad z osobą bezrobotną w celu udzielenia jej pomocy w określeniu 14 Ibidem.

10 12 perspektyw zawodowych 15. Narzędzie to okazuje się bardzo skuteczne w praktyce, mimo bowiem znacznych nakładów ponoszonych przed Danię na APRP (powyżej 1% PKB) poziom bezrobocia długookresowego należy tu do najniższych w całej Unii Europejskiej (w 28 r. wyniósł,5% osób aktywnych zawodowo). Wysoki stopień rozwoju wszystkich komponentów modelu flexicurity skłania do postawienia tezy, że to właśnie dzięki zastosowaniu tego modelu gospodarka duńska odniosła sukces w ostatnich dekadach. Jednak w ocenie P.K. Madsena wniosek ten jest mylny. Według tego autora rozwoju pozytywnych zjawisk na duńskim rynku pracy w okresie od początku lat 9. XX w. nie można przypisywać wyłącznie duńskiemu modelowi flexicurity 16. W tabeli 4.3 przedstawiono główne determinanty reform rynku pracy. Do czynników sprzyjających skutecznej polityce rynku pracy bez wątpienia należy zaliczyć korzystne zjawiska występujące w gospodarce światowej począwszy od lat 9., tj. stabilny wzrost gospodarczy wzmocniony w duńskiej gospodarce silnym popytem wewnętrznym, niska inflacja, korzystne zmiany w bilansie płatniczym Danii. Dużą rolę odegrał również czynnik polityczny. Akceptacja przez kolejne rządy socjaldemokratyczne strategii reform rynku pracy, głównie zwiększanie jego elastyczności, wskazuje na duży poziom zaufania w relacjach z partnerami społecznymi. Również postawa związków zawodowych zasługuje na uwagę, ze względu na rzadką spotykaną w tym środowisku skłonność do łączenia dynamiki płac realnych z dynamiką wydajności pracy, co kolei przekładało się na ograniczenie stopy wzrostu jednostkowych kosztów pracy. Konkludując, można przyjąć, że o sukcesie gospodarki duńskiej w ostatnich dziesięcioleciach zadecydowały trzy czynniki: wdrożenie modelu flexicurity, kooperacyjne, oparte na wzajemnym zaufaniu stosunki pracy oraz korzystna koniunktura gospodarcza występująca na świecie od kilkunastu lat. Ze względu na polityczną atrakcyjność flexicurity jako strategii oraz duże osiągnięcia w zakresie stosowania tego modelu w Danii jako rozpowszechnionego stanu w polityce zatrudniania, rozwiązania te stały się inspiracją dla europejskich decydentów politycznych poszukujących nowych idei, które mogłyby przyczynić się do pobudzenia rynku pracy w Unii Europejskiej. Gdy w 25 r., na półmetku funkcjonowania strategii lizbońskiej, dokonano przeglądu postępów państw członkowskich w zakresie realizacji jej celów, które okazały się 15 Zatrudnienie w Polsce 27. Bezpieczeństwo na elastycznym rynku pracy, red. M. Bukowski, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 28, s P.K. Madsen, Elastyczność i bezpieczeństwo zatrudnienia (flexicurity) w Danii: wzór dla reform rynku pracy w Unii Europejskiej? [w:] Wzrost gospodarczy czy bezpieczeństwo socjalne, red. W. Bieńkowski, M.J. Radło, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 21, s. 66.

