KOŚCIÓŁ POD WEZWANIEM MATKI BOŻEJ KRÓLOWEJ POLSKI I ŚWIĘTEGO MATERNUSA W STRONIU ŚLĄSKIM

Transkrypt

1 Dawid Sarysz KOŚCIÓŁ POD WEZWANIEM MATKI BOŻEJ KRÓLOWEJ POLSKI I ŚWIĘTEGO MATERNUSA W STRONIU ŚLĄSKIM Praca magisterska napisana na seminarium z historii Kościoła pod kierunkiem ks. prof. dra hab. Józefa Swastka Papieski Wydział Teologiczny Wrocław 2006

2 SPIS TREŚCI WYKAZ SKRÓTÓW.... s. 4 WSTĘP.. s. 5 ROZDZIAŁ I KOŚCIÓŁ POD WEZWANIEM MATKI BOŻEJ KRÓLOWEJ POLSKI I ŚWIĘTEGO MATERNUSA W STRONIU ŚLĄSKIM I. Historia Stronia Śląskiego.. s. 8 II. Dzieje Stronia Śląskiego po s. 13 III. Historia kościoła na przestrzeni dziejów.. s. 18 ROZDZIAŁ II PATROCINIUM KOŚCIOŁA MATKI BOŻEJ KRÓLOWEJ POLSKI I ŚWIĘTEGO MATERNUSA W STRONIU ŚLĄSKIM I. Święty Maternus z Kolonii... s. 24 II. Święty Maternus z Mediolanu.... s. 28 III. Matka Boża Królowa Polski.. s. 29 2

3 ROZDZIAŁ III WYSTRÓJ KOŚCIOŁA PARAFIALNEGO W STRONIU ŚLĄSKIM I. Kościół i jego architektura... s. 33 II. Ołtarze.. s. 35 III. Obrazy i figury... s. 39 IV. Inne dzieła sztuki sakralnej... s. 48 ZAKOŃCZENIE.... s. 52 BIBLIOGRAFIA. s. 55 ANEKS... s. 60 3

4 [b.r.] brak roku wydania [b.s.] brak numerów stron dz. cyt. dzieło cytowane fot. fotografia WYKAZ SKRÓTÓW KKK Katechizm Kościoła Katolickiego kol. kolumna ks. ksiądz m.in. między innymi n.p.m. nad poziomem morza Mps KZW maszynopis, którego kopię posiada autor niniejszej rozprawy w zbiorach własnych np. na przykład ok. około oprac. opracowanie pkt. punkt por. porównaj PTTK Polskie Towarzystwo Turystyczno - Krajoznawcze p.w. pod wezwaniem r. rok red. redakcja rys. rysunek s. strona św. święty t. tom wyd. wydawnictwo ZSRR Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich 4

5 WSTĘP Kościół jest miejscem gdzie zwykle gromadzi się lud Boży na sprawowanie Eucharystii. Świątynie zaś i przedmioty związane z kultem Bożym powinny być jak najbardziej godne i piękne, gdyż są jednocześnie znakami i symbolami nadprzyrodzonych rzeczywistości 1. Kościół w historii chętnie korzystał z usług sztuk pięknych, które zalicza zwłaszcza sztukę religijną do najszlachetniejszych dzieł człowieka pomnażającego przez sztukę cześć i chwałę Bożą 2. Zawsze należy, przeto się starać korzystać ze szlachetnej służby sztuki, pamiętając nade wszystko, by zachowywać dzieła przekazane przez wieki poprzednie 3. Dziedzictwo historyczno - kulturowe stanowi bezcenną wartość kulturową ofiarowywaną przyszłym pokoleniom dla podtrzymania pamięci o minionych czasach. Na jednym z murów obozu koncentracyjnego Auschwitz widnieją słowa Georga Santayany: Kto nie pamięta historii, skazany jest na jej powtórne przeżycie 4. Niniejsze opracowanie powstało w wyniku długotrwałego zainteresowania autora parafią w Stroniu Śląskim, w której się urodził i wychował. Dotychczasowe wzmianki czy krótkie opracowania spotykane w literaturze, publikacjach prasowych o Stroniu Śląskim czy nawet bogate opracowanie o miejscowościach gminy Stronie Śląskie, autorstwa Iwony 1 Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego, Poznań 2004, pkt Konstytucja o Liturgii Świętej Sacrosanctum Concilium nr 7, pkt Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego, Poznań 2004, pkt D. Sarysz, Uroczystość Najświętszej Maryi Panny, Królowej Polski, głównej patronki Polski, w: Uroczystości, święta, wspomnienia maryjne. Rozważania Majowe, red. M. Biskup, Wrocław 2006, s

6 Rybki-Cegleckiej 5, zawierają szereg błędów i wzajemnie się wykluczających informacji. Dotyczą one zarówno historii samego kościoła w Stroniu Śląskim jak i jego wyposażenia. Niewłaściwe interpretacje odnajdujemy dziś w opisach tych świętych, których wizerunki znajdują się na obrazach i figurach w opisywanej świątyni. Istotną pomocą w rozwikłaniu owych nieścisłości jest artykuł K. Plebanka zaczerpnięty z trzynastego numeru Informatora Krajoznawczego z 1973 roku, wydawanego przez wrocławski Oddział PTTK 6. Ogromną pomocą w opracowywaniu niniejszej pracy stanowią materiały archiwalne a Archiwum Parafialnym w Stroniu Śląskim. Należą do nich głównie kroniki i księgi parafialne. W pisaniu tej pracy inspiracją dla mnie były próby redagowania historii strońskiej parafii przez Księdza Bronisława Szymulę ( ), który administrował parafią w latach Autor niniejszej pracy posłuży się metodą analityczno syntetyczną. Praca moja zostanie podzielona na trzy rozdziały. Szczególne novum niniejszego opracowania w zakresie historii kościoła w Stroniu Śląskim stanowić będzie próba podjęcia przeze mnie zagadnienia dotyczącego historii jej pierwszego patrona św. Maternusa. Dotychczasowe poszukiwania czynione w tym kierunku wprowadzają w błąd czytelnika. Sugerują, bowiem niewłaściwe osoby kryjące się pod tym samym imieniem jak choćby Maternusa Firmicusa. Powodem tego jest dość uboga i trudno dostępna literatura dotycząca jego osoby. Historia kościoła p.w. Matki Bożej Królowej Polski i św. Maternusa w Stroniu Śląskim związana jest bezsprzecznie z miejscem określonym geograficznie i historycznie. W pierwszym rozdziale przedstawię zarys historyczny miejscowości Stronie Śląskie oraz historię strońskiej świątyni parafialnej. 5 I. Rybka-Ceglecka, Studium środowiska kulturowego gminy Stronie Śląskie. Ilustracje, t. I, II, III, Opracowanie dla Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Wrocław 1996, Mps KZW, [b.s.]. 6 K. Plebanek, Stronie Śląskie, w: Informator krajoznawczy, 13(1973), PTTK Wrocław. 6

7 Drugi rozdział poświęcony będzie patrocinium opisywanego kościoła: pierwszego patrona świętego Maternusa oraz, dziś głównej strażniczki strońskiej świątyni i wspólnoty parafialnej, Matki Bożej Królowej Polski. Trzeci rozdział niniejszego opracowania ukaże wyposażenie, wystrój i architekturę kościoła p.w. Matki Bożej Królowej Polski i świętego Maternusa w Stroniu Śląskim. W czasie naukowych poszukiwań autor odwiedził wiele bibliotek, archiwów w kraju i poza jego granicami. Pragnę złożyć na tym miejscu słowa podziękowania za okazaną pomoc w kwerendzie naukowej Księdzu Kanonikowi Ryszardowi Szulowi, proboszczowi parafii p.w. Matki Bożej Królowej Polski i świętego Maternusa w Stroniu Śląskim. Słowa wdzięczności kieruję także pod adresem wrocławskiego oddziału PTTK za udostępnienie cennych materiałów archiwalnych. Dziękuję nadto za doznaną pomoc natury naukowej moim kolegom: Henrykowi Łypowi kierownikowi PTTK, Oddział Stronie Śląskie, diakonowi Andrzejowi Majce, Mariuszowi Burszcie i Jarosławowi Grzybowskiemu. Dziękuję też wszystkim bliskim mi osobom i przyjaciołom za wsparcie duchowe i materialne. Dziękuję z całego serca Księdzu prof. dr hab. Józefowi Swastkowi za nieocenioną pomoc i uwagi natury metodycznej. 7

8 ROZDZIAŁ I KOŚCIÓŁ POD WEZWANIEM MATKI BOŻEJ KRÓLOWEJ POLSKI I ŚWIĘTEGO MATERNUSA W STRONIU ŚLĄSKIM I. Historia Stronia Śląskiego. Historyczne nazwy miejscowości to: Seidenberk (1344, 1345, 1348), Sindenberg, Sidenberk (1347), Seydenberg (1346, 1534), Seytenbergkh, Seydinberg (1476, 1492), Seythenberg (1661), Seidenberk (1346), Seidenberck (1560), Seittenperg (1571), zu Seidenberg auf dem Grund gelegen (1578), Seitenberg (1631, 1632/1633, 1765, ) 7, Ubocze 8, Żybocin (po 1945), Stronie Śląskie (po 1948). Kolonia: Rohrbach (1830 i 1845). Nazwa Seitenberg została zapewne utworzona w nawiązaniu do geograficznego lub peryferyjnego położenia wsi. Z kolei Żybocin na czeskich mapach widniał pod nazwą Životice. Rdzeniem tej nazwy jest słowo żywy 9. Jest bardzo prawdopodobne, że było tutaj ośrodek pogańskiego kultu Życia, bóstwa o nazwie Żywia, przeciwstawianego bóstwu śmierci Marzannie 10. Według miejscowych przekazów kult ten sprawowany był jeszcze w XVIII wieku na szczycie Krzyżnika. Natomiast nazwa dóbr 7 I. Rybka-Ceglecka, Studium środowiska kulturowego gminy Stronie Śląskie. Miejscowości, t. II, Opracowanie dla Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Wrocław 1996, Mps KZW, s Czas ocalony. Wspomnienia mieszkańców Lądka Zdroju i Stronia Śląskiego, red. Z. Piotrowicz, Lądek Zdrój 2003, s Żywy w języku czeskim brzmi: živý. J. Műller, Słownik minimum czesko-polski i polskoczeski, Warszawa 1973, s K. Plebanek, Stronie Śląskie, w: Informator krajoznawczy, 13(1973), PTTK Wrocław, s

9 i kolonii Rohrbach powstała od przydomka Rohrbach, jakim określano jednego z właścicieli tych dóbr Hansa Gitnera 11. Wieś wzmiankowana była po raz pierwszy w 1344 roku. W latach wchodziła początkowo w skład dóbr karpieńskich należących do braci Ottona, Reincza i Nicolausa von Glubos 12, a następnie do Tamma von Glaubos. W roku 1354 dobra karpieńskie przeszły w ręce margrabiów morawskich. W 1402 roku wzmiankowano już kuźnię żelaza we wsi, na terenie której od XIV wieku rozwijało się górnictwo rud żelaza 13. Wieś została spalona przez husytów w roku Przed 1466 powstało w Stroniu sędziostwo, które posiadał wówczas Lawman 14. Natomiast od 1505 roku Stronie stało się siedzibą sędziego górniczego, który miał nadzór nad kopalniami w Stroniu, Strachocinie i Goszowie. Aby spowodować napływ nowych górników hrabia von Hardeck wydał w roku 1527 ordunek m.in. dla Stronia, który przyniósł oczekiwane skutki. Przez cały XVI wiek prosperowało górnictwo i hutnictwo na terenie gminy wiejskiej Stronie, która wówczas była bardzo rozległa. Sięgała bowiem zapewne jeszcze w końcu XV wieku aż do późniejszej Morawy i obejmowała też ok. połowy XVI stulecia najprawdopodobniej tereny, na których powstało Kletno 15. Na początku XVI stulecia kuźnica i kopalnia należały do hrabiego Ulryka von Hardecka starosty kłodzkiego, który w 1505 roku mianował Zygmunta Apfelterspergera sędzią górniczym dla wszystkich okolicznych kopalń i kuźnic. Jego siedzibą było wówczas Stronie. Kuźnikiem zaś w Stroniu był J. Büttner. W roku I. Rybka-Ceglecka, Studium środowiska, dz. cyt., t. II, s Inne źródła podają jakoby pierwsza wzmianka o wsi znalazła się w dokumencie Jana Luksemburskiego datowanego w Pradze na rok na mocy którego lenno otrzymali wspomniani bracia. Por. Słownik Geografii Turystycznej. Góry Złote, t. XVII, red. M. Staffa, Wrocław 1993, s W roku 1492 miejscowa kuźnica wymieniana byłą w dokumencie, którym Veronika Bachman ze Świdnicy zrzekła się wszelkich praw do niej i kopalni rudy w dolinie Kleśnicy. Słownik Geografii Góry Złote, dz. cyt., s Sędziostwo pozostało w rękach rodziny Lawmanów aż do 1561 r. Tamże. 15 I. Rybka-Ceglecka, Studium środowiska, dz. cyt., t. II, s

10 hrabia Hardeck wydał specjalny przywilej górniczy dla Hrabstwa Kłodzkiego, który spowodował znaczny napływ gwarków do Stronia. W 1574 roku dobrze prosperujące kopalnie i kuźnice zostały przymusowo wykupione przez cesarza Maksymiliana II. Wkrótce na mocy przywileju cesarza założono górnicze miasteczko (dzisiejszy Bolesławów) i tam przeniesiono urząd górniczy w 1582 roku 16. Po rozwiązaniu dóbr karpieńskich Stronie dołączono do dóbr kameralnych. W 1560 roku wieś należała do parafii katolickiej a następnie do parafii protestanckiej w Strachocinie. W roku 1571 koło Stronia istniało kameralne gospodarstwo leśne i obejmowało m.in. lasy Masywu Śnieżnika. W czasie wojny trzydziestoletniej wieś została splądrowana, obciążona kontrybucją na rzecz wojsk cesarskich i obowiązkiem kwaterowania żołnierzy. Zniszczono wówczas lokalne górnictwo i hutnictwo, które po wojnie odrodziło się tylko na krótko 17. W roku 1631 wolne sędziostwo posiadał Christof Wolf 18. W 1684 roku wieś została sprzedana przez cesarską komisję alienacyjną Althannom z Międzylesia. W XVIII wieku Stronie było dużą, rozwijającą się wsią. Choć ów rozwój nie był już związany z lokalnym górnictwem i hutnictwem żelaza, które ostatecznie upadło. Rozwój wsi opierał się, podobnie jak i innych okolicznych rolniczo rzemieślniczych, na lokalnym przemyśle pracującym na potrzeby mieszkańców miejscowości 19. W 1733 roku hrabia G. O. von Wallis nabył dobra strońskie od hrabiego Michała Althanna. W roku 1783 hrabia S. O. von Wallis sprzedał owe dobra hrabiemu F. W. von Schlabrendorf. W latach Stronie było siedzibą dużej posiadłości hrabiego von Mutiusa którego spadkobiercy sprzedali ją w 1836 roku agentowi dworskiemu S. Saulowi Słownik Geografii Turystycznej. Góry Złote, t. XVII, red. M. Staffa, Wrocław 1993, s I. Rybka-Ceglecka, Studium środowiska, dz. cyt., t. II, s Słownik Geografii Góry Złote, dz. cyt., s I. Rybka-Ceglecka, Studium środowiska, dz. cyt., t. II, s Słownik Geografii Góry Złote, dz. cyt., s

