Warunki Ŝycia i pracy w krajach Europejskiego Obszaru Gospodarczego Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Departament Rynku Pracy

Transkrypt

1 PORTUGALIA SPIS TREŚCI 2. Praca w Portugalii Podejmowanie pracy przez obywateli Polski w Portugalii Zasady dostępu obywateli Polski do portugalskiego rynku pracy Prowadzenie własnej działalności gospodarczej w Portugalii Adresy stron internetowych zawierających więcej informacji z powyŝszego zakresu Sposoby poszukiwania pracy w Portugalii Publiczne słuŝby zatrudnienia Europejskie SłuŜby Zatrudnienia EURES Niepubliczne agencje pośrednictwa pracy Prasa Inne sposoby poszukiwania pracy Ubieganie się o pracę (wymagane dokumenty - CV, list motywacyjny i inne) Adresy stron internetowych zawierających więcej informacji z powyŝszego zakresu Warunki pracy Rodzaje umów o pracę Ustanie stosunku pracy Czas pracy Urlop wypoczynkowy Wynagrodzenie za pracę Adresy stron internetowych zawierających więcej informacji z powyŝszego zakresu Podatki Podatek dochodowy od osób fizycznych Podatek VAT Inne podatki i opłaty lokalne Adresy stron internetowych zawierających więcej informacji z powyŝszego zakresu Zabezpieczenia społeczne Świadczenia z ubezpieczeń społecznych - beneficjenci i warunki uzyskania Emerytura Świadczenia na wypadek choroby Świadczenia na wypadek macierzyństwa Renta z tytułu niezdolności do pracy Renta dla członków rodziny po zmarłej osobie Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych Inne świadczenia socjalne - beneficjenci i warunki uzyskania Świadczenia rodzinne Świadczenia z tytułu bezrobocia Adresy stron internetowych zawierających więcej informacji z powyŝszego zakresu MoŜliwości podjęcia staŝu w Portugalii Adresy stron internetowych zawierających więcej informacji z powyŝszego zakresu

2 2. Praca w Portugalii 2.1. Podejmowanie pracy przez obywateli Polski w Portugalii Zasady dostępu obywateli Polski do portugalskiego rynku pracy 1 maja 2006 r. Portugalia w pełni otworzyła swój rynek pracy dla obywateli Polski. Oznacza to, Ŝe obywatele polscy nie potrzebują zezwolenia na pracę, aby podjąć legalne zatrudnienie w Portugalii i mogą w pełni korzystać ze wszystkich praw wynikających z unijnych zasad swobody przepływu pracowników oraz usług. Mają te same przywileje, co pracownicy portugalscy, w szczególności dotyczy to przywilejów związanych z warunkami pracy, płacy i ubezpieczeń społecznych. Obywatele Polski, podobnie jak inni obywatele pochodzący z nowych krajów Unii Europejskiej, uzyskują preferencje w dostępie do portugalskiego rynku pracy, przed obywatelami pochodzącymi z krajów trzecich. Członkowie rodziny pracownika z nowego kraju członkowskiego równieŝ otrzymują dostęp do portugalskiego rynku pracy. Obywatele UE maja prawo przebywać na terenie Portugalii do 3 miesięcy na podstawie waŝnego paszportu lub dowodu osobistego. Aczkolwiek, jeŝeli zamierzają przebywać w Portugalii dłuŝej niŝ 3 miesiące muszą się zwrócić do lokalnego Oddziału Urzędu ds. Cudzoziemców i Granic (Direcção ou Delegação Regional do Serviço de Estrangeiros e Fronteiras - SEF) lub Urzędu Miasta (Câmara Municipal - nie wszystkie Urzędy Miast wydają tego typu dokumenty) z wnioskiem o wydanie Karty Pobytu Obywatela Unii Europejskiej (Certificado de Registo) - rejestracja pobytu obywatela UE. Karta jest wydawana na 5 pięć lat lub na przewidywany okres pobytu. Dokumenty niezbędne do uzyskania Karty Pobytu: - waŝny paszport lub inny dowód toŝsamości - oświadczenie złoŝone przez aplikanta pod przysięgą o tym, Ŝe: - jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę lub prowadzi działalność gospodarczą - posiada wystarczające zabezpieczenie finansowe na utrzymanie siebie i swojej rodziny - pobiera naukę w państwowej lub prywatnej szkole i posiada wystarczające zabezpieczenie finansowe na utrzymanie siebie i swojej rodziny. BliŜsze informacje moŝna uzyskać telefonicznie, pod numerem bądź na stronie Obywatele polscy, na równi z obywatelami Wspólnoty, mogą równieŝ w pełni korzystać z ofert pracy znajdujących się w dyspozycji urzędów pracy, a takŝe z róŝnych form szkolenia zawodowego i programów zatrudnienia organizowanych przez Instytut Zatrudnienia i Szkolenia Zawodowego (IEFP) (Instituto de Emprego e Formação Profissional). W tym celu muszą zarejestrować się w lokalnym Centrum Pracy (Centro de Emprego). KaŜdy, kto zamierza podjąć zatrudnienie w Portugalii, powinien posiadać numer Identyfikacji Podatkowej (Número de Contribuinte, znany równieŝ jako Número de Identificacao Fiscal - NIF). W tym celu naleŝy złoŝyć podanie wraz z paszportem lub dowodem osobistym i informacją o miejscu zamieszkanie w Portugalii, do Wydziału Finansowego (Repartiçao de Finanças). Szczegółowe informacje są dostępne na stronie Prowadzenie własnej działalności gospodarczej w Portugalii 1 Proces rozpoczęcia działalności gospodarczej w Portugalii staje się z roku na rok coraz prostszy. Wszystkich formalności związanych z załoŝeniem firmy moŝna dokonać w jednym miejscu - w punktach administracji publicznej Loja da Empresa (rodzaj jednego okienka"). Zadaniem punktów jest obsługa oraz udzielanie informacji przedsiębiorcom, w celu ułatwienia procedur związanych z zakładaniem i prowadzeniem działalności gospodarczej. Obecnie w Portugalii działa 1 Wykorzystano materiał przygotowany przez Wydział Promocji Handlu i Inwestycji, Ambasada Rzeczpospolitej Polskiej w Lizbonie, dostępny na stronie 2

3 10 oddziałów Lojas da Empresa: w Combra, Braga, Aveiro, Lisboa, Porto, Leiria, Visem, Loulé, Funchal i Setúbal. ZałoŜenie firmy moŝliwe jest równieŝ przy wykorzystaniu portalu ( Firma Online"). Dodatkowo istnieje moŝliwość zarejestrowania firmy w ramach mechanizmu Empresa na Hora ( Firma w godzinę"), który umoŝliwia przeprowadzenie całego procesu zakładania spółki w godzinę w punktach zlokalizowanych w całym kraju. W zaleŝności od rodzaju podmiotu zakładającego działalność gospodarczą, w Portugalii moŝna wyróŝnić następujące formy działalności gospodarczej: 1. Działalność zakładana przez jedną osobę: przedsiębiorca indywidualny (empresário em nome individual) przedsiębiorstwo indywidualne z ograniczoną odpowiedzialnością (estabelecimento individual de responsabilidade limitada) spółka udziałowa jednoosobowa (sociedade unipessoal por quotas) 2. Działalność zakładana przez grupę osób: spółka w imieniu zbiorowym (sociedade em nome colectivo) spółka udziałowa - spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (sociedade por quotas) spółka akcyjna (sociedade anónima) spółka komandytowa (sociedade em comandita) spółdzielnia (cooperativa) Działalność zakładana przez jedną osobę: Przedsiębiorca indywidualny Posiada formę prawną przedsiębiorstwa indywidualnego i jest własnością jednej osoby MoŜe prowadzić swoją działalność w sektorach takich, jak: handel, przemysł, usługi lub rolnictwo. Majątek posiadany przez przedsiębiorcę jest bezpośrednio wykorzystywany na cele związane z prowadzeniem działalności gospodarczej Nie istnieje faktyczne rozdzielenie majątku osobistego od majątku firmy. Odpowiedzialność przedsiębiorcy jest jednoznaczna z odpowiedzialnością jego firmy, co oznacza, Ŝe dobra tworzące majątek przedsiębiorstwa równieŝ podlegają zajęciu przez wierzycieli Nazwa firmy moŝe zawierać kompletne lub skrócone imię i nazwisko przedsiębiorcy oraz wyraŝenie odnoszące się do obszaru jej działalności KaŜda osoba indywidualna moŝe posiadać jedną firmę Nie jest wymagane posiadanie minimalnego kapitału oraz umowy spółki Przedsiębiorstwo indywidualne z ograniczoną odpowiedzialnością Tworzone przez osobę fizyczną, która zamierza prowadzić działalność handlową Istnieje rozdzielenie majątku osobistego od majątku firmy. W przypadku upadłości osoby fizycznej, która jest właścicielem przedsiębiorstwa, osoba ta odpowiada całym swoim majątkiem za posiadane długi, tylko wtedy, gdy zostanie udowodnione, Ŝe całkowite rozdzielenie dóbr nie zostało przeprowadzone Kapitał początkowy nie powinien być niŝszy niŝ euro i moŝe być ustanowiony w 2/3 (3.333,33 euro) w postaci pieniędzy i reszta w postaci majątku trwałego moŝliwego do zajęcia ZałoŜenie przedsiębiorstwa indywidualnego z o.o. nie wymaga podpisania aktu otarialnego, konieczne jest natomiast wpisanie przedsiębiorstwa do Rejestru Handlowego (Registo Comercial) oraz zamieszczenie odpowiedniego ogłoszenia w dzienniku Diário da República Spółka udziałowa jednoosobowa 3