11 121 Tabela 4.3. Główne determinanty sukcesu duńskiego modelu rynku pracy Wyszczególnienie Otoczenie polityczne Otoczenie makroekonomiczne Zatrudnienie Mobilność siły roboczej Ochrona zatrudnienia Zasiłki dla bezrobotnych Aktywna polityka rynku pracy Podstawowe cechy duńskiego modelu flexicurity silne struktury korporacyjne, bezgraniczna wiara w możliwość osiągnięcia konsensusu w kwestii elastyczności rynku pracy i bezpieczeństwa socjalnego poprzez rozumny i konstruktywny dialog społeczny zmiana międzynarodowych uwarunkowań gospodarczych, aktywna polityka fiskalna, ale ograniczana bilansem rachunku bieżącego wysoka stopa zatrudnienia (średnio ok. 75%), przesunięcie w kierunku bezrobocia rejestrowanego, rosnący udział osób uzyskujących dochody z transferów społecznych wysoka w świetle międzynarodowych standardów niska niska znaczny wzrost stopy kompensacji od początku reform w latach 6., świadczenia pieniężne dla nieubezpieczonych bezrobotnych wysoki poziom wydatków na politykę rynku pracy, dostosowywanie programów aktywizujących do specyficznych cech bezrobotnych Czynniki sprzyjające rozwojowi modelu flexicurity szerokie poparcie polityczne dla reform rynku pracy, akceptacja partnerów społecznych co do konieczności powstrzymywania nadmiernego wzrostu płac, sprawowanie władzy przez partie socjaldemokratyczne silny popyt wewnętrzny, sprzyjające kształtowanie się rachunku obrotów bieżących, niski poziom globalnej inflacji znaczna redukcja bezrobocia rejestrowanego (o połowę) oraz całkowitego, obniżenie bezrobocia strukturalnego wysoka w świetle międzynarodowych standardów powolne obniżanie stopy kompensacji, jednak nadal wysokie na tle międzynarodowym, skracanie czasu poboru zasiłku, szczególnie dla osób o pasywnej postawie na rynku pracy decentralizacja, indywidualizacja, prawo i obowiązek wczesnej aktywizacji Źródło: P.K. Madsen, How Can It Possibly Fly? The Paradox of a Dynamic Labour Market in a Scandinavian Welfare State, Centre for Labour Market Research, Denmark 25, s. 3. dalekie od oczekiwań, model flexicurity na stałe wszedł do języka Unii Europejskiej w ramach odnowionej strategii lizbońskiej promującej wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Przyjęto, że model flexicurity będzie gwarantem wysokiego poziomu zatrudnienia wśród pracowników Unii Europejskiej, a przez dodatkowe komponenty, takie jak chociażby life-long learning, sprawi, iż nawet w przypadku utraty pracy możliwości znalezienia nowej znacznie wzrosną, i to na każdym etapie życia zawodowego. Jednocześnie podtrzymano najważniejszą zasadę modelu flexicurity, tj. elastyczność i bezpieczeństwo szczególnie w dobie globali-

12 122 zacji wzajemnie się wspierają. Komisja Europejska na podstawie licznych analiz i badań oraz doświadczeń państw członkowskich sprecyzowała w 27 r. podstawowe idee, komponenty i zasady wdrażania modelu flexicurity. Założenia wzorcowego modelu, jak też ścieżki dojścia do niego przedstawione zostały w raporcie Europejskiej Grupy Ekspertów do spraw Flexicurity. Raport wyróżnia cztery obszary reform 17 : 1) elastyczność i bezpieczeństwo form zatrudnienia oraz organizacji warunków pracy (zarówno podaży pracy, jak i przedsiębiorstw), wynikające z modernizacji prawa pracy oraz reguł wykonywania pracy, 2) skuteczna, aktywna polityka rynku pracy APRP, ułatwiająca pracownikom przystosowywanie się do gwałtownych zmian sytuacji na rynku pracy, reintegrację po okresach bezrobocia oraz płynną zmianę miejsca pracy, 3) rzetelne i odpowiadające potrzebom rynku pracy kształcenie ustawiczne, służące aktualizacji umiejętności pracowników i wspierające wzrost produktywności przedsiębiorstw, 4) modernizacja systemów zabezpieczenia społecznego, tak aby państwo, zapewniając wsparcie finansowe osobom w trudnej sytuacji dochodowej, jednocześnie wspierało