Historia i dzień dzisiejszy parafii i miejscowości karpackich

Transkrypt

1 Historia i dzień dzisiejszy parafii i miejscowości karpackich Nowy Targ 2011

2 Gmina Szaflary Praca zbiorowa pod redakcją: Jana Gacka i Adama Kustwana Fotografie i dokumenty pochodzą z archiwum autorów ISBN Redakcja techniczna i projekt okładki: Arkadiusz Morawski Wydawca: Grupa Inicjatyw Lokalnych Gil Jana Pawła II 22, Bór, gm. Szaflary gil.org.pl@gmail.com Współydawca, skład komputerowy i druk: Zakład Poligraficzny MK s.c Nowy Targ, ul. Waksmundzka 63, tel Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich w ramach PROW O tym jak powstał konkurs Historia i dzień dzisiejszy parafii i miejscowości karpackich Wychowywanie dzieci i młodzieży przez szkołę jest tak samo ważne, jak przekazywanie im wiedzy. Stwierdzenie to, można by powiedzieć, jest już truizmem, ale łatwo powiedzieć, trudniej zrobić. My - nauczyciele Szkoły Podstawowej w Borze - podjęliśmy próbę sprostania temu wyzwaniu. Staramy się kłaść taki sam nacisk na uczenie jak i wychowywanie. Bór jest niewielką podhalańską wioską leżącą w Kotlinie Orawsko - Nowotarskiej w Gminie Szaflary. Szkoła uzyskała samodzielność 1 lutego 1996 roku. Wcześniej była filią Szkoły Podstawowej w Gronkowie. Historia szkoły jest więc dość krótka. Średnio w roku szkolnym uczymy 50 dzieci. Jest nas niewielu nauczycieli, ale w swojej pracy kierujemy się wartościami chrześcijańskimi, mocno zakorzenionymi wśród Górali. Szczególnie dajemy temu wyraz w okresach rekolekcji, zarówno wielkopostnych jak i adwentowych. Wioska Bór należy do parafii Szaflary, ale niedzielne Msze Św. i ważniejsze uroczystości odbywają się w kaplicy w Borze. Od początku istnienia szkoły mocno zabiegaliśmy o to, aby rekolekcje dla dzieci głoszone były na miejscu, a nie jak do tej pory w kościele w Szaflarach. Wspólnie wypracowaliśmy pewien program rekolekcyjny, w którym Msza Św. i głoszone na niej nauki są tylko jednym z elementów. Uczniowie nie mieli wolnych dni od szkoły. Towarzyszyliśmy naszym podopiecznym w kościele, czuwamliśmy nad ich bezpieczeństwem w drodze na Mszę Św., a także nad godnym zachowaniem się w świątyni. Zawsze starannie przygotowywaliśmy oprawę Mszy Św., a więc czytania, psalmy, pieśni. Wcześniej ustalany był sposób współpracy z księdzem rekolektantem. Wystawiane były scenki ewangeliczne z udziałem dzieci, układaliśmy krzyżówki, były konkursy plastyczne i konkursy wiedzy. Zajęcia w szkole w tych dniach miały na celu kontynuację, a także utrwalenie głoszonych nauk w kościele. Parafia Szaflary ma za patrona Św. Andrzeja Apostoła. Rekolekcje adwentowe przypadają zawsze przed odpustem parafialnym. Nic więc dziwnego, że księża prowadzący rekolekcje wspominają osobę patrona, a my nauczyciele dołożyliśmy starań, aby o Św. Andrzeju Apostole jak najwięcej się dowiedzieć. Prześcigaliśmy się w pomysłach o co uzupełnić tę wiedzę, którą sami, a także nasi uczniowie, posiadają począwszy od informacji z Pisma Św. poprzez przekazy historyczne i legendy o postaci Św. Andrzeja 3

3 Apostoła, kult świętego na Podhalu, aż do historii parafii w Szaflarach. Na bazie tej pracy zrodził się pomysł konkursu, który obejmowałby nie tylko dzieci Szkoły Podstawowej w Borze, ale ludność całej parafii, a więc dzieci, młodzież i starszych także ze Szaflar. Pomysł ten zrealizowaliśmy w roku Konkurs nosił tytuł Historia i dzień dzisiejszy parafii Św. Andrzeja Apostoła w Szaflarach. Składał się z dwóch części: plastycznej dla uczniów młodszych i teoretycznej dla uczniów starszych i dorosłych. Zebraniem i opracowaniem materiałów do konkursu zajęli się wszyscy nauczyciele. W naszej szkole odbył się etap szkolny, tak więc w konkursie parafialnym brali udział laureaci konkursu szkolnego. Aby zainteresować konkursem parafian zorganizowaliśmy kampanię reklamową. Między innymi stworzyliśmy plakaty, które zostały powieszone w różnych miejscach całej parafii, a także uczniowie rozdawali ulotki zachęcające do wzięcia udziału w konkursie. Konkurs spotkał się z uznaniem Wójta Gminy Stanisława Ślimaka i księdza Wojciecha Wcisło, proboszcza parafii Św. Andrzeja Apostoła w Szaflarach, którzy byli honorowymi gośćmi tego konkursu. Już w trakcie pisania testu przez uczestników konkursu zrodził się pomysł rozszerzenia konkursu na całą gminę, jako że wszystkie parafie w gminie Szaflary wywodzą się z macierzystej parafii Św. Andrzeja Apostoła. Konkurs miał nosić nazwę Historia i dzień dzisiejszy parafii i Gminy Szaflary. Zaprosiliśmy do współpracy księży, nauczycieli i uczniów ze szkół mieszczących się w parafiach wywodzących się z matki parafii Szaflary. Tematyka konkursu obejmowała dzieje poszczególnych wsi i parafii, a więc ta współpraca miała polegać na opracowaniu krótkiej historii swojej miejscowości. Zebrane informacje stanowią bogaty zbiór wiedzy o zwyczajach, ciekawych ludziach, kapliczkach itd. Sporo wysiłku kosztowało nas, nauczycieli Szkoły Podstawowej w Borze, opracowanie zebranego materiału, powielenie i rozesłanie do tych szkół, które wyraziły chęć uczestniczenia w konkursie. Opracowanie służyło do przygotowania się młodzieży do konkursu, ale zawarte w nim informacje na temat regionu wykorzystywane mogą być przez nauczycieli i uczniów na zajęciach wychowania regionalnego, historii, języka polskiego lub na ścieżkach międzyprzedmiotowych. W roku 2003 dzięki staraniom i zabiegom Dyrektora Szkoły Jana Gacka konkurs otrzymał nazwę Historia i dzień dzisiejszy parafii i Gminy Szaflary. Konkurs ten stał się okazją do współpracy z władzami samorządowymi, a także z wieloma księżmi. Księża dekanatu białodunajeckiego, na czele z księdzem dziekanem kanonikiem Zdzisławem Dobrzańskim, ufundowali główną nagrodę. Wójt Gminy Szaflary Stanisław Ślimak, jako współorganizator, przeznaczył fundusze na przygotowanie konkursu i ufundował inne nagrody. Przy organizacji konkursu wielką pomoc okazał ksiądz wizytator Janusz Rzepa, który między innymi ułożył pytania do testu konkursowego, a olbrzymie zainteresowanie ksiądz prałat Mieczysław Łukaszczyk, proboszcz parafii Św. Katarzyny w Nowym Targu. Konkurs odbył się 6 stycznia 2004 roku. Przed rozpoczęciem, uczestnicy konkursu i zaproszeni goście wzięli udział we Mszy Św., która odprawiona została przez proboszcza parafii Szaflary księdza kanonika Wojciecha Wcisło, a oczekując na wyniki mogli obejrzeć jasełka wystawione przez uczniów szkoły. W roku 2004 dalsze pomysły i starania Jana Gacka doprowadziły do nadania konkursowi ostatecznej nazwy Historia i dzień dzisiejszy parafii i miejscowości Karpackich. Wraz ze zmianą nazwy konkursu zmieniał się także zakres tematyczny. Konkurs nadal się rozwijał, Dyrektor Szkoły Jan Gacek nawiązał współpracę z Akademią Rolniczą w Krakowie. Materiały opracowane do konkursu zostały wydane przez Katedrę Hodowli Owiec i Kóz - Wydział Hodowli i Biologii Zwierząt Akademii Rolniczej w Krakowie. Książka nosiła tytuł Obrzędowość religijna i wypas kulturowy owiec w Karpatach. Historia i dzień dzisiejszy parafii i miejscowości karpackich. Główny inicjator konkursu Jan Gacek, zachęcił do wzięcia udziały szkoły spoza terenu Gminy Szaflary. Na ogromną liczbę wysłanych przez dyrektora i chęć udziału w konkursie teoretycznym zgłosiły szkoły z Bańskiej Niżnej, Bańskiej Wyżnej, Maruszyny Dolnej, Maruszyny Górnej, Skrzypnego, Szaflar, Zaskala, także szkoły spoza terenu naszej gminy z Nowego Targu, Niedźwiedzia, Wawrzki, Zagórzan, Młynnego, Ludźmierza, Raby Wyżnej, Gronia, Zębu, Nowego Bystrego, Leśnicy. Finał konkursu Historia i dzień dzisiejszy parafii i miejscowości karpackich odbył się r. w remizie OSP Bór. Honorowymi gośćmi byli: prof. dr hab. Edward Wierzchoś - Kierownik Katedry Hodowli Owiec i Kóz Akademii Rolniczej w Krakowie, prof. dr hab. Wiesław Musiał - Kierownik Katedry Ekonomiki i Organizacji Rolnictwa Akademii Rolniczej w Krakowie, Pani Edyta Molik, ksiądz Marek Wasil - reprezentował Muzeum Archidiecezjalne w Krakowie, Pani Krystyna Gucwa - Dyrektor nowotarskiej Delegatury KO w Krakowie, Pan Józef Pietraszek - Prezes Regionalnego Związku Hodowców Owiec i Kóz w Nowym Targu, Pani Lidia Długołęcka-Pinkwart - Dyrektor Zespołu Państwowych Szkół Artystycznych w Zakopanem, Pan Stanisław Ślimak - Wójt Gminy Szaflary, ksiądz Janusz Rzepa. Konkurs przebiegał w dwóch etapach. Pierwszą częścią był konkurs plastyczny, drugą teoretyczny. Do części plastycznej zgłosiło się 77 uczniów z 17 szkół. Tematem części I były Tradycje wypasu owiec w mojej miejscowości. Swoimi zdolnościami mogli wykazać się uczniowie kl. 0-V. Rozstrzygnięcie miało miejsce r. Do części teoretycznej zgłosiło udział 11 szkół. Test pisali uczniowie klasy szóstej i gimnazjum. Pytania 4 5