4 Tworzona przez jedynego wspólnika, osobę fizyczną lub prawną, który jest posiadaczem całości kapitału zakładowego spółki (minimalny kapitał zakładowy wynosi euro) Spółka udziałowa jednoosobowa moŝe takŝe powstać w wyniku koncentracji udziałów kapitałowych na rzecz jedynego wspólnika, niezaleŝnie od powodu takiej koncentracji Odpowiedzialność za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli jest ograniczona do wysokości kapitału zakładowego spółki Spółkę określa wyraŝenie Sociedade Unipessoal" lub Unipessoal" ( spółka jednoosobowa" lub jednoosobowa") poprzedzająca wyraŝenie Limitada" ( z ograniczoną odpowiedzialnością") lub Lda." ( z o.o.") Działalność zakładana przez grupę osób: Spółka udziałowa - spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Minimalny kapitał zakładowy euro Kapitał zakładowy podzielony jest na udziały, z których Ŝaden nie moŝe być niŝszy niŝ 100 euro, czyli 2% minimalnego kapitału zakładowego KaŜdemu wspólnikowi przypada udział początkowy przy załoŝeniu spółki Wspólnicy solidarnie odpowiadają za wkłady uzgodnione w akcie załoŝycielskim spółki Nie jest akceptowany aport rzeczowy Spółka odpowiada za długi tylko własnym majątkiem Firmę określa imię wszystkich lub niektórych wspólników, szczególna nazwa lub oba elementy wraz ze sformułowaniem Limitada" ( z ograniczoną odpowiedzialnością") lub Lda." ( z o.o."). Biorąc pod uwagę niską kwotę wymaganego minimalnego kapitału zakładowego i schemat odpowiedzialności wobec dłuŝników spółki, ten rodzaj spółki jest najkorzystniejszy dla małych i średnich przedsiębiorstw. Spółka akcyjna Kapitał spółki podzielony jest na akcje i odpowiedzialność kaŝdego wspólnika ograniczona jest do wartości posiadanych przez niego akcji Wszystkie akcje mają taką samą wartość nominalną, która nie moŝe być niŝsza niŝ 1 cent Nominalny minimalny kapitał zakładowy spółki wynosi euro Aport rzeczowy nie jest akceptowany Spółka akcyjna nie moŝe być utworzona przez mniej niŝ 5 wspólników, z wyjątkiem sytuacji prawnego zwolnienia z tego wymogu Nazwę spółki tworzy imię lub firma jednego lub kilku wspólników, lub nazwa własna lub połączenie obu, oraz wyraŝenie Sociedade Anónima" lub SA" ( Spółka Akcyjna" lub S.A."). Spółka w imieniu zbiorowym Wspólnicy odpowiadają indywidualnie za swoje wkłady, a zakres odpowiedzialności nie jest ograniczony. Za zobowiązania spółki odpowiadają solidarnie z innymi wspólnikami Spółka wymaga istnienia min. 2 udziałowców Nazwa spółki powinna zawierać imię lub nazwę firmy co najmniej jednego z udziałowców z dodanym wyraŝeniem skróconym lub całościowym e Companhia" ( i Spółka"), lub przez jakiekolwiek inne określenie wskazujące na istnienie innych wspólników Spółka komandytowa KaŜdy wspólnik odpowiada tylko za swój wkład, a ponadto, wspólnicy komandytowi odpowiadają za długi spółki solidarnie z innymi wspólnikami W skład nazwy spółki wchodzi nazwa lub firma jednego ze wspólników komandytowych oraz określenie Em Comandita" bądź & Comandita por Acções" ( Komandytowa" lub & Komandytowa Akcyjna") 4

5 II. Jak załoŝyć spółkę? W Portugalii istnieją następujące procedury zakładania spółek: a. Firma od zaraz (Empresa na Hora) b. Firma i znak handlowy w godzinę (Empresa na Hora com Marca na Hora) c. Przez sporządzenie własnego dokumentu spółki (Por Documento Particular) d. Przez podpisanie aktu notarialnego (Por Escritura Publica) e. ZałoŜenie spółki online (Empresa Online) a) Firma od zaraz Dzięki tej procedurze istnieje moŝliwość załoŝenia i szybkiej rejestracji spółek w jednym urzędzie (procedura ta odpowiada koncepcji jednego okienka") w ciągu jednego dnia. Procedurę tą wykorzystuje się przy zakładaniu następujących rodzajów spółek: spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością spółki akcyjnej. Wymagane dokumenty: osoby fizyczne - karta identyfikacji podatkowej (Cartão de contribuinte), dokument toŝsamości (dowód toŝsamości, paszport, prawo jazdy) lub potwierdzenie rezydencji (dotyczy obcokrajowców, którzy zadeklarowali chęć przebywania w Portugalii na okres ponad 3 m-cy); osoby prawne - karta identyfikacji podatkowej osoby prawnej lub karta identyfikacji osoby prawnej, aktualny wypis z Rejestru Handlowego, uchwałę Zgromadzenia Wspólników nadających prawo zakładania spółek. Co naleŝy zrobić?: 1. Wybór nazwy, statutu oraz umowy spółki 2. Podpisanie aktu załoŝycielskiego spółki 3. Zdeponowanie kapitału załoŝycielskiego 4. Deklaracja rozpoczęcia działalności 5. Wpis w Instytucie Ubezpieczeń Społecznych 6. Przystąpienie do Trybunału ArbitraŜowego Koszty i opłaty Koszt załoŝenia i rejestracji spółki za pośrednictwem procedury Firma w godzinę" wynosi 360 euro. Kwota ta jest powiększana o wysokość opłaty skarbowej wynoszącej 0,4% od wysokości kapitału zakładowego spółki. Całkowita kwota musi być uiszczona przez wspólników w momencie zakładania spółki (płatność moŝe być dokonana gotówką, czekiem lub kartą bankową). W przypadku firm, które będą prowadziły działalność w sektorze technologii lub badań koszt załoŝenia spółki wynosi 300 euro.. b. Firma i znak handlowy w godzinę Procedury załoŝenia firmy są takie same, jak w przypadku załoŝenia Firmy w godzinę, z tą róŝnicą, Ŝe w przypadku procedury Firma i znak handlowy w godzinę" z wybraną nazwą związany jest od razu zarejestrowany znak handlowy, który moŝe być oddzielony od nazwy dopiero po załoŝeniu spółki. c. Przez sporządzenie własnego dokumentu spółki Za pośrednictwem tej procedury moŝna zarejestrować następujące rodzaje spółek handlowych: spółka udziałowa - spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka udziałowa jednoosobowa, spółka akcyjna, spółka komandytowa i spółka w imieniu zbiorowym Co naleŝy zrobić? 5