możliwie szybką reaktywizację zawodową lub ponowne zatrudnienie. Chodzi tu o uwzględnienie szerokiego spektrum przepisów dotyczących zabezpieczenia społecznego (świadczenia dla bezrobotnych, emerytury, ochrona zdrowia), umożliwiających pogodzenie pracy z obowiązkami związanymi z życiem prywatnym i rodzinnym, takimi jak opieka nad dziećmi. Wnioski, jakie wyciągnięto z badań Europejskiej Grupy Ekspertów, sprawiły, że państwom członkowskim zarekomendowano dużą swobodę co do wyboru ścieżek dojścia do modelu flexicurity, czyli de facto każdy kraj członkowski powinien we własnym zakresie dostosować poszczególne elementy modelu flexicurity do specyficznych uwarunkowań instytucjonalnych obowiązujących w jego gospodarce. Unia Europejska nie dąży do stworzenia i narzucenia państwom członkowskim jednolitego wzorca flexicurity, lecz zaleca, aby reformy w duchu flexicurity miały charakter kompleksowy i spójny. Wymaga to opracowania strategii, które w jednakowym stopniu spełniają postulaty elastycznego rynku pracy oraz bezpieczeństwa, w tym szczególnie pewności zatrudnienia i bezpieczeństwa socjalnego (poszczególne ścieżki przedstawia tabela 4.4). Czynnikiem usprawniającym funkcjonowanie całego systemu flexicurity jest w ocenie Unii Europejskiej rozwijanie wielostronnego dialogu społecznego, opartego na zaufaniu i współpracy pomiędzy partnerami społecznymi. Z doświadczeń wielu państw wynika, że zaangażowanie organizacji pracodawców i związków zawodowych w reformy rynku pracy jest najlepszym podejściem do opracowania polityki 17 Report by the European Expert Group on Flexicurity Flexicurity Pathways, June 27, s. 15.

13 123

14 124

15 125 flexicurity. Wymaga to określenia równowagi pomiędzy prawami i obowiązkami pracowników i pracodawców. Partnerzy społeczni powinni odgrywać w coraz większym stopniu główną rolę w określaniu równowagi między elastycznością a bezpieczeństwem, w ten sposób przyczyniając się do poprawy reguł obowiązujących na rynku pracy 18. Mając to na uwadze, Komisja Europejska przeprowadziła wśród państw członkowskich przegląd wiedzy na temat modelu flexicurity oraz postaw partnerów społecznych wobec nowych rozwiązań instytucjonalnych (tabela 4.5). Okazało się, że w większości państw członkowskich koncepcja flexicurity jest nowym tematem w debacie publicznej, rzadko dyskutowanym wśród partnerów społecznych. Tabela 4.5. Przegląd debat i dyskusji na temat modelu flexicurity w państwach członkowskich Unii Europejskiej Kraj BE BG Kluczowe wyzwania Starzenie się społeczeństwa, niski udział na rynku pracy osób starszych, osób o niskich kwalifikacjach oraz migrantów Standardy płacowe oraz inne elementy flexicurity są negocjowane przez partnerów społecznych w ramach porozumień międzysektorowych Wykorzystanie pierwszych lat członkostwa w UE Stanowiska głównych partnerów społecznych związki zawodowe Nacisk na bezpieczeństwo (wzrost transferów społecznych) oraz zdolność do zatrudniania (wzrost znaczenia life-long learning) Nacisk na wzrost płac, akceptowalny poziom elastyczności rynku pracy pracodawcy Nacisk na elastyczność, szczególnie odnośnie do pracy tymczasowej Nacisk na ograniczanie restrykcyjnych regulacji odnoszących się do nadgodzin, zbyt duża ingerencja państwa w ustalanie płac rząd i eksperci Nacisk na APRP oraz reintegrację starszych pracowników Wsparcie bezpieczeństwa zatrudnienia grup o podwyższonym poziomie ryzyka Aktualność i ważność debaty na temat flexicurity Tematyka flexicurity nie jest przedmiotem debaty, tylko poszczególne elementy modelu Wstępny etap debaty Inne obserwacje Kluczowe dyskusje nie obejmują regulacji płac, ochrony socjalnej. Zgoda co do konieczności podnoszenia kwalifikacji 18 European Commission, Towards Common Principles of Flexicurity: More and Better Jobs through Flexibility and Security, Bruselss 27, s. 18.