4 opracował ks. dr Andrzej Józef Nowobilski - Dyrektor Muzeum Archidiecezjalnego im. Kardynała Karola Wojtyły w Krakowie. Wiosną tego roku konkurs wzbogacił się o trzecią część, która nosiła tytuł Tradycje i obrzędowość religijna związana z wypasem owiec w Karpatach. Celem jej było propagowanie wśród dzieci i młodzieży wiedzy na temat tradycji wypasu owiec 24 kwietnia 2005 roku w Domu Podhalan w Ludźmierzu, 40 uczniów szkół podstawowych i gimnazjów pisało test opracowany przez pracownika Muzeum Etnograficznego w Krakowie panią Urszulę Janicką Krzywda. Podczas Mszy Św. Odprawionej z okazji Święta Bacowskiego zostały wręczone nagrody ufundowane prze Urząd Gminy w Szaflarach i księdza prałata Tadeusza Juchasa kustosza Sanktuarium Matki Bożej Gaździny Podhala. Owocem współpracy z ks. dr Andrzejem Józefem Nowobilskim Dyrektorem Muzeum Archidiecezjalnego im. Kardynała Karola Wojtyły w Krakowie była wystawa prac plastycznych. W dniu 17 grudnia 2005r. uczniowie naszej szkoły wraz z Gronem Pedagogicznym spotkali się z ks. arcybiskupem Stanisławem Dziwiszem na wystawie pokonkursowej prac plastycznych zgłoszonych na konkurs Historia i dzień dzisiejszy parafii i miejscowości karpackich - edycja Kolejna edycja konkursu odbyła się r. w Domu Podhalańskim w Ludźmierzu podczas Święta bacowskiego. Patronat honorowy nad konkursem objął Marszałek Województwa Małopolskiego - Janusz Sepioł. Współorganizatorami konkursu była Akademia Rolnicza w Krakowie, Katedra Hodowli Owiec i Kóz - prof. dr hab. Edward Wierzchoś, Katedra Ekonomiki i Organizacji Rolnictwa - prof. dr hab. Wiesław Musiał, Katedra Agrobiznesu - dr Ewa Tyran, Wójt Gminy Szaflary - Stanisław Ślimak, Muzeum Archidiecezjalne w Krakowie - ks. dr Andrzej Józef Nowobilski, Sanktuarium Matki Bożej Gaździny Podhala w Ludźmierzu - ks. Prałat Tadeusz Juchas, Dziekan Dekanatu Nowotarskiego, Związek Podhalan Oddział w Ludźmierzu Pani Ewa Iwulska, Zespół Państwowych Szkół Artystycznych w Zakopanem Pani Justyna Jasiorkowska. Podczas konkursu pracownicy Akademii Rolniczej w Krakowie rozdawali uczestnikom książkę - Tradycje i obrzędowość związane z wypasem owiec w Karpatach. Historia i dzień dzisiejszy parafii i miejscowości karpackich. Do części plastycznej Tradycje pasterskie w rejonie Karpat zgłosiło się 81 uczniów z 21 szkół. Prace oceniali artyści plastycy z Zespołu Państwowych Szkół Artystycznych w Zakopanem. W części teoretycznej wzięło udział 21 uczniów z 9 szkół podstawowych i gimnazjum. 10 grudnia 2006r. ks. Kardynał Stanisław Dziwisz dokonał otwarcia wystawy prac plastycznych zgłoszonych do konkursu Historia i dzień dzisiejszy parafii i miejscowości karpackich. Tradycje i obrzędowość związane z wypasem owiec w Karpatach w Muzeum Archidiecezjalnym im. Karola Wojtyły w Krakowie. W sobotę 6 stycznia Szkoła Podstawowa w Borze gościła 33 uczestników części teoretycznej konkursu Historia i dzień dzisiejszy parafii i miejscowości karpackich, edycja Uczniowie pisali test z pytaniami ułożonymi przez ks. Janusza Rzepę. Na część plastyczną Tradycje bożonarodzeniowe w mojej miejscowości konkursu Historia i dzień dzisiejszy parafii i miejscowości karpackich, edycja 2007 wpłynęło 99 prac plastycznych. Prace te zostały zaprezentowane r. na wystawie Szopki spod Babiej Góry oraz prace malarskie dzieci ze Szkoły Podstawowej w Borze w Muzeum Archidiecezjalnym im. kardynała Karola Wojtyły w Krakowie. Wystawę otworzył ks. kardynał Stanisław Dziwisz metropolita krakowski w obecności dyrektora muzeum ks. dr Andrzeja Józefa Nowobilskiego. Coroczne wizyty w Muzeum to dla całej społeczności szkolnej wielkie przeżycie, ponieważ przypadają one w okresie wielkiego oczekiwania na nadejście małego Jezusa i czas ten, chociaż krótki, ale bogaty w wewnętrzne przeżycia, możemy spędzić wraz z Księdzem Kardynałem. Konkurs Historia i dzień dzisiejszy parafii i miejscowości karpackich odbywa się corocznie w okresie Bożego Narodzenia. Materiały konkursowe każdorazowo są opracowywane i zestawiane a następnie publikowane na stronie internetowej szkoły www. szkolabor. org. Opracowali nauczyciele Szkoły Podstawowej w Borze: Gacek Halina, Gacek Jan, Gacek Małgorzata, Sikoń Dorota i Luberda Wioletta 6 7

5 Nowy Targ Ludźmierz BAŃSKA NIŻNA Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Bańskiej Niżnej Zubrzyca Górna (32 km) Kościelisko P Skrzypne Zakopane O Maruszyna Ząb L Zaskale Bańska Niżna S Szaflary Leśnica Gliczarów Dolny K Bór A Brzegi S Ł O W A A J C Kościół oraz zabytkowe kapliczki i krzyże Kościół parafialny w Bańskiej Niżnej. Przed wybudowaniem Kościoła Bańska Niżna należała do parafii w Szaflarach. Inicjatorami budowy kościoła w Bańskiej Niżnej byli bracia Andrzej i Józef Bafiowie, wybudowali najpierw murowaną owczarnię, gdyż władze nie chciały dać zezwolenia na budowę kaplicy. W tym budynku przez jakiś czas uprawiali pieczarki, zanim przystosowano go do odprawiania majówek i sporadycznych mszy świętych odprawianych przez księży z Szaflar. Po zalegalizowaniu kaplicy Bańska Niżna uzyskała pierwszego księdza ks. Marka Spólnika, z którym parafianie w latach ogromnym wkładem własnej pracy i pieniędzy zbudowali nowy kościół, a kaplicę całkowicie rozebrano. Kapliczka przy remizie. Początkowo na polu Stanisława Hadowskiego o przydomku Kubów znajdowała się przy drodze przez wieś mała drewniana kapliczka na słupie wysokości ok. 2 m. Okalał ją drewniany płot, a po bokach posadzono dwie lipki, które obecnie są dużymi drzewami. W1962 roku aktualni właściciele gruntu Maria z Hadowskich i Paweł Gut-Mostowy usunęli ogrodzenie i drewnianą kapliczkę, a ufundowali w tym miejscu okazałą kapliczkę murowaną z miejscowego piaskowca starannie obrobionego i ułożonego w tzw. amerykankę. Kapliczkę murował Andrzej Pawlikowski zwany we wsi Długopolskim. Oryginalny daszek czteroszczytowy kryty gontem wykonał majster budarski Andrzej Jarząbek- Gordon. W kapliczce znajduje się gipsowa figurka Matki Bożej, gdyż śpiewano przy niej majówki dopóki nie zbudowano w pobliżu kaplicy, a później kościoła. 9

6 Kuźnia pod bukiem i stare buki Podobno kuźnia była wybudowana przez Macieja i Krzysztofa Jarząbków pod koniec XVIII wieku. Posiada ona głębokie podpiwniczenie, w którego ścianach są ukryte przemyślne schowki na broń i kosztowności. Wyposażenie kuźni w miech i narzędzia kowalskie jest dziełem Bartłomieja Jarząbka, zdolnego kowala, który wspólnie z Maciejem Łukaszczykiem spod Lubelek wykonał w latach Krzyż Grunwaldzki na Ranisbergu w Szaflarach. Krzyż żelazny w ogródku przy drodze został postawiony w XIX wieku, w niewiadomej dziś intencji fundatorów. Okazałe buki rosną wespół z jesionami w kilku miejscach posesji i z pewnością zasługują na objęcie ich ochroną. Rodzina Jarząbków posiadała również tartak i gonciarnię nad Dunajcem, ale obiekty oraz jaz zostały już całkowicie zniszczone. Także bardzo ciekawa zabudowa gospodarcza w kształcie czworoboku została w ostatnich latach rozebrana. Została tylko kuźnia oraz cenniejsze eksponaty zakupione przez Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem. Kapliczka pod Lipą na granicy Szaflar-Palenice i Bańskiej Niżnej Typowa murowana kapliczka pokryta białym tynkiem. Ocieniona rozłożystą lipą. Podobno postawiono ją przed 200 laty jako oznaczenie granicy wsi. Dawniej śpiewano przy niej majówki. Są w niej wystawiane na zmianę dwie figury: Św. Józefa i Matki Boskiej. Figury kamienne i dwa krzyże żelazne na Hadówce Przy drodze z Szaflar do Skrzypnego, nad potokiem Rogożniczek znajduje się kilka zabudowań przysiółka Hadówka. Między domami są dwie duże figury Matki Bożej i Chrystusa oraz żelazny krzyż w polu, zaś drugi w lesie przy drodze. Wszystkie opisane obiekty wykonał rzeźbiarz samouk i kowal - Piotr Kułach. W Muzeum Tatrzańskim w Zakopanem znajdują się wykonane przez niego przemyślne zamki i kłódki oraz drewniane makiety obu kamiennych rzeźb. Pod ścianą jego domu, w którym żył leży ogromne kamienne koło służące do napędu ręcznej obrabiarki żelaza. Piotr Kułach był bratem znanego stolarza i rzeźbiarza ludowego - Wojciecha Kułacha- Wawrzyńcoka z Gliczarowa, który wykonał m. in. ołtarze do kościoła w Zakopanem, Piotr Kułach żył pod koniec XIX wieku. Imponujące krzyże jego kowalskiej roboty zostały ostatnio przez spadkobierców osadzone na nowych, kamiennych podstawach, gdyż stare się rozkruszyły. Opracowała: Ludwina Gut-Antoł BAŃSKA WYŻNA Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Bańskiej Wyżnej Historia parafii Biały Dunajec W parafii Szaflary zakładano powstanie odrębnych parafii - kościołów w sąsiednich wioskach, gdyż odrębne księgi metrykalne dla Białego Dunajca prowadzono od końca XVIII w. W roku 1912 udaje się delegacja białodunajczan do Księdza Biskupa Sapiechy, który odbywał wizytację parafii szaflarskiej, przedstawiając mu sprawę budowy kaplicy. Ksiądz Biskup interesuje się ta sprawą, ogląda na miejscu plac pod budowę, chwali zamiary i błogosławi pracy. Od tej chwili zaczęto gromadzić materiały. Niestety wybucha wojna niwecząc wszelkie plany. W wolnej Polsce białodunajczanie realizują swoje plany budowy, lecz tym razem już nie kaplicy, a kościoła. W roku 1921 ks. kanonik Maurycy Rottermund, proboszcz z Szaflar, dokonał poświęcenia kamienia węgielnego. Rozpoczęto budowę; na placu, który ofiarowali bezpłatnie dwaj bracia Łukaszczykowie - Kociowie. Budowa kościoła została tak dalece posunięta, że przednią cześć -wykończono, urządzono i w dniu 15 lipca 1928 r. odprawiono pierwsze nabożeństwo, połączone z poświęceniem wykończonej budowy. Odtąd Biały Dunajec stał się ośrodkiem wsi: Bańska Wyzna, Gliczarow, Leszczyny, które wchodzą w skład parafii Biały Dunajec. Od tej chwili odprawia się nabożeństwa co niedzielę, a do parafii dojeżdża ksiądz z Szaflar. Od 1933 r. rozpoczyna w Szaflarach pracę wikariusz Ks. Władysław Puczka opiekując się szczególnie białodunajeckim nie wykończonym jeszcze kościółkiem (brak wieży). Budowę ukończono, a ukoronowaniem były trzy piękne dzwony, które na wieży powieszono i w dniu 8 maja 1938 roku poświęcono. Od sierpnia 1938 roku zostaje ustanowiona w Białym Dunajcu samodzielna parafia. Jej pierwszym proboszczem zostaje wspomniany już ks. Władysław Puczka