11 W drugiej połowie XIX stulecia Stronie scalało się coraz bardziej z sąsiednim Strachocinem, gdzie rozwijał się przemysł, oraz z Goszowem. W latach sześćdziesiątych XIX wieku przybywali w sezonie letnim do Stronia i Strachocina lądeccy kuracjusze, którzy odwiedzali miejscowy kamieniołom i szlifiernię marmuru 21 oraz hutę szkła. Już na początki XX wieku Stronie było letniskiem i ośrodkiem sportów zimowych oraz punktem wyjścia wycieczek w Masyw Śnieżnika i w Góry Bialskie 22. Stronie powoli zaczęło się wysuwać na pierwszy plan, nawet przed starszym i zamożniejszym Strachocinem. Na terenie Stronia usytuowano siedzibę dóbr należących do księżnej Marianny Orańskiej von Hohenzollern. Tutaj ulokowano w ostatniej ćwierci XIX wieku urząd stanu cywilnego i urząd gromadzki dla Goszowa, Siennej, Janowej Góry, Młynowca, Stójkowa, Strachocina i Rogóżki. Liczba ludności tej dość dużej wsi nie wzrastała zbyt szybko do ok. roku 1845, później, do 1867 roku, zwiększyła się bardzo znacznie. W tym okresie liczba mieszkańców wzrosła do ok. 1000, podobnie jak i w przypadku Strachocina. Poziom ten został, mimo kilku okresów spadku, utrzymany do okresu międzywojennego włącznie. W latach na terenie wsi funkcjonowało 26 gospodarstw rolnych. Czynne były dwa zajazdy. Pracowało tu niewielu rzemieślników. Miejscowość miała więc charakter rolniczy 23. Warto wspomnieć, że dość wcześnie zaczęło się rozwijać w Stroniu górnictwo i hutnictwo. Niemniej jednak występujące w średniowiecznych dokumentach niedokładności w lokalizacji kopalń i kuźnic nie pozwalają precyzyjnie określić ich usytuowania na terenie dawnych gmin wiejskich Stronie i Strachocin. Jakaś kuźnica czynna była w Stroniu jeszcze ok. roku Oprócz tych gałęzi przemysłu rozwijało się we wsi młynarstwo (już w 1347), przemysł drzewny, olejarstwo, wytwórstwo materiałów budowlanych, przemysł papierniczy i propinacyjny. W XIX wieku lokalny 21 Strońskie marmury zdobiły ewangelicką katedrę i Reichstag w Berlinie. P. Güttler, Das Glatzer Land, 2001, Mps KZW, s I. Rybka-Ceglecka, Studium środowiska, dz. cyt., t. II, s Tamże. 11

12 przemysł współtworzyły zakłady należące do dominium. W latach funkcjonowały we wsi młyn do mielenia kory dębowej i od 2 do 7 tartaków, a drewno dostarczane było na potrzeby zamku kłodzkiego. W 1571 roku czynny był młyn olejowy. Okresowo w latach 1606, 1830 i 1845 użytkowano wapiennik. W roku 1839 rozpoczęto eksploatację dominialnego kamieniołomu marmuru, czynnego jeszcze w końcu XIX wieku. Uzyskiwany w nim surowiec używano przy budowie budynków na terenie dominium. W latach 1840 i 1845 czynne były młyn papierniczy i dominialna cegielnia, a w 1866 roku działała szlifiernia marmuru. W końcu w latach funkcjonowały dominialne browar oraz gorzelnia 24. Po roku 1945 wieś została zasiedlona i do początku lat pięćdziesiątych liczba ludności osiągnęła poziom sprzed wojny 25. Przyczyniło się zapewne do tego korzystne zlokalizowanie Stronią i sąsiadujących z nim miejscowości oraz istnienie liczącego się tu przemysłu. Do 1959 r. Stronie Śląskie pozostawało wsią. Dawne wolne dobra Rohrbach, powstałe w XVI wieku - późniejsza kolonia - historycznie związane były z Goszowem. Po roku 1684 zostały przyłączone do klucza Stronie i do tutejszego wolnego sędziostwa. W XIX wieku na terenie tego przysiółka znajdowało się tak zwane Nadleśnictwo Zachodnie. Obecnie nie istnieje, a tereny przysiółka zostały wchłonięte przez nowe osiedle. Warto wymienić dwie wybitne postacie urodzone w Stroniu. Pierwszą z nich był Franz Jaschke, urodzony w 1775 roku. Był absolwentem Akademii Wiedeńskiej i malarzem dworu cesarskiego. Położył duże zasługi w dokumentowaniu strojów ludowych z okresu monarchii habsburskiej. Malował też krajobrazy. Zmarł 6 listopada 1842 roku w Wiedniu. Drugą 24 I. Rybka-Ceglecka, Studium środowiska, dz. cyt., t. II, s Liczba ludności Stronia w latach wahała się od 967 do 1117 mieszkańców. Schlesisches Ortschaftsverzeichnis, Breslau 1913, s. 240; Schlesisches Ortschaftsverzeichnis, Breslau 1941, s

13 osobą godną uwagi jest Carl Rotter urodzony w Stroniu w 1895 roku. Był mistrzem szklarskim, którego dzieła wielokrotnie nagradzano złotymi medalami na światowych wystawach. Zmarł w roku 1968 w Lubece 26. II. Dzieje Stronia Śląskiego po Bezpośrednio po zakończeniu II Wojny Światowej zaczęło się zasiedlanie Stronia Śląskiego. Napływ osiedleńców odbywał się w drodze migracji zewnętrznej w następstwie repatriacji ludności polskiej zza Buga, oraz migracji wewnętrznej z innych regionów kraju. Osiedleńcy nie stanowili dużych, zwartych grup. Byli to ludzie, których wojna doświadczyła w różny sposób, nie szczędząc im urazów i dramatów rodzinnych, pozbawieni własnych domów, pochodzący z różnych terenów, różniący się między sobą kulturą i obyczajowością, co w następstwie powodowało utrudniony proces adaptowania się ich do nowych warunków i konieczności budowania życia społecznego od nowa. W tym czasie podstawową rolę w procesie integracji społecznej pełniły rodziny osiedleńców. Dopiero w pokoleniu urodzonym już na terenie Stronia zaczynały zacierać się czynniki różnicujące pochodzenie regionalne ich rodziców. Ważną funkcję unifikacyjną pełnił lokalny Kościół Katolicki oraz szkoła 27. W tym czasie Seitenberg nazwano na krótko Uboczem, a następnie na 3 lata Żybocinem. Po 1948 roku ostatecznie przyjęto nazwę Stronia Śląskiego scalając ze sobą trzy wsie: Stronie, Strachocin i Goszów 28. Ówczesne Stronie Śląskie było dużą i bogatą wsią niezniszczoną działaniami wojennymi, o charakterze przemysłowo - rolniczym. W roku 1945 na powrót uruchomiono produkcję szkła kryształowego w miejscowej 26 Słownik Geografii Turystycznej. Masyw Śnieżnika i Góry Bialskie, t. XVI, red. M. Staffa, Wrocław s Stronie Śląskie i jego wsie gminne, red. A. Janicki, Stronie Śląskie 1998, s Jak podają miejscowi przewodnicy PTTK Goszów przez krótki okres czasu po 1945 roku nosił również nazwę Brzeziny. 13

14 hucie oraz swoją działalność wznowił tartak. Przyśpieszono w ten sposób proces adaptacji zawodowej i rozwój przemysłowy. Do negatywnych zjawisk społecznych tego okresu należy zaliczyć zniszczenie części kultury materialnej pozostawionej przez Niemców. Nieustabilizowana w tym czasie sytuacja polityczna, z powszechnym przekonaniem o tymczasowości wszystkiego, co dotyczyło Ziem Zachodnich nie sprzyjała dynamice pozytywnych przemian, powodując nadmierne rozciąganie w czasie tak zwanego okresu pionierskiego 29. W wyniku postanowień poczdamskich Stronie zasiedlano ludnością polską 30. Upaństwowiono hutę szkła, którą uruchomiono; rozwijano produkcję. Odkryto i eksploatowano złoża rudy uranowej 31. Wybudowano osiedle górnicze, które przekazano później na cele lecznictwa psychiatrycznego oraz osiedle mieszkaniowe dla pracowników huty 32. Wytworzyła się w ten sposób nowa sytuacja demograficzna, ekonomiczna, przestrzenno - techniczna i społeczna. Liczba mieszkańców wsi i gęstość zaludnienia stopniowo rosły. Część nowo wybudowanych mieszkań uzyskała miejską strukturę zabudowy. Obserwowano rozwój miejskich wzorów życia. 29 Stronie Śląskie i jego, dz. cyt., s Podczas konferencji w Poczdamie koło Berlina, która odbyła się w dniach od 17 lipca do 2 sierpnia 1945 roku, ustalono definitywnie m.in. położenie granic Polski. Na zachodzie przesunięto je (w stosunku do granic sprzed II Wojny Światowej) do Odry i Nysy Łużyckiej a na południu miały stanowić dawne granice Prus Wschodnich. Tu również podjęto decyzję o całkowitym przesiedleniu do Niemiec ludności niemieckiej z terenów Polski, Czechosłowacji i Węgier. Poczdamska konferencja, w: W. Sienkiewicz, Mały słownik historii Polski, Warszawa 1991, s Złoża rud uranu w Kletnie odkryto 15 lipca 1948 roku. Początkowo eksploatowano hałdy przy średniowiecznych sztolniach, które w badaniach wykazały silną radioaktywność. Po ich wyczerpaniu zbudowano kopalnię (sztolnia św. Pawła, św. Jakuba, oraz Mroczna Sztolnia). W sumie, w trakcie działalności kopalni do marca 1953 roku wykonano 37 km wyrobisk, w tym 27 sztolni oraz trzy szyby o głębokościach od 83 do 150 m. Całość wydobycia złóż uranu zamykała się w 20 tonach, co stanowiło zaledwie 4,7 % uranu wydobytego w całych Sudetach, a śladową cześć jego wydobycia dla ZSRR w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Por. G. Tucholska, Historia kopalni uranu w Kletnie, Uniwersytet Warszawski. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych. Podyplomowe Studium Nauk Politycznych. Zakład Najnowszej Historii Politycznej, Warszawa 2005, Mps KZW, s K. Marcinek i W. Prorok, Ziemia Kłodzka. Informator turystyczny, Wyd. Fundacja Rozwoju Miasta Kłodzka i Ziemi Kłodzkiej ACTUS, Kłodzko [b.r.], s

15 Następował początek powolnej urbanizacji wsi gromadzkich poprzez proces przenikania miejskich elementów życia. Stopniowo rosła liczba osób zatrudnionych poza rolnictwem powodując powstawanie nowego typu zbiorowości, wsi robotniczych, które ulegały dalszemu przeobrażeniu. W pewnym sensie sprzyjały temu małoobszarowe, niskoprzychodowe gospodarstwa rolne, z nieurodzajną ziemią i z niewyspecjalizowaną gospodarką 33. Wzrastająca terenowa aktywność gospodarcza, społeczna i kulturalna, przekraczająca ramy zbiorowości administracyjno - społecznej wsi powodowała konieczność dokonania zmian, w następstwie czego powstała forma pośrednia, pomiędzy wsią a miastem. Powołano mianowicie w roku 1960 w miejsce dotychczasowej Gminnej Rady Narodowej, Radę Narodową Osiedla. Forma ta była utrzymywana przez okres około 7 lat. Decyzja w tej sprawie stanowiła pierwszy krok na drodze prowadzącej do dalszego rozwoju społecznego Stronią Śląskiego 34. Dobrze rozwijało się szkolnictwo. Zbudowano podstawową strukturę komunalną z nowym ujęciem wody pitnej, stacją uzdatniania wody i nową oczyszczalnią ścieków. Do miasta doprowadzono gazociąg. Z osiedla zbudowanego na potrzeby pracowników kopalni uranu w Kletnie utworzono Wojewódzki Szpital i Ośrodek Rehabilitacyjny Chorób Układu Nerwowego. Stronie Śląskie należy do tych nielicznych miast w Sudetach, które po roku 1945 zwielokrotniły liczbę mieszkańców 35. Ponieważ w następnych okresach czasu następował szybki rozwój szeregu struktur terenowych, uzasadnioną stała się decyzja nadania Stroniu Śląskiemu w roku 1967 praw miejskich 36. Rozwinięto lokalny przemysł, które tworzyły Huta Szkła Kryształowego Violetta, Zakłady Kamienia Budowlanego z zakładem przetwórczym, tartak oraz składnica drewna. Miasto stało się ośrodkiem administracyjno - usługowym dla Gór Bialskich 33 Stronie Śląskie i jego, dz. cyt., s Tamże. 35 I. Rybka-Ceglecka, Studium środowiska, dz. cyt., t. II, s J. Kwiatek i T. Lijewski, Polska. Podręczny leksykon geograficzny, Toruń-Warszawa 1993, s

16 i części Masywu Śnieżnika. Zmodernizowano przemysł, który będąc czynnikiem miastotwórczym, wpływał na rozwój budownictwa mieszkaniowego i usługowego. Nowe potrzeby rzutowały na rozwój przestrzenny miasta, do którego przyłączane są części wsi Goszów, Strachocin i Stronie 37. Przemiany ustrojowe Polski, które nastąpiły po 1989 roku spowodowały zmiany w zakresie mentalności i zachowań społecznych. W warunkach swobody działania u wielu mieszkańców wyzwoliła się inicjatywa i aktywność. Uwidacznia się to w wielu działaniach. Wolny rynek wyzwolił inicjatywy w zakresie handlu. Powstały prywatne sklepy i hurtownie doskonale zaspokajające potrzeby mieszkańców. Rozwijała się działalność usługowa. Promowano kapitałowe inwestycje turystyczne. Gmina rozpoczęła trudny proces przeobrażania się z przemysłowej w turystyczną. Wsie w południowo - wschodniej części Kotliny Kłodzkiej, należące obecnie do gminy Stronie Śląskie już w XIX wieku były w kręgu zainteresowania kuracjuszy z Lądka. Stąd bowiem wytyczane były trasy wycieczek ku Górom Bialskim i Masywowi Śnieżnika. Już w latach sześćdziesiątych XIX stulecia odwiedzano hutę szkła w Stroniu i odbywano wycieczki drogami w dolinie Białej Lądeckiej i drogami do innych miejscowości położonych w okolicach Stronią oraz w dolinie Morawki. Nie wyprawiano się wtedy jeszcze w większym stopniu w dzikie i zalesione Góry Bialskie, które wykorzystywano wówczas głównie gospodarczo, a pod względem turystycznym znano tylko z obrzeży. Wycieczki odbywano częściowo pojazdami, a częściowo pieszo do miejsc widokowych. Docierano tylko do punktów widokowych z terenu Puszczy Jaworowej, czy do punktu widokowego przed leśniczówką Gros Wurben koło kolonii Nowe Bielice. Puszcza Jaworowa była wspaniałym lasem mającym cechy pierwotnej Puszczy 37 I. Rybka-Ceglecka, Studium środowiska, dz. cyt., t. II, s

17 Sudeckiej, nazywanym dawniej też rajem (Paradeis), znajdującym się nad Bielicami i sięgający do wysokości 1015 m n.p.m. Las ten budził zainteresowanie już w pierwszej połowie XIX wieku 38. Szczególne upodobanie miała w nim księżna Marianna Orańska, która zbudowała na jego terenie dom myśliwski. Ponadto ok roku byto tu urządzone dla turystów miejsce wypoczynkowe ze stołami i ławami. Sprzed Puszczy Jaworowej otwierały się widoki w kierunku Nysy i jej okolic. Z innych punktów widokowych koło Bielic również roztaczały się interesujące widoki. Z Kowadła nad Bielicami widoczna były Kotlina Kłodzka oraz Śląsk, a z południowej części Jaworowej Polany otwierał się widok w kierunku Moraw. Budowa dróg na terenie Gór Bialskich umożliwiła w latach około ruch turystyczny na ich terenie. Początkowo bowiem te dość łagodne góry przemierzano najczęściej wozami i wybierano przy tym przede wszystkim drogi przebiegające przez tereny interesujące pod względem botanicznym oraz geologicznym 39. W drugiej połowie XIX stulecia Strachocin i Stronie, traktowane wspólnie, zaczęły wyrastać na liczący się lokalny ośrodek turystyczno - letniskowy, z którego wytyczano trasy wycieczek. Przyczyniło się do tego zapewne otwarcie w roku 1897 linii kolejowej Kłodzko - Lądek - Stronie, ze stacją kolejową na terenie Strachocina. W latach trzydziestych XX wieku w Strachocinie, Stroniu i Goszowie znajdowały się hotele, zajazdy i kwatery prywatne dla letników. Można było skorzystać na miejscu z pomocy lekarza, dentysty, pielęgniarek czy sanitariuszy. Ponadto ważniejszymi wsiami letniskowymi w okolicach Stronią z możliwościami uprawiania sportów zimowych, i punktami wypadowymi w Góry były w XIX i XX wieku: Bielice, Nowy i Stary Gierałtów, Kamienica i Kletno. Mniejsze znaczenie jako letniska miały: Bolesławów, Goszów, Morawa, Rogóżka i Sienna, 38 I. Rybka-Ceglecka I., Studium środowiska kulturowego gminy Stronie Śląskie, t. I, Opracowanie dla Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Wrocław 1996, Mps KZW, s Tamże, s