16 126 cd. tabeli 4.5 Kraj CZ DK DE EE Kluczowe wyzwania Polaryzacja środowiska politycznego, trudności w budowie konsensusu wokół problematyki flexicurity Dyskusja skoncentrowana jest głównie na bezpieczeństwie zatrudniania Podręcznikowy przykład flexicurity, ukształtowany przez silny społeczny dialog Stała, pełnoetatowa praca stanowi standard. Skupienie się na podnoszeniu wydajności pracy w istniejących miejscach pracy oraz zwiększaniu wewnętrznej elastyczności Reformy sprzyjające modelowi flexicurity Stanowiska głównych partnerów społecznych związki zawodowe Sprzeciw co do swobodnego zatrudniania i zwalniania, elastycznych umów o pracę, popieranie elastycznych regulacji czasu pracy pracodawcy Nacisk na zwiększanie swobody zatrudniania i zwalniania, wykorzystanie umów na czas określony rząd i eksperci W opinii publicznej zauważalny jest żmudny proces poszukiwania kompromisu pomiędzy elastycznością a bezpieczeństwem Wspólne zrozumienie i poparcie dla modelu flexicurity oparte na serii wieloletnich negocjacji i kompromisów Sceptyczne podejście do elastycznych form zatrudniania, przeciw deregulacji przepisów dotyczących zwolnień grupowych Zachęcanie do zwiększania wewnętrznej elastyczności oraz elastycznych form zatrudniania odnośnie do prac niecieszących się zainteresowaniem Rząd kładzie nacisk na wzrost elastyczności wewnętrznej, restrykcyjne regulacje odnoszące się do elastyczności zewnętrznej Niski poziom rozwoju dialogu społecznego, ograniczony do konsultacji z rządem. Związki zawodowe popierają większe bezpieczeństwo (wyższe zasiłki dla bezrobotnych, utrzymanie aktualnych regulacji dotyczących zwolnień z pracy), natomiast pracodawcy zabiegają o złagodzenie przepisów odnoszących się do zwolnień z pracy oraz obniżenie kosztów pracy. Elementy modelu flexicurity są regulowane przez ustawodawstwo rządowe, a nie w wyniku zbiorowych porozumień Aktualność i ważność debaty na temat flexicurity Pojęcie to jest raczej nieznane. Brak zrozumienia funkcjonowania modelu Pojęcie jest stosunkowo nowe, ale duński model funkcjonuje od kilku dekad Model flexicurity nie wpisuje się w tradycję niemieckich stosunków pracy Nowa koncepcja, która nie doczekała się jeszcze szerszej debaty publicznej Inne obserwacje Flexicurity jest kamieniem węgielnym duńskiego rynku pracy Stopniowe wprowadzenie poszczególnych elementów modelu Polityczne dyskusje skupiają się raczej na pojedynczych elementach modelu niż na wszechstronnym pakiecie reform

17 127 cd. tabeli 4.5 Kraj IE EL ES Kluczowe wyzwania Wysokie tempo wzrostu gospodarczego, niska stopa bezrobocia, duży napływ pracowników zagranicznych Bardzo powszechnie występujące zjawisko segmentacji rynku pracy, co oznacza, że w kraju tym elastyczność i bezpieczeństwo są postrzegane jako antagonizm Utrata konkurencyjności, dominacja kontraktów tymczasowych Stanowiska głównych partnerów społecznych związki zawodowe pracodawcy Silny społeczny dialog pomiędzy związkami zawodowymi a pracodawcami zapewnił wysoki poziom bezpieczeństwa pracowników w liberalnym środowisku biznesowym, przy jednoczesnym elastycznym rynku pracy Wymaganie wyższego poziomu bezpieczeństwa Związki zawodowe są otwarte na dyskusję na temat wdrożenia modelu flexicurity Poszukiwanie większej elastyczności Większa elastyczność, w szczególności ustalanie poziomu płac w ścisłym powiązaniu ze wskaźnikiem wydajności pracy, promowanie geograficznej mobilności pracowników, obniżanie kosztów pracy (również kosztów zwolnień) rząd i eksperci Polityka rządowa nastawiona na