7 W połowie kwietnia 1941 roku Niemcy trafili na ślad prac konspiracyjnych i czytania pism nielegalnych podziemnych. Dnia 22 kwietnia aresztowano ks. Władysława Puczka - proboszcza parafii białodunajeckiej, ks. Franciszka Szotta - wikarego parafii. Po powrocie z obozu ks. Władysław Puczka nadal pracuje w parafii przygotowując konsekrację kościoła na rok 1966, pozostając jej pierwszym proboszczem. W 1982 oficjalnym dekretem Ks. Kardynała Franciszka Macharskiego zostaje mianowany nowym proboszczem ks. Zdzisław Dobrzański pracujący w Parafii Biały Dunajec od 1977 roku. W roku 1990 rozpoczęto budowę kościoła na Bańskiej Wyżnej i ukończono w 1995r. dokonując uroczystego poświęcenia w roku Budowę kaplicy w Gliczarowie Dolnym rozpoczęto w 1983r., a ukończono w 1987r. Do Bańkiej Wyżnej i Gliczarowa Dolnego dojeżdżają księża z parafii Biały Dunajec. Opracował: ks. Leszek Uniwersał Kapliczka w ogrodzie u Marii i Władysława Sikoń Kapliczka powstała w 1997 roku. Została zrobiona z kamienia wapiennego. Wykonali ją Władysław Sikoń i Józef Wyroba. W kapliczce znajduje się figurka Matki Bożej Fatimskiej, patronki naszego kościoła. Wykonano ją w kształcie zbliżonym do półokręgu. Średnica fundamentu około 70 cm, wysokość około 2 m. Zbudowana została dla upamiętnienia ojca Marii Sikoń, który zawsze marzył o kapliczce przy swoim domu. Na kopułce przyklejono kamienie, które zostały przyniesione z pielgrzymki na Jasną Górę. Opracowała: Jolanta Stasik Krzyż na Cieślowym Krzyż został postawiony na pamiątkę żołnierza z I wojny światowej. Zbudowano go z żelaza wydobywanego w Tatrach tzw. hamernickiego. Opracowała: Marzena Cieśla Kapliczka W Ogrodzie Ludwiny Zwijacz Kapliczka powstała w 1992r. Została zbudowana na betonie, obmurowanym skałami okręglicami. Na niej położona jest figurka Matki Bożej Fatimskiej Budowniczymi tej kapliczki byli Jan Topór i Karpiel Władysław. Wykonana jest w kształcie kwadratu. Wysokość ok. l, 5m. Zbudował ją na pamiątkę Andrzeja Zwijacza, który zginął tragicznie. Opracowała: Jolanta Stasik Kapliczka na słupie telefonicznym Kapliczka została umieszczona w 2000r. przez Jana i Marię Janik dla upamiętnienia tragicznego wypadku na motocyklu ich syna Jerzego Janika. Opracowała: Danuta Babiarz Kapliczka na Dorulowym Kapliczka ta ma ok. 300 lat. Postawiona została na pamiątkę dwóch braci poległych podczas bitwy. Kapliczka była przerabiana - ok. 1950r powiększono jej wnętrze. Pierwsza figurka Matki Bożej była rzeźbiona z drewna. Została skradziona przez Włocha, a na jej miejsce wstawiono figurkę Matki Bożej Ludźmierskiej Królowej Tatr. Lipy, które rosną obok kapliczki mają ok. 40 lat. Posadziła je w latach sześćdziesiątych Pani Zofia Dorula. Sadzonki miały wtedy ok. 30cm wysokości. Opracowała: Danuta Babiarz Kapliczka u Zapotocznych Została powieszona na drzewie przydrożnym, otoczonym kwia-tami. Opracowała: Anna Pawlikowska 12 13

8 Figura Pana Jezusa w ogrodzie u Sikoniów Figura powstała w 1997 roku, jako podziękowanie za otrzymane łaski. Postawili ją gospodarze, na betonowym fundamencie w kształcie kwadratu, obmurowanym kamieniami. Figura wraz z podstawą ma wysokość ok. 1, 5 m. Opracowała: Jolanta Stasik Kapliczka na Strzępowym Wierchu W 1997 roku została postawiona przez panią Annę Strzęp i małżeństwo Marię i Władysława Strzęp. Kapliczkę postawiono z okazji przejazdu Papieża Jana Pawła II przez Bańską Wyżną. Obecnie w tym miejscu, przy kapliczce, gdy z górnej części wsi idzie pogrzeb, to tutaj czeka ksiądz z ministrantami na orszak pogrzebny i razem udają się do kościoła. Opracowała: Elżbieta Sikoń. Krzyż na Kubkowym Krzyż ten znajduje się na drzewie na polu państwa Zapotocznych, aby upamiętnić tragiczną śmierć Wojciecha Szostaka. Opracowała: Danuta Babiarz Kapliczka na polu u Zalińskiego Kapliczka ta została wybudowana w 1931 r. Po drugiej wojnie światowej nastał rząd komunistyczny. W 1955r. rząd ten zabronił nauczania w szkołach religii w związku z tym trzeba było zlikwidować kapliczkę, która stała przed szkołą. Zajęła się tym pani Krystyna Kendra. Kapliczka została wyrzucona do przydrożnego rowu. Jan Zaliński mieszkający w Bańskiej Wyżnej zabrał z sobą kapliczkę i postawił ją na swoim polu przy drodze. Kapliczka kilka razy była przebudowywana, lecz kształt i figura Matki Bożej są nadal takie same. Opracowały: Dorota Strama, Maria Zalińska Kapliczka na Repowym Wierchu Kapliczka powstała w 1978r. Od dawna stała na drewnianym słupku. Przewróciła się ze starości. Dwa lata nie była odbudowywana. Ludwina Karpiel postanowiła ją odbudować z kamienia i wapna. Bała się, gdyż w tym czasie nie wolno było stawiać kapliczek. Jednak pokonała swój strach. Do budowy przyłączyli się: syn Stanisław Karpiel, sąsiedzi Andrzej Zwijacz i Stanisław Zapotoczny. Ta kapliczka została zbudowana, gdyż nie było kościoła i przy niej odbywały się majówki. Opracowała: Jolanta Stasik. Kapliczka w ogrodzie u Kułachów Kapliczka została postawiona kilka lat temu przez Janinę i Jana Kułachów. Figurka Matki Boskiej ma za zadanie chronić dom przed złem. Opracowała: Dorota Strama Krzyż na Sieczkowym Krzyż ten został wzniesiony przez Wojciecha Sieczkę w 1930 roku. Zbudowano go jako wotum dziękczynne za szczęśliwy powrót z I wojny światowej i służby w Legionach Józefa Piłsudskiego. Jest on jednym z wielu pomników powojennych znajdujących się w Bańskiej Wyżnej. Usadowiony jest kilkadziesiąt metrów nad szkołą, obok domu Państwa Sieczków. Krzyż stoi na betonowym postumencie, pomalowanym białą farbą, na którym widnieje napis Opracowała: Anna Pawlikowska Dzwonek na Świerkowym Wierchu Dzwonek został zbudowany w 1911 roku. Znajduje się. na Świerkowym Wierchu w Bańskiej Wyżnej. W dzwonku odbywały się majówki. Podczas II wojny światowej Niemcy chcieli zabrać dzwonek, aby odlewać z niego 14 15

9 armaty. Paru mieszkańców naszej miejscowości ukryło dzwonek w kępie kamieni, gdzie przeczekał wojnę. Po wojnie dzwonek został przeniesiony na Świerków Wierch. Ok roku dzwonek został poświęcony przez kardynała Karola Wojtyłę. Służył do przepędzania burz. Ok. 1997roku dzwonek przeniesiono do kościoła. Opracowała: Sopiarz Elżbieta BÓR Szkoła Podstawowa w Borze Historia wsi Bór Powstanie miejscowości Bór ( Bór w gwarze góralskiej oznacza podmokłą łąkę, torfowisko) sięga panowania króla Zygmunta III Wazy. To on nadawał generalny przywilej na zakładanie osad. Starosta nowotarski Jan Pieniążek zakłada w 1610 roku z tegoż przywileju osadę Leśnica, która podzielona była na trzy niwy. Jedna z Niw to właśnie Bór. W latach następny starosta nowotarski Stanisław Witowski tworzy nowe osady: Groń, Białkę i Gliczarów. Czyli zasiedlanie niwy Bór prawdopodobnie datuje się na lata I tak: W dokumencie z 1681 roku opisującym granice Nowego Targu mowa jest o południowej granicy, która biegnie od wsi Gronków i wokół Boru do Roli Robakowskiej należącej do Leśnicy. Osada Bór figuruje pod tą nazwą w opisach granic Nowego Targu z 1700 roku. W dokumencie opisującym Nowy Targ w 1749 roku czytamy: Odcinek granicy od Leśnicy do Ludźmierza biegł wzdłuż gruntów wsi Szaflary do Roli Brzanowej... Od nich linia graniczna przechodziła przez Bór do Krótkiego Pola. (Nazwa Krótkie Pole funkcjonuje do dzisiaj). Niwa Bór dzieliła się na dwie role. Jedną rolę stanowiła rodzina o przydomku Cipkulorze, a drugą rodzina o przydomku Hamelorze. Z pierwszej rodziny wywodzą się wszystkie rodziny Chrobaków, które gospodarzyły na roli Chrobackiej, natomiast z drugiej rodziny Wilczków gospodarujących na roli Wilczkowej. Granica między Rolami Hamelorzów i Cipkulorzów przebigała wzdłuż dzisiejszej drogi do Siociska, następnie przez mostek koło sklepu, miedzę koło kaplicy i dalej prosto, aż do Gronkowa. W górę od tej Granicy byli Hamelorze, a w dół Cipkulorze