18 choć np. starano się w latach dwudziestych XX wieku stworzyć w Bolesławowie ośrodek sportów zimowych. Położenie Stronia Śląskiego w naturalny sposób predestynuje do uprawiania czynnego wypoczynku oraz organizacji nowych przedsięwzięć gospodarczych. Rozbudowana baza turystyczna, która stale powiększa się o nowe obiekty noclegowe i gastronomiczne, daje odwiedzającym te tereny możliwość organizacji licznych form wypoczynku, zaś doskonale przygotowane szlaki turystyczne i rowerowe oraz ścieżki dydaktyczne w istotny sposób podnoszą walory strońskiej ziemi. W sezonie wiosenno letnim króluje tutaj turystyka piesza i rowerowa. Gęsta sieć strumieni, rzeczek i stawów rybnych jest rajem dla wędkarzy. Wzrasta popularność agroturystyki, co wpływa na powstawanie nowych gospodarstw, przekształcanych często z rolniczych, na tą formę spędzania wolnego czasu. Można zwiedzać na terenie gminy Stronie Śląskie Hutę Szkła Kryształowego Violetta, zabytkowy wapiennik Łaskawy kamień Jaskinię Niedźwiedzią i Kopalnię Uranu w Kletnie oraz Muzeum Ziemi i Minerałów. W zimie miłośnicy białego szaleństwa mają do dyspozycji liczne trasy narciarskie w Ośrodku Górskim Czarna Góra w Siennej, Stacji Narciarskiej Kamienica w Kamienicy 40 Gierałtowie i Nowej Morawie 41. oraz w Bielicach, Nowym III. Historia kościoła na przestrzeni dziejów. Kościół p.w. Matki Bożej Królowej Polski i św. Maternusa w Stroniu Śląskim usytuowany był do 1945 roku na południowym krańcu Strachocina, a obecnie w wyniku przekształceń układów przestrzennych Strachocina i Stronia oraz ze względu na utworzenie nowego ośrodka miejskiego, znalazł się w jego centrum. Świątynia stoi blisko szczytu wzniesienia, u stóp którego znajduje się ulica Tadeusza Kościuszki, na tak 40 Stacja Narciarska Kamienica została uruchomiona 20 grudnia 2002 roku na stoku Góry Oliwnej, schodzącym do miejscowości Kamienica w Gminie Stronie Śląskie. z dnia roku. 41 Stronie Śląskie zaprasza. Broszura reklamowa, Wyd. Urząd Miejski w Stroniu Śląskim [b.r.], s

19 zwanej Stopie Pańskiej, na zboczu pasma Krowiarek. Jest najbardziej znaczącą w okolicy dominantą wysokościową. Główne wejście na teren kościelny prowadzi od strony ulicy Kościelnej, wybrukowanej granitową kostką 42. Parafia istniała tu już w roku 1264, kiedy to potwierdzono jej przywileje. Pierwszy kościół był budowlą drewnianą. Pierwsze informacje o nim pochodzą z lat Dokument darowizny dla klasztoru w Kamieńcu z roku 1325 mówi o plebanie ze Strachocina a dokument z roku 1296 roku wspomina o tymże proboszczu ze Strachocina. Nosił on imię Michał 43. W 1325 roku istniała już parafia. Należały do niej wówczas 2 łany dóbr parafialnych. W latach 1560 i 1631 kościół nosił wezwanie św. Maternusa. Został dość wcześnie przejęty przez luteran, ale już w latach 1550 i 1558 został przywrócony przez księcia Ernesta katolikom. W roku 1558 proboszczem był ksiądz Krzysztof Nachwiz, który nauczał według własnego uznania, zaś w 1550 roku proboszczem był ksiądz Michał Sattler. Do parafii w Strachocinie należały wówczas miejscowości: Stronie i Goszów. Później, w 1566 roku lub 1575, kościół został ponownie przejęty przez protestantów. W 1590 roku proboszczem był Michał Bock z Brzegu nad Odrą, poprzednio diakon parafii kłodzkiej. Z końcem 1600 roku zastąpiono luterskiego kaznodzieję przez byłego augustianina. Już jednak 10 lipca roku 1601 protestanci zostali usunięci na polecenie cesarza Rudolfa II, który nad parafią sprawował swój patronat. W 1603 roku kościół przejęli jezuici i niedługo później przekazali go świeckiemu kapłanowi, który jednak nie utrzymał się długo. Został po roku 1609 zastąpiony przez proboszcza nastawionego bardziej kontrreformacyjnie. Katolicy zatrzymali kościół do 1611 roku, utracili go na rok i odzyskali w roku W 1618 roku katolicki proboszcz został wypędzony, a protestanci użytkowali kościół 42 I. Rybka-Ceglecka, Studium środowiska, dz. cyt., t. II, s Źródła podają również inne imię pierwszego proboszcza Dominik. Por. K. Plebanek, Stronie Śląskie, dz. cyt., s

20 w latach Był on wówczas zarządzany przez pastora z protestanckiej parafii w Bolesławowie. Kościół w Strachocinie katolicy odzyskali ostatecznie w roku Te wszystkie omówione powyżej zabiegi protestantów i katolików o kościół w Strachocinie wynikały z tego, że był praktycznie jedynym, liczącym się kościołem w południowo - wschodniej części hrabstwa. Ponadto znajdował się w dużej wsi i obsługiwał bardzo rozległą parafię. Dwa inne, nowe i jedyne kościoły w okolicy, wzniesione w Bolesławowie i Nowym Gierałtowie, nie miały już takiego znaczenia, w związku z czym katolicy przed 1623 rokiem nie podejmowali prób odzyskania ich 44. W 1624 roku kościół w Strachocinie należał do parafii w Bystrzycy Kłodzkiej. Później ponownie erygowano parafię w Strachocinie, w skład której weszły miejscowości: Bolesławów i Nowy Gierałtów, z tamtejszymi kościołami. W latach 1718 i 1728 strachocińska parafia została pomniejszona o nowoerygowane parafie w Nowym Gierałtowie i w Bolesławowie. W latach do dość dużej parafii w Strachocinie należały: Stronie Śląskie z kolonią Rohrbach, Goszów z kolonią Sucha Góra (Dürrenberg), część Starego Gierałtowa, Nowa Morawa, Kletno i Młynowiec z kolonią Popków. Patronat nad kościołem sprawowali właściciele dóbr w Stroniu, od lat trzydziestych XIX wieku księżna Marianna Orańska oraz jej spadkobiercy. Od 1896 roku działało w parafii stowarzyszenie katolickie (Gesselschaftvereins), a od lat związek robotników (Arbeitenrereins). Po roku 1915 założono przy parafii kongregację maryjną (Marianischen Jungfrau Kongregation). W latach sprowadzono do Strachocina szarytki (Graue Schwester) z Wrocławia, które zajęły się prowadzeniem ambulatorium. Dom szarytek znajdował się w Stroniu przy drodze do Goszowa. W latach 1920 i 1930 siostry wzniosły na swoim gruncie nowy budynek użytkowany jako przedszkole, które po roku 1933 zostało im odebrane przez władze 44 I. Rybka-Ceglecka, Studium środowiska, dz. cyt., t. II, s

21 narodowosocjalistyczne i upaństwowione. W 1937 roku 7 sióstr prowadziło w Strachocinie ambulatorium i dom starców 45. Po roku 1945, kiedy to parafie dawnego Hrabstwa Kłodzkiego zostały włączone w struktury Archidiecezji Wrocławskiej 46, do parafii w Stroniu śląskim włączona została parafia w Bolesławowie z kościołem św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny oraz należące do niej wioski: Stara i Nowa Morawa, Kamienica, Kletno, Młynowiec i Janowa Góra. Następnie włączono Sienną, która wcześniej należała do Konradowa. Wówczas do parafii w Stroniu należały także: Stary Gierałtów, Nowy Gierałtów z kościołem filialnym w Bielicach. Była to jedna z największych obszarowo parafii w Archidiecezji Wrocławskiej sięgająca w promieniu 20 km. Jej pierwszym polskim proboszczem był Ksiądz Andrzej Kolbusz, wyświęcony w 1930 roku we Lwowie, który przybył do Stronia w kwietniu 1946 roku. Administrował parafią do października roku 1952, kiedy to objął parafię w Słupcu 47. Mocą dekretu Jego Eminencji Kardynała Henryka Gulbinowicza z dnia 19. listopada 1986 roku ustanowiono samodzielny wikariat przy kościele św. Józefa w Bolesławowie. Wikariat obejmował miejscowości: Bolesławów, Bielice, Kamienicę, Kletno, Nowy i Stary Gierałtów, Nową i Starą Morawę. Pierwszym jej rektorem ustanowiono Księdza Stefana Witczaka dotychczasowego wikariusza parafii w Stroniu Śląskim 48. Kolejnym zaś dekretem z dnia 23. maja 1989 roku utworzono parafię p.w. św. Jana Chrzciciela w Nowym Gierałtowie w skład której włączono: Nowy i Stary Gierałtów oraz Bielice a jej pierwszym proboszczem ustanowiono Księdza Stefana Witczaka 49, który w dalszym ciągu 45 I. Rybka-Ceglecka, Studium środowiska, dz. cyt., t. II, s Do 8 września 1945 roku Kłodczyzna pozostawała w administracyjnych granicach archidiecezji w Pradze. J. Swastek, Przeszłość i teraźniejszość Kościoła na Dolnym Śląsku, w: Synod Archidiecezji Wrocławskiej , red. R. Drozd, Wrocław 1995, s Archiwum parafialne w Stroniu Śl. Kronika parafialna , [b.s.]. 48 Dekret Kardynała Henryka Gulbinowicza z dnia roku, L.dz. 3757/85/ Dekret erekcyjny Parafii p.w. św. Jana Chrzciciela w Nowym Gierałtowie z dnia roku, L.dz. 790/89. 21

22 pozostawał rektorem kościoła w Bolesławowie aż do 1998 roku 50. Od tej pory aż po dzień dzisiejszy do parafii Matki Bożej Królowej Polski i św. Maternusa w Stroniu Śląskim należą miejscowości: Stronie Śląskie, Strachocin, Goszów, Młynowiec, Sienna i Janowa Góra. Warto dodać, że przy kościele parafialnym w Stroniu w roku 1631 istniała już plebania, która była wówczas uszkodzona. Przy niej była zagroda plebańska. Zespół dawnej plebanii znajduje się dziś przy ulicy Kościelnej 3, na wschód od kościoła i poniżej niego. Ów zespół tworzony jest przez bezstylowe budynki, z jednym nakrytym dachem naczółkowym. Zabudową tą otacza dziś czworoboczne podwórze 51. Przy nim zaś znajduje się niewielki ogród. 50 Wówczas kolejnym rektorem Samodzielnego Ośrodka Duszpasterskiego w Bolesławowie na kolejne 5 lat został Ksiądz Tadeusz Chlipała. Moderatorzy WSD, w: Nasze Seminarium. Pismo alumnów Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Świdnickiej, Nr 1 (marzec 2006), s I. Rybka-Ceglecka, Studium środowiska, dz. cyt., t. II, s

23 ROZDZIAŁ II PATROCINIUM KOŚCIOŁA MATKI BOŻEJ KRÓLOWEJ POLSKI I ŚWIĘTEGO MATERNUSA W STRONIU ŚLĄSKIM. Nadawanie imion patronalnych kościołom jest znane już od pierwszych wieków chrześcijaństwa. Święty Maternus już w 1560 roku był patronem kościoła, choć trudno określić, kiedy świątyni w Stroniu nadano patrocinium św. Maternusa. Imię Maternus jest pochodzenia łacińskiego, którego podstawę stanowi pospolity przymiotnik maternus, materna, maternum co oznacza matczyny, macierzysty 52. Odpowiednikami obcojęzycznymi dla tego imienia są: Maternus (w języku łacińskim i angielskim), Maternus lub Matern (w języku niemieckim), Materne (w języku francuskim) i Materno (w języku włoskim). W historii kościoła imię Maternus było najbardziej popularne w średniowieczu. Jednakże w zapisach hagiograficznych odnaleźć możemy dwóch biskupów noszących to imię: św. Maternus z Kolonii i św. Maternus z Mediolanu. 52 Maternus, w: Słownik Łacińsko Polski, red. M. Plezia, t. III, Warszawa 1998, s

24 I. Święty Maternus z Kolonii. Święty Maternus z Kolonii według podręcznika z Trier 53 z 1912 roku był 3 biskupem tego miasta, a także biskupem Kolonii i Tongern. Jest nazywany apostołem Alzacji 54. Maternus to imię historycznie poświadczonego biskupa Kolonii (Nadrenia, Niemcy) z początku IV stulecia, które znajduje się na liście uczestników synodu w Rzymie w roku 313 i w Arles w 314 roku 55 oraz w aktach tak zwanego sporu donatystów 56, w którym był jednym z trzech rozjemców. Należał do bliskich powierników cesarza Konstantyna Wielkiego 57, pod którego panowaniem chrześcijaństwo w 313 roku odetchnęło od prześladowań Dzisiejszy Trewir. 54 Heilige und Selige der Römisch-Katholischen Kirche, red. F. von Sales Doyé, Leipzig , s. 4. Na tym synodzie, zwołanym przez cesarza Konstantyna, uznano ważność chrztu udzielonego heretykom porzucającym herezję i powracającym do Kościoła, którzy jednak byli zobowiązani do powtórnego wyznania wiary. Ponadto uznano ważność święceń udzielanych przez tzw. traditores, to znaczy tych, którzy w czasie prześladowania Dioklecjana podporządkowali się decyzji władzy cesarskiej i oddali święte księgi, które niszczono. Breviarium Fidei nr Donatyzm był ruchem religijnym nazwanym tak od swego drugiego przywódcy, schizmatyckiego biskupa Donata. Ruch ten wyrósł z dwóch trudnych wówczas do rozwiązania problemów: jak traktować tych, którzy według edyktu Dioklecjana wydali święte księgi chrześcijańskie (zwani byli: zdrajcami, traditores) oraz czy ważny jest sakrament, udzielony przez traditores. Ten drugi problem istniał w środowiskach chrześcijańskich, które tak jak Kartagina - w sporze o chrzest heretyków nie przyjęły rzymskiego nauczania, że obiektywna ważność sakramentu nie jest zależna od stanu łaski u szafarza. M. Banaszak, Historia Kościoła Katolickiego, t. I, Warszawa 1986, s Konstantyn Wielki (urodzony w 285 r.) był pierwszym chrześcijańskim cesarzem rzymskim ( ). Jego działalność na rzecz chrześcijaństwa wraz z podpisanym przez niego Edyktem Mediolańskim (313 r.) stanowiła jeden z największych przełomów w historii Kościoła. Jego młodość i wychowanie religijne są nadal mało znane. Konstantyn przebywał na dworze Dioklecjana w Nikomedii do 305 r. Obwołany Augustem w roku 306 stosował praktyczną tolerancję względem chrześcijan. Dążył do jednowładztwa. Podjął w 312 r. walkę z Maksencjuszem, uznanym za tyrana. Chciał od niego uwolnić Rzym. Pod Wiecznym Miastem dokonał się diametralny zwrot Konstantyna ku chrześcijaństwu spowodowany widzeniem. Miał on podczas snu zostać upomniany, aby umieścił niebieski znak Boga na sztandarach swoich wojsk. Uczynił to umieszczając monogram Chrystusa (greckie litery XP) na wspomnianych sztandarach. Odniósł zwycięstwo r. nad przeważającymi wojskami Maksencjusza przy moście mulwijskim wiodącym do Rzymu. Zwycięstwo przypisał Bożej pomocy. Uznał Chrystusa za swego Boga opiekuńczego. Wraz z opublikowanym Edyktem Mediolańskim, który ukazał się również za sprawą Licyniusza na Wschodzie, zarządzono zwrot chrześcijanom świątyń i cmentarzy, przejętych wcześniej przez państwo i osoby prywatne. Konstantyn starał się dawać Kościołowi więcej niż przewidywał edykt. Troszczył się także o rozwój chrześcijańskiego kultu oraz włączał w struktury państwa moralne i religijne wartości 24