6 1. ZłoŜenie wniosku o zatwierdzenie nazwy - wydanie Certyfikatu Dopuszczenia 2. Rejestracja Aktu ZałoŜycielskiego 3. Zdeponowanie kapitału załoŝycielskiego 4. Rejestracja aktu załoŝycielskiego spółki 5. Deklaracja rozpoczęcia działalności 6.Wpis w Instytucie Ubezpieczeń Społecznych d. Przez podpisanie aktu notarialnego. Za pośrednictwem tej procedury moŝna zarejestrować: spółkę udziałową - spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, spółkę udziałową jednoosobową, spółkę akcyjną, spółkę komandytową i spółkę w imieniu zbiorowym Co naleŝy zrobić? 1. ZłoŜenie wniosku o zatwierdzenie nazwy - wydanie Certyfikatu Dopuszczenia 2. Wyznaczenie terminu podpisanie aktu notarialnego 3. Zdeponowanie kapitału załoŝycielskiego 4. Podpisanie aktu notarialnego 5. Rejestracja aktu notarialnego 6. Deklaracja rozpoczęcia działalności 7. Wpis w Instytucie Ubezpieczeń Społecznych e. ZałoŜenie spółki online Procedura Empresa Online pozwala na załoŝenie, drogą elektroniczną, spółek udziałowych, jednoosobowych i z ograniczoną odpowiedzialnością oraz akcyjnych. Nie jest moŝliwe natomiast załoŝenie za jej pośrednictwem spółek, których kapitał ma postać nieruchomości lub innych dóbr materialnych, a takŝe europejskich spółek akcyjnych Adresy stron internetowych zawierających więcej informacji z powyŝszego zakresu - Urząd ds. Cudzoziemców i Granic - ProfissionalServiço de Estrangeiros e Fronteiras - SEF Instytut Zatrudnienia i Szkolenia Zawodowego - IEFP - Instituto de Emprego e Formação - Wydział Ekonomiczno-Handlowy Ambasady RP w Lizbonie - Instytut ds. Pomocy Małym i Średnim Przedsiębiorstwom oraz Inwestorom - IAPMEI - Instituto de Apoio às Pequenas e Médias Empresas e ao Investimento - Portugalska Agencja ds. Inwestycji - E.P.E. - Agência Portuguesa para o Investimento - BRH Ambasady RP w Lizbonie - Biuro Radcy Handlowego Ambasady RP w Lizbonie - Główna Dyrekcja d/s Handlu i Konkurencji przy Ministerstwie Gospodarki - MIE - Delegação Geral do Comércio e da Concorrência 2.2. Sposoby poszukiwania pracy w Portugalii Publiczne słuŝby zatrudnienia Publiczne słuŝby zatrudnienia w Portugalii - Centra Pracy (Centro de Emprego), działają w ramach Instytutu Zatrudnienia i Szkolenia Zawodowego - Instituto do Emprego e Formação Profissional (IEFP). Tworzą sieć 86 centrów (urzędów) pracy. W urzędzie pracy, najbliŝszym ze względu na miejsce pobytu, moŝna się zarejestrować jako poszukujący pracy i zasięgnąć informacji o 6

7 aktualnych ofertach na terenie całego kraju. Do zarejestrowania się w urzędzie pracy potrzebny jest waŝny dokument potwierdzający toŝsamość, nie jest wymagana karta pobytu Europejskie SłuŜby Zatrudnienia EURES Oferty pracy, informacje na temat warunków Ŝycia i pracy w Portugalii oraz sytuacji na portugalskim rynku pracy dostępne są na stronie Europejskich SłuŜb Zatrudnienia EURES. MoŜna równieŝ skorzystać z porad portugalskich doradców EURES (29). Doradcy EURES pracują w centrach pracy na terenie całej Portugalii. Lista doradców EURES jest dostępna na stronach internetowych: (menu: doradcy EURES) - portal EURES Oferty EURES dostępne są równieŝ w krajowym systemie informacji o zatrudnieniu SIGAE oraz na platformie NETemprego Na stronie publicznych słuŝb zatrudnienia zamieszczona jest podstrona EURES gdzie upowszechniane są oferty pracy EURES oraz zamieszczane informacje na temat wydarzeń EURES organizowanych w róŝnych krajach. Centrum kontaktowe NETemprego w Portugalii Niepubliczne agencje pośrednictwa pracy Kolejnym sposobem poszukiwania pracy w Portugalii jest sektor niepublicznego pośrednictwa pracy - agencje pracy tymczasowej. Wykaz agencji pośrednictwa pracy jest zamieszczony na stronie internetowej: Agencje pośrednictwa pracy zajmują się rekrutacją wszystkich grup pracowników, ale głównie posiadają oferty pracy na stanowiska kierownicze oraz dla specjalistów Prasa Firmy w Portugalii często zamieszczają w prasie - o zasięgu zarówno krajowym, jak i regionalnym - ogłoszenia o zapotrzebowaniu na pracowników. NajwaŜniejszym tygodnikiem dla osób poszukujących pracy jest Expresso - który ukazuje się w soboty. Zawiera on 20-stronicowy specjalny dodatek Expresso Emprego z ofertami pracy na stanowiska kierownicze oraz dla wykwalifikowanych specjalistów. Wśród dzienników o zasięgu krajowym na uwagę zasługują: Diário de Notícias zamieszcza oferty pracy głównie w niedziele Correio da Manhã zawiera oferty pracy dla wykwalifikowanego i niewykwalifikowanego personelu usługowego Jornal de Noticias - zawiera oferty pracy głównie w rejonie Porto oraz w rejonie płn-wsch. Dzienniki te zazwyczaj posiadają równieŝ wersję elektroniczną swoich ofert pracy. Lokalne i regionalne dzienniki zawierają oferty pracy głównie dla robotników i pracowników technicznych Inne sposoby poszukiwania pracy Popularnym sposobem poszukiwania pracy w Portugalii jest korzystanie z portali internetowych oferty pracy i baza CV 7

8 - wyszukiwarka ofert pracy w Portugalii i za granicą - oferty pracy z podziałem na regiony i sektory zawodowe - oferty pracy dla specjalistów i osób wykwalifikowanych w sektorze publicznym i prywatnym - oferty pracy tymczasowej z podziałem na regiony i sektory zawodowe - oferty pracy i baza CV - oferty pracy dla nauczycieli - oferty pracy w Portugalii i krajach afrykańskich - oferty pracy głównie dla absolwentów Dobrym sposobem poszukiwania pracy jest udział w targach pracy lub rekrutacjach organizowanych przez publiczne słuŝby zatrudnienia. W Portugalii nie występują odrębne regulacje prawne w zakresie podejmowania pracy sezonowej przez innych obywateli EOG. Najwięcej ofert pracy sezonowej występuje w branŝy hotelarskogastronomicznej oraz handlowej w okresie letnim (praca dla kelnerów w barach i restauracjach, barmanów, pokojówek, sprzedawców, pracowników obiektów gastronomicznych typu fast food, np. McDonalds). Takie oferty moŝna znaleźć bezpośrednio u pracodawców, zwłaszcza w znanych kurortach na wybrzeŝu, jak równieŝ na stronach internetowych: europejski portal młodzieŝowy Ubieganie się o pracę (wymagane dokumenty - CV, list motywacyjny i inne) W celu ubiegania się o pracę, naleŝy dostarczyć pracodawcy swoje CV, list motywacyjny oraz zdjęcie - jeŝeli pracodawca tego wymaga. Pamiętajmy, Ŝe CV powinno być krótkie i zwięzłe, napisane na białym papierze formatu A4. Najczęściej wystarczą 2-3 strony. CV naleŝy dostosować do stanowiska, o które się ubiegamy. RównieŜ list motywacyjny powinien mieć krótką formę. Coraz bardziej popularną formą CV jest formularz Europass CV, który jest mile widziany przez pracodawców portugalskich. Proces rekrutacji trwa zwykle około dwóch miesięcy. Powszechnie uŝywane są teŝ róŝne formularze aplikacyjne. Głównym sposobem wyboru kandydatów są rozmowy kwalifikacyjne, które następują po analizie dokumentów aplikacyjnych. Idąc na rozmowę trzeba wziąć ze sobą kopie waŝnych dokumentów, takich jak: CV, list motywacyjny, dyplomy, certyfikaty, zaświadczenia, umowy o pracę - najlepiej przetłumaczone na język portugalski. a przynajmniej na język angielski. Nie pokazujmy pracodawcy dokumentów w języku polskim. W procesie rekrutacyjnym powszechne jest uŝywanie testów osobowości i psychometrycznych; niejednokrotnie stosowana jest teŝ grafologia. Czasami wymagane jest zrobienie badań lekarskich stwierdzających czy dany pracownik moŝe wykonywać konkretną pracę. Warto zaznaczyć, iŝ pracodawcy bardzo cenią umiejętności zdobyte w trakcie szkoleń zawodowych oraz doświadczenie zawodowe. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe nie będzie nam łatwo znaleźć pracy 8