10 Ludność Boru zajmowała się uprawą roli i hodowlą zwierząt: krów, owiec. Gospodarstwa były samowystarczalne. Oprócz żywności także samodzielnie wytwarzano odzież. Surowcem była wełna i skóry zwierząt. Len uprawiano pod koniec XIX wieku i po wojnie do produkcji oleju. W uprawie roli stosowano trójpolówki, a pola wypasowe były wspólne. Na przełomie XVIII i XIX wieku istniała w Borze kuźnia. Zabudowania mieszkalne i gospodarcze kryte były gontami lub dranicami (nierówne deski nakładane na siebie). Nie kryto słomą (starzy mieszkańcy pamiętają tylko jedno gospodarstwo z dachem słomianym), gdyż uprawiano niewielką ilość zboża, a więc było mało słomy. Dwa lata przed pierwszym rozbiorem Polski (1770) utworzony został kordon sanitarny przez Cesarstwo Austriackie, w skład którego wchodziły ziemie Podhala, Spisza, Sądecczyzny, aż po Ukrainę. Utworzono wioski kameralne, czyli wolne od posług pańszczyźnianych. Podhale podzielono na dominia. Leśnica (w tym Bór) należała do dominium Kościelisko. W 1824 roku zostało ono zlikwidowane i wykupił go Emanuel Hamolacsa z Moraw. W 1889 roku ziemie te nabył Władysław Zamoyski. Wioski płaciły daniny (forma podatku). Ludzie wynajmowali się do pracy w folwarkach np. w Szaflarach i otrzymywali zapłatę. Folwark w Szaflarach wykupiła przed pierwszą wojną światową rodzina Uznańskich. Legenda głosi, że właściciel folwarku kazał swoim ludziom zaorać pola, które na mapie z 1846 roku należały do osady Bór. Pola te były wspólnymi pastwiskami rolników mieszkających w Borze. Osadnicy nie korzystali z tych pól, gdyż wtedy nie było zbyt wiele gospodarstw i do wypasu wystarczały im łąki leżące bliżej zabudowań. Nie sprzeciwiali się więc poczynaniom Pana Uznańskiego. Księgi wieczyste założone dwa lata później wskazują, że właścicielem tych zaoranych pól jest rodzina Uznańskich. Osady powstałe z generalnego przywileju posiadały hale w Tatrach. Także Bór takie hale posiadał. Pod koniec XIX wieku Władysław Zamoyski dokonał zamiany hal w Tatrach na lasy. Leśnica dostała Rynias, koło Brzegu, z którego szósta część należała do Boru. Tereny Ryniasa uwłaszczyła Leśnica. Borzanie zbyt nieśmiało upominali się o swoją część i władze gminy nie zatroszczyły się o prawidłowe uwłaszczenie. Lasy na Ryniasie należą do Leśnicy. Borzanie skorzystali z tych lasów o tyle, że otrzymali drzewo na budowę kaplicy. 10 marca 1954 roku na zebraniu wiejskim podjęto uchwałę o oddzieleniu się Boru od Leśnicy. W tym też roku Wojewódzka Rada Narodowa w Krakowie uchwałą powołała do istnienia Bór jako osobną jednostkę terytorialną. Wioska uzyskała prawa sołeckie. Pierwszym sołtysem był Józef Dziadkowiec, a następnie: Wojciech Mąka, Wojciech Niemiec, Stanisław Bylina, Józef Chrobak, Stanisław Kustwan, Helena Kustwan i Ludwik Niemiec. Ważne daty: rok uruchomienie pierwszej czteroklasowej Szkoły Podstawowej. Mieściła się ona w domu Anny i Stanisława Gacek u Hanusi, następnie dzieci uczyły się u Bylinów (obecnie dom Anny i Wiesława Głód), jakiś czas szkołą był budynek Władysława Gacka u Kustwana. W 1986 roku ukończono trwającą dziesięć lat budowę nowej szkoły. W dalszym ciągu była to szkoła z czterema oddziałami. Do klasy piątej uczęszczały dzieci do Gronkowa. Tylko jeden raz w historii szkoły była ona pełną ośmioklasową szkołą, było to w roku szkolnym 1999/2000. Obecnie jest sześcioklasową szkołą podstawową z klasami łączonymi. - W latach pięćdziesiątych założono pierwszy sklep GS. Mieścił się u Mularzów (obecnie dom Heleny i Stanisława Łukaszczyków). Około roku wybudowano osobny budynek specjalnie na sklep, który istnieje do dzisiaj, rok - elektryfikacja wsi, rok - otrzymuje święcenia kapłańskie Stanisław Ochotnicki jedyny ksiądz, który pochodzi ze wsi Bór. (Ks. Stanisław Ochotnicki urodził się w 1940 r. w Borze. Studia teologiczne ukończył w Łodzi i także w Łodzi otrzymał święcenia kapłańskie. Obecnie jest proboszczem w parafii Biała, koło Zgierza w województwie Łódzkim), rok (2 listopada) - powstanie Ochotniczej Straży Pożarnej, której komendantem został Władysław Gacek, rok - oddano do użytku budynek remizy OSP, rok - podjęcie decyzji o budowie kaplicy, rok - rozpoczęto budowę kaplicy, rok - powstanie cmentarza. Ciekawostki: rok wieś przeżywa epidemię dżumy. Zarówno zmarłych ludzi jak i padłe zwierzęta grzebano na polach borzańskich (prawdopodobnie w tym samym miejscu, w którym jest teraz cmentarz). Dla ludzi wyznaczono jedno miejsce, a dla zwierząt inne. Zgonów było tak wiele, że nie robiono pogrzebów w Szaflarach rok Jezuici organizują misje na Podhalu, aby wzmocnić wiarę wśród górali

11 Legenda głosi, że w kościele w Szaflarach ksiądz misjonarz, chcąc zmusić ludzi do chodzenia na nabożeństwa uciekł się do pewnej formy szantażu. Mianowicie pochował w trumnie ziemniaki, po prostu zrobił im pogrzeb. Miało to oznaczać, że w tym roku nie będzie urodzaju ziemniaków i ludzie zaznają głodu, a wtedy zwrócą się do Pana Boga z prośbami o łaskę. Tak też się stało. W tym roku nie było urodzaju ani na ziemniaki, ani na zboża. - W czasie drugiej wojny światowej wójt Kamieński podjął inicjatywę utwardzenia drogi pomiędzy bagnami, która łączyła Bór ze Szaflarami. Ludzie korzystali z tej drogi chodząc do kościoła. W pracach brali udział młodzi chłopcy, których w ten sposób chroniono przed wywózką do Niemiec. - W Gąscu (las na południe od Boru) znajdowało się źródło słonej wody. Czasami poziom wody był tak wysoki, że woda wpływała do Czerwonego Potoku. Ludność miała wtedy np. kłopoty z pojeniem bydła. Źródło było zasypywane. - Od 1870 roku rozpoczęła się emigracja zarobkowa przede wszystkim do USA. - Do dnia dzisiejszego zachowały się piwnice, które służyły do przechowywania plonów. Piwnice kopano w ziemi, aby utrzymać stałą temperaturę. Miały one kamienne sklepienia. Ich wykonanie było dość kosztowne. Jedna piwnica służyła więc kilu rodzinom. W piwnicach składowano ziemniaki, kapustę i karpiele. Piwnica u Gaculaków pełniła szczególną rolę. Przechowywano tam ziemniaki jako rezerwę, która miała służyć do sadzenia w przyszłym roku. Opracowały: Dorota Sikoń i Małgorzata Gacek Zabytki Boru Kapliczka granicząca z Szaflarami znajduje się przed nowym domem państwa Bogusławy i Józefa Juchów Bór, ul. Jana Pawła II 35. Wybudowali ją w 1889 roku państwo Andrzej i Agnieszka Komperdowie. Opiekuje się nią rodzina Juchów. Przedstawia metalowy krzyż na betonowej podstawie. Kapliczka naprzeciw kościoła Bór, ul. Kościelna 11, została wybudowana przez Ludwikę Dziadkowiec w 1982r. w intencji podróżujących do USA. W oszklonej drewnianej zabudowie znajduje się figurka Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny. Odnowił ją Władysław Chrobak. Przez wiele lat pobytu właścicieli w USA opiekowała się nią Helena Łaś. Po powrocie z USA syn Ludwiki Dziadkowiec Władysław ponownie odnowił kapliczkę. Było to w 2007 roku. Figurka ustawiona jest między dwoma konarami drzewa. Całość otoczona jest drewnianym płotkiem. W ogrodzie Lucyny i Zbigniewa Bafii Bór, ul. Jana Pawła 95, znajduje się kapliczka przedstawiająca Pana Jezusa Ukrzyżowanego. Wybudował ją Chrobak Jan około1930 roku na pamiątkę szczęśliwego powrotu z USA. Kapliczką opiekuje się rodzina Lucyny i Zbigniewa Bafii. Kapliczka przed sklepem spożywczo-przemysłowym koło przystanku autobusowego przedstawia figurkę Matki Boskiej Ludźmierskiej. Figurka znajduje się w oszklonej zabudowie, umieszczonej na betonowej podmurówce i przykrytej stylowym daszkiem z gontami. Kapliczka powstała w 2003r z inicjatywy pani Heleny Kustwan. Kapliczką opiekuje się rodzina Kustwanów. Plac, na którym znajduje się kapliczka został sprzedany w 2010 roku Gminie Szaflary, na którym ma być wybudowana sala gimnastyczna, dlatego kapliczką opiekować się będą uczniowie Szkoły Podstawowej w Borze. Kapliczka zajęła miejsce poprzedniej, przedstawiającej figurkę Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Została ona wybudowana przez Stanisława Kustwana, istniała od bardzo dawna. Ludzie zbierali się przy niej na modlitwach między innymi odmawiali tam różaniec, majówki. Odnowił ją w latach 1980 do 1982 roku Stanisław Kustwan. Przez wiele lat dbała o nią jego córka Elżbieta Chrobak. W ogrodzie przed domem Heleny Łaś Bór, ul. Kościelna 24 znajduje się inna z kapliczek. Przedstawia ona figurkę Pana Jezusa Ukrzyżowanego. Przykryta jest drewnianym zadaszeniem. Została zbudowana w 1992 r., przez panią Helenę Łaś na pamiątkę tragicznej śmierci jej syna