25 Według podręcznika archidiecezji Kolonii z 1908 roku jego działalność biskupia obejmuje czas od 285 do 315 roku, choć dopiero w roku 343 na tej stolicy biskupiej zasiada jego następca 59. Św. Maternus był założycielem diecezji kolońskiej oraz biskupstwa w Tongern. Był powołany przez cesarza Konstantyna Wielkiego z 18 innymi biskupami (Retycjuszem z Autun, Marinem z Arles 60 i piętnastoma biskupami italskimi) do ważnej komisji, która w porozumieniu z papieżem Milicjadesem 61 orzekała w sprawach sporów donatyńskich i która zebrała się 2 października 313 roku w Rzymie na Lateranie. W następnym roku uczestniczył on w pierwszym ogólnym synodzie krajów zachodnich w Arles wraz ze swoim archidiakonem Makrinusem. Prawdopodobnie było to w bazylice św. Gereona i jego towarzyszy, którzy mieli zginąć za cesarza Maksymiana pod murami Kolonii, a których groby ten męczennik wybudował 62. W Martyrologium Rzymskim czytamy, że św. Maternus z Kolonii był uczniem św. Piotra Apostoła 63. Św. Piotr Apostoł miał wysłać w okolice Renu i Mozeli św. Euchoriusa, Valeriusa i Maternusa do proklamowania ewangelii. Pierwszy był wówczas biskupem, drugi diakonem a Maternus subdiakonem 64. Maternus przybył nad Ren. Zmarł koło castell Eley (Elegia), dziś Ehl w Alzacji, gdzie przez długi czas była pokazywana jego płyta nagrobna. Po tym wydarzeniu - według legendy Euchorius i Velerius pośpieszyli ponownie do św. Piotra, aby prosić Apostoła o wrócenie życia ich towarzyszowi Maternusowi. Gdy powrócili, dotknęli oni zmarłego laską chrześcijaństwa. Przyjął chrzest na łożu śmierci w 337 roku. M. Banaszak, Historia Kościoła, dz. cyt., s V. Schauber i H. M. Schindler, Ilustrowany leksykon świętych, Wyd. Jedność [b.r.], s Księga imion i świętych, t. IV, oprac. H. Fros i F. Sowa, Kraków 2000, s Maternus, w: Encyklopedia Katolicka, red. R. Łukaszyk, L Bieńkowski., F. Gryglewicz, t. IV, Lublin 1983, kol Papież Milicjades rządził Kościołem w latach A. Żurek, Pierwsze wieki kościoła (I-VII wiek), Tarnów 2000, s Heilige und Selige, dz. cyt., s Księga imion, dz. cyt., t. IV, s Heilige und Selige, dz. cyt., s

26 (ruchomym kijem), którą im miał dać święty Piotr, po czym Maternus został wskrzeszony 65. Wspomniany koloński podręcznik wspomina św. Maternusa jako drugiego biskupa i jako pierwszego ucznia Księcia Apostołów św. Piotra, jednakże bez nazwy imienia, gdyż stary dyptyk zaginął w czasie wędrówki ludów, a także dlatego, że w czasach przedkonstantyńskich imiona biskupów rzadko publicznie były ujawniane z powodu panującego niebezpieczeństwa prześladowania 66. Istnieje również podanie, według którego święty Maternus jest młodzieńcem z Naim, którego Jezus wskrzesił 67. Według owego podania św. Maternus wskrzeszany był 3 razy: przez Jezusa, drugi raz w Elegii w Alzacji (jak wyżej opisano) i po raz trzeci w Kolonii lub w Trewirze. W związku z powyższym wyjaśnia się obecność Maternusa na synodzie w Rzymie w 313 roku a przy tym w roku następnym w Arles. Są to fakty potwierdzone historycznie 68. Udowodnione jest, że chodzi przy tym nie tylko o pobożną legendę 69. Inna legenda dopatrzyła się w Maternusie jednego z siedemdziesięciu dwóch uczniów Zbawiciela 70, a jeszcze inna brata Jana Chrzciciela Ruchomy kij był pastorałem św. Piotra. Jego część znajduje się do dziś w skarbcu w Kolonii. Inny jego fragment został przewieziony przez biskupa Egberta do Trieru a dziś przechowywany jest w Limburgu nad Lahm. Z tego zaś fragmentu pastorału przywieziono relikwię do Pragi. z dnia roku. 66 Heilige und Selige, dz. cyt., s Wkrótce potem [Jezus] udał się do pewnego miasta, zwanego Naim; a podążali za Nim Jego uczniowie i tłum wielki. Gdy przybliżył się do bramy miejskiej, właśnie wynoszono umarłego jedynego syna matki, a ta była wdową. Towarzyszył jej spory tłum z miasta. Na jej widok Pan zlitował się nad nią i rzekł do niej: Nie płacz. Potem przystąpił, dotknął się mar a ci, którzy je nieśli, przystanęli i rzekł: Młodzieńcze, tobie mówię, wstań!. A zmarły usiadł i zaczął mówić; i oddał go jego matce. (Łk 7, 11-15). 68 Na synodzie w Arles św. Maternus podpisał się jako 24 z 3 obecnych tam biskupów. Lexikon fürtheologie und Kirche, t. VII., Freiburg 1962, s Heilige und Selige, dz. cyt., s Następnie wyznaczył Pan jeszcze innych siedemdziesięciu dwu i wysłał ich po dwóch przed sobą do każdego miasta i miejscowości, dokąd sam przyjść zamierzał. Powiedział też do nich: Żniwo wprawdzie wielkie, ale robotników mało; proście więc Pana żniwa, żeby wyprawił robotników na swoje żniwo. Idźcie! Oto posyłam was jak owce między wilki.(łk 10, 1-3) 71 Księga imion, dz. cyt., t. IV, s

27 Uderzającym jest fakt, że w Kolonii nie znajduje się jego grób 72. Według średniowiecznej interpretacji istniał czczony grób św. Maternusa w Trier w północnej części kościoła św. Mateusza, który zburzono w 1783 roku. Jednakże doczesne jego szczątki przeniesione zostały przez arcybiskupa Poppone do katedry w Legenda podaje również, że po śmierci Maternusa, jego doczesne szczątki zostały złożone w łodzi i puszczone najprawdopodobniej wodami Renu. W Tongern znajduje się natomiast tylko pastorał św. Maternusa. Kult św. Maternusa rozwijał się w Kolonii, Trewirze, Tongern, Liège i Alzacji 74, oraz w Bawarii, w Pradze i na Śląsku 75. Wspomnienie tego świętego patrona przypada 14 września 76, choć w Tongern obchodzono je 25 września i 23 października a w Kolonii 19 września i 23 października 77. W ikonografii św. Maternus z Kolonii przedstawiany jest z trzema infułami (jedna na głowie, a pozostałe na księdze) lub z kościołem z trzema wieżyczkami, jako wskazanie na trzy biskupstwa. Jako patron uprawiających winogrona posiada często odpowiednie atrybuty. Ponadto przedstawiany jest z kielichem, krucyfiksem oraz w scenie powstania z martwych 78. Święty Maternus z Kolonii jest szczególnym orędownikiem w gorączce i chorobach zakaźnych. Wspomaga także bujny wzrost winorośli 79. Jest pomocnikiem w braku wody. Spośród znanych obiektów sakralnych noszących imię św. Maternusa z Kolonii należy wymienić mały kościółek z czasów Karolingów w Breberen koło Heinsbergu, w Brügel (miasto Manheim) 72 Lexikon für Theologie, dz. cyt., s Bibliotheca sanctorum, Roma 1967, kol V. Schauber i H. M. Schindler, Ilustrowany leksykon świętych, dz. cyt., s Księga imion, dz. cyt., t. IV, s Vies des saints et des bienheureux. Selon l ordre du calendrier avec l historique des fêtes, t. IX, Paris 1950, s Heilige und Selige, dz. cyt., s V. Schauber i H. M. Schindler, Ilustrowany leksykon świętych, dz. cyt., s Tamże. 27

28 oraz w alzackim Ehl. Na Śląsku znana jest kaplica św. Maternusa z Kolonii we Wrocławiu, Piławie Górnej 80, w Kamieńcu Ząbkowickim oraz w opisywanym kościele parafialnym w Stroniu Śląskim. Autor niniejszego opracowania natrafił również na kościół św. Maternusa z Kolonii w Lubomierzu z figurą tego świętego umieszczoną tam w ołtarzu głównym. Istnieje również w tej miejscowości kolumna na której zwieńczeniu umieszczono figurę św. Maternusa. Sam święty Maternus z Kolonii zaś wpisany jest w herb tej miejscowości 81. II. Święty Maternus z Mediolanu. Kolejnym znanym świętym o imieniu Maternus był św. Maternus z Mediolanu. Prawdopodobnie był siódmym biskupem Mediolanu (Włochy). Został wybrany na biskupa przez aklamację kleru i ludu. Zajmował ten urząd od 316 roku aż do śmierci w roku 328. Niektóre źródła przyjmują 307 rok jako datę jego śmierci. Cześć i szacunek nieprzymuszenie oddawali mu nawet poganie 82. Według legendy był towarzyszem męczenników Nabora i Feliksa, tak intensywnie czczonych w stolicy Lombardii. Prawdopodobnie pod koniec prześladowań chrześcijan św. Maternus z Mediolanu doznał wielu tortur 83. Wspomnienie św. Maternusa z Mediolanu obchodzimy 18 lipca, który według niektórych źródeł jest dniem jego narodzin dla nieba. Jednakże w Liber notitiae sanctuorum Mediolani widnieje on pod dniem następnym 84. Ikonograficznie św. Maternus z Mediolanu przedstawiony był jedynie w, pochodzącej z V wieku, mozaice bazyliki św. Wiktora w Ciel 80 We Wrocławiu kaplica św. Maternusa, z połowy XIV wieku, znajdowała się przy kościele świętej Elżbiety (obecnie garnizonowy). M. Perzyński, Relikt kaplicy, w: Spotkania z zabytkami, 3(1999), s z dnia roku. 82 Heilige und Selige, dz. cyt., s V. Schauber i H. M. Schindler, Ilustrowany leksykon świętych, dz. cyt., s Księga imion, dz. cyt., t. IV, s

29 d Oro, która obecnie znajduje się w bazylice św. Ambrożego. Na wspomnianej mozaice św. Maternus z Mediolanu - ubrany w dalmatykę - stoi pomiędzy męczennikami: Naborem i Feliksem. Wśród osób noszących to imię popularny był również Julius Maternus Firmicus, który jednak nie był biskupem 85, co wyklucza możliwość, aby to on był patronem kościoła parafialnego w Stroniu Śląskim. Zważywszy na popularność świętego Maternusa z Kolonii również na terenie Śląska oraz przedstawienie ikonograficzne na obrazie znajdującym się w kościele parafialnym w Stroniu Śląskim, na którym przedstawiono go w momencie zmartwychwstania (nad otwartą kryptą), można stwierdzić, iż to właśnie ten święty Maternus z Kolonii jest patronem strońskiej świątyni. Warto także wspomnieć, że imię Maternusa nosił ksiądz Melchior Matern pustelnik mieszkający obok kaplicy świętego Onufrego w Stroniu Śląskim pod koniec XVIII wieku. III. Matka Boża Królowa Polski. Dekretem Jego Eminencji Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Prymasa Polski, z dnia 4 kwietnia 1969 roku kościół parafialny w Stroniu Śląskim przyjmuje imię nowego patrona: Najświętszej Maryi Panny, Królowej Polski 86 zamiast dotychczasowego patrona - świętego Maternusa. W ołtarzu głównym wkomponowano figurę Matki Bożej z Dzieciątkiem. Z czasem zaś obraz św. Maternusa przeniesiono do tylnej części kościoła, gdzie znajduje się po dzień dzisiejszy. Po raz ostatni, według zapisów parafialnych kronik, odpust świętego Maternusa w kościele parafialnym w Stroniu Śląskim miał miejsce 85 Był pisarzem łacińskim żyjącym w IV wieku. Autor: De erroribus profanarum religionum. Dictionnaire de spiritualité. Ascétique et mysique doctrine et et histoire, red. M. Viller, F. Cavallera, J. de Guibert, t. V, Paris 1964, s Dekret Kardynała Stefana Wyszyńskiego Prymasa Polski z dnia roku numer: 910/69/P. 29

30 14 września 1986 roku 87. Jak przekazują wierni próbowano kilkakrotnie wskrzeszać obchody wspomnienia tego świętego patrona ale w skromny sposób i bez zachowanej ciągłości. Tytuł Matki Bożej jako Królowej Narodu Polskiego ma swoje korzenie w drugiej połowie XVI wieku. Wtedy to Grzegorz z Sambora nazwał Maryję Królową Polski i Polaków 88. Teologiczne uzasadnienie tytułu Królowej pojawiło się w XVII wieku po zwycięstwie odniesionym nad Szwedami i cudownej obronie Jasnej Góry (1655), które przypisywano wstawiennictwu Maryi. Król Jan Kazimierz stał się wyrazicielem tego przekonania Polaków gdy 1 kwietnia 1656 roku przed cudownym obrazem Matki Bożej Łaskawej w katedrze lwowskiej obrał Maryję za Królową swojego państwa, a Królestwo Polskie polecił jej szczególnej obronie 89. Choć ślubowanie Jana Kazimierza miało miejsce we Lwowie, to jednak szybko przyjęło się przekonanie, że najlepszym typem obrazu Królowej Polski jest obraz Jasnogórskiej Pani. Koronacja obrazu papieskimi koronami 8 września 1717 roku ugruntowała przekonanie o królewskości Maryi. Ojciec Święty Benedykt XV w 1920 roku chętnie przychylił się do prośby Episkopatu Polski, który zwrócił się do niego z prośbą o wprowadzenie święta Królowej Polski. Biskupi umyślnie zaproponowali Ojcu świętemu dzień 3 maja, aby podkreślić nierozerwalną łączność tego święta z sejmem czteroletnim, a zwłaszcza z pierwszą polską konstytucją uchwaloną 3 maja 1791 roku. 15 sierpnia 1946 roku aktu poświęcenia Niepokalanemu Sercu Maryi dokonały wszystkie polskie diecezje a w niespełna miesiąc później cały Naród Polski, w imieniu którego akt ślubów uroczyście odczytał kardynał August Hlond w otoczeniu ok. miliona pątników zebranych u tronu Jasnogórskiej Pani. W 1962 roku błogosławiony papież Jan XXIII ogłosił Maryję Królową Polski i główną patronką kraju oraz niebieską Opiekunką naszego Narodu. Dnia 3 maja 1966 roku Prymas Polski Sługa Boży kardynał 87 Archiwum parafialne w Stroniu Śl. Kronika parafialna , [b.s.]. 88 I. Dec, Siejba Słowa, t. VI, Wrocław 2001, s Tamże. 30