9 w Portugalii, jeŝeli nie znamy w dostatecznym stopniu języka portugalskiego. Znajomość języka angielskiego, niestety, nie jest wystarczająca. Najwięcej ofert pracy oferuje sektor medyczny i informatyczny. Polacy w Portugalii podejmują najczęściej pracę sezonową w rolnictwie - na plantacjach i w szklarniach - przy zbiorze owoców (winogrona, gruszki, truskawki) i warzyw oraz w branŝy turystycznej - w hotelarstwie i gastronomii. Portugalia wprowadziła pewne ograniczenia dla przedstawicieli niektórych zawodów, np. lekarzy, dentystów, prawników. Osoby, które chciałyby podjąć pracę w tych zawodach zobowiązane są do nostryfikacji dyplomów, co wymaga zdania egzaminów językowych i uznania kwalifikacji. Szeroko pojętej pomocy związanej z poszukiwaniem pracy (doradztwo personalne i zawodowe, pomoc w pisaniu CV, listu motywacyjnego, itp.) udzielają UNIVA 2 - (Unit of Insertion in the Active Life). UNIVA współpracują z Biurami Karier, działających przy niektórych Uniwersytetach Adresy stron internetowych zawierających więcej informacji z powyŝszego zakresu - Soluções para Entidades - Empresas Trabalho Temporário regulamentadas - portal EURES Warunki pracy W Portugalii legalną pracę moŝe podjąć osoba, która ukończyła 16 lat i posiada równieŝ ukończone obowiązkowe kształcenie. Po 18 roku Ŝycia moŝliwe jest podjęcie pracy nawet bez ukończonego obowiązkowego kształcenia Rodzaje umów o pracę Portugalskie prawo pracy wymaga formy pisemnej umowy o pracę w przypadku umowy na czas określony, na zastępstwo lub wykonanie określonej pracy, w niepełnym wymiarze czasu pracy i telepracę. Tylko umowa na czas nieokreślony nie wymaga zachowania formy pisemnej. Umowa o pracę jest sporządzana w trzech egzemplarzach - dwa egzemplarze otrzymuje pracodawca, a jeden - pracownik. Pracownik powinien załączyć do umowy dane osób upowaŝnionych do korzystania ze świadczeń w przypadku ewentualnego śmiertelnego wypadku, przy pracy lub choroby pracownika oraz dokumenty potwierdzające posiadanie tytułu zezwalającego na pobyt stały lub tymczasowy na terytorium Portugalii. Pracodawca moŝe zawrzeć umowę wstępną z pracownikiem - wymagana jest forma pisemna takiej umowy. Umowa taka powinna określać obowiązki pracownika oraz kwotę wynagrodzenia. Umowa na okres próbny Umowa taka powinna być zawarta w formie pisemnej. Pozwala na rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez obie strony. Długość umowy o pracę zaleŝy od rodzaju umowy o pracę. W przypadku umów na czas nieokreślony - okres próbny uzaleŝniony jest od złoŝoności wykonywanych zadań i wynosi: w przypadku większości pracowników - 90 dni, 180 dni w przypadku wykonywania zawodów technicznych oraz prac wymagających wysokiego poziomu odpowiedzialności (pracownicy wykwalifikowani), 240 dni - w przypadku stanowisk 2 Jednostka skupiająca organizacje pozarządowe w Portugalii, udzielająca wsparcia młodzieŝy oraz osobom dorosłym w procesie integracji zawodowej oraz obszarze zatrudnienia. 9

10 kierowniczych i wyŝszych. W przypadku umów na czas określony - jeŝeli umowa zawarta jest na okres krótszy niŝ 6 miesięcy - okres próbny wynosi 15 dni, jeŝeli dłuŝszy niŝ 6 miesięcy - 30 dni. Umowa na czas określony Umowa na czas określony - moŝe być podpisana w następujących przypadkach: czasowego zastępstwa za nieobecnego pracownika czasowego zwiększenia zapotrzebowania na pracowników (np. tymczasowe projekty, nowe przedsięwzięcia, nowa tymczasowa działalność) pracy sezonowej z pracownikami podejmującymi pierwszą pracę, z długotrwale bezrobotnymi lub będących w szczególnych sytuacjach, uregulowanych specjalistycznymi przepisami zatrudnienia pracowników w budownictwie cywilnym, przy pracach publicznych, czynnościach montaŝowych i naprawczych. Umowa na czas określony powinna być zawarta na minimum 6 miesięcy. Dopuszczalne jest równieŝ zawarcie umowy na okres krótszy, ale tylko w ściśle określonych prawem przypadkach: praca sezonowa, czasowe lub wyjątkowe zwiększenie ilości pracy, czasowe zastępstwo za pracownika. Maksymalny okres trwania umowy na czas określony wynosi 6 lat - łącznie z przedłuŝeniami. JeŜeli po tym okresie pracownik wykonuje pracę bez formalnego przedłuŝenia umowy dłuŝej niŝ 15 dni, umowa na czas określony staje się automatycznie umową na czas nieokreślony. Umowa na czas określony zostaje automatycznie przedłuŝona na ten sam okres, na który została zawarta, jeŝeli pracodawca - co najmniej na 8 dni przed upływem terminu umowy - nie powiadomi pracownika w formie pisemnej, Ŝe nie zamierza przedłuŝyć kontraktu. Nie ulegają automatycznemu przedłuŝeniu umowy zawarte na okres krótszy niŝ 6 miesięcy. Okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas określony wynosi 15 dni, jeśli pracownik został zatrudniony na okres krótszy lub równy 6-ciu miesiącom, 30 dni dla zatrudnionych dłuŝej niŝ pół roku. Umowa na czas nieokreślony Umowa na czas nieokreślony powinno generalnie być zawarta w formie pisemnej, ale nie jest to wymóg konieczny. Okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartą na czas nieokreślony wynosi 90 dni dla większości pracowników, 180 dni dla pracowników wykwalifikowanych, 240 dni dla kadry kierowniczej oraz profesjonalistów. Umowa na zastępstwo lub wykonanie określonej pracy Umowa jest zawierana na czas nieobecności zastępowanego pracownika lub wykonanie określonej działalności, projektu, pracy lub zadania wymienionego w umowie. Nie zawiera daty zakończenia umowy - pracownik pozostaje do dyspozycji pracownika tak długo, jak wymaga dana sytuacja. Taka umowa moŝe być zawarta przez pracodawców zarówno z sektora publicznego, jak i prywatnego z pracownikami tylko w następujących przypadkach: czasowego zastępstwa za nieobecnego pracownika, zatrudnionego na stałe pracy sezonowej czasowego zwiększenia zapotrzebowania na pracowników (np. tymczasowe projekty, nowe przedsięwzięcia, nowa tymczasowa działalność) Umowa wygasa, jeśli pracodawca poinformuje pracownika o ustaniu sytuacji wyjątkowej w firmie. Pracodawca zobowiązany jest jednak przestrzegać określonych terminów wypowiedzenia: 7 dni, jeśli pracownik był zatrudniony przez 6 miesięcy lub krócej, 30 dni, jeśli pracownik był zatrudniony od 6 miesięcy do 2 lat, 60 dni, jeśli pracownik był zatrudniony przez co najmniej 2 lata. Umowy w niepełnym wymiarze czasu pracy 10

11 Za pracę w niepełnym wymiarze czasu uwaŝa się wykonywanie pracy w wymiarze nie większym niŝ 75% ustawowego czasu pracy. Pracownicy zatrudnieni w niepełnym wymiarze czasu pracy mają te same prawa i ochronę jak pracownicy zatrudnieni na cały etat. Wynagrodzenie nie moŝe być niŝsze niŝ odpowiedni procent wynagrodzenia, wypłacanego przy pełnym wymiarze czasu pracy. Umowa na wykonywanie telepracy Coraz popularniejszą formą pracy jest telepraca, czyli praca wykonywana poza siedzibą pracodawcy przy uŝyciu nowoczesnych technologii komunikacyjnych. Umowa o telepracę zawierana jest maksymalnie na okres 3 lat. Obie strony mogą bez Ŝadnych dodatkowych formalności wypowiedzieć umowę w ciągu pierwszych 30 dni. Tymczasowe zatrudnienie Tymczasową umową o pracę związane są trzy strony: tymczasowa agencja pracy, pracownik i firma zatrudniająca. JeŜeli pracownik wykonuje pracę przez 10 dni po zakończeniu terminu określonego w umowie bez nowej umowy, praca ta traktowana jest jako podstawa nowej umowy. Umowa musi być zawarta w formie pisemnej oraz podpisana przez pracownika i firmę zatrudniającą. Zatrudnienie związane z podróŝą Zatrudnienie w sektorze morskim, kolejowym, transportowym, związanym z obsługą ruchu pasaŝerskiego jest regulowane układami zbiorowymi pracy. Układy zbiorowe określają godziny pracy, zwrot kosztów zakwaterowania i dziennych wydatków związanych z podróŝą. Zatrudnienie artystów i aktorów Artyści i aktorzy naleŝą do grupy zawodów niezaleŝnych, aczkolwiek niektórzy podpisują długoterminowe umowy z firmami (teatry, opery, itp.). W Portugalii istnieją agencje zajmujące się rekrutacją artystów i aktorów do pracy przy określonym przedstawieniu (film, sztuka, pokaz). Zwykle zawierane są krótkoterminowe umowy o pracę, których warunki uzaleŝnione są od długości przedstawienia i częstotliwości występu danego aktora lub artysty w przedstawieniu. StaŜ Część szkół wyŝszych wymaga, aby studenci ostatniego roku studiów odbyli staŝ w określonej firmie. Ponadto warunkiem podjęcia pracy w niektórych zawodach (np. prawnicy) lub prowadzenia samodzielnej praktyki (np. lekarze) jest odbycie staŝu po ukończeniu nauki. StaŜyści mogą otrzymywać wynagrodzenie lub dodatek wypłacany przez państwo lub inną organizację, aczkolwiek niektórzy wykonują pracę bez Ŝadnego wynagrodzenia. Praca w domu Opiera się głównie na prowadzeniu działalności gospodarczej w domu, np. opieka nad dziećmi, prywatni nauczyciele, przepisywanie tekstów na komputerze, tłumaczenia. Pomoc domowa Prywatne gospodarstwa domowe rzadko zatrudniają pracowników. Warunki pracy dla pomocy domowej określone są przez prawo. Do obowiązków pomocy domowej naleŝy przygotowywanie posiłków dla rodziny, pranie, sprzątanie, prasowanie, opieka nad dziećmi i osobami starszymi itd. Umowa na wykonywanie prac domowych zawiera 90- dniowy okres próbny, chyba Ŝe obie strony postanowią skrócić ten okres lub zrezygnować z niego. W Portugalii nie jest popularne zatrudnienie w ramach au pair Ustanie stosunku pracy Umowa o pracę moŝe zostać rozwiązana za porozumieniem obu stron. W kaŝdym przypadku rozwiązanie umowy o pracę następuje w formie pisemnej. Wymagane są podpisy obu stron, data porozumienia oraz uzgodniona data zakończenia stosunku pracy. 11