12 Przed ogrodem Marii i Stanisława Zarębczanów Bór, ul. Kościelna 12 znajduje się figurka Matki Bożej Różańcowej. Wybudował ją Józef Zarębczan w 1997r. na prośbę nieżyjącego już ojca Władysława Zarębczana. Opiekują się nią Maria i jej syn Mariusz Zarębczan. W ogrodzie rodziny Andrzeja i Anny Cisoń Bór, ul. Jana Pawła II 55 znajduje się kapliczka przedstawiająca figurkę Matki Bożej. Wybudował ją w 1990 roku Andrzej Cisoń w podziękowaniu za wyzdrowienie. W ostatnich latach kapliczka została odnowiona. W ogrodzie Wojciecha Mąki (dolne fot. na str. 21) Bór, ul. Jana Pawła II 83 znajduję się kapliczka Matki Bożej Różańcowej, wybudowana przez właściciela, tak jak ukazała mu się we śnie. Postawił ją w sierpniu 1990 roku i troskliwie się nią opiekuje. Opracowali: uczniowie klasy II i III pod kierunkiem Haliny Gacek Kaplica w Borze Decyzja o budowie kaplicy w Borze została podjęta na zebraniu wiejskim w dniu 04 listopada 1990 roku. Kaplica w Borze miała funkcjonować przy Parafii Św. Andrzeja Apostoła w Szaflarach, w której proboszczem był ks. Wojciech Wcisło. Społeczny Komitet Budowy Kaplicy składał się z 14 osób i miał działać pod przewodnictwem Adama Kustwana. W roku 1991 zaprojektowano obiekt. Jego autorem jest Jan Karpiel Bułecka z Zakopanego. Plac pod budowę kaplicy stanowiły pola, które zostały przekazane nieodpłatnie przez pięć borzańskich rodzin. Rodzinę Stanisława Jarząbka, Andrzeja Łasia, Anny Gacek, Anny i Władysława Gacek oraz Władysława Dziadkowca. Pieniądze na budowę kaplicy miały pochodzić w dużej mierze ze składek ludności Boru. Pierwszą składkę przeprowadzono listopada 1990 roku. Wynosiła ona 600$ i zł (715 zł). Po zatwierdzeniu planu realizacyjnego w Urzędzie Rejonowym w Nowym Targu i wytyczeniu granic fundamentów przez geodetów z Zakopanego rozpoczęła się budowa. Dnia 01 sierpnia 1991 roku z wielkim zapałem kopali ławy pod fundamenty zarówno dorośli jak i dzieci. 02 października ławy były już zalane. Listopad 1993 roku jest bardzo ważną datą w budowie kaplicy w Borze. W tym miesiącu mieszkańcy wsi pod kierunkiem pana Ludwika Niemca wykonali bramę wejściową, okna zabezpieczono przed zbliżającym się okresem zimowym oraz uprzątnięto teren budowy. Stan surowy budowy zakończono. Cały rok trwały intensywne prace. Snycerkę wykonał Andrzej Piczura z Ostrowska. W październiku 1994 roku ksiądz kardynał Franciszek Macharski dokonał poświęcenia i wmurowania kamienia węgielnego oraz aktu erekcyjnego. Ludność Boru powitała kardynała starym góralskim zwyczajem. Pod kaplicę przywieziono go powozem zaprzężonym w dwa białe konie. W czasie uroczystej mszy wmurowano kamień węgielny i akt erekcyjny we frontową ścianę kaplicy. Regularnie zaczęto odprawiać msze św. w kaplicy w Borze od września 1995r. W październiku odbył się pierwszy ślub. Ślubowali sobie Janina i Stanisław Gacek. W okresie wielkiego postu 1996 roku pierwszy raz Borzanie uczestniczyli w drodze krzyżowej, która odprawiana była przy stacjach narysowanych przez Daniela Gacka. W tym samym roku w czerwcu na mszy św. odpustowej ks. kardynał Franciszek Macharski poświęcił tabernakulum i stół liturgiczny. Stanowią one część ołtarza, którego projektantem jest Jan Karpiel Bułecka. Ważną datą jest lipiec 1996 roku, gdyż wtedy ustawiono na ołtarzu figury patronów kaplicy Św. Piotra i Pawła. Rzeźbienie tych figur rozpoczął znany artysta Stanisław Ciężadlik z Mszany Dolnej, a po jego śmierci dokończył dzieło jego wnuk Tomasz Ciężadlik, także z Mszany Dolnej. Po raz pierwszy w maju 1997 roku drugoklasiści naszej szkoły przyjęli pierwszą komunię św. nie w kościele w Szaflarach tylko w kaplicy w Borze. Naturalną konsekwencją powstania świątyni była decyzja o założeniu cmentarza. Jesienią 1999 roku gotowa była dokumentacja geologiczna. Ogrodzono teren i po uzyskaniu stosownych zezwoleń 8 grudnia 2000 roku ksiądz biskup Jan Szkodoń poświecił nowopowstały cmentarz

13 W roku 2005 decyzją ks. kardynała Stanisława Dziwisza nastąpiła zmiana proboszcza w Parafii Szaflary. Księdza kanonika Wojciecha Wcisło zastąpił ks. Andrzej Kamiński. W drugi dzień Świąt Bożego Narodzenia w Szczepana 2005 roku po raz pierwszy odbył się chrzest. Ochrzczony został Kacper Chrobak syn Danuty i Szczepana. 1 maja 2006 roku mieszkańcy Boru wyrównali plac wokół Kaplicy, na którym została zasiana trawa. Także w tym roku odbyła się pierwsza procesja Bożego Ciała. W dniu 15 października 2006 roku Kaplica w Borze wzbogaciła się o trzy dzwony Jan Paweł II, Św. Piotr i Paweł oraz Św. Andrzej, które zawisły w wieży kościelnej. Dzwony poświęcił ks. biskup Józef Guzek. Od 2007 roku w parafii p. w. Św. Andrzeja Apostoła regularnie wydawane jest czasopismo Owczarnia, bardzo chętnie czytane prze mieszkańców Boru. Kolejna inwestycja, to nowe ogrodzenie wokół cmentarza. 24 kwietnia 2007 roku rozpoczęto rozbiórkę drewnianego ogrodzenia, a następnie wykonano ławy fundamentowe pod część ogrodzenia. Ogrodzenie zostało ukończone w 2008 roku. Pomiędzy betonowymi słupami znajdują się metalowe przęsła. Jesienią 2010 roku zostały założone drugie okna, aby w ten sposób ocieplić Kaplicę. Opracowała: Małgorzata Gacek Ważni ludzie dla Boru Ludwina Jarząbek Ludwina Jarząbek z domu Malacina córka Andrzeja i Katarzyny Strama urodziła się 10. IV roku w Bańskiej Niżnej. Była drugim dzieckiem z pięciorga rodzeńtwa. Matka Ludwiny wcześnie umarła, zostawiając nieletnie dzieci. Owdowiały ojciec sam wychowywał córki. Dzieciństwo Pani Jarząbek przypadło na trudny okres wojny i okupacji. Zarówno sieroctwo jak i wojna przyczyniły się do tego, że mała Ludwisia musiała szybko dorosnąć. Od najmłodszych lat pomagała ojcu w gospodarstwie i w opiece nad młodszymi siostrami. Ludwina Jarząbek ukończyła pięć klas szkoły podstawowej. Po wyjściu za mąż w roku 1959 zamieszkała z mężem w Borze, gdzie mieszka do tej pory. Wspólnie prowadzili gospodarstwo, ale trudności finansowe zmusiły ją do pracy zawodowej. Pracowała między innymi w Szkole Specjalnej w Nowym Targu i dzięki temu otrzymała emeryturę z Wydziału Oświaty. Pani Ludwina urodziła i wychowała pięcioro dzieci 3 synów i 2 córki. Dochowała się 15 wnucząt. Jednego z nich Wojtka pomaga córce wychowywać. Pani Jarząbek do tej pory prowadzi gospodarstwo rolne. Nie zrezygnowała z tej trudnej i mało opłacalnej pracy, mimo, że w koło likwidowane są gospodarstwa. Swoje przemyślenia i uczucia przelewa na papier pisząc w gwarze góralskiej, starając się pielęgnować ten tradycyjny język ojców i dziadów. Opracowała: Małgorzata Gacek Co mówi sama o sobie: Moja droga do pisanio Nawet mi do głowy nie przysło, ze jo bedym kiedykolwiek pisać. Ale przysło mi zyć w tyk cudownyk casak, ze doł nom Pon Bóg Papieża Poloka. Wybór Ojca Świyntego przezyłak bardzo głymboko. Wielkim przezyciem był juz piyrsy przyjazd Ojca Świyntego do Polski, a tym barzyj do Nowego Torgu w roku Bocym, ze radościom nie było końca. Te przygotowania, wystrój domów, sprzątanie, te pielgrzymki jakie sły bez nasom wieś Bór, to bardzo głymbokie przezycie. Piyrsom pieśń jakom napisałak, to Jak szczęśliwa Polska cała. Drugom pieśń Ojce Świynty ukochany napisałak w ten som dziyń jak Ojciec Świynty był w Nowym Torgu. Za nie długi cas została napisano trzecio pieśń Być Papieżem sprawa Boża. Som one wydrukowane w ksiązce Polska nam Papieża dała, w drugim tomie. Z Krakowa przysłali mi ksiązke i piykne podziękowanie. I tak sie zacyno moje pisanie juz w późnyk rokak, ale lepiej później niz wcale. Władysław Gacek Wioska Bór jest malutką miejscowością, ale mieszkają i mieszkali w niej ciekawi ludzie. Na przykład mój dziadek Władysław Gacek był rzeźbiarzem. Rzeźbił płaskorzeźby o tematyce roślinnej i zwierzęcej, charakterystyczne dla terenu Podhala. Dziadek mieszkał w tym samym domu, w którym teraz miesza cała moja rodzina. Dom ten został wybudowany w

14 roku. Ciągle jeszcze znajdują się tutaj wyroby dziadka. Na przykład jest tu szafa, łóżko i kredens całe rzeźbione w motywy roślinne. Ozdobił też ganek swojego domu. W izbach znajdują się także sosręby, które rzeźbił dziadek. Władysław Gacek uczył się rzeźbienia na kursie w Krakowie, jeszcze przed drugą wojną światową. Kurs ten robił ze swoim kuzynem, który też nazywał się Władysław Gacek, dlatego mieli przydomki. Mój dziadek to był Koncion, a jego kuzyn Bury. Do Krakowa jeździli na rowerach. W latach młodości rzeźbienie dla obydwu Gacków było sposobem na utrzymanie rodziny. Wytwarzali przeważnie figurki drewniane i ramki do obrazów i zdjęć. Figurki przedstawiały postacie górali, były rzeźbione i malowane. Na ramkach do obrazów rzeźbione były dziewięćsiły, lilie i inne rośliny oraz wzory geometryczne. (W naszym domu jeszcze są obrazy w takich ramkach). Obydwaj panowie sprzedawali swoje wyroby w Krakowie i Rabce oraz na jarmarku w Nowym Targu. Jeździli tam na rowerach. Rzeźby swoje wytwarzali w warsztacie stolarskim, w którym posiadali różne maszyny, całe drewniane, w których tylko piłki były metalowe. Maszyny wprawiane były w ruch za pomocą pedałów nożnych. Służyły one przede wszystkim do robienia ramek, które potem rzeźbili dłutkami. Wyroby te były wytwarzane od ok roku do mniej więcej pięćdziesiątych lub sześćdziesiątych lat. Mój tata Józef Gacek, który urodził się w 1956 roku pamięta, że dziadek rzeźbił już na własny użytek, lub sporadycznie dla innych np. sosręby do nowobudowanych domów. W 1962 roku mój dziadek otrzymał dyplom za uzyskanie wyróżnienia w konkursie na wyroby drewniane województwa krakowskiego, który był zorganizowany przez Wydział Kultury Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej oraz pracownię badania sztuki ludowej Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk. Opracowała: Wiktoria Gacek klasa VI Szkoła Podstawowa w Borze. Ks. Stanisław Ochotnicki urodził się 8. VII roku w Borze. Studia teologiczne ukończył w Łodzi i także w Łodzi otrzymał święcenia kapłańskie. Obecnie jest proboszczem w parafii Biała, koło Zgierza w województwie Łódzkim. Droga kapłańska ks. Stanisława Ochotnickiego Święcenia kapłańskie ks. Ochotnicki otrzymał w dniu r z rąk ks. biskupa Jana Kulika w Łodzi. Od r do r pełnił funkcję tymczasowego wikariusza w Mikołajewicach. Pierwsza parafia, w której był wikariuszem to Widawa. Było to w okresie od r do r. Następne parafie, w których pełnił funkcję wikariusza to: - Góra Św. Małgorzaty r do r, - parafia św. Jacka w Piotrkowie Trybunalskim r do r, - parafia św. Floriana w Pabianicach r do r, - parafia św. Józefa w Łodzi-Ruda r do r, - parafia św. Wojciecha w Łodzi do r, Od r ks. Stanisław Ochotnicki jest proboszczem w parafii Biała koło Zgierza. W Białej znajduje się zabytkowy kościół p. w. Św. Piotra i Pawła. Dnia r arcybiskup Łódzki Władysław Ziółek odznaczył księdza Stanisława rokietą i mantoletem, czyli inaczej mówiąc ks. Stanisław Ochotnicki został kanonikiem. Opracowała: Małgorzata Gacek Dawne zwyczaje związane z kalendarzem liturgicznym: Szóstego stycznia w Dniu Objawienia Pańskiego święciło się (i dalej się święci) kredę, którą pisało się K+M+B AD. w dniu odwiedzin księdza w danym domu tzw. kolęda oraz wodę i kadzidło. W Dniu Ofiarowania Pańskiego drugiego lutego należało zabrać do kościoła na mszę gromnicę do poświęcenia. Wracając do domu trzeba było chronić ogień, aby świeca nie zgasła (co było bardzo trudne, gdyż trzeba było przejść z Szaflar do Boru) i z zapaloną gromnicą obejść całe domostwo, miało to chronić przed pożarem. Gromnicę zapalało się także w czasie burzy i stawiało na oknie, aby chronić dom prze uderzeniem pioruna. Trzeciego lutego w dniu Św. Błażeja święciło się jabłka, które podawało się domownikom, aby ochronić przed chorobą gardła. Przed chorobą gardła miało także chronić potarcie szyi przez księdza poświęconą świecą. W dniu Św. Doroty szóstego lutego święciło się chleb i wodę do kropielniczek, które dawniej były w każdym domu. Wychodząc z domu robiło się znak krzyża wodą święconą, aby wrócić bezpiecznie i aby dom był chroniony podczas nieobecności. Chleb Św. Doroty rzucało się do ognia jak wybuchł pożar. Bazie poświęcone w Niedzielę Palmową kładło się na zwierzęta hodowane w gospodarstwie, aby były zdrowe, a także pod pierwszą skibę oranego pola, aby zapewnić urodzaj. Razem z baziami pod pierwszą skibę kładło się także kromkę chleba poświęconego w Wielką Sobotę w czasie święcenia pokarmów oraz skorupki ze święconych jajek (skorupki z jajek rozsypywało się także w przydomowych ogródkach). Także miały zapewnić urodzaj