31 Stefan Wyszyński w obecności Episkopatu Polski i tysięcznych rzesz wiernych oddał w macierzyńską niewolę Maryi, za wolność Kościoła, rozpoczynające się wówczas nowe tysiąclecie chrześcijańskiej Polski. Naród Polski od wieków wyjątkowo czcił Maryję jako swoją Matkę i Królową. Bolesław Chrobry wystawił w Sandomierzu kościół p.w. Matki Bożej. Władysław Herman cudownie uleczony, jak twierdził, przez Matkę Bożą, ku Jej czci wystawił okazałą świątynię w Krakowie na Piasku. Król Zygmunt I Stary przy katedrze krakowskiej wystawił kaplicę, zwaną Zygmuntowską, ku czci Najświętszej Maryi Panny. Bolesław Wstydliwy wprowadził zwyczaj odprawiania Rorat w Adwencie. Jan III Sobieski jako zawołanie do boju pod Wiedniem dał wojskom imię Maryi. Maryja także była patronką polskiego rycerstwa. Jakże nie wspomnieć pierwszego polskiego hymnu Bogarodzicy. Stefan Czarnecki przed każdą bitwą odmawiał Zdrowaś Maryja. Tadeusz Kościuszko szablę swoją poświęcił w kościele Matki Bożej Loretańskiej w Krakowie. Na placu hetmana Stanisława Żółkiewskiego w czasie badania grobu znaleziono po wielu latach pierścień z napisem: Mancipium Mariae (niewolnik Maryi) 90. Na terenie Polski znajduje się kilkadziesiąt dużych i znanych sanktuariów maryjnych. Bardzo często Maryi poświęcano utwory literackie a najdawniejsze polskie wizerunki Matki Bożej spotykamy już od XI wieku. Wiele przydrożnych kapliczek poświęcano Maryi. Na piersiach noszono szkaplerz lub medalik Matki Bożej. Tylu pieśni religijnych ku czci Matki Pana Jezusa nie ma żaden naród w świecie, co Naród Polski. Również polscy święci uznawali Maryję za swą szczególną Matkę 91. Corocznie, dnia 3 maja, Uroczystość Królowej Polski jest mocno przeżywana w kościele parafialnym w Stroniu Śląskim. Szczególny kult Matki naszego Zbawiciela przejawia się również w wielu innych pobożnych praktykach: m.in. w Nowennie do Matki Bożej Nieustającej Pomocy, Nabożeństwie Fatimskim, Godzinkach, czy w modlitwach w ramach Róż 90 D. Sarysz, Uroczystość, dz. cyt., s Tamże, s

32 Różańcowych. Wstawiennictwo Matki powołań kapłańskich przynosi obfite owoce w postaci niemałej liczby powołań kapłańskich i zakonnych. 32

33 ROZDZIAŁ III WYSTRÓJ KOŚCIOŁA PARAFIALNEGO W STRONIU ŚLĄSKIM I. Kościół i jego architektura. Obecny kościół parafialny pod wezwaniem Matki Bożej Królowej Polski i św. Maternusa, został prawdopodobnie zbudowany w 1732 roku z inicjatywy kardynała Michaela Fredricha von Althann, lub też wzniesiono go w drugiej połowie XVIII wieku. To rozbieżne datowanie kościoła nie może być niestety ostatecznie rozstrzygnięte, przede wszystkim ze względu na obiegowość zastosowanych rozwiązań przestrzennych i form. Był to niewątpliwie największy kościół na terenie południowo - wschodniej części Hrabstwa Kłodzkiego; został on wzniesiony zapewne jako budowla emporowo - bazylikowa, trójnawowa. Pod tym względem przypominał nawet wczesnobarokowe kościoły klasztorne, miejskie lub pielgrzymkowe. W architekturze budowli można też odnaleźć wpływy dojrzałego baroku wyrażające się w zaokrągleniu narożników. Kościół w Stroniu Śląskim został powiększony i wyposażony w latach , w czasach gdy klucz Stronie należał do Mutiusów. Miała być w tym czasie zbudowana wieża, ale problem ten trudno obecnie rozstrzygnąć. 34 metrowa wieża, utrzymana w stylu późnego baroku, nie kontrastuje stylistycznie z architekturą kościoła. Jest zbyt wąska w stosunku do bryły świątyni i ma istotnie usztywnione formy. Dlatego też nie można wykluczyć powstania jej 33

34 w pierwszych dziesięcioleciach XIX wieku. Zapewne dla upamiętnienia znaczącego udziału Mutiusów w modernizacji kościoła umieszczono ponad portalem w elewacji wieży herb tej rodziny 92 i datę W latach wykonano zapewne monochromatyczną polichromię wnętrza kościoła utrzymaną w kolorach szarości i błękitów oraz w stylu łączącym elementy późnego baroku i wczesnego neoklasycyzmu. Operowano takimi motywami dekoracyjnymi jak barokowe wici roślinne z liśćmi akantu oraz jak wczesnoklasycystyczne girlandy z liści laurowych 93. Plafony na sklepieniu wypełniono freskami ze scenami biblijnymi i świętymi. Idea wystroju nawiązywał jeszcze do koncepcji malarskiego wystroju wnętrz sakralnych stosowanej w drugiej połowie XVII wieku. Kościół remontowano następnie w latach W latach sześćdziesiątych XIX wieku dostawiono do obu naw bocznych dwie identyczne neogotyckie kruchty ze schodkowymi szczytami. W 1905 roku powiększono emporę muzyczną. W latach zmieniono pokrycie dachu z gontowego na łupkowe. Gruntowną renowację kościoła przeprowadzono także w latach Obecny kościół jest orientowaną, murowaną budowlą emporowo bazylikową, trójnawową, z prezbiterium zasłoniętym częściowo przez aneksy i zamkniętym półkoliście. Rzut poziomy głównej części kościoła z uwypukloną tylko absydą prezbiterium zawiera się zasadniczo w obrysie prostokąta. Na osi fasady dostawiono wieżę z dwiema niskimi, towarzyszącymi jej przybudówkami. Prezbiterium i nawy nakryto sklepieniem kolebkowym z lunetami. Nad prezbiterium i nawą środkową założono jeden dwuspadowy dach z półstożkową połacią nad prezbiterium. Nawy boczne osłonięte dachami pulpitowymi. Wieżę zwieńczono cebulasty hełmem. Elewacje tynkowane, rozczłonkowane podziałem 92 Herb rodziny Mutiusów przedstawia nieosiodłanego konia stojącego dęba nad rzeką. 93 Inne źródło podaje jakoby polichromia autorstwa H. Richtera pochodziła z 1880 roku. Por. Archiwum parafialne w Stroniu Śl. Dokumenty Państwowej Służby Ochrony Zabytków. Oddział Wojewódzki w Wałbrzychu, oprac. J. Pater, [b.s.]. 94 I. Rybka-Ceglecka, Studium środowiska, dz. cyt., t. II, s

35 ramowym i przeprute oknami termalnymi, oknami zamkniętymi łukami pełnymi oraz eliptycznymi okulusami. Portal w elewacji wieży skromny, zamknięty łukiem pełnym. Otwory w kamiennych obramieniach lub w tynkowych opaskach. We wschodniej, bocznej ścianie północnej nawy znajduje się późnobarokowy, prosty, kamienny portal o łuku półkolistym, z przewiązkami w miejscu kapiteli oraz z kluczem. Obecnie zachowane wyposażenie kościoła pochodzi z XVIII-XIX wieku 95. II. Ołtarze. Ołtarz główny wykonał w latach Franz Thamm z Lądka Zdroju 96. Utrzymany jest w stylu klasycznym. Ołtarz o prostopadłościennej mensie posiada monumentalną architektoniczną nastawę. Tło flankowane jest przez dwie pary kolumn ustawionych kulisowo na wysokich postumentach. Kolumny o kompozytowych głowicach dźwigają kierowane gzymsy, na których ustawione są dwie figury aniołów w ruchu lecącym. Zwieńczenie półkoliste ozdobione jest płycinami z rozetkami oraz płaskorzeźbionym Okiem Opatrzności w glorii. Na szczycie zwieńczenia znajduje się krzyż z glorią flankowaną przez dwa putta. W tle ołtarza w arkadowej niszy zwieńczonej płaskorzeźbioną muszlą umieszczona jest figura Madonny z Dzieciątkiem. Pomiędzy kolumnami znajdują się rzeźby św. Piotra (po lewej) i św. Pawła (po prawej) z 3 ćwierci XVIII wieku 97. Barokowe dwukondygnacyjne tabernakulum jest ustawione na mensie ołtarza. W dolnej kondygnacji znajdują się arkadowe drzwiczki ozdobione płaskorzeźbionym kielichem z hostią, zaś w górnej znajduje się arkadowa obrotowa nisza w której umieszczony jest krzyż. Ścianka czołowa flankowana jest przez dwie kolumienki ustawione na wysokich postumentach. Kolumienki o kompozytowych głowicach 95 I. Rybka-Ceglecka, Studium środowiska, dz. cyt., t. II, s K. Plebanek, Stronie Śląskie, dz. cyt., s J. Pater, Dokumenty, dz. cyt., [b.s.]. 35

36 powtórzone na bocznych ściankach tabernakulum dźwigają gierowany gzyms z kroksztynami. W zwieńczeniu umieszczona jest rzeźba Baranka Mistycznego siedzącego na księdze z dziewięcioma pieczęciami. Antepedium ozdobione było obrazem umieszczonym w prostokątnej ramie przedstawiającym Ostatnią Wieczerzę 98, który uległ niemal całkowitemu zniszczeniu podczas pożaru 23. stycznia 1989 roku 99. Obecnie w tym miejscu znajduje się XX-wieczny obraz przedstawiający Agonię Jezusa w Ogrójcu. W prezbiterium, na bocznych ścianach znajdują się jeszcze dwa inne, barokowe ołtarze. Ołtarz Serca Pana Jezusa (po lewej) jest dziełem Michała Klahra Starszego 100, wybitnego rzeźbiarza Ziemi Kłodzkiej. Zaś autorem ołtarza św. Anny (po prawej) jest najprawdopodobniej Michał Ignacy Klahr 101 syn Michała Klahra Starszego. Oba posiadają sarkofagową mensę i architektoniczną nastawę. W tle nastawy ołtarza św. Anny w arkadowej ramie umieszczony jest obraz św. Anny 102, którego autorem jest Mühler. Obraz datowany jest na rok 98 J. Pater, Dokumenty, dz. cyt., [b.s.]. 99 Archiwum parafialne w Stroniu Śl. Kronika Parafialna , [b.s.]. 100 Michał Klahr Starszy urodził się roku we wsi Bielice koło Stronia Śląskiego. Umiejętności rzeźbiarskie zdobył najprawdopodobniej w warsztacie Sebastiana Flackera w Kłodzku w latach Był wybitnym rzeźbiarzem sztuki sakralnej znanym terenie całej Ziemi Kłodzkiej (jego dzieła m.in. w kościele oo. Jezuitów w Kłodzku, w Domaszkowie, Różance i Bystrzycy Kłodzkiej) oraz poza nią. Zmarł r. w Lądku Zdroju, gdzie został pochowany. Michał Klahr Starszy i jego Teatrum Sacrum. Katalog wystawy, red. R. Nowak, Kłodzko 1992, s Michał Ignacy Klahr urodził się roku w Lądku Zdroju. Naukę sztuki rzeźbiarskiej zdobywał od roku 1743 w warsztacie Ludwika Wilhelma Jaschkego w Bardzie, gdzie w 1746 roku został czeladnikiem. Po śmierci swego ojca, Michała Klahra Starszego, przejął jego lądecki warsztat. Zmarł roku najprawdopodobniej w Lądku Zdroju. Jego dzieła, podobnie jak jego ojca, odnaleźć można w wielu kościołach Ziemi Kłodzkiej. B. Czechowicz, Klarowie i ich dzieła, w: Śląskie zeszyty krajoznawcze, 67(1992), PTTK Wrocław, s Św. Anna - matka Najświętszej Maryi Panny. Ewangelie nie przekazują nam o niej niczego, nawet imienia. Milczenie Biblii usiłuje wypełnić obfita literatura apokryficzna, zwłaszcza Protoewangelia Jakuba (ok. 150 r.) czy Ewangelia Pseudo-Mateusza (VI wiek). Opowiadają nam te utwory dużo szczegółów o Joachimie (ojcu Maryi Panny) i Annie, ich cnotach i modlitwie, o ich tęsknocie za dzieckiem, które ślubują poświęcić na służbę Świątyni. Powstało wiele zgromadzeń i miejsc pielgrzymkowych noszących imię św. Anny (choćby Góra św. Anny w Śląski Opolskim). Od 1969 roku wspomina się św. 36

37 1883. Nastawa flankowana jest przez dwie kręcone kolumny ustawione na wysokich postumentach. Kolumny dźwigają imposty, na których ustawione są dwie figurki aniołków. W zwieńczeniu ołtarza znajduje się gloria z obłoków i promieni z płaskorzeźbionym napisem: Anna. Ołtarz ozdobiony jest płaskorzeźbionym ornamentem akantowym kampanulą, kratką i muszlami 103. W tle nastawy ołtarza Serca Pana Jezusa w arkadowej niszy ustawiona jest rzeźba Chrystusa, która jest również późniejsza niż sam ołtarz 104. Nastawa flankowana jest przez dwie kolumny ustawione na wysokich cokołach dźwigające imposty na których znajdują się dwie rzeźby aniołów. Zwieńczenie w łuku zakończone jest glorią z obłoków i promieni. Ołtarz zdobiony jest ornamentem akantowym cęgowo-wstęgowym oraz muszlami 105. W nawach bocznych umieszczone są dwa ołtarze. Po prawej stronie ołtarz z obrazem Matki Bożej Nieustającej Pomocy 106, dawniejszy ołtarz św. Anny, którego autorem był najprawdopodobniej Michał Ignacy Klahr. Ów ołtarz posiada prostopadłościenną mensę i architektoniczną nastawę. Tło flankowane jest przez dwie kanelowe kolumny dźwigające odcinkowy naczółek zwieńczenia. Antepedium ozdobione jest płaskorzeźbionym ornamentem akantowym i płaskorzeźbą Baranka Mistycznego po środku. Z boków nastawy umieszczone są ażurowe akantowe uszaki. Tabernakulum ustawione na mensie jest z płaskorzeźbionym kielichem z hostią na drzwiczkach. Obok umieszczono olejny obraz Matki Bożej Królowej Polski głównej patronki parafii datowany na rok Annę razem ze św. Joachimem 26 lipca. Księga imion i świętych, t. I, oprac. H. Fros i F. Sowa, Kraków 1997, kol J. Pater, Dokumenty, dz. cyt., [b.s.]. 104 K. Plebanek, Stronie Śląskie, dz. cyt., s J. Pater, Dokumenty, dz. cyt., [b.s.]. 106 Nabożeństwo do Najświętszej Maryi Panny zwane Nowenną do Matki Bożej Nieustającej Pomocy w polskiej, szczególnie parafialnej, pobożności maryjnej wyrosło z duchowej potrzeby wiernych, z przekonania o wstawienniczej pomocy Maryi, na co istnieje wiele dowodów i świadectw zarówno historycznych jak i współczesnych. Jej wspomnienie obchodzimy 27 czerwca. I. Dec, Siejba, dz. cyt., s