12 Wypowiedzenie umowy o pracę przez pracodawcę moŝe nastąpić wyłącznie z waŝnych powodów, takich jak: 5-dniowa nieprzerwana i nieusprawiedliwiona nieobecność pracownika w pracy lub często powtarzająca się nieusprawiedliwiona nieobecność, która wynosi 10 dni, zaniedbywanie obowiązków pracy, przemoc stosowana w pracy, działanie na niekorzyść firmy itd. Pracodawcę obowiązuje 30-dniowy termin wypowiedzenia, jeśli pracownik zatrudniony był przez mniej niŝ 2 lata oraz 60- dniowy, jeśli zatrudnienie trwało dłuŝej niŝ 2 lata. Pracownik zatrudniony na czas nieokreślony, wypowiadając umowę o pracę, zobowiązany jest do zachowania 30- dniowego terminu wypowiedzenia. Rozwiązując umowę na czas określony, pracownik musi zachować 30- dniowy okres, jeśli zatrudnienie przewidziane zostało na okres 6 miesięcy lub dłuŝszy oraz 15-dniowy, jeśli zatrudnienie miało trwać krócej niŝ 6 miesięcy. W ściśle określonych przez portugalskie prawo pracy sytuacjach pracownik ma prawo wypowiedzieć umowę o pracę ze skutkiem natychmiastowym brak wypłaty wynagrodzenia, niewłaściwe warunki pracy, stwarzające zagroŝenie dla Ŝycia i zdrowia pracownika, jakakolwiek szkoda wyrządzona pracownikowi przez pracodawcę powodująca uszczerbek majątkowy, uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, krzywda moralna, w tym naruszenie godności i wolności osobistej. Pracodawca, rozwiązując z pracownikiem umowę o pracę, zobowiązany jest wydać świadectwo pracy, w którym wskazana jest data rozpoczęcia i zakończenia pracy, stanowisko oraz rodzaj wykonywanej pracy. Powinien równieŝ zaopatrzyć pracownika w inne niezbędne dokumenty, np. dotyczące ubezpieczenia społecznego. Więcej informacji moŝna uzyskać, kontaktując się z portugalskim Instytutem Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (ISHST). ISHST- Instituto para a Segurança, Higiene e Saúde no Trabalho Gabinete do Conselho Directivo: Rua Barata Salgueiro, 37, 5º Lisboa Tel: Fax: idict@idict.gov.pt Informacje na temat ochrony pracy dostępne sa równieŝ w punkcie kontaktowym Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Higieny Pracy w Coimbrze. Autoridade para as Condiçôes de Trabalho Avenida Fernão de Magalhães, n.º 447-2º Coimbra Portugal Osoba do kontaktu: Ms Emilia TELO Tel: emilia.telo@act.gov.pt Czas pracy W Portugalii obowiązuje 40-godzinny tydzień pracy - 8 godzin dziennie. Prawo pracy przewiduje w wyjątkowych okolicznościach dodatkowy czas pracy w wysokości 15 minut dziennie na dokończenie rozpoczętej czynności lub działania, które nie mogło zostać zakończone w ustawowym czasie pracy. Pracodawca jest zobowiązany do zapłaty za dodatkowy czas pracy, gdy suma przekroczy 4 godziny lub na koniec roku kalendarzowego. Na podstawie porozumienia zapisanego w układzie zbiorowym pracy, norma czasu pracy moŝe zostać zmniejszona (nie skutkuje 12

13 zmniejszeniem wynagrodzenia) lub zwiększona, aczkolwiek dzienny czas pracy nie moŝe przekroczyć - 12 godzin, a tygodniowy 60 godzin,. Prawo pracy dopuszcza równieŝ zawarcie indywidualnej umowy pomiędzy pracodawca i pracownikiem w celu zwiększenia dobowego czasu pracy maksymalnie do 2 godzin, pod warunkiem, Ŝe średni tygodniowy czas pracy nie przekroczy 50 godzin w ciągu 2 miesięcy. Zwykle Portugalczycy pracują w godzinach od 9 do18. Dodatkowo pracownikom przysługuje godzinna przerwa obiadowa - almoço (portug. obiad) - pomiędzy 12 a 14. W tym czasie absolutnie nie wypada dzwonić w sprawach słuŝbowych. Pracownik nie moŝe pracować nieprzerwanie przez więcej niŝ 5 godzin. Niedziela jest dniem wolnym od pracy- chyba, Ŝe charakter działalności danego pracodawcy stanowi inaczej. JeŜeli pracownik wykonuje pracę w niedzielę naleŝy mu się dzień wolny w tygodniu. Ponadto moŝe być przyznany dodatkowy dzień odpoczynku (lub pół) na ogół w sobotę. Za pracę wykonywaną w czasie obowiązkowego dnia wolnego od pracy, pracownika nabywa prawo do jednego dnia wolnego, który naleŝy wykorzystać w ciągu trzech dni. Odpoczynek dobowy - pracownicy mają zagwarantowany minimum 11-godzinny ciągły odpoczynek pomiędzy dwoma kolejnymi dniami pracy. PowyŜsza regulacja nie ma zastosowania w przypadku wykonywania pracy, charakteryzującej się koniecznością zapewnienia ciągłości usług lub produkcji, np. w szpitalach, portach, lotniskach, telekomunikacji, przemyśle, pod warunkiem, Ŝe odpowiedni czas wolny jest zagwarantowany. Nadgodziny W razie potrzeby pracownicy zobligowani są do wykonywania pracy w nadgodzinach, chyba, Ŝe wyraźnie zaŝądają zwolnienia z uzasadnionych powodów. Niektóre kategorie pracowników, znajdujące się w szczególnej sytuacji, w tym kobiety w ciąŝy oraz posiadające dzieci do 12 roku Ŝycia, pracownicy z ograniczoną zdolnością do pracy - niepełnosprawni i przewlekle chorzy, nie mogą podejmować pracy w nadgodzinach. Liczba przepracowanych nadgodzin wynosi maksymalnie 150 godzin rocznie w średnich i duŝych przedsiębiorstwach oraz 175 godzin w mikro i małych firmach (nie więcej niŝ 2 godziny dziennie). Osoby zatrudnione w niepełnym wymiarze czasu pracy mają prawo do 80 godzin nadliczbowych rocznie (zatrudnienie na pół etatu) lub liczby godzin proporcjonalnie ustalonych do czasu pracy. Na mocy porozumienia zapisanego w układzie zbiorowym pracy liczba nadgodzin moŝe zostać wydłuŝona do 200 rocznie. Za przepracowane nadgodziny pracownicy otrzymują zwiększone wynagrodzenie: 50% stawki podstawowej za pierwszą nadgodzinę, 75% za kolejne nadgodziny, 100% za pracę w dniu ustawowo wolnym od pracy oraz w czasie święta narodowego Praca w godzinach nadliczbowych wykonywana w dniu ustawowo wolnym od pracy oraz w czasie święta narodowego uprawnia dodatkowo pracownika do płatnego urlopu w wymiarze 25% przepracowanych nadgodzin. Praca w nocy Za pracę w nocy uwaŝa się wykonywanie czynności słuŝbowych przez minimum 7 i maksymalnie 11 godzin generalnie w godzinach 00:00-5:00. Układ zbiorowy pracy moŝe za pracę wykonywana w porze nocnej uznać pracę w godzinach Za pracę w nocy otrzymujemy zwiększone wynagrodzenie - 25% stawki podstawowej. Układ zbiorowy jako rekompensatę pracy w godzinach nocnych, moŝe wprowadzić obniŝenie czasu pracy lub stałe zwiększenia płacy podstawowej, pod warunkiem, Ŝe zmiany te nie będą mniej korzystne dla pracownika niŝ regulacja ustawowa. Praca zmianowa 13