rozwój przedsiębiorczości Aktualność i ważność debaty na temat flexicurity Kluczowe elementy flexicurity są obecne w debatach publicznych oraz w zapisach w najważniejszych dokumentach rządowych Termin flexicurity nie jest wykorzystywany w debatach publicznych, jakkolwiek pewne elementy modelu są już przedmiotem dyskusji Całkowicie otwarte stanowiska partnerów społecznych w dyskusji o kompatybilności elastyczności i bezpieczeństwa socjalnego Inne obserwacje Dzięki zawartemu w połowie lat 8. paktowi społecznemu połączenie elastyczności i bezpieczeństwa socjalnego przyczyniło się do sukcesu irlandzkiej gospodarki Rząd aktywnie włącza się w proces dialogu społecznego wokół poszczególnych elementów modelu flexicurity. Reformy w tym duchu miałyby w zamiarze ograniczanie sztywności występującej na greckim rynku pracy Zgoda partnerów społecznych co do zwiększania inwestycji w kształcenie ustawiczne

18 128 cd. tabeli 4.5 Kraj Kluczowe wyzwania Stanowiska głównych partnerów społecznych związki zawodowe pracodawcy rząd i eksperci Aktualność i ważność debaty na temat flexicurity Inne obserwacje FR Ostatnie reformy zwiększyły i tak już wysoką segmentację francuskiego rynku pracy Pozytywne podejście do zwiększania bezpieczeństwa socjalnego pracowników Pozytywne podejście do głębokich reform francuskiego ustawodawstwa rynku pracy Tematyka flexicurity jest przedmiotem debaty publicznej Prezydent N. Sarkozy jest zwolennikiem liberalnego podejścia w celu ograniczenia segmentacji rynku pracy IT Reformy sprzyjające poprawie elastyczności rynku pracy, szczególnie zawieranych kontraktów i umów, znaczna segmentacja rynku pracy Utrzymanie poziomu bezpieczeństwa dla pracowników mających stałe umowy o pracę Zwiększenie elastyczności w celu ograniczania kosztów pracy Obecny rząd skupia się na łączeniu zwiększonej elastyczności zewnętrznej oraz poprawy bezpieczeństwa pracowników Tematyka flexicurity nie stanowi priorytetu dla decydentów politycznych, skupienie się na ulepszaniu elastyczności zewnętrznej Niski rozwój dialogu społecznego CY Dobrze rozwinięty rynek pracy (niska stopa bezrobocia, łatwy dostęp do zagranicznej niewykwalifikowanej siły roboczej) Sprzeciw wobec elastycznych form zatrudniania, ponieważ prowadzą do obniżenia jakości pracy oraz mogą zakłócić proces negocjacji zbiorowych Bardziej elastyczne formy zatrudnienia Nie jest to polityka priorytetowa dla obecnego rządu Brak głębszej debaty Duży udział zagranicznych pracowników oraz samozatrudnionych stanowi przeciwwagę dla nieelastycznego sektora publicznego i mechanizmu ustalania płac LV Szybki wzrost gospodarczy, sztywność przepisów rynku pracy (szczególnie w kwestii zatrudniania i zwalniania) Słaba pozycja związków zawodowych Zwiększenie elastyczności zewnętrznej (zatrudnianie i zwalnianie) Ochrona praw pracowniczych Flexicurity jest nowym pojęciem, rzadko używanym, ale jego poszczególne elementy są przedmiotem debaty publicznej, co znajduje potwierdzenie w dokumentach rządowych Trudna współpraca międzyresortowa wpływa negatywnie na otoczenie biznesowe oraz rynek pracy