38 W nawie bocznej po lewej stronie umieszczony jest ołtarz z końca XIX wieku św. Franciszka Ksawerego 107. Ołtarz ten posiada prostopadłościenną mensę i architektoniczną nastawę, którą wypełnia płaskorzeźba umieszczona w arkadowej ramie przedstawiająca św. Franciszka Ksawerego nauczającego Hindusów. Tło flankowane jest przez dwa pilastry oraz przez dwie kolumny wspierające imposty z wazonami. Na mensie umieszczone jest niewielkie tabernakulum z elementami architektonicznymi. Drzwiczki tabernakulum ozdobione są płaskorzeźbionym kielichem z hostią. Antepedium stanowi obraz 107 Św. Franciszek Ksawery, obok św. Pawła Apostoła, był największym misjonarzem świata. Urodzony w Hiszpanii 7 kwietnia 1506 roku był synem doktora uniwersytetu w Bolonii, prezydenta Rady Królewskiej i matki Marii pochodzącej ze starej, znakomitej miejscowej rodziny. Św. Franciszek Ksawery studiował na paryskim uniwersytecie. Jako magister przez pewien czas był wykładowcą. W 1529 roku zetknął się ze św. Ignacym Loyolą a wkrótce potem dzielili wspólną celę. Równocześnie Franciszek rozpoczął studia teologiczne na Sorbonie z zamiarem poświęcenia się służbie Bożej. Dnia 15 sierpnia 1534 roku wraz ze św. Ignacym i błogosławionym Piotrem Favre oraz czterech innych towarzyszy złożył śluby zakonne poprzedzone ćwiczeniami duchowymi pod kierunkiem św. Ignacego. Dwa lata później wszyscy udali się do Wenecji by stamtąd wyruszyć dalej do Ziemi Świętej. Oczekując na statek usługiwali w miejskich przytułkach i szpitalach. Niestety, po długich bezskutecznych oczekiwaniach udali się do Rzymu, gdzie św. Franciszek otrzymał 24 czerwca 1537 roku święcenia kapłańskie. Był współzałożycielem Towarzystwa Jezusowego. W 1540 roku św. Franciszek Ksawery wyruszył wraz z grupą kapłanów do Indii na polecenie św. Ignacego. Św. Franciszek udawał się tam w charakterze wysłannika królewskiego i legata papieskiego wyposażony we wszystkie konieczne pełnomocnictwa. Z trudem przemierzali ocean docierając kolejno do Mozambiku w Afryce, Półwyspu Arabskiego by wreszcie po 13 miesiącach przybyć do stolicy portugalskiej kolonii w Goa. Po drodze św. Franciszek pełnił posługę kapelana statku, duszpasterza, pomagał chorym. W Goa założył także wyższe seminarium duchowne, które miało uzupełnić brak kapłanów powoływanych z miejscowej ludności. Św. Franciszek dotarł także do Nowej Gwinei, odwiedzając także wiele innych wysp. W 1549 roku wyruszył do Japonii, zakładając wcześniej w Indiach dwa kolegia jezuickie. Z trudem, ale z ogromnym zaangażowaniem głosił Chrystusa na wyspach japońskich. Pragnął także dotrzeć do Chin. Po wielu trudach zmarł w nocy z 2 na 3 grudnia 1552 roku. Jego ciało pozostawało nienaruszone rozkładem przez kilka miesięcy, mimo upałów i wilgoci, po czym przewieziono je do Goa, gdzie spoczywa do dziś w pięknym mauzoleum ołtarzu. Niektóre żywoty wyolbrzymiały postać św. Franciszka Ksawerego przypisując mu m.in. milion ochrzczonych własną ręką, dar języków i uzdrawiania, wylicza się wielu umarłych, których wskrzeszał. Jednak jego wielkość wyrażała się w apostolskim codziennym trudzie, w heroizmie codziennych wyrzeczeń. Pozostały po nim również jego piękne listy. W. Zaleski, Święci na każdy dzień, Warszawa 2002, s

39 na blasze ujęty w prostokątną ramę przedstawiający Śmierć świętego Franciszka Ksawerego 108. III. Obrazy i figury. Kolebkowe sklepienie prezbiterium jest bogato malowane 109 przez artystę z Lądka Zdroju - Reinscha 110. Centrum stanowią dwa duże obrazy: Trójcy Przenajświętszej i Zwiastowanie 111. Otaczają je prorocy Starego Testamentu: Mojżesz, Izajasz, Jeremiasz, Ezechiel oraz ewangeliści: Marek 112, Mateusz 113, Łukasz 114 i Jan 115. Oprócz wyżej 108 J. Pater, Dokumenty, dz. cyt., [b.s.]. 109 Kościoły i kaplice archidiecezji wrocławskiej, Wyd. Wrocławska Kuria Metropolitalna, Wrocław 2002, s P. Güttler, Das Glatzer, dz. cyt., s W szóstym miesiącu posłał Bóg anioła Gabriela do miasta w Galilei, zwanego Nazaret, do Dziewicy poślubionej mężowi imieniem Józef, z rodu Dawida; a Dziewicy było na imię Maryja. Wszedłszy do Niej, [anioł] rzekł: Bądź pozdrowiona, łaski pełna, Pan z Tobą, błogosławiona jesteś między niewiastami. Ona zmieszała się na te słowa i rozważała, co by miało znaczyć to pozdrowienie. Lecz anioł rzekł do Niej: Nie bój się, Maryjo, znalazłaś bowiem łaskę u Boga. Oto poczniesz i porodzisz Syna, któremu nadasz imię Jezus. Będzie On wielki i zostanie nazwany Synem Najwyższego, a Pan Bóg da Mu tron Jego praojca, Dawida. Będzie panował nad domem Jakuba na wieki, a Jego panowaniu nie będzie końca. Na to Maryja rzekła do anioła: Jakże się to stanie, skoro nie znam męża?. Anioł Jej odpowiedział: Duch Święty zstąpi na Ciebie i moc Najwyższego okryje Cię cieniem. Dlatego też Święte, które się narodzi, będzie nazwane Synem Bożym. A oto również krewna Twoja, Elżbieta, poczęła w swej starości syna i jest już w szóstym miesiącu ta, którą miano za niepłodną. Dla Boga bowiem nie ma nic niemożliwego. Na to rzekła Maryja: Oto ja służebnica Pańska, niech mi się stanie według słowa twego. (Łk 1,26-38a). 112 Św. Marek Ewangelista był Palestyńczykiem. Miał na drugie imię Jan (Dz 12,12; 13,5,13). Jest bardzo prawdopodobne, że matka św. Marka była właścicielką Wieczernika, gdzie Pan Jezus spożył z Apostołami ostatnią wieczerzę. Św. Marek był uczniem św. Piotra i św. Pawła. Możliwe, że chrzest przyjął z rąk św. Piotra, gdyż ten nazywa go synem (1P 5,13). Nie znamy daty śmierci św. Marka, choć prawdopodobnie poniósł śmierć męczeńską za cesarza Nerona (57-68) lub Trajana (98-117). Jest autorem Ewangelii, którą kierował przede wszystkim do Rzymian i Greków chrześcijan nawróconych z pogaństwa. Jest patronem: pisarzy, murarzy, koszykarzy, szklarzy. W. Zaleski, Święci na każdy dzień, Warszawa 2002, s Św. Mateusz to jeden z 12 Apostołów. Autor pierwszej Ewangelii. Patron poborców podatkowych i celników. Nie wiadomo, jakim rodzajem śmierci ukoronował apostołowanie. H. Fros, Wspomnienie świętych na każdy dzień roku. Martyrologium, Kraków 1992, s Św. Łukasz Ewangelista pochodził, wg. Euzebiusza z Cezarei, z Antiochii Syryjskiej. Był poganinem a nie Żydem. Nie należał do 72 uczniów Pana Jezusa ani nie był tym, który zetknął się ze Zmartwychwstałym na drodze do Emaus. Z zawodu był lekarzem. Teodor Lektor napisał, że był również malarzem, autorem obrazu Matki Bożej. Nie ma na to jednak żadnego potwierdzenia historycznego. Jest autorem Ewangelii i Dziejów 39

40 wymienionych, na bocznych ścianach prezbiterium widzimy jeszcze dwa obrazy: Pan Jezus wśród dzieci 116 wielkości 118. i Pan Jezus w świątyni 117, średniej Beczkowe sklepienie nawy głównej również pokrywają obrazy 3 duże, oraz koło każdego dużego kilka małych. Pierwszy duży przedstawia Ustanowienie Eucharystii 119. Obok na mniejszych: św. Piotr 120, Paweł 121, Augustyn 122 i Grzegorz 123. Na drugim dużym Apostolskich. Jest patronem lekarzy, plastyków i artystów. W. Zaleski, Święci na każdy dzień, dz. cyt., s Św. Jan Ewangelista był uczniem Jana Chrzciciela a potem Apostołem Jezusa Chrystusa. Był jednym z trzech wybranych uczniów Chrystusa, będąc wraz z Nim m.in. na Górze Tabor i w Ogrójcu. Był umiłowanym uczniem Jezusa spoczywającym na Jego piersi podczas Ostatniej Wieczerzy. Oprócz Ewangelii pozostawił po sobie trzy listy i Apokalipsę. W. Zaleski, Święci na każdy dzień, dz. cyt., s Przynosili Mu również dzieci, żeby ich dotknął; lecz uczniowie szorstko zabraniali im tego. A Jezus, widząc to, oburzył się i rzekł do nich: Pozwólcie dzieciom przychodzić do Mnie, nie przeszkadzajcie im; do takich bowiem należy królestwo Boże. Zaprawdę, powiadam wam: Kto nie przyjmie królestwa Bożego jak dziecko, ten nie wejdzie do niego. I biorąc je w objęcia, kładł na nie ręce i błogosławił je. (Mk 10,13-16). 117 Rodzice Jego chodzili co roku do Jeruzalem na Święto Paschy. Gdy miał lat dwanaście, udali się tam zwyczajem świątecznym. Kiedy wracali po skończonych uroczystościach, został młody Jezus w Jerozolimie, a tego nie zauważyli Jego Rodzice. Przypuszczając, że jest wśród pątników, uszli dzień drogi i szukali Go między krewnymi i znajomymi. Gdy Go nie znaleźli, wrócili do Jeruzalem, szukając Go. Dopiero po trzech dniach odnaleźli Go w świątyni, gdzie siedział między nauczycielami, przysłuchiwał się im i zadawał pytania. Wszyscy zaś, którzy Go słuchali, byli zdumieni bystrością Jego umysłu i odpowiedziami. Na ten widok zdziwili się bardzo, a Jego Matka rzekła do Niego: Synu, czemuś nam to uczynił? Oto ojciec Twój i ja z bólem serca szukaliśmy Ciebie. Lecz On im odpowiedział: Czeluście Mnie szukali? Czy nie wiedzieliście, że powinienem być w tym, co należy do mego Ojca? Oni jednak nie zrozumieli tego, co im powiedział. (Łk 2,41-50) 118 K. Plebanek, Stronie Śląskie, dz. cyt., s A gdy oni jedli, Jezus wziął chleb i odmówiwszy błogosławieństwo, połamał i dał uczniom, mówiąc: Bierzcie i jedzcie, to jest Ciało moje. Następnie wziął kielich i odmówiwszy dziękczynienie, dał im, mówiąc: Pijcie z niego wszyscy, bo to jest moja Krew Przymierza, która za wielu będzie wylana na odpuszczenie grzechów. (Mt 26,26-28) 120 Św. Piotr Apostoł, którego imię najczęściej spotykamy w hagiografii (91 świętych i 31 błogosławionych) pochodził z Betsaidy położonej nad Jeziorem Genezaret (Galilejskim). Był bratem św. Andrzeja Apostoła (J 1,40), który go przyprowadził do Jezusa. Pierwotne jego imię Szymon zostało zamienione przez Pana Jezusa przy pierwszym spotkaniu (J 1,42). Św. Piotr był żonatym rybakiem, posiadającym prawdopodobnie potomstwo (tradycja wczesnochrześcijańska wskazuje św. Petronelę jako jego córkę). Piotr wyróżniony przez Chrystusa (Mt 16,18-19) zaparł się jednak po trzykroć swego Mistrza, za co bardzo żałował (Mt 26,75). Chrystusa przebaczył mu i nadto przekazał prymat nad Jego Kościołem (J 21,1-19). Św. Piotr założył w Jerozolimie pierwszą gminę chrześcijańską, sprawując nad nią również władzę sądowniczą (Dz 5,1-11). Zaproponował Apostołom włączenie do grona Dwunastu nowego Apostoła w miejsce Judasza (św. Maciej). Zaproponował także wybór 7 diakonów do pomocy w rozdzielaniu jałmużny 40

41 dla ubogich Kościoła. Jako pierwszy przemówił w dzień Zesłania Ducha Świętego oraz na pierwszym soborze apostolskim. Po swoim cudownym wybawieniu od niechybnej śmierci przeniósł się do Antiochii (Gal 2,11), a następnie do Azji Małej (1P 1,1) i do Koryntu (1Kor 1,12; 3,22) aby w końcu na stałe osiąść w Rzymie. Tu poniósł śmierć męczeńską na krzyżu ok. 64 roku za panowania cesarza Nerona. Jego grób znajduje się dziś pod głównym ołtarzem Bazyliki św. Piotra w Rzymie. Kult św. Piotra istniał już w pierwszych wiekach chrześcijaństwa. W Polsce jest ponad 300 kościołów p.w. świętych Piotra i Pawła. Postać św. Piotra Apostoła, przedstawianego z kluczami, figuruje w herbach 9 miast polskich: m.in. Dusznik Zdroju i Poznania. W. Zaleski, Święci na każdy dzień, dz. cyt., s Św. Paweł Apostoł (8-67) wraz ze św. Piotrem ma w tym samym dniu doroczną uroczystość. Jednakże nie dlatego jakoby był zrównany z nim w prymacie ale, że obaj Apostołowie byli współzałożycielami gminy chrześcijańskiej w Rzymie; że obaj w tym mieście oddali swoje życie za wiarę; wreszcie, że Apostoł Narodów zajmuje wśród Apostołów wyjątkową pozycję. Tradycja zaś zauważa, że obaj w tym samym dniu (29 czerwca) ponieśli śmierć męczeńską. Św. Paweł pochodził z Tarsu (Dz 21,39; 22,3). Był obywatelem rzymskim, którego rodzina chlubiła się pochodzeniem z pokolenia Beniamina (Flp 3,5), z którego pochodził również pierwszy król Izraela. Dlatego właśnie otrzymał imię Saul (po polsku: Szaweł). Ukończył szkoły w Tarsie a później pogłębiał swą wiedzę skrypturystyczną i rabinistyczną w Jerozolimie (Dz 22,3). Zapewne nie znał Jezusa, ale wiele wiedział o jego wyznawcach, których serdecznie nienawidził. Uważał ich bowiem za odstępców od wiary mojżeszowej; za zdrajców swego narodu. Asystował przy kamienowaniu św. Szczepana, nie mogąc brać w nim bezpośredniego udziału ze względu na brak odpowiedniego wieku (30 lat) wymaganego do dokonywania tej egzekucji. Pilnował tylko szat oprawców i zachęcał ich do mordu (Dz 7,58.60). Gdy uzyskał od najwyższego kapłana listy polecające do gmin żydowskich, celem prześladowania chrześcijan, udał się do Damaszku. Pod bramami tego miasta ukazał mu się Chrystus, porażając niezwykłym światłem, powalając na ziemię i swoją łaską dokonując jego nawrócenia. Z największego wroga chrześcijaństwa stał się Szaweł jego najgorliwszym Apostołem. Przebywał 3 lata na pustkowiu. Wraz ze św. Barnabą udał się do rodzinnego Tarsu, gdzie głosił z sukcesem poganom Dobrą Nowinę, zwalniając ich od nakazów religii mojżeszowej. Na tym tle doszło do konfliktu. Dzięki interwencji św. Piotra na soborze w Jerozolimie rozwiązano spór zwalniając nawróconych z pogaństwa chrześcijan ze wspomnianych nakazów. Przemierzając kilkanaście tysięcy kilometrów dróg lądem i morzem zakładał wszędzie gminy chrześcijańskie. Poniósł śmierć męczeńską w roku 67, ścięty mieczem. W Polsce aż 146 miejscowości zapożyczyło sobie nazwę od jego imienia. W. Zaleski, Święci na każdy dzień, dz. cyt., s Św. Augustyn Aureliusz był biskupem Ippony i doktorem Kościoła zajmującym wyjątkowe miejsce w rozwoju myśli chrześcijańskiej. Urodzony 13 listopada 354 roku w Tagaście (ówczesna prowincja cesarstwa rzymskiego, zwana Numidią dziś w Algierii; stąd najprawdopodobniej, wbrew przedstawieniom ikonograficznym, był czarnoskóry) jako syn skromnego obywatela, Patrycjusza (który był katechumenem), oraz gorliwej chrześcijanki św. Moniki. Kształcił się w Tagaście, Madurze i Kartaginie. Związał się na 15 lat z nieznaną nam kobietą, która dała mu syna Adeodata. W zetknięciu z manichejczykami uległa ich wpływowi. Objął katedrę retoryki w Mediolanie. Pod wpływem kazań św. Ambrożego i lektury Pisma Świętego w 386 roku doznał duchowego wstrząsu i nawrócił się, przyjmując wkrótce, wraz ze swoim synem, chrzest. Zrezygnował z zajmowanego stanowiska. Przez Rzym i Ostię wrócił do Afryki. Sprzedał swój skromny majątek i założył klasztor w Tagaście, w którym przebywał do 391 roku. Tam został wyświęcony na kapłana przez biskupa Hippony. W roku 396 Augustyn został jego następcą. Oddawał się gorliwie kaznodziejstwu i prowadził dysputy z manichejczykami, donatystami i pelagianami. Św. Augustyn jest autorem wielu dzieł filozoficznych, teologicznych i egzegetycznych. Najbardziej znane to: O państwie Bożym 41