14 To jest dowolny sposób organizacji pracy w zespołach, w których pracownicy sukcesywnie zajmują te same stanowiska pracy, w sposób ciągły lub nieciągły, w tym samym rytmie. Oznacza to, Ŝe kaŝdy pracownik moŝe pracować w róŝnych momentach w czasie danego okresu kilku dni lub tygodni Czas trwania kaŝdej zmiany nie moŝe przekroczyć maksymalnych limitów normalnych godzin pracy. Zmiany muszą być tak zorganizowane, aby zapewnić pracownikom przynajmniej jeden dzień wolny w ciągu kolejnych siedmiu dni Urlop wypoczynkowy Prawo do urlopu jest zagwarantowane w umowie o pracę i nie moŝe być zastąpione dodatkowym wynagrodzeniem. Pracownikowi zatrudnionemu na cały etat na okres nie krótszy niŝ 1 rok, przysługują 22 dni robocze płatnego urlopu wypoczynkowego rocznie. Wymiar urlopu moŝe zostać wydłuŝony do 25 dni, jeŝeli usprawiedliwiona absencja pracownika w ciągu roku, za który przysługuje urlop, nie przekracza 3 pełnych lub 6 niepełnych dni pracy. Prawo do pierwszego urlopu pracownik nabywa po przepracowaniu pełnych sześciu miesięcy pracy i podpisaniu nowej umowy. Wymiar urlopu wynosi 2 dni roboczych, za kaŝdy miesiąc określony w umowie, maksymalnie 20 dni roboczych. RównieŜ umowy podpisane na okres krótszy niŝ sześć miesięcy uprawniają pracownika do dwóch dni urlopu za kaŝdy przepracowany pełny miesiąc. Urlop moŝe zostać wykorzystany w całości lub w częściach. Pracownikowi przysługuje co najmniej 10-dniowy nieprzerwany odpoczynek w ciągu roku. Urlop niewykorzystany w danym roku kalendarzowym, po uzgodnieniu pomiędzy pracownikiem i pracodawcą, moŝe zostać wykorzystany w następnym roku, najpóźniej do 30 kwietnia. Pracownikom przysługuje dodatkowo 14 dni ustawowo wolnych od pracy w związku ze świętami państwowymi i religijnymi oraz 1 - w związku ze świętem lokalnym. Inne rodzaje urlopów Urlop z powodu choroby członka rodziny Pracownikowi przysługuje rocznie 15 dni urlopu, w związku z opieką nad chorym członkiem rodziny. Urlop rodzicielski Nowa regulacja prawna stwarza sprzyjające warunki do sprawowania opieki nad dzieckiem, zarówno przez matkę, jak i ojca. Urlop rodzicielski przysługuje zarówno matce, jak i ojcu dziecka. Ponadto, zarówno matka, jak i ojciec są zobowiązani do wzięcia obowiązkowego urlopu rodzicielskiego bezpośrednio po narodzinach dziecka. Kobieta musi wykorzystać co najmniej 6 tygodni urlopu bezpośrednio po porodzie (45 dni), pozostałe 30 dni - zgodnie z wolą kobiety - przed lub po porodzie. Ojciec jest zobligowany do wzięcia urlopu rodzicielskiego w wymiarze 10 dni roboczych w systemie ciągłym lub przerywanym - w okresie 30 dni od urodzenia dziecka, z tym, Ŝe 5 dni musi być wzięta bezpośrednio po urodzeniu dziecka. Ponadto ojciec jest uprawniony do kolejnych 10 dni roboczych urlopu (ciągłego lub przerywanego), który musi być wzięty w tym samym czasie, co urlop rodzicielski matki. Pozostały urlop rodzicielski (po urlopie obowiązkowym) moŝe być wykorzystany w następujący sposób: - przez matkę lub ojca (po 45 dniach obowiązkowego urlopu matki) w wymiarze 120 dni z prawem do 100% wynagrodzenia lub 150 dni 80% wynagrodzenia urlop bez podziału - przez obojga rodziców w wymiarze 150 dni urlopu z zachowaniem prawa do 100% wynagrodzenia, pod warunkiem, rodzice podzielą urlop pomiędzy siebie oraz Ŝe jedno z rodziców będzie przebywało samo na urlopie przez kolejnych 30 dni lub w dwóch okresach po 15 dni 14

15 - przez obojga rodziców w wymiarze 180 dni urlopu z zachowaniem prawa do 83% wynagrodzenia, pod warunkiem, rodzice podzielą urlop pomiędzy siebie oraz Ŝe jedno z rodziców będzie przebywało samo na urlopie przez kolejnych 30 dni lub w dwóch okresach po 15 dni Po tym czasie, rodzice uprawnieni są do kolejnych 3 miesięcy urlopu urlopu rodzicielskiego uzupełniającego, ale wówczas otrzymują tylko 25% wynagrodzenia. Urlop rodzicielski uzupełniający, który przysługuje rodzicom dziecka biologicznego lub adoptowanego do 6 roku Ŝycia, moŝe przyjąć równieŝ formę pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy przez okres 12 miesięcy, w formie redukcji godzin pracy lub przerywanych nieobecności. Układ zbiorowy pracy określa, Ŝe korzystając z tej formy pracy rodzice są zobowiązani do przepracowania w ciągu roku co najmniej 3 miesiące normalnych godzin pracy. Kiedy te uprawnienia wygasną, ojciec lub matka ma prawo do urlopu wychowawczego na dziecko biologiczne lub adoptowane, maksymalnie do dwóch lat, który moŝe zostać wykorzystany jednorazowo lub okresowo. JeŜeli po porodzie matka lub dziecko muszą pozostać w szpitalu, urlop rodzicielski, na wniosek matki, moŝe zostać zawieszony na okres trwania hospitalizacji. W przypadku ciąŝy mnogiej - kobiecie przysługuje dodatkowo do 30 dni na kaŝde urodzone dziecko, licząc od drugiego dziecka. Kobieta, która poroniła ma równieŝ prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze minimum 14 dni, maksymalnie 30 dni. Matki karmiące dziecko piersią mają prawo do dwóch dwugodzinnych przerw w ciągu dnia, aŝ do momentu ukończenia przez dziecko 12 miesiąca Ŝycia. Urlop z powodu adopcji dziecka W przypadku adopcji dziecka w wieku do 15 roku Ŝycia rodzicom adopcyjnym przysługuje 100 dni urlopu wychowawczego. Urlop z powodu choroby dziecka lub innego członka rodziny W przypadku choroby dziecka w wieku do 12 lat, niepełnosprawności lub przewlekłej choroby innego członka rodziny - pracownikowi przysługuje 30 dni wolnych od pracy, zaś na opiekę nad chorym dzieckiem w wieku powyŝej 12 lat oraz chorym członkiem rodziny (współmałŝonek, rodzice, rodzeństwo) - 15 dni wolnych od pracy. Ograniczenie wiekowe nie ma zastosowania w przypadku dziecka niepełnosprawnego lub przewlekle chorego. JeŜeli dziecko przebywa w szpitalu pracownikowi przysługuje taka ilość dni urlopu,ile trwa pobyt w szpitalu. RównieŜ dziadkowie dziecka mają prawo do wzięcia urlopu w celu opieki nad chorym dzieckiem (w zastępstwie rodziców) w takim samym wymiarze, jaki przysługuje rodzicom lub wykorzystać dni, które pozostały do wykorzystania rodzicom dziecka. Urlop okolicznościowy Ten rodzaj urlopu przysługuje w następujących sytuacjach: ślub - 15 dni śmierć krewnego: 5 dni - I stopień pokrewieństwa, 2 dni - II stopień pokrewieństwa Ponadto kaŝdy, kto pracuje na podstawie umowy o pracę i korzysta z dowolnej formy kształcenia, w tym studiów magisterskich, podyplomowych, kursów doktoranckich w instytucji oświatowej lub kursu kształcenia zawodowego, moŝe uzyskać status studenta-pracownika. Status ten pozwala na ubieganie się u pracodawcy o takie dostosowanie czasu pracy, aby móc uczestniczć w zajęciach. Jeśli nie jest to moŝliwe, czas pracy studenta-pracownika moŝe być skrócony maksymalnie o sześć godzin tygodniowo, bez utraty swoich praw pracowniczych Wynagrodzenie za pracę Wynagrodzenie Wszyscy pracownicy mają zagwarantowane prawo do minimalnego miesięcznego wynagrodzenia, które jest ustalane ustawowo corocznie. Wysokość minimalnej płacy w 2013 r. nie uległa zmianie w stosunku do roku 2011 i wynosi 485 Euro brutto miesięcznie. Średnie miesięczne wynagrodzenie Euro brutto, 787 Euro netto (2012). Wynagrodzenie wypłacane jest w 15