19 129 cd. tabeli 4.5 Kraj LT LU HU MT Kluczowe wyzwania Szybki wzrost gospodarczy, niedobory siły roboczej, niski poziom bezpieczeństwa socjalnego oraz nieelastyczność rynku pracy Utrzymanie konkurencyjności w długim okresie Wysoce spolaryzowany system polityczny, znacznie utrudniający osiągnięcie konsensusu. Podejmowane wysiłki mające na celu ograniczenie deficytu budżetowego, zauważalny w ostatnich latach wzrost bezrobocia, niski udział w rynku pracy osób o niskich kwalifikacjach Wzrost dobrobytu gospodarczego, zmniejszenie wysokiego poziomu bezrobocia Stanowiska głównych partnerów społecznych związki zawodowe pracodawcy Brak wspólnego porozumienia co do realizacji zasad modelu flexicurity. Pracodawcy żądają uelastycznienia prawa pracy oraz zwiększenia jakości kształcenia ustawicznego. Związki zawodowe postrzegają uelastycznienie rynku pracy jako kolejny przywilej ekonomiczny dla pracodawców rząd i eksperci Bardzo silny dialog społeczny pomiędzy partnerami społecznymi. Dyskusje i decyzje zapadają w oparciu o utrwalone i akceptowalne przez wszystkie strony zasady i reguły Główne wysiłki skupiają się na corocznych porozumieniach płacowych zawieranych przez związki zawodowe, pracodawców oraz rząd Nacisk na zdolność do zatrudniania siły roboczej, ostrożna akceptacja koncepcji flexicurity Akceptacja poszczególnych elementów flexicurity, zwłaszcza elastyczności, wydajności oraz systemów szkoleń siły roboczej Aktualność i ważność debaty na temat flexicurity Pojęcie flexicurity nie jest używane, ale aktualne reformy obejmują elementy flexicurity Reorganizacja systemu ubezpieczeń na wypadek bezrobocia, stworzenie większych zachęt dla osób aktywnie poszukujących pracy, wydatki w postaci środków APRP nastawione głównie na grupy społecznie upośledzone Pojęcie rzadko używane w debacie publicznej, jednak pewne elementy flexicurity są dyskutowane Koncepcja modelu flexicurity nie występuje w publicznej debacie. Dyskusja skupia się głównie na systemie edukacji Oferowanie pomocy osobom zmieniającym pracę oraz chcącym podnieść swoje kwalifikacje Problematyka flexicurity jest obecna w debacie publicznej i zyskuje coraz większe poparcie Inne obserwacje Wysokojakościowy i skuteczny life- -long learning jest największym wyzwaniem Rząd powinien zwrócić większą uwagę na edukację Kluczowym wyzwaniem pozostają antagonizmy w miejscu pracy (pracownicy pracodawcy)

20 13 cd. tabeli 4.5 Kraj NL AT PL Kluczowe wyzwania Ograniczanie elastyczności rynku pracy Niechętny stosunek do modelu lekicurity i to zarówno ze strony decydentów politycznych, jak i pozostałych partnerów społecznych Trwale występująca segmentacja rynku pracy, niska aktywność zawodowa Stanowiska głównych partnerów społecznych związki zawodowe pracodawcy Bardzo silny dialog społeczny pomiędzy partnerami społecznymi. W ocenie związków zawodowych rząd posunął się za daleko w kwestii elastyczności rynku pracy oraz liberalizacji Nacisk na większe bezpieczeństwo, możliwość łączenia pracy z wychowywaniem dzieci oraz uczestnictwem w programach szkoleniowych w przypadku utraty pracy Sceptyczne podejście do ograniczania zabezpieczenia socjalnego jako warunku koniecznego do powstawania nowych miejsc pracy oraz nowych możliwości dla grup wykluczonych. Koncentracja na utrzymywaniu lub rozszerzaniu transferów socjalnych Nacisk na zwiększanie wewnętrznej elastyczności dla firm, szczególnie w zakresie regulacji czasu pracy oraz płatności za nadgodziny Zwracanie uwagi opinii publicznej na takie wymierne korzyści, jak: niższe koszty pracy, wzrost konkurencyjności, większa adaptacyjność, oraz ich preferowanie rząd i eksperci Istotny wkład w rozwój badań nad modelem flexicurity Aktualność i ważność debaty na temat flexicurity Tematyka flexicurity odgrywa ważną rolę, szczególnie w kontekście kampanii wyborczych Model flexicurity jest przedmiotem licznych analiz dokonywanych głównie przez środowiska akademickie Nie stanowi priorytetowego zagadnienia Inne obserwacje