42 obrazie widzimy scenę Ukrzyżowania 124. Obok: św. Ludmiła 125, Wacław 126 (protoplasty Otokara II założyciela parafii), św. Klara 127 oraz Wyznania. Zmarł w Hipponie 28 sierpnia 430 roku. Księga imion, t. I, dz. cyt., kol Św. Grzegorz I Wielki, papież urodził się w Rzymie ok. 540 roku w rodzinie patrycjuszowskiej. Był prefektem miasta. Porzucił światową karierę i we własnym domu założył klasztor, w którym żył według reguły benedyktyńskiej. W swoich dobrach, na Sycylii, ufundował sześć klasztorów. Po zdobyciu wykształcenia teologicznego Pelagiusz II w roku 579 udzielił mu święceń diakonatu i wysłał jako swego nuncjusza do Konstantynopola. Po śmierci Pelagiusza II wybrano go jednomyślnie na papieża. Próbował się obronić przed tą godnością, ale daremni. Przynaglony, po próbie ucieczki, ostatecznie przyjął sakrę 3 września 590 roku. Wytrwale i mężnie sprawował rządy. Starał się podnieść znaczenie Kościoła i przeprowadzać jego reorganizację. Strzegł pilnie niezawisłości Kościoła od władzy świeckiej. Zmarł 12 marca 604 roku pozostawiając bogatą spuściznę literacką. Księga imion i świętych, t. II, oprac. H. Fros i F. Sowa, Kraków 1997, kol Zabrali zatem Jezusa. A On sam, dźwigając krzyż, wyszedł na miejsce zwane Miejscem Czaszki, które po hebrajsku nazywa się Golgota. Tam Go ukrzyżowano, a z Nim dwóch innych, z jednej i drugiej strony, pośrodku zaś Jezusa. Wypisał też Piłat tytuł winy i kazał go umieścić na krzyżu. A było napisane: Jezus Nazarejczyk, Król żydowski. Napis ten czytało wielu Żydów, ponieważ miejsce, gdzie ukrzyżowano Jezusa, było blisko miasta. A było napisane w języku hebrajskim, łacińskim i greckim. (J 19, 16b-20). 125 Św. Ludmiła została ochrzczona najprawdopodobniej przez św. Metodego. Poślubiła Borzywoja I, protoplastę Przemyślidów, i miała z nim dwóch synów, którzy zginęli młodo w walce z Madziarami. Wychowywała wnuka Wacława, patrona Czech. Gdy popadła w bliżej nieznany nam konflikt z synową, ta posłała siepaczy, którzy w 920 roku zadali jej śmierć przez uduszenie. Św. Wacław dokonał translacji jej szczątków i pochował je w Pradze. H. Fros, Wspomnienie świętych, dz. cyt., s Św. Wacław był synem księcia Czech, Bratysława I i Drahomiry lutyckiej. Po śmierci swego ojca był wychowywany przez swoją bakę św. Ludomiłę, która została zamordowana z inicjatywy Drahomiry wprowadzającej siłą pogaństwo (w będących już wówczas pod całkowitym wpływem obrządku rzymsko katolickiego Czechach) i niszczącej Kościół. Doprowadziło to do wojny z Niemcami. W obronie misjonarzy, znajdujących się w niebezpieczeństwie śmierci, ruszyli kolejno na Czechy Książe Bawarii, Arnulf w 922 roku a potem sam cesarz, Henryk I w roku 928. W skutek tej interwencji Drahomiry musiała oddać władzę synowi Wacławowi, który natychmiast zabrał się do odbudowy zniszczonych kościołów i uzupełniania szeregów duchowieństwa. Ikonografia przedstawia go czasem jak nocą nawiedza kaplicę zamkową, gdyż wyróżniał się wielką pobożnością. Miał uprawiać osobiście winną latorośl i pszenicę, by na ołtarz do katedry i swojej zamkowej kaplicy dostarczać koniecznego chleba i wina. Szczególną miłością darzył ubogich. Często przedstawiany jest również w ikonografii w otoczeniu aniołów lub anioła jako nawiązanie do legendy mówiącej o pojawieniu się szeregu aniołów przy św. Wacławie w czasie jednego ze starć zbrojnych. Od cesarza Henryka I otrzymał w darze relikwie św. Wita i św. Zygmunta. Książe wkrótce wystawił najpierw skromny kościół ku czci św. Wita, który został z czasem rozbudowany do najokazalszej świątyni Czech. Za namową Drahomiry brat św. Wacława, Bolesław I, zaprosił go do udziału w konsekracji świątyni ku czci świętych Kosmy i Damiana w Starym Bolesławcu. Zamordowany 28 września 929 roku Wacław, przez nasłanych siepaczy (najprawdopodobniej w samym kościele), został pochowany w kościele św. Wita w Pradze, zamienionym później na katedrę. Św. Wacław, męczennik, został głównym patronem Czech. Córką Bolesława I zwanego Okrutnym, który dokonał zabójstwa 42

43 i św. Milczący 128. Trzeci obraz dużych rozmiarów przedstawia Wniebowstąpienie 129, obok którego widnieją obrazy św. Barbary 130, Agnieszki 131, Antoniego 132, Franciszka 133, Elżbiety Turyńskiej 134 św. Wacława, była Dobrawa, żona księcia Mieszka I, która w znaczny sposób przyczyniła się do jego nawrócenia. W. Zaleski, Święci na każdy dzień, dz. cyt., s Św. Klara z Asyżu była założycielką zakonu Pań Ubogich, zwanych od jej imienia klaryskami. Wcześnie poślubiła ubóstwo, które głosił jej św. Franciszek z Asyżu. W 1212 roku przyjęła habit zakonny. Stopniowy wzrost duchowy wyniósł ją na wyżyny mistyki franciszkańskiej. Żarliwie żywiła nabożeństwo do Męki Pańskiej i Eucharystii. Kilkakrotnie zmuszona była bronić charakteru swego zakonu, zwłaszcza ubóstwa. Św. Franciszek przed śmiercią skierował do niej ostatnie posłanie. Zmarła w roku H. Fros, Wspomnienie świętych, dz. cyt., s Św. Milczący (jak nazywają go różne źródła opisujące wystrój kościoła) ubrany we franciszkański habit, trzymający kielich (symbol Eucharystii) i księgę (by może Ewangelii) oraz lewy palec wskazujący na ustach, najprawdopodobniej nawołuje w ten sposób do świętego milczenia (Silentium Sacrum) w świątyni Pana, szczególnie zaś podczas Eucharystii i proklamowania Słowa Bożego. Jedno źródło podaje natomiast jakoby był to św. Benedykt z Nursji (trzymana księga mogłaby być słynną Regułą napisaną przez tego świętego). Por. J. Pater, Dokumenty, dz. cyt., [b.s.]. Badania autora niniejszego opracowania pozwalają również przypuszczać, że ów Milczący święty przedstawia św. Benedykta z Benewentu urodzonego ok. 970 roku. Umieszczane na sklepieniu wizerunki świętych ułożone są chronologicznie. Żywot zaś św. Benedykta z Benewentu pokrywa się czasowo z żywotami św. Wacława i św. Lubomiły umieszczonymi w tej samej części sklepienia. Te trzy święte osoby łączy również miejsce spoczynku ich doczesnych szczątków Praga, która przez wiele stuleci pozostawała stolicą biskupią dla terenów całej Kłodczyzny. Księga imion, t. I, dz. cyt., kol Potem wyprowadził ich ku Betanii i podniósłszy ręce, błogosławił ich. A kiedy ich błogosławił, rozstał się z nimi i został uniesiony do nieba. Oni zaś oddali Mu pokłon ( ) (Łk 24, 50-52a). 130 Św. Barbara dziewica i męczennica należy do tych świętych, których akta zaginęły, ale żywa pamięć pozostała do dziś. Nie wiadomo dokładnie, kiedy i w jakich okolicznościach poniosła śmierć. Możliwe, że było to ok. 305 roku za czasów Maksymiana ( ), który prześladował chrześcijan. Znamy tylko legendę, według której św. Barbara, córka zamożnego człowieka, była piękną kobietą, o której względy wielu zabiegało. Ona odrzucała zalotników, gdyż potajemnie przyjęła chrzest i ślubowała dozgonną czystość. Przerażony ojciec, bojąc się utraty zajmowanego w mieście wysokiego urzędu, zamknął ją w wieży i głodził a następnie zawlókł przed sędziego i tam ją oskarżył. Sędzia skazał ją na śmierć a katem był jej ojciec. Ikonografia przedstawia św. Barbarę najczęściej w stroju królowej w koronie, podkreślając w ten sposób jej szlachetne pochodzenie. W ręku trzyma palmę męczeństwa i zwycięstwa lub kielich z Najświętszym Sakramentem. Jest czczona jako patronka dobrej śmierci. Przy niej lub obok niej widnieje wieża, w której była zamknięta przez ojca. Św. Barbara jest patronką górników, hutników, marynarzy, rybaków, żołnierzy, kamieniarzy, więźniów i wszystkich tych, którzy są najwięcej narażeni na śmierć nagłą. W Polsce wystawiono 105 kościołów ku jej czci. W. Zaleski, Święci na każdy dzień, dz. cyt., s Św. Agnieszka najprawdopodobniej poniosła śmierć męczeńską w bardzo młodym wieku (jej żywoty głoszą, że miała zaledwie 12 lat) przez ścięcie mieczem za panowania cesarza Dioklecjana. Było to ok. 305 roku w Rzymie. Artyści przedstawiają św. Agnieszkę z barankiem, gdyż jej łacińskie imię (Agnes) wywodzi się od łacińskiego słowa angus 43

44 baranek. Dlatego powstał zwyczaj, że przy klasztorze, który znajduje się przy bazylice św. Agnieszki w Rzymie, siostry pielęgnują baranki, które poświęca się w dzień św. Agnieszki (21 stycznia). Z ich wełny zakonnice wyrabiają paliusze, które papież wręcza świeżo mianowanym metropolitom Kościoła katolickiego. Tamże, s Św. Antoni Padewski urodził się w 1195 roku. Ochrzczony w Lizbonie imieniem Fernando uczęszczał później tutaj do szkoły katedralnej. Na dwa lata wstąpił do kanoników regularnych św. Augustyna, a potem do klasztoru Santa Cruz w Combrze, gdzie studiował m.in. Pismo Święte i pisma Ojców Kościoła. W 1220 roku przywdział habit i wstąpił do zakonu Braci Mniejszych, pchnięty bohaterstwem pierwszych męczenników franciszkańskich. Wtedy właśnie poprosił o zmianę imienia. Wkrótce zachorował zmożony klimatem Maroka, w którym przebywał. W drodze powrotnej jego okręt pchany przez burzę zacumował na Sycylii. Stamtąd pojechał na kapitułę generalną do Asyżu. Jakiś czas przebywał w pustelni dopóki nie dał się poznać jako wyjątkowy kaznodzieja. W latach głosił Słowo Boże i zwalczał błędnowierców w północnych Włoszech a potem w południowej Francji, by w 1227 powrócić znów do Italii. Był prowincjałem Romanii do roku 1230, kiedy to przybył do Padwy. Jako wspaniały kaznodzieja zjednywał sobie tysiące słuchaczy. Zwalczał usilnie lichwę, więzienie dłużników i wyzysk biednych. Zmarł po ciężkiej chorobie 13 czerwca 1231 roku. Niespełna rok później kanonizował go papież Grzegorz IX. Pozostawił po sobie niemały dorobek literacki. Był doskonałym znawcą Pisma Świętego i wytrawnym moralistą. Pius XII nadał mu tytuł Doktora Kościoła. Jest orędownikiem w poszukiwaniu zguby; patronem narzeczonych i małżeństw; jego wstawiennictwa szukano w rozwiązaniu problemu niepłodności. Popularne jest również dzieło zwane Chlebem św. Antoniego, które powstało w 1890 roku. Początkowo św. Antoni Padewski przedstawiany był z książką w ręku; w XIV wieku dodano mu ogień (symbol gorliwości); w XV stuleciu serce a potem lilię. Od wieku XVII jego atrybutem stało się Dzieciątko Jezus i z Nim najczęściej przedstawia się go po dzień dzisiejszy. Księga imion, t. I, dz. cyt., kol Św. Franciszek z Asyżu urodził się w tym mieście w 1181 lub 1182 roku w zamożnej rodzinie. Był wątłego zdrowia i dlatego matka ochrzciła go imieniem Jan Chrzciciel. Ojciec żartobliwie nazywał go Franciszkiem, czyli Francuzikiem, ze względu na sympatię, jaką chłopiec darzył kupców francuskich, z którymi ojciec załatwiał interesy. Początkowo Franciszek uczęszczał do szkoły parafialnej. Będąc młodzieńcem pomagał ojcu w kupiectwie. Dostał się na rok do niewoli w czasie wojny między Asyżem a Perugią. Tam nabawił się choroby. Po powrocie daje kontynuował pracę kupca. Pod wpływem widzenia postanowił ową pracę porzucić i zostać rycerzem. Kolejny jego sen zawrócił go z podjętej drogi. Zaczął coraz częściej zatapiać się w modlitwie i wieść życie ascetyczne. Usłyszawszy głos w kościele, zaczął naprawiać kościół. Wtedy jego ojciec urzędowo go wydziedziczył. Odtąd Franciszek wyłącznie Boga nazywał swoim Ojcem, chodząc po okolicy, naprawiając zniszczone kościoły, opiekując się chorymi i nawołując do pokuty i nawrócenia. Trwało to dwa lata. Dotknięty głęboko słowami Jezusa, które wypowiedział rozsyłając 12 Apostołów (Mt 10,5-16), zdjął swoje odzienie, nałożył na siebie zgrzebny habit, przepasał się sznurem, wziął kij do reki i nauczał ludzi. Wielu uważało go za dziwaka czy nawet człowieka, który postradał zmysły, inni zaś, za świętego. Zaczęli się garnąć do niego uczniowie. Nadał im nazwę Mężów Pokutników z Asyżu oraz Braci Mniejszych. Prowadzili oni życie ubogie, głosili Ewangelię, naśladując w ten sposób Chrystusa. W 1209 lub 1210 roku papież Innocenty III ustnie zatwierdził zgromadzenie, polecając nadto Franciszkowi przyjęcie święceń diakonatu. Jego towarzysze mogli nosić tonsurę, znak przynależności do stanu duchownego. Św. Franciszek już wkrótce założył II Zakon św. Franciszka, Pań Ubogich, zwanych popularnie klaryskami od imienia św. Klary. Św. Franciszek otrzymał stygmaty, czyli odbicie rana Pana Jezusa na swoim ciele na Górze Alwerni, ofiarowanej mu w 1213 roku. Jego dzieło rozprzestrzeniało się niemal lawinowo. Dwa lata później zwołał pierwszą kapitułę generalną, na której przedstawił braciom ułożoną przez siebie regułę. W tym samym roku, 44