16 systemie miesięcznym, dziennym lub godzinowym. Za pracę w handlu często płacona jest prowizja. Dodatkowo - razem z wynagrodzeniem mogą być wypłacane takŝe diety oraz środki na dojazdy. Za pracę w nadgodzinach lub pracę w dni ustawowo wolne od pracy przysługuje dodatkowe wynagrodzenie. Najbardziej popularną formą wypłaty wynagrodzenia jest przelew na konto bankowe, choć niektórzy pracownicy wciąŝ otrzymują wynagrodzenie w formie czeku lub gotówki. Pracodawca jest zobowiązany przekazać pracownikowi odcinek wypłaty, na którym będą wykazane składniki wynagrodzenia (kwota brutto, diety, dodatki na dojazdy, itp.) oraz uwzględnione wszystkie potrącenia dokonane z wynagrodzenia (podatek dochodowy, składki na ubezpieczenie społeczne). Oprócz wynagrodzenia, dwa razy w roku, pracownik otrzymuje premię, równą miesięcznemu wynagrodzeniu: - na BoŜe Narodzenie - wypłacaną do 15 grudnia - wakacyjną - wypłacaną na przełomie czerwca i lipca 3 KaŜdy pracownik otrzymuje od swojego pracodawcy takŝe dodatek Ŝywieniowy w wysokości ok. 4 Euro dziennie. Generalnie męŝczyźni otrzymują wyŝsze wynagrodzenie niŝ kobiety. W 2011 r. róŝnica w wynagrodzeniu dla kobiet i męŝczyzn w Portugalii wynosiła 12,8 %. Średnie miesięczne wynagrodzenie w sferze publicznej wynosiło 1500 Euro, w sferze prywatnej 1547 Euro. Wg badania firmy konsultingowej Mercer Mercer Total Compensation Portugal 2013 przeprowadzonego w 2013 r. wynagrodzenia pracowników w Portugalii wykazują od dwóch lat trwałą tendencję spadkową 4, W 2013 r. firmy rzadko decydowały się na niewielkie podwyŝki płac, za to aŝ 31% firm musiało zamrozić pensje. Podobna sytuacja jest przewidywana w 2014 r. Największy spadek wynagrodzeń odnotowano w przypadku stanowisk dyrektorskich i kierowniczych (4,94%) oraz handlowych (1,48%). Aczkolwiek obniŝono wynagrodzenia takŝe dla kadry kierowniczej średniego szczebla (0,86%), pracownikom o wysokich kwalifikacjach (0,98%), na stanowiskach administracyjnych (0,58%), Jedynie w przypadku zawodów robotniczych zanotowano niewielki wzrost płac (1,17%). W najtrudniejszej sytuacji są pracownicy w młodym wieku i absolwenci (grupa o największym bezrobociu), którzy, aby móc wejść na rynek pracy akceptują minimalną płacę krajową. Największe szanse na zatrudnienie mają lekarze, dentyści, pielęgniarki, pracownicy budowlani, a takŝe pracownicy rolni. Przykładowe średnie miesięczne wynagrodzenie brutto w Euro w poszczególnych zawodach: przemysł - kierownik produkcji prawo adwokat firmy 2.450, wspólnicy w kancelariach handel i marketing - dyrektor handlowy 3.357, doradca handlowy branŝa produkcyjna Euro branŝa budowlana Euro branŝa hotelowo-gastronomiczna Euro - kelner (w sezonie wraz z napiwkami) Euro branŝa finansowa audytor wewnętrzny branŝa medyczna i socjalna przedstawiciel handlowy medyczny 1.821, Euro - lekarz Euro, połoŝna Euro branŝa edukacyjna Euro transport i komunikacja Euro sprzedaŝ i usługi - sprzedawca Euro branŝa inŝynieryjna inŝynier , inŝynier elektrotechnik 2.375, inŝynier środowiska, branŝa informatyczna: doradca klienta , dyrektor handlowy 6.964, informatyk W 2012 r. zlikwidowano wypłatę 13 i 14 pensji dla pracowników zatrudnionych w sferze publicznej. Projekt budŝetu na 2013 r. przewiduje przywrócenie 13 pensji dla pracowników sfery publicznej

17 Adresy stron internetowych zawierających więcej informacji z powyŝszego zakresu - portal EURES - Inspekcja Pracy - ACT - Autoridade para as Condições do Trabalho - Zarząd Generalny ds. Zatrudnienia i Stosunków Pracy - DGERT - Direcção-Geral do Emprego e das Relações de Trabalho - Komisja ds. Równości w Pracy - CITE - Comissão para a Igualdade no Trabalhoe no Emprego - Generalna Konfederacja Pracowników Portugalskich - CGTP - IN - Confederação Geral dos Trabalhadores Portugueses - Generalny Związek Zawodowy Pracowników - UGT - União Geral de Trabalhadores - Ministerstwo Pracy i Społecznej Solidarności - MTTS - Ministério do Trabalho e da Solidariedade Social - Komisja Europejska Podatki Podatek dochodowy od osób fizycznych Podatek dochodowy od osób fizycznych (Personal Income Tax) - Imposto Sobre o Rendimento das Pessoas Singulares IRS jest płacony raz w roku, przez osoby, które są rezydentami lub czasowo przebywają w Portugalii. W Portugalii obowiązuje system PAYE (pay-as-you-earn) - zgodnie z którym pracodawca jest obowiązany do potrącania podatku przy wypłacie wynagrodzenia, w wysokości uzaleŝnionej od dochodów, stanu cywilnego i rodzinnego. W styczniu pracodawca jest zobowiązany przekazać pracownikowi zaświadczenie o dochodach, uzyskanych w danym roku, które jest podstawą do rozliczenia zeznania podatkowego. Rok podatkowy jest toŝsamy z rokiem kalendarzowym. Stawka podatku jest zróŝnicowana w zaleŝności od wysokości dochodów. Opodatkowaniu podlegają wszystkie dochody uzyskane przez podatnika w Portugalii. Wszyscy pracownicy powinni posiadać NIF (identyfikacyjny numer podatkowy) - número de contribuinte. Pracodawca nie ma prawa wypłacić pracownikowi wynagrodzenia bez tego numeru. Numer NIF moŝna uzyskać w Biurze Podatkowym Tax Office lub Centrum Obsługi Klienta - Loja do Cidadão. Osoby, które nie są rezydentami takŝe powinny uzyskać NIF. Numer NIF przyznawany jest doŝywotnio i nie polega zmianie. Za rezydenta Portugalii dla celów odprowadzania podatku dochodowego w Portugalii uznawane są: osoby, które przebywają w Portugalii co najmniej przez 183 dni, osoby, które przebywały w Portugalii krócej, lecz w dniu 31 grudnia roku podatkowego posiadają mieszkanie w Portugalii i zamierzają zostać tu na stałe. Podatnicy nie będący rezydentami podlegają natomiast opodatkowaniu tylko w zakresie dochodu osiągniętego w Portugalii. Nie podlegają opodatkowaniu dochody uzyskane przez pracowników zagranicznych oddelegowanych do pracy w Portugalii, związane z kosztami podróŝy (diety Ŝywnościowe, hotelowe i inne) Wszelkie dochody uzyskane nie ze stosunku pracy, takie jak udziały, dywidendy, emerytury podlegają równieŝ opodatkowaniu podatkiem IRS. MałŜeństwa, jak równieŝ pary, których związek nie został zalegalizowany, zamieszkujące wspólnie, a takŝe ich dzieci do 18 roku Ŝycia, jeŝeli osiągają dochody, mogą składać wspólne zeznanie podatkowe. Dochody podlegające opodatkowaniu: Kategoria A - dochody z pracy najemnej Kategoria B - dochody z działalności gospodarczej i zawodowej 17

18 Kategoria E - dochody z kapitałów Kategoria F - dochody z wynajmu budynków Kategoria G - dochody z przyrostu majątku Kategoria H - emerytury Deklarację podatkowa za dany rok naleŝy składać od 1 lutego do 15 marca dla kategorii dochodów A i H oraz od 16 marca do 30 kwietnia - w przypadku pozostałych kategorii. W 2011 r. został wprowadzony specjalny podatek w wysokości 10% na rzecz Systemu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu pobierania emerytur, rent i innych świadczeń o podobnym charakterze, przekraczających miesięcznie wartość 5.000,00 EUR. Portugalia podpisała z Polską 1999 r. umowę o unikaniu podwójnego opodatkowania. Progi podatkowe W Portugalii obowiązuje progresywny system opodatkowania dochodów. Od 2013 r. maja zastosowanie następujące stawki, w zaleŝności od dochodów: Stawka podatku % Roczny dochód w Euro 14,0% do ,5% ,0% ,0% ,0% powyŝej W stosunku do lat poprzednich nastąpiła zmiana skali podatkowej zmniejszono liczbę progów podatkowych - z ośmiu do pięciu.. Wysokość podatków na Wyspach Madera i Azory jest niŝsza niŝ na lądzie. MoŜliwe są róŝnego rodzaju odliczenia od podstawy opodatkowania oraz ulgi podatkowe (np. ulga edukacyjna i medyczna). W przypadku zatrudnienia na podstawie umowy o pracę odliczyć moŝna m.in. 72% 12-krotności minimalnego wynagrodzenia lub równowartość składek wpłacanych na ubezpieczenie społeczne. Osoby, które pracują na własny rachunek w pierwszym roku działalności są zwolnione z odprowadzania podatku dochodowego i podatku VAT. W następnym roku mogą być zwolnione z podatku VAT, gdy łączna kwota ich przychodów nie przekroczy 9.975,96 Euro rocznie. Warunkiem jest okazanie wszystkich rachunków (recibos verdes) wystawionych za usługi świadczone w ramach prowadzonej działalności. Osoby pracujące na własny rachunek, których całkowity dochód w poprzednim roku podatkowym nie przekroczył kwoty netto Euro, mogą korzystać z uproszczonego systemu rozliczenia podatkowego Podatek VAT Podatek od wartości dodanej VAT (Imposto sobre Valor Acrescentado- IVA) Zgodnie z portugalskim prawem podatkowym podatkiem od towarów i usług objęte są: dostawa towarów, świadczenie usług, wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów, wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów oraz eksport i import towarów. RównieŜ niektóre usługi wykonywane przez nierezydentów, jako, Ŝe miejscem ich świadczenia jest Portugalia, m.in. usługi reklamowe, usługi księgowe, konsultingowe, bankowe, podlegają opodatkowaniu podatkiem VAT. Występują trzy rodzaje stawek VAT: 18