15 W Zesłanie Ducha Świętego (Zielone Świątki) święciło się wodę, którą kropiło się pola, aby zapewnić urodzaj. Dzień przed uroczystością Najświętszego Serca Pana Jezusa (czwartek) święciło się wianki i wtedy było uroczyste błogosławieństwo dzieci i matek w stanie błogosławionym. Święcenie ziół następowało dnia piętnastego sierpnia. Suszone zioła używano jako lekarstwo, a także paliło się je w czasie burzy. Ósmego września w Dniu Narodzenia Najświętszej Marii Panny (Matki Boskiej Siewnej) święciło się żyto i pszenicę, które miały być posiane jako ozime. Zapewniało się tym zasiewom urodzaj. Zaś owies święciło się w drugi dzień Świąt Bożego Narodzenia w Szczepana i na pamiątkę męczeńskiej śmierci świętego obsypywało się nawzajem tym owsem. Informacje zebrali uczniowie klasy VI rok szkolny 2009/2010 Układ przestrzenny wsi Bór w połowie XIX wieku (mapa znajduje się na IV stronie okładki) W połowie XIX wieku osada Bór stanowiła część składową wsi Leśnica i liczyła ponad 100 mieszkańców. Istniało w niej 36 zabudowań mieszkalnych. W dobie gospodarki feudalnej, lokowanie wsi i kolonizowanie nowych terenów związane było z pozyskaniem nowych źródeł dochodów dla panującego lub możnowładcy. Stosunki gospodarcze regulowane były prawem na mocy którego lokowane były miejscowości. W przypadku Leśnicy odbywało się to na podstawie prawa niemieckiego o czym świadczy występowanie w dokumentach tytułu sołtysa wsi dla Tomasza Łasia (Rafacz, 1935). W tamtym okresie prawa sołeckie były nadawane zasadźcom jako forma wynagrodzenia za trud związany z zakładaniem nowej wsi. Wiązało się to oczywiście z pewnymi przywilejami lecz i obowiązkami nakładanymi ze strony właściciela ziemi. Sołtys pełnił funkcje łącznika między chłopami a dworem. Odpowiedzialny był również za odprowadzanie danin i podatków do dworu (Adamczyk, 1991). Dla prawidłowego funkcjonowania tego systemu co pewien czas były przeprowadzane lustracje, które miały za zadanie ustalić stan faktyczny i prawidłowe pobieranie stosownych danin. Lustracje były przeprowadzone w okresie rządów Rzeczpospolitej. Po zagarnięciu w 1769r starostwa nowotarskiego przez Austrię, nowy władca również chciał dokładnie ustalić stan posiadania. Pierwszą próbą ogarnięcia sytuacji i wprowadzenia reformy podatkowej był dokument, tzw. patent Józefa II z 1785r wprowadzający metryki józefińskie. Kolejnym jak na owe czasy bardzo rewolucyjnym i funkcjonującym z pewnymi zmianami do dnia dzisiejszego był patent cesarza Franciszka I z roku 1817 w sprawie podatku gruntowego i pomiaru gruntów. Rozpoczął się proces porządkowania spraw majątkowych i podatkowych w całej monarchii habsburskiej. We wsi Leśnica prace związane z pomiarami i sporządzeniem map katastralnych zakończono w roku Rejestry gruntowe (lwh), potocznie zwanymi księgami wieczystymi założono na ich podstawie w roku Zgodnie z założeniami sytemu, wieś kameralna Leśnica składała się z trzech niw o nazwach Bur, Do Wierzchu i Do zawiersza. Niwa Bur obejmowała parcele rolne o numerach od 1 do 792, parcele budowlane od nr 1 do nr 36 oraz drogi gromadzkie i wody oznakowane numerami rozpoczynającymi od 4156 (kolejny numer po ostatnim numerze parceli rolniczej w Leśnicy) (źródło: Plan katastralny Leśnicy z 1846r, Starostwo Powiatowe Wydz. Geodezji, Katastru i Kartografii w Nowym Targu). Leśnica była lokowana jako typ osady leśno łanowej (Tkocz, 1998), charakteryzującej się podziałem na role wielkodługopasmowe nierówne pod względem powierzchni i jakości gleby, dopasowane do terenu naturalnego z siedliskami skupionymi nieregularnie (łańcuchówka). Trójpolówka stosowna była na własnym polu a działki były prostopadłe do cieków wodnych z drogami dojazdowymi wzdłuż własnego pola. Było to typowe dla osad lokowanych w terenach górzystych. Obszar wsi oraz podział na role był wyznaczany w ten sposób, że obejmował ciek wodny, wzdłuż którego biegła droga przy której lokowane były zabudowania mieszkalno gospodarcze. Od nich wyznaczane były pasy ziemi uprawnej, pastwiska i obszary leśne obejmujące najlepsze tereny wzdłuż dolin rzecznych a następnie coraz wyżej na wzniesienia aż do granicy z następną wioską. Granica między osadami biegła działem wodnym lub była ograniczana terenami bagiennymi i nieużytkami. Analizując niwę Bur należy zauważyć, że w północnej części, gdzie występują obszary torfowisk jest znacznie szersza niż w południowej. Tereny torfowisk były naturalną granicą i dopiero w połowie XIX wieku doszło do sytuacji, w której rodzina Uznańskich z Szaflar postanowiła zalesić obszar nieużytkowany przez mieszkańców Boru. Powstał wówczas las o nazwie lokalnej siocisko. Na mapie katastralnej obszar ten został ujęty w granicach wsi Leśnica i numeracja parceli rozpoczyna się od 1 lecz w rejestrach założonych dwa lata później już pierwszy wpis figuruje od nr 9 a na mapie zaznaczono obszar jako sporny z gminą Szaflary i Nowy Targ. Przekazy ludowe mówią, że mieszkańcy dobrowolnie zrezygnowali 28 29

16 z tej części wsi, gdyż stanowiły one podmokłe nieużytki, których i tak nie byli w stanie zagospodarować. Nie czuli się też na siłach podejmować walkę o swoje z dworem pańskim w Szaflarach i właścicielami z Nowego Targu, którzy mieli większe wpływy w urzędach kameralnych. Nieco inny kształt granicy jest na południu wsi. Tu granica biegnie ciekami wodnymi a nie działem wodnym. Przyczyną tego stanu jest fakt, że tereny te nadawały się do zagospodarowania rolniczego a dodatkowo znajdują się blisko siedzib mieszkańców Szaflar i Gronkowa. Były to wioski wcześniej lokowane więc i ludniejsze w związku z czym zapotrzebowanie na grunty było większe. Mieszkańcy Boru nie potrzebowali tych powierzchni więc nie stawiali sprzeciwu i przy dokonywaniu pomiarów przez geodetów nastąpiły wcięcia granicy. Dowodem na to jest też fakt, że w następnej części Leśnicy, w niwie Do wierzchu, granica powraca do obszaru działu wodnego. O pierwotnej przynależności tych obszarów może świadczyć to, że do okresu II wojny światowej mieszkańcy Boru wybielali ( namoczone płótna rozciągane były na łąkach w celu poddania ich działaniu promieni słonecznych) wytwarzane płótna lniane w okolicach moczarów na terenie Szaflar i stan ten był respektowany przez wspólnoty obu miejscowości. Innym ciekawym spostrzeżeniem jest to, że na mapie katastralnej potok potocznie zwany dziś Szaflarskim nosi zapomnianą nazwę Leśniczański Potok. Oficjalna obecna nazwa brzmi Czerwony Potok. Analizując system dróg należy zauważyć, że pierwotny przebieg miał układ południkowy i biegł ze wsi Leśnica niwą Do Wierzchu na północ, zgodnie z systemem podziału pól na role i lokowaniem wzdłuż nich zabudowań. Wytyczenie drogi z Gronkowa do Szaflar miało miejsce w późniejszym okresie o czym świadczy jej przebieg omijający zabudowania gospodarcze oraz przebieg w poprzek dolin rzecznych będących naturalnymi ciągami komunikacyjnymi w kierunku miasta Nowego Targu. Pas ziemi zajęty na potrzeby drogi jest znacznie szerszy niż dróg wcześniej lokalizowanych i mówi o planowanych działaniach prowadzonych przez administrację państwową, zgodnie z panującą ówczas doktryną podporządkowania spraw gospodarczych celom wojskowym. Nie można jednoznacznie określić, kiedy tereny Boru zostały zasiedlone po raz pierwszy. Porównując rozdrobnienie dawnych ról na poszczególne działki w jednakowym stopniu jak na pozostałych rolach wsi Leśnicy można przyjąć stwierdzenie, że musiało to mieć miejsce od samego początku lokowania wsi. Funkcjonujący w przekazach ustnych podział niwy Bór na dwie role należące do rodzin Hamelorzy i Cipkulorzy i ich podział na 792 parcele w połowie XIX wieku musiał następować w długim przeciągu czasu. Z mapy katastralnej wynika, że w roku 1846 istniało 36 budynków mieszkalnych. Z danych zawartych w rejestrach gruntowych wynika, że budynki o numerach 2,5,7,8,10,16,19,20,33,36 nie zostały przypisane do osobnych rejestrów lwh, co może świadczyć, że powstały najpóźniej i formalnie stanowiły własność gospodarzy mających inne zabudowania. Struktura własnościowa i wykaz gospodarzy z połowy XIX wieku przedstawia tabela poniżej. L.p. Nr parceli budowlanej Nr porządkowy budynku Właściciel 1 1/1 117 Jan Chrobak 2 1/2 165 Michał Chrobak Jan Bylina Paweł Łukaszczyk i Jakób Mrowca udziały po 1/ Jan Chrobak Tomasz Chrobak 7 11/1 - Maciej Gaculak 8 11/2 127 Tomasz Chrobak Wojciech Bafia Agnieszka Budz Jan Chrobak Wojciech Chrobak Józef Chrobak Wojciech Chrobak Jan Gacek Jan Ciszek, Anna Ciszek udziały po 1/ Józef Strama Jan Wilczek, Jadwiga z Komperdów udziały po 1/ Jan Gacek brak danych Jakób Wilczek Jakób Wilczek Józef Polak, Anna Polak, Antonina Wilczek, Agnieszka Wilczek, Jan Wilczek Jędrzej Wilczek Antonina Wilczek, Franciszek Wilczek, Jędrzej Wilczek, Tomasz Wilczek Jan Wilczek Szymon Łukaszczyk Jędrzej Komperda, Agnieszka Komperda Źródło: Rejestr Parcelowy wsi Leśnica 1848 r