45 i Jadwigi 135, patronki Śląska. Na chórze znajduje się obraz św. Cecylii 136 z dwoma aniołkami po bokach 137. Dwudziesto trzy głosowe organy zbudowano w 1905 roku 138. na zaproszenie papieża, św. Franciszek wziął udział w Soborze Powszechnym Laterańskim IV. Spotkał się tu ze św. Dominikiem, z którym potem łączyła go dozgonna przyjaźń. Podczas kolejnych kapituł rozsyłał braci kolejno do Tunisu, Syrii, Niemiec, Anglii i Francji. Sam udał się do Ziemi Świętej, z której powrócił na wieść o mającej się zebrać bez jego wiedzy kapitule, która planowała zmienić dotychczasową regułę zgromadzenia. Wtedy to zrzekł się przełożeństwa i udał się do Rzymu by uzyskać zatwierdzenie reguły, co dopełniło się w 1223 roku za papieża Honoriusza III. Św. Franciszek założył również III Zakon dla ludzi świeckich. Był również prekursorem bożonarodzeniowych żłóbków i jasełek. Na skutek stygmatów był niezmiernie osłabiony, a stały niemalże płacz przyczynił się do prawie zupełnej ślepoty. 4 października 1226 roku oddał ducha Bogu ze słowami Psalmu 141 na ustach. Oprócz kilku pism, które po sobie zostawił, ten szczególny święty pozostawił po sobie dzieło: ponad 38 tysięcy zakonników, ponad 18 tysięcy sióstr klauzurowych, 177 tysięcy członków III zakony i ponad 2 miliony tercjarzy świeckich III Zakonu św. Franciszka. Zakony te dały Kościołowi: 4 papieży, ok. 100 kardynałów i 3000 biskupów a Martyrologium Rzymskie na pierwszym miejscu umieszcza świętych i błogosławionych członków zakonów św. Franciszka w liczbie 287. Jan Paweł II w 1980 roku ogłosił św. Franciszka patronem ekologii. W. Zaleski, Święci na każdy dzień, dz. cyt., s Św. Elżbieta Turyńska przyszła na świat w 1207 roku w Bratysławie (Węgry) jako trzecie dziecko króla Andrzeja II. Jej matką była Gertruda, siostra św. Jadwigi Śląskiej. Miała zaledwie 4 lata, kiedy zgodnie z panującym zwyczajem została zaręczona z Ludwikiem IV, synem Hermana, hrabiego-palatyna saskiego, landgrafa Turyngii. Zamieszkała na zamku w Wartburgu. Ślub odbył się 10 lat później, gdy miała zaledwie 14 lat. Swojemu mężowi dała trójkę dzieci. Została wdową, gdy miała zaledwie 20 lat. Opuściła dwór i razem z dziećmi osiedliła się najpierw w Eisenach a potem w Marburgu. Oddała się wychowaniu dzieci, modlitwie, uczynkom pokutnym i miłosierdziu. W 1228 roku złożyła śluby jako jedna z najpierwszych tercjarek franciszkańskich. W Marburgu ufundowała szpital-przytułek, gdzie codziennie posługiwała ubogim. Surowo prowadzone życie przyczyniło się do jej rychłej śmierci, która miała miejsce w nocy z 16 na 17 listopada 1231 roku, kiedy miała zaledwie 24 lata. Wkrótce jej sława ściągała pielgrzymki do jej grobu. Ikonografia przedstawia św. Elżbietę Turyńską najczęściej z naręczem róż i w fartuchu. Legenda głosi, iż jej mąż nie pozwalał jej na rozdawanie ubogim chleba i pieniędzy. Gdy przyłapał ją pewnego dnia jak wynosiła bułki w fartuchu kazał jej pokazać, co niesie. Ku swemu zdziwieniu zobaczył róże, choć była to zima. W. Zaleski, Święci na każdy dzień, dz. cyt., s Św. Jadwiga Śląska była córką bawarskiego hrabiego starannie wykształconą u benedyktynek w Kitzingen. Około 1190 roku przybyła do Wrocławia i poślubiła księcia Henryka Brodatego. Odznaczała się głęboką wiarą i pobożnością. Założyła wraz z mężem klasztor w Trzebnicy w 1202 roku dla cystersek. Straciła czworo niepełnoletnich dzieci i dwoje innych. Z bólem przezywała także niepowodzenia męża w jego działalności politycznej, najazd tatarski i śmierć Henryka Pobożnego. Zmarła w 1243 roku. H. Fros, Wspomnienie świętych, dz. cyt., s Św. Cecylia jest bardzo popularną i czczoną świętą, choć posiadamy o niej bardzo mało informacji historycznych. Jedynym dokumentem, pochodzącym z V wieku, jest opis jej męczeńskiej śmierci. Św. Cecylia pochodziła ze znakomitej rodziny rzymskiej Cecyliuszów. Urodziła się na początku III wieku. Jako chrześcijanka złożyła ślub dozgonnej czystości. Zmuszona była jednak poślubić nie mniej znakomitego Waleriana. 45

46 W nawie głównej, długiej na ok. 38 m i 15 m szerokiej 139, na emporach umieszczono 4 figury naturalnej wielkości 140, której autorem jest lądecki rzeźbiarz Franz Thamm 141 : po prawej Anioła Stróża 142 z dzieckiem oraz św. Leonarda 143 z głową krowy i łańcuchem w ręce; po lewej stronie figury św. Alojzego 144 i św. Józefa 145. W noc poślubną zwierzyła się swemu małżonkowi ze swojego przyrzeczenia złożonego jedynemu oblubieńcowi, Jezusowi Chrystusowi. Zaprowadziła go potem potajemnie do papieża św. Urbana I. Wtedy to Walerian miał widzenie i następnie przyjął z rąk wspomnianego papieża chrzest. Powróciwszy do domu ujrzał św. Cecylię zatopioną w modlitwie, obok której stał anioł. Gdy wybuchło prześladowanie skazano na śmierć Waleriana wraz z jego bratem Tuburycym. Również Cecylia poddawana mękom została oddana w ręce kata, który trzykrotnie próbował ją ściąć ale nie udało mu się jej zabić. Chrześcijanie ze czcią zbierali jej krew spływającą z jej szyi i przechowywali jako relikwię. Oddała Bogu ducha po trzech dniach. Św. Cecylia została patronką chórów i zespołów wokalno-muzycznych. Legenda głosi, że grała na organach. Choć istniały wówczas w Rzymie organy wodne, to były one rzadkością. Chociaż jej grę na organach można uznać za legendę to prawie pewne jest, że grała na innym instrumencie, bowiem panie rzymskie kształciły się m.in. w grze na harfie. W. Zaleski, Święci na każdy dzień, dz. cyt., s K. Plebanek, Stronie Śląskie, dz. cyt., s Archiwum parafialne w Stroniu Śl. Kronika Parafialna , [b.s.]. 139 Cały kościół ma ok. 21 m szerokości. Słownik Geografii Masyw Śnieżnika, dz. cyt., s Wszystkie pochodzą z trzeciej ćwierci XIX wieku. J. Pater, Dokumenty, dz. cyt., [b.s.]. 141 Archiwum parafialne w Stroniu Śl. Kronika Parafialna , [b.s.]. 142 Ludzkie życie już od dzieciństwa aż do zgonu otaczane jest opieką i wstawiennictwem aniołów, zaś każdy wierny posiada swojego opiekuna i stróża u swojego boku, który prowadzi go do życia. KKK, nr Święty Leonard z Limoges był najbardziej znanym, spośród 6 świętych i 2 błogosławionych i tym imieniu, wśród ludu. Urodził się w Galii za panowania cesarza Anastazego ( ). Pochodził z frankońskiej rodziny zaprzyjaźnionej Klodwikiem, królem Franków, który był ojcem chrzestnym św. Leonarda. Wychowany przez biskupa Reims, św. Remigiusza, podjął życie pustelnicze. Nie przyjął ofiarowanej przez Klodwika godności biskupiej. Król odwiedził go, prosząc o modlitwę w inwencji swojej żony, która w bólach oczekiwała na ciężki i niebezpieczny dla jej życia poród. Gdy królowa szczęśliwie urodziła dziecię, król w podzięce ofiarował św. Leonardowi cały las, w którym ów święty zamieszkiwał. Św. Leonard wybudował tu kościółek p.w. Najświętszej Maryi Panny, a w nim umieścił ołtarz ku czci św. Remigiusza. Gdy odczuwał dotkliwy brak wody, wytrysnęła ona w cudowny sposób w postaci źródła, z którego już wkrótce chętnie korzystali pątnicy. Już za życia sława św. Leonarda rozszerzała się coraz bardziej, czego dowodem byli napływający pątnicy także z Anglii i Niemiec. Św. Leonard był orędownikiem uwięzionych, wstawiając się za nimi przed królem i możnymi. Dlatego przedstawiany jest z łańcuchem, kajdanami. Według średniowiecznych żywotów uzdrowił on wielu chorych. Założył też klasztor, gdyż wielu poddawało się jego kierownictwu duchowemu. Św. Leonard zmarł prawdopodobnie 6 listopada (w tym dniu obchodzimy jego wspomnienie) ok. 550 roku. Jego grób był miejscem pielgrzymek. Był patronem jeńców wojennych w czasie wypraw krzyżowych. Z czasem stał się również patronem hodowców bydła i różnych rzemiosł. Był czczony we Francji, Anglii, Niemczech, Austrii, Bawarii, Szwecji, we Włoszech i w Polsce. W Polsce najbardziej znana jest krypta św. 46

47 Na uwagę zasługuje Pieta, jedyna taka na Ziemi Kłodzkiej, dzieło Fraza Thamma 146 wykonane, jak głosi napis z boku 147, w 1876 roku. Na chórze pod organami znajdują się figury św. Jana Nepomucena z początku XIX wieku oraz św. Piotra z trzeciej ćwierci XVIII wieku 148. Obie jednak pochodzą z innego kościoła 149. Między nimi wisiał do roku 1988 obraz autorstwa M. Paula Deschirana: Objawienie się Serca Pana Leonarda z X wieku znajdująca się w katedrze wawelskiej. W. Zaleski, Święci na każdy dzień, dz. cyt., s Św. Alojzy Gonzaga ( ) urodzony w Castiglione delle Stiviere w tym samym roku, w którym św. Stanisław Kostka, opuszczał ziemię, pochodził z rodów książęcych. Miał 7 braci. Urodził się wątły a matce groziła śmierć przy porodzie. Jego ojciec marzył o laurach rycerskich dla syna, biorąc samemu udział m.in. w zwycięskiej wyprawie przeciwko Turkom. Św. Alojzy, jak sam twierdził, przeżył swoje nawrócenie, gdy miał zaledwie 7 lat. Poczuł tęsknotę za Panem Bogiem i odtąd wzrósł w nim jeszcze silniej duch modlitwy otrzymany od matki. Ku niezadowoleniu swego ojca codziennie pobożnie odmawiał pacierze poranne, wieczorne, siedem psalmów pokutnych i oficjum do Matki Bożej. Próbował bezskutecznie go uzdrowić. Wkrótce złożył ślub dozgonnej czystości przed ołtarzem Matki Bożej w jednym z Florenckich sanktuariów. W nagrodę miał otrzymać przywilej nie odczuwania pokus przeciw cnocie czystości. W 1580 roku św. Karol Boromeusz udzielił św. Alojzemu pierwszej Komunii świętej. Już wówczas rozczytywał się w dziełach św. Piotra Kanziniego i w Ćwiczeniach duchowych św. Ignacego Loyoli. Modlił się pięć godzin dziennie. Równocześnie kontynuował swoje studia. 25 listopada 1585 roku wstąpił do nowicjatu jezuitów w Rzymie. Jak sam wyznał, praktyki pokutne, które zastał w zakonie, były znacznie lżejsze od tych, jakie sam sobie nakładał. Już wówczas uczestniczył w publicznej dyspucie filozoficznej w słynnym Kolegium Rzymskim, olśniewając wszystkich subtelnością i siłą argumentacji. Zaraz potem, otrzymawszy święcenia niższe, został skierowany przez przełożonych na studia teologiczne. Miał przyjąć święcenia kapłańskie w 1590 roku, lecz szalejąca w Rzymie epidemia złamała tego świętego kleryka, który dobrowolnie zgłosił się do posługiwania chorym. Zmarł w oktawie Bożego Ciała dnia 21 czerwca 1591 roku. Tamże, s Święty Józef, oblubieniec Najświętszej Maryi Panny, Matki Jezusa pochodził z rodu króla Dawida (Mt 1,1-17). Jego hebrajskie imię oznacza tyle co: Bóg przydał. Był opiekunem Jezusa, o którym niewiele mówi Pismo Święte. Wiele możemy się dowiedzieć jednak z apokryfów. Mieszkał zapewne w Nazarecie. Według niektórych źródeł wraz z Maryją złożył ślub dozgonnej czystości. Zawód św. Józefa w języku hebrajskim jest określany jako charasz, oznaczający rzemieślnika, wykonującego rozmaite prace w drewnie, w metali i w kamieniu. Mógł być również cieślą. Jest uważany za patrona dobrej śmierci, gdyż prawdopodobnie umarł na rękach Jezusa i Maryi. W ikonografii św. Józef przedstawiany jest jako starzec, by w ten sposób podkreślić dogmatyczną prawdę o dziewiczym poczęciu Pana Jezusa i o dziewiczym pożyciu Maryi z Józefem. W rzeczywistości jednak był młodzieńcem w pełni urody i sił. W. Zaleski, Święci na każdy dzień, dz. cyt., s Franz Thamm ( ) był utalentowanym szewcem, wykształconym w dziedzinie rzeźbiarstwa przy poparciu biskupa wrocławskiego. Wykonywał rzeźby sakralne także do wrocławskich świątyni. Kronika Parafialna , [b.s.]. 147 Franz Thamm fecit 1876, Landeck. 148 J. Pater, Dokumenty, dz. cyt., [b.s.]. 149 K. Plebanek, Stronie Śląskie, dz. cyt., s

48 Jezusa św. Małgorzacie Alacoque 150 z 1876 roku, który wówczas przekazano do konserwacji a następnie do Muzeum Archidiecezjalnego we Wrocławiu 151. Pod emporami, wkoło świątyni widnieje drewniana Droga Krzyżowa (o wymiarach 195 x 142 x 32 cm) wykonana przez Franza, Paula i Adolfa Thamm, którzy pracowali nad nią przez 3 lata do 1889 roku 152. W tylnej części kościoła znajduje się obraz św. Maternusa z 1724 roku, którego autorem jest L. Bittner. Restaurowany był w roku Blisko prezbiterium znajduje się również obraz Miłosiernego Jezusa, którego autorem jest Ludwik Drapała. Obraz ów został namalowany w roku 1988 a prostokątne ramy do niego wykonał Krzywonos 154. IV. Inne dzieła sztuki sakralnej. Po prawej stronie prezbiterium umieszczona jest barokowa ambona o podwieszonym koszu. Pochodzi z tego okresu, co boczne ołtarze. Ambona posiada ganek z pełną balustradą. Kosz ambony o rzucie zbliżonym do koła i gruszkowatym kształcie ozdobiony jest trzema płycinami o wstęgowych ramach, gdzie umieszczono płaskorzeźbiony obraz ewangelicznego siewcy, symbolizującego zasiew Słowa Bożego 155 