19 o stawka zredukowana - Kontynent 6%, Madera 5%, Azory - 4% - obejmuje m.in. Ŝywność oraz inne podstawowe towary, gazety i inne czasopisma, lekarstwa, sprzęt medyczny, transport pasaŝerski, roboty budowlane, zakwaterowanie hotelowe, o stawka pośrednia - Kontynent 13%. Madera 12%, Azory- 9% - obejmuje m.in. niektóre produkty Ŝywnościowe (przetworzone), takie jak: konserwy mięsne, rybne i owocowowarzywne, tłuszcze roślinne i zwierzęce, wina, rośliny ozdobne, wstępy na spektakle związane ze śpiewem, tańcem, muzyczne, teatralne, filmowe, cyrkowe lub walki byków, o stawka podstawowa - Kontynent 23%, Madera 22%, Azory- 16% - obejmuje pozostałe towary i usługi (większość). Zwolnieniem z VAT objęte są niektóre usługi m.in. usługi medyczne i pielęgniarskie, świadczone w szpitalach, klinikach lub przychodniach, usługi edukacyjne, działalność rolna, usługi bankowe, finansowe i ubezpieczeniowe, sprzedaŝ i wynajem nieruchomości. Deklaracje VAT muszą być składane miesięcznie. Wyjątek stanowią podatnicy, których roczne przychody ze sprzedaŝy nie przekroczyły ,90 euro - którzy składają deklaracje kwartalnie Inne podatki i opłaty lokalne Podatek dochodowy od osób prawnych - CIT (Imposto sobre o Rendimento de Pessoas Colectivas- IRC) W 2012 r. wprowadzono szereg zmian w ramach dochodów od osób prawnych. Podatek dochodowy od firm objętych ogólnym systemem podatkowym wynosi w 2012 r. 12,5 % - w przypadku dochodów do Euro oraz 25% w przypadku dochodów powyŝej Euro. Z obniŝonej stawki podatku CIT 21,5% korzystają firm, które prowadzą inną działalność niŝ handlowa, rolnicza i przemysłowa. Podobnie, jak w przypadku podatku VAT, spółki posiadające siedzibę na terytorium Azorów korzystają z obniŝonych stawek podatku CIT - od 15,05% do 17,5%, w zaleŝności od rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej i roku. Na terytorium Madery podatek CIT wynosi 25%, natomiast firmy, które prowadzą, jako działalność podstawową, inną działalność niŝ handlowa, przemysłowa lub rolnicza płacą niŝszy podatek w wysokości 21,5%. Do podatku CIT moŝe być takŝe doliczony podatek miejski - max.1,5%. Stawka podatku jest ustalana odrębnie przez władze kaŝdego miasta, stąd wartość moŝe być róŝna w zaleŝności od regionu. Dopuszczalne są róŝnego rodzaju odliczenia zmniejszające podstawę opodatkowania, np. wydatki związane z prowadzoną działalnością, odsetki od kredytów, róŝnice kursowe, odpisy amortyzacyjne, straty, W przypadku, gdy podatnik w danym roku podatkowym poniósł stratę podatkową, zachowuje moŝliwość rozliczenia tej straty przez następnych sześć lat. Termin do złoŝenia deklaracji CIT upływa ostatniego roboczego dnia maja roku następującego po roku podatkowym. W trakcie roku podatkowego natomiast podatnicy wpłacają zaliczki (w lipcu, wrześniu i grudniu) oszacowane na podstawie przychodów osiągniętych w poprzednim roku podatkowym. Firmy, które nie posiadają na terenie Portugalii siedziby ani dyrekcji płacą 25% z wyjątkiem następujących przypadków: - 15% od dochodów pochodzących z tytułu własności intelektualnej lub przemysłowej, świadczenia usług informacyjnych w sektorze handlowym, przemysłowym i naukowym, z tytułu koncesji na świadczenie usług z tytułu wypoŝyczania sprzętu rolniczego, przemysłowego, handlowego i naukowego, pośrednictwa w świadczeniu usług; - 20% od dochodów z tytułu dywidend i innych przychodów z kapitału, z dochodów jednostek mających siedzibę na terytorium Portugalii, gdy przedmiot działalności spółki nie obejmuje działalności handlowej, przemysłowej lub rolniczej; - 35% od dochodów z loterii, gier losowych i nagród z konkursów. Podatek od nieruchomości (Imposto Municipal sobre Imóveis) 19

20 Jest to podatek obejmujący wszystkie nieruchomości o charakterze gospodarczym i mieszkalnym, nakładany na roczną kwotę czynszu i wynosi: - 0,8% - na terenach rolniczych; - od 0,5% do 0,8% - na terenach miejskich (nieruchomości wycenione na podstawie podatku lokalnego) - od 0,3% do 0,5% - na terenach miejskich (nieruchomości wycenione na podstawie Kodeksu Podatku od Nieruchomości). Podatek akcyzowy Dotyczy takich towarów jak: o wyroby alkoholowe o wyroby tytoniowe o paliwa Adresy stron internetowych zawierających więcej informacji z powyŝszego zakresu - Ministerstwo Finansów i Administracji Publicznej - Ministério das Finanças e da Administração Pública - Generalny Zarząd Podatkowy - DGCI - Direcção Geral de Impostos 2.5. Zabezpieczenia społeczne System zabezpieczeń społecznych w Portugalii składa się z: o General Contributory Scheme (z opłacanymi składkami), którym objęci są pracownicy najemni, osoby pracujące na własny rachunek oraz osoby będące na ich utrzymaniu o Non-Contributory Scheme (bez opłacania składek), który chroni osoby nie naleŝące do ww. grup, potrzebujące ekonomicznego i społecznego wsparcia. Pracownicy mogą otrzymywać świadczenia z ubezpieczeń społecznych, jeśli są zarejestrowani (pracodawca ma obowiązek zgłosić pracownika do systemu ubezpieczeń w przeciągu 2 miesięcy od momentu zatrudnienia) w Regionalnym Centrum Systemu Zabezpieczeń Społecznych (the Regional Social Security Centre), właściwym dla miejsca zamieszkania. Pracodawca jest zobowiązany do odprowadzania składki na ubezpieczenie społeczne za kaŝdego pracownika. Składka moŝe być zapłacona w banku, w którym pracodawca posiada rachunek bankowy - w formie gotówki, wpłaty na konto, czeku albo bezpośrednio do biur Ubezpieczeń Społecznych (Social Security offices), jeśli składka wynosi mniej niŝ 150 Euro lub w formie przekazu bankowego lub kartą kredytową, jeŝeli składka wynosi więcej niŝ 150 Euro. Składka jest odprowadzona co miesiąc, między 1 a 15 dniem miesiąca, następującego po wypłacie wynagrodzenia. Wysokość składki dla większości pracowników wynosi 34,75% miesięcznego wynagrodzenia brutto, z czego 11% potrącane jest z wynagrodzenia pracownika, a 23,75% - to obciąŝenie po stronie pracodawcy. Składka jest naliczana równieŝ od 13-tej i 14-tej pensji. Pracownicy prowadzący własną działalność gospodarczą opłacają składkę na ubezpieczenie społecznego od zadeklarowanego dochodu w wysokości 29,6% - system obowiązkowy (zakres podstawowy ubezpieczenia) lub 32% - rozszerzony zakres. Obowiązkowa składka na ubezpieczenie społeczne nie wyklucza moŝliwości dodatkowego indywidualnego opłacania składek na system emerytalny i system ubezpieczeń zdrowotnych. Pracownicy zagraniczni, wykonujący pracę na terenie Portugalii, mają prawo do opłacania składki na ubezpieczenie społeczne w kraju pochodzenia, jeŝeli okres pracy w Portugalii nie przekracza dwóch lat. Zgodnie z nową regulacją prawną od dochodów typu: wydatki związane z kosztami podróŝy, uŝywaniem samochodu słuŝbowego, nieregularne premie i nagrody, wydatki przedstawicieli firm, 20