17 Reasumując powyższe należy zauważyć, że na podstawie mapy katastralnej można pozyskać dużo ciekawych informacji na temat funkcjonowania wsi w połowie XIX wieku. Zadaniem niniejszego opracowania było jedynie zasygnalizowanie problemów. Podjęty temat wymaga jednak dalszych badań i analiz. Opracował: Adam Andrzej Kustwan Literatura: 1. Adamczyk M., (red.), 1991, Dzieje Miasta Nowego Targu,PTPN, Nowy Targ. 2. Rafacz J., 1935, Dzieje i ustrój Podhala Nowotarskiego za czasów dawnej Rzeczypospolitej Polskiej, Instytut Popierania Nauki, Warszawa, s Tkocz J., 1998, Organizacja przestrzenna wsi w Polsce, Wyd. Uniwersytet Śląski, Katowice. Historia Ochotniczej Straży Pożarnej w Borze Data założenia OSP Bór to 2.XI.1967r. Założycielami byli: Władysław Gacek i Wojciech Niemiec. W tym roku zbudowano pierwszą zastawkę przeciwpożarową we wsi. Gromadzka Rada Narodowa w Szaflarach, z nadwyżki budżetowej, zakupiła dla OSP w Borze nową motopompę M-800. Była to motopompa PO-3. Oficjalne jej przekazanie i poświęcenie odbyło się dnia 16.VI.1968r. Poświęcenia dokonał pochodzący z Boru ks. Stanisław Ochotnicki. Pierwsze Walne Zebranie odbyło się w dniu 17.III.1968r. Wybrano zarząd OSP Bór. Prezesem został Władysław Gacek, a naczelnikiem Stanisław Kustwan. W tym czasie było 15 członków OSP. Na Walnym Zebraniu członków OSP Bór dnia 8.III.1970r. podjęto uchwałę o przyjęciu w szeregi OSP Bór czternastu kobiet. Utworzono Żeńską Drużynę Pożarniczą. Dowódcą została Marianna Waluś. Drużyna ostro wzięła się do pracy i ćwiczeń. W zawodach powiatowych w Krościenku zdobyła I miejsce i wygrała motopompę P 26 (M4/4). W dniu 26.VII.1970r. odbyła się uroczystość przekazania motopompy M 4/4 dla Żeńskiej Drużyny Pożarniczej przez Komendę Powiatową Straży Pożarnej w Nowym Targu. W tym czasie zaczęto myśleć o budowie remizy, ponieważ sprzęt przeciwpożarowy znajdował się w prywatnych zabudowaniach. Na zebraniu wiejskim podjęto decyzję o budowie szkoły i remizy. Wszyscy zdecydowali jednomyślnie złożyć składkę po 1150 zł spod numeru (była to wartość zbliżona do wartości połowy krowy) i zaczęto wykupywać działki od: Marii Bryja, Władysława Zarębczana, Marii Gaculak, Ludwiki Rączka, Ludwiki Łukaszczyk oraz Jana Latochy. Powołano komitet budowy remizy OSP w Borze w składzie: - przewodniczący: Stanisław Kustwan - z-ca przewodniczącego: Władysław Gacek - sekretarz: Marianna Waluś - członkowie: Stanisław Komperda, Jan Rączka, Władysław Kwak. Po wykupieniu terenu pod budowę remizy i szkoły zaczęto zwozić materiały budowlane z rozbiórki budynku obok Domu Kultury w Nowym Targu. Bór otrzymał pozwolenie na rozbiórkę tego budynku od Urzędu Powiatowego w Nowym Targu. Uzyskany materiał przewieziono furmankami w czynie społecznym. W październiku 1974 roku rozpoczęto budowę remizy przy wielkim zaangażowaniu ówczesnego sołtysa i członka OSP Józefa Chrobaka i przewodniczącego Komitetu Budowy Stanisława Kustwana oraz Stanisława Komperdy. Od Polonii amerykańskiej Koło Szaflary uzyskano w darze 1900 kg blachy ocynkowanej na pokrycie dachu remizy. W 1976 roku została ona pokryta blachą, a następne lata to prace wykończeniowe. Dnia 23.XI.1978 roku został oficjalnie przekazany przez KWSP w Nowym Sączu i przyjęty przez KRSP w Zakopanem dla OSP Bór pierwszy samochód pożarniczy marki Żuk. Do tej pory sprzęt pożarniczy przewożony był końmi. Uroczystość przekazania odbyła się już dnia 9.VII.1978r. W uroczystości zorganizowanej z tej okazji uczestniczył znany pisarz podhalański Włodzimierz Wnuk. W 1986 roku pozyskano następną nową motopompę PO-5. Lata do remizy doprowadzono wodę bieżącą i wykonano centralne ogrzewanie budynku. W roku 1987 OSP w Borze otrzymała sztandar. Został on ufundowany przez byłych strażaków: Mariannę Gacek i Jana Gacka obecnie członków wspierających naszą jednostkę, mieszkających w USA. Uroczyste poświęcenie i przekazanie sztandaru odbyło się w dniu 19.VII.1987r. Poświęcenia dokonał ks. Ryszard Matuszek wikary parafii Szaflary. W 1992 roku wyremontowano, wykonując betonowe umocnienia, zastawkę przeciwpożarową. W roku 1994, ze względu na nieobecność w kraju naczelnika, funkcję tę powierzono druhowi Józefowi Gackowi, jako pełniącemu obowiązki do najbliższego zebrania wyborczego 1995 roku, na którym został oficjalnie wybrany na naczelnika i funkcję tę pełni nadal. W 1994 roku została również założona Młodzieżowa Drużyna Pożarnicza, której pierwszym opiekunem został druh Józef Chrobak, a obecnie jest nim druh Józef Gacek. Młodzież chętnie brała udział w ćwiczeniach i dzięki temu zajmowała czołowe miejsca w zawodach gminnych i powiatowych. Dzięki pracy naczelnika OSP Bór Józefa Gacka młodzież pogłębia wiedzę w zakresie pożarnictwa i bierze udział w Ogólnopolskim Turnieju Wiedzy Pożarniczej na szczeblu gminnym, powiatowym i 4-ro krotnie wojewódzkim zajmując 32 33

18 dobre miejsca. W 2006 roku członek MDP Bór Sebastian Gacek zajął drugie miejsce w eliminacji wojewódzkiej OTWP i reprezentował województwo w eliminacji krajowej. W 1995 roku, ze środków Urzędu Gminy w Szaflarach, oraz Rady Sołeckiej wsi Bór i dużym wkładzie pracy społecznej druhów, wyremontowano pomieszczenie kuchni. W 1997 roku zakupione zostały pierwsze mundury dla MDP. W 1998 roku zostały umocnione i zabezpieczone płytami betonowymi brzegi zastawki. Dokończono świetlicę MDP. Samochód Żuk służył strażakom w Borze przeszło dwadzieścia lat. W 1999 roku został zezłomowany w zamian za upust na nowy. Nowy samochód pożarniczy Lublin II zakupiono 5.II.1999 roku ze środków Urzędu Gminy w Szaflarach. Zabudowę samochodu wykonała firma Zbigniewa Szczęśniaka w Bielsku Białej. Zabudowę dofinansował ZG ZOSP RP w kwocie 10 tysięcy złotych pozostałą kwotę wyłożyła Gmina Szaflary. Uroczystość poświęcenia i przekazania samochodu odbyła się 9.V.1999 roku. Przed uroczystością, ze środków Gminy Szaflary, gruntownie wyremontowano budynek remizy oraz jego otoczenie. Samochód poświęcił ks. proboszcz Wojciech Wcisło, proboszcz parafii Szaflary. Na uroczystość zaproszeni zostali założyciele OSP w Borze: Władysław Gacek i Wojciech Niemiec. Władysław Gacek niestety nie doczekał uroczystości, zmarł tydzień przed uroczystością, a Wojciech Niemiec nie był obecny ze względu na zły stan zdrowia. Delegacja strażaków złożyła mu wizytę w domu. W 2000 roku Gmina Szaflary doposażyła naszą jednostkę w najbardziej potrzebny sprzęt i umundurowanie. Zakupiono pompę pływającą Niagarę, piłę łańcuchową do drewna Husqvarna, hełmy PH-5 8 sztuk i inny drobny sprzęt pożarniczy. Rok 2001 zakup dresów dla MDP, wykonanie metalowej, otwieranej zasuwy do zastawki i prowizorycznej suszarni na węże. Następnie rok 2002 otrzymano z UG ubrania koszarowe, radiotelefon GM-360, 2003 rok malowanie dachu na remizie, 2004 ubrania specjalne USP, mundurki moro dla MDP. W 2005 roku, po długich staraniach o budowę zbiornika przeciwpożarowego, została tylko wykonana druga zastawka w dolnej części miejscowości. Obok zastawki został wykonany i utwardzony wygodny plac manewrowy. Rok później gmina w ramach wymiany starych motopomp zakupiła dla naszej jednostki nową motopompę TOHATSU. Natomiast w 2007 roku, w celu poprawy efektywności alarmowania jednostka została wyposażona w terminal DTG-53 do przesyłania sms alarmowych do poszczególnych druhów. W 2008 roku została wykonana posadzka z grubych płytek ceramicznych. Opracowali: Józef Gacek i Adam Chrobak BRZEGI Opracowała: Beata Nowobilska przy konsultacji proboszcza Stanisława Łomnickiego Położenie, historia i zagospodarowanie wsi Brzegi Brzegi to podhalańska wieś należąca do gminy Bukowina Tatrzańska i leżąca w otulinie Tatrzańskiego Parku Narodowego. Usytuowana jest wzdłuż Potoku Brzegowskiego, który wpada do rzeki Białki. Najwyżej położona m npm. jest górna część, w skład której wchodzi słynna z widoków na Tatry Głodówka oraz przysiółek Kucówka. Tereny najniżej położone 800 m npm. leżą nad rzeką Białką. Przez wieś przebiega droga, na niektórych odcinkach dość stroma, która jednak umożliwia dogodny dojazd z dwóch stron: od Bukowiny Tatrzańskiej i od strony Jurgowa. W skład wsi Brzegi wchodzi także osiedle Rynias (położone 3 km od wsi), do którego prowadzi polna droga biegnąca przeważnie lasem nad urwistym brzegiem Białki, a także część pasma Tatr od Rysów nad Morskim Okiem do Zawratu oraz Dolina Pięciu Stawów. Brzegi powstały w 1625 r. (chociaż wzmiankowane są już pod koniec XVI wieku), założone w trudnym górskim terenie, rozwijały się bardzo wolno. Pola uprawne zdobywano przez wyręby lasów pod Tatrami. Głównym 34 35