Widoczne zainteresowanie funkcjonowaniem modelu (zarówno w prasie, jak i podczas kampanii wyborczych), szczególnie przez pryzmat duńskich rozwiązań Dotychczasowa polityka preferowała elastyczność kosztem bezpieczeństwa. Wiele osób utraciło środki z pomocy socjalnej Istnieje ogólny konsensus co do potrzeby utrzymania wysokiego poziomu elastyczności płac i podnoszenia bezpieczeństwa zatrudniania Cechy panujących w Polsce stosunków pracy skłaniają do wniosku, że Polska powinna poszukiwać swej własnej wersji modelu flexicurity

21 131 cd. tabeli 4.5 Kraj PT RO SI SK Kluczowe wyzwania Stagnacja gospodarcza, rosnące bezrobocie (szczególnie długookresowe), wzrost zjawiska segmentacji rynku. KE szczególnie zachęca do wdrożenia modelu flexicurity Pojęcie flexicurity nie jest obecne w debacie publicznej, jednak ostatnio coraz częściej środki masowego przekazu przyczyniają się do podniesienia świadomości społeczeństwa w tym zakresie Wykorzystanie pierwszych lat członkostwa w UE Suboptymalny poziom konkurencyjności, niska elastyczność rynku pracy Korzystne warunki dla wzrostu gospodarczego, poprawa Stanowiska głównych partnerów społecznych związki zawodowe Sceptyczne podejście do rozwiązań duńskiego modelu. Obawa przed całkowitą wolnością w zakresie zwalniania z pracy pracodawcy Więcej elastyczności w zatrudnianiu i zwalnianiu pracowników, by ułatwiać powstawanie nowych miejsc pracy Stopniowy wzrost zaangażowania partnerów społecznych w proces negocjacji poszczególnych elementów flexicurity, szczególnie w zakresie ustalania płac minimalnych Priorytetem jest bezpieczeństwo socjalne. Brak zgody na reformy, których ciężar mieliby ponosić tylko pracownicy Nacisk na wzrost transferów społecznych, ograniczenie Nacisk na liberalizację gospodarki, w tym rynku pracy. Postulaty większej wolności gospodarczej, by zwiększyć swobodę zatrudniania i zwalniania pracowników Utrzymanie aktualnego prawa pracy rząd i eksperci Rząd zdecydowanie popiera model flexicurity, ale dostosowany do specyfiki portugalskiej gospodarki Rząd jest zdeterminowany, by poprawić elastyczność rynku pracy Niekonsekwencja rządu co do charakteru i kierunku reform Duża polaryzacja sceny politycznej. Ośrodki akademickie Aktualność i ważność debaty na temat flexicurity Debata znajduje się w początkowej fazie Termin flexicurity często ukazuje się w oficjalnych dokumentach rządowych. Różnie jest definiowany i różnie rozumiany Dyskusja na temat próby pogodzenia elastycznego rynku Inne obserwacje Głównym zagadnieniem jest kwestia elastycznych umów o pracę Ostatnie reformy miały na celu poprawę elastyczności oraz ułatwienia w zatrudnianiu i zwalnianiu Brak zgody co do podstawowych reguł flexicurity i kierunku reform gospodarczych Niedawne reformy miały na celu poprawę elastyczności

22 132 cd. tabeli 4.5 Kraj FI SE Kluczowe wyzwania sytuacji na rynku pracy (wzrost zatrudnienia) Kwestie dotyczące życia zawodowego, podatków oraz reform polityki społecznej są wynikiem prac rządu w bliskiej współpracy z partnerami społecznymi Silni partnerzy społeczni o silnych i długoletnich tradycjach Stanowiska głównych partnerów społecznych związki zawodowe zbyt elastycznych regulacji rynku pracy, wzrost ochrony pracownika Związki zawodowe wysuwają żądania zwiększenia poziomu zatrudniania i bezpieczeństwa pracy pracodawcy Pracodawcy preferują zwiększenie elastyczności płac, zwiększanie kar dla jednostek odpowiedzialnych za nielegalne strajki oraz liberalizację przepisów odnoszących się do rozwiązywania umów o pracę Wynegocjowane kompromisy mają na celu zbilansowanie elastyczności rynku pracy z bezpieczeństwem socjalnym pracowników rząd i eksperci postulują głównie wzrost elastyczności rynku pracy oraz rozwój APRP Główne zadanie rządu sprowadza się do unikania wybuchu strajków i konfliktów na rynku pracy. Rząd wykorzystuje do tego politykę podatkową oraz poszczególne instrumenty polityki społecznej, tak ażeby partnerzy społeczni byli w stanie zaakceptować większy poziom elastyczności oraz bezpieczeństwa Aktualność i ważność debaty na temat flexicurity pracy z bezpieczeństwem socjalnym jest obecna, chociaż sam termin flexicurity nie jest używany. Indywidualne składowe modelu flexicurity są jednak żywo omawiane Rezultaty zwiększenia elastyczności rynku pracy oraz bezpieczeństwa zatrudnienia są stosunkowo niewielkie Flexicurity jest centralnym elementem szwedzkiego rynku pracy Inne obserwacje gospodarki i poprawę środowiska biznesowego Duński oraz holenderski model flexicurity nie jest dobrze dopasowany do specyfiki fińskiego rynku pracy. W Finlandii występuje silna koncentracja dużych przedsiębiorstw, duże rozproszenie siły roboczej na regionalnych rynkach pracy Regulacje rynku pracy są fakultatywne, tzn. mogą zostać zmodyfikowane w porozumieniach zbiorowych

23 133 cd. tabeli 4.5 Kraj UK Kluczowe wyzwania Długoletnie tradycje elastycznego rynku pracy oraz minimalnego poziomu zabezpieczenia socjalnego Stanowiska głównych partnerów społecznych związki zawodowe Jednakowe możliwości również dla pracowników na elastycznych kontraktach, więcej inwestycji w kapitał ludzki pracodawcy Utrzymanie niskokosztowego otoczenia biznesowego, pracodawcy przeciwni jakimkolwiek wzrostom kosztów pracy rząd i eksperci Elementy flexicurity są realizowane raczej przez politykę rządu i regulacje niż przez porozumienia zbiorowe Aktualność i ważność debaty na temat flexicurity Określenie flexicurity rzadko jest używane, ale elementy modelu są często słyszalne w debacie publicznej Inne obserwacje Aktualna polityka rynku pracy obejmuje podstawowe zasady modelu flexicurity. Brak wspólnej platformy do zawierania porozumień zbiorowych (szczególnie w sektorze prywatnym, gdzie związki zawodowe mają bardzo słabą pozycję) Źródło: European Commission, European Employment Observatory Review, Autumn 26, s W wielu krajach Unii Europejskiej osiągnięcie równowagi pomiędzy elastycznością a bezpieczeństwem na rynku pracy nie należy do priorytetowych kierunków działań, m.in. z następujących powodów 19 : brak poparcia politycznego dla przeprowadzenia reform rynku pracy (np. w Niemczech regularny, pełnowymiarowy czas pracy stanowi od wielu lat wzorzec jedynego akceptowalnego stosunku pracy, zmiany ograniczają się do podnoszenia poziomu wydajności w istniejących miejscach pracy, toteż zewnętrzna elastyczność nie znajduje poparcia u partnerów społecznych. Niektóre elementy modelu flexicurity od pewnego czasu zaczynają być jednak coraz bardziej eksponowane w debacie publicznej, np. ograniczanie czasu pracy oraz wynagrodzeń w poszczególnych sektorach gospodarki, w zamian za większy poziom bezpieczeństwa); brak potrzeby dokonywania zmian na rynku pracy (np. bardzo dobre wyniki rynku pracy na Cyprze, tj. niska stopa bezrobocia, duży dostęp zagranicznej siły roboczej, duży udział samozatrudnionych); występuje duża fragmentaryzacja co do budowy przywództwa oraz konsensusu wokół kwestii flexicurity (polaryzacja środowiska politycznego w Cze- 19 European Commission, European Employment Observatory Review, Autumn 26, s. 1.