19 zajęciem mieszkańców było pasterstwo, prymitywne rolnictwo i praca w lesie. Mała wydajność rolnictwa skłaniała mieszkańców Brzegów do szukania pracy poza gospodarstwem, w obsłudze ruchu turystycznego również na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego, w służbie zdrowia, zaś osoby posiadające odpowiednie wykształcenie w wielu innych instytucjach. Mieszkańcy znajdowali także pracę wykonywaną chałupniczo w rzemiośle pantoflarskim i kuśnierskim. Do niedawna tj. do ograniczenia zakresu działalności Spółdzielni Rękodzieła Ludowego i Artystycznego Cepelia, trudnili się niemal powszechnie wyrobem drobnych sprzętów drewnianych. W latach wybudowano w Brzegach kościół parafialny pod wezwaniem Św. Antoniego z Padwy oraz założono cmentarz. Do tego czasu uczęszczano do kościołów w pobliskim Jurgowie, Bukowinie lub do Białki Tatrzańskiej. We wsi znajduje się szkoła nosząca od 1992 r. imię Władysława Zamoyskiego. Jak informuje kronika szkolna, (założona w 1928 roku) przez kilka lat uczyli w Brzegach nauczyciele prywatni niewykwalifikowani, których utrzymywała gmina. Nauka odbywała się tylko w zimie, w domach względnie izbach prywatnych, specjalnie na ten cel wynajętych. Powstanie szkoły jako samodzielnego obiektu datuje się na początek XX wieku. Inicjatorem i fundatorem szkoły w Brzegach był Władysław Zamoyski. W 1909 r. kupił on XIX wieczny dom drewniany, w którym już wcześniej (bo od 1863 r.) odbywała się nauka i partycypował w kosztach adaptacji tego budynku na cele szkolne. Ciekawostką jest to, że w imieniu hrabiego transakcję finalizował Wincenty Szymborski, ojciec naszej noblistki Wisławy Szymborskiej. Wieś została zelektryfikowana w 1963 roku. Od 1956 r. Brzegi mają własną Straż Pożarną, a remizę wybudowano w roku W 2003 r. zbudowano nowy, dwupasmowy most, co w znacznej mierze ułatwiło komunikację z okolicą. Natomiast w listopadzie 2004 r. uruchomiono połączenie autobusowe z Zakopanem. Znajdują się tu również dwa duże wodociągi, spełniające wymagania przeciwpożarowe. We wsi prężnie działają organizacje o charakterze społeczno kulturalnym jak np. założone w latach 80 tych Koło Gospodyń Wiejskich, dziecięcy zespół regionalny Mali Brzegowianie działający przy Szkole Podstawowej oraz młodzieżowy zespół regionalny Jedlicki działający przy kościele parafialnym. We wsi istnieje również prywatna izba regionalna, która znajduje się w domu Andrzeja Karnafla. Obecnie Brzegi liczą ponad 700 mieszkańców i około 150 budynków mieszkalnych. W okresie zimy funkcjonują tu cztery wyciągi narciarskie. Na północnych zboczach Głodówki śnieg utrzymuje się przeważnie do końca kwietnia. W okresie letnim dużym powodzeniem cieszą się tereny położone nad brzegami Białki. W pobliżu mostu znajduje się boisko sportowe. Z Brzegów wielu turystów rozpoczyna niezapomniane wycieczki piesze na Rynias, w stronę Łysej Polany i Głodówki. Stąd też wybrać się można na Koziniec, kierując się w stronę osiedla na Przygórzu. We wsi funkcjonują trzy sklepy spożywczo-przemysłowe. W Ośrodku Wczasowym ZHP na Głodówce jest kawiarnia. Mieszkańcy chętnie wynajmują pokoje gościnne przybywającym turystom. Nietypowe położenie wsi, wspaniałe widoki, lasy, cisza, czysta woda w rzece Białce, dobre warunki do uprawiania narciarstwa zimą, a latem wędrówek pieszych i rowerowych sprawiają, że jest to bardzo atrakcyjne miejsce dla wszystkich przybyszów. Zachętą do ponownego odwiedzenia tej wsi jest także bardzo dobrze zachowana tradycja góralska i żywy folklor. Historia Kościoła w Brzegach Kościół parafialny pw. Św. Antoniego z Padwy jest stosunkowo młody. Powstał w latach , aczkolwiek budowany według tradycyjnych wzorów. Budowniczymi byli najlepsi cieśle spośród mieszkańców Brzegów, zaś pracę nadzorował architekt - Ludwik Czarniak. Kościół wykonany jest z drewna. Ma wydzielone prezbiterium zamknięte w trzech płaszczyznach, do którego przylega zakrystia wkomponowana w całość budynku oraz dwie nawy konstrukcji zrębowej. Nad nim dach o dwóch kalenicach, kryty gontem z wieżyczką na sygnaturkę. Wieża jest konstrukcji słupowej z izbicą. Ściany z zewnątrz obite są gontem, a wieńczy ją dach ostrosłupowy, łamany. Wewnątrz, w wyposażeniu kościoła dominuje prostota i zachowanie stylu góralskiego. Prezbiterium posiada ołtarz główny o mensie kamiennej na stałe przymocowanej do fundamentu i na stałych podporach. Zdobi go imitacja drzew i winorośli, natomiast w środku znajduje się pień gruszy - co symbolizuje drzewo życia. W głównym ołtarzu widnieje figura Św. Antoniego dłuta Bolesława Sztokfisza z Bukowiny Tatrzańskiej. Figura jest nietypowa, przedstawia Św. Antoniego z Dzieciątkiem Jezus na prawej ręce. Dzieciątko wyciąga rękę do twarzy patrona parafii. Podobny witraż znajduje się w kościele Św. Antoniego w Padwie

20 Prezbiterium zdobią metalowe spinki, wykonane przez Józefa Bigosa, miejscowego twórcę ludowego. Do niedawna świątynia w Brzegach była ośrodkiem duszpasterskim należącym do parafii w Białce Tatrzańskiej. Dopiero 4 marca 2001 roku, dzięki staraniom ks. Stanisława Łomnickiego erygowano parafię w Brzegach, teraz już pw. Św. Antoniego Padewskiego. W zboczu wzniesienia, na którym stoi kościół została wybudowana grota ku czci Matki Bożej z Lourdes. Mieszkańcy Brzegów w ten sposób postanowili uczcić dwutysiąclecie chrześcijaństwa i tysiąclecie Kościoła krakowskiego. Pomysł ten został zrealizowany w 2002 roku dzięki wysiłkom wszystkich mieszkańców wsi. W październiku 2004 roku została zorganizowana przez ks. S. Łomnickiego pielgrzymka do Lourdes w celu sprowadzenia do groty figury Matki Bożej. Poświęcenie figury i umiejscowienie jej w grocie miało miejsce 24 października 2004 roku. Ta wielka uroczystość rozpoczęła się mszą św. o godz. 15:00 w intencji parafian, a poprzedzona była triduum. To doniosłe wydarzenie zaczęło rysować dla parafii ideę miejsca pielgrzymkowego, którą miałoby spełniać w najbliższej przyszłości. W nawiązaniu do 8 i 9 objawienia Maryi w Lourdes, w którym zaprasza do modlitwy za grzeszników i prosi o spełnianie pewnych praktyk pokutnych. Objawienia dotyczące tej pokuty miały miejsce 24 i 25 lutego 1858 roku. Ksiądz Stanisław Łomnicki jest proboszczem parafii brzegowskiej od czasu jej powołania tj. od 2001 roku. Wcześniej (od 1992 roku) pełniąc posługę duszpasterską, był jednocześnie wikarym parafii w Białce Tatrzańskiej. Księża, którzy byli duszpasterzami w Brzegach to: 1) ks. Józef Węgrzyn w roku szkolnym 1929/30 13 października założył przy Szkole Podstawowej w Brzegach-Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej i Męskiej. 2) ks. Stanisław Wołowczyk w roku 1932 kieruje ww Stowarzyszeniami. 3) ks. Jan Kanty Madej dnia 19 czerwca 1938 roku poświęcił kaplicę w nowym budynku szkolnym ku czci św. Antoniego z Padwy. 4) ks. Pitorak był pierwszym administratorem kaplicy w Brzegach, którego okupant deportował ze Słowacji do Polski w roku ) ks. Bolesław Filipowski przebywał w Brzegach do zakończenia wojny, czyli do 1945 roku. 6) oo. Franciszkanie z Gdańska o. Stanisław Frejlich. 7) oo. Franciszkanie z Krakowa, którzy wymieniali się co dwa tygodnie. 8) ks. Jerzy Czartoryski często przyjeżdżał do Brzegów z Białki Tatrzańskiej, gdzie był proboszczem. 9) o. Leon Knabit OSB. 10) ks. Marian Łukasiewicz w 1956 roku zamieszkał na stałe w domu parafialnym przy wybudowanym kościele. 11) ks. Franciszek Kulesza od 29 września 1969 roku figuruje jego podpis w księgach parafialnych. 12) o. Hubert Lupa SVD w roku 1975 powierzono mu pracę duszpasterską w parafii brzegowskiej oraz kierownictwo Ośrodkiem Rekolekcyjnym dla młodzieży Ruchu Światło-Życie. (pełni posługę duszpasterską do 1992 roku). Wieś Brzegi słynie z bardzo wielu kapliczek (jest ich tu aż 7). Natomiast jej krańce okalają dwa krzyże. Jeden znajduje się w górnych Brzegach wykonany jest z drzewa, a na nim stylizowana postać Chrystusa z konarów. Drugi zaś w dolnych Brzegach - wykonany z brzozy. Na szczególną uwagę zasługuje kaplica pw. Św. Piotra i Pawła, wybudowana w 1997 r. na wysokości 1142 m n. p. m. Mieści się na Głodówce na terenie Ośrodka Harcerskiego. Kaplica została wybudowana z inicjatywy ówczesnego komendanta Ośrodka Harcerskiego p. Władysława Setniewskiego. Organizowane tu msze św. gromadzą w jednym miejscu kapelanów ZHP z całej Polski podczas kurso rekolekcji organizowanych przez letnią akcję obozową harcerzy. Poświęcenia kaplicy dokonano 29 czerwca 1997 roku i nadano tytuł Apostołów Piotra i Pawła. Od początku kaplica stała się miejscem kultu dla miejscowej ludności i licznie odwiedzających gości. Charakterystyczną cechą tej kaplicy jest otwarta przestrzeń i zadaszony tylko ołtarz, z którego widać panoramę Tatr. Miejsce dla wiernych otaczają pergole. Co roku skauci słowaccy przekazują harcerzom polskim Betlejemskie Światełko Pokoju przed Bożym Narodzeniem, które później przekazywane jest w głąb całej Polski i dalej: Szwecja, Litwa, Białoruś, Ukraina... W okresie letnim tj. od niedzieli przed 29 czerwca do końca września odprawiane są tu msze św. (w każdą niedzielę o godzinie 1700). Każdego roku 29 czerwca w kaplicy pw. św. Piotra i Pawła odbywa się odpust. W tym roku (2005) połączony był z festynem, zorganizowanym przez harcerzy dla dzieci i młodzieży pod nazwą Czyste Tatry. Opisując kościół w Brzegach nie sposób pominąć też obrazu wykonanego przez światowej sławy malarza Jerzego Dudę Gracza. Zdobi on prezbiterium w okresie Świąt Bożego Narodzenia. Jest to tryptyk przedstawiający zimową panoramę Brzegów, z kościołem w centrum. Trzyczęściowy obraz liczy 220 cm x 180 cm (każda część). Jerzy Duda Gracz był częstym bywalcem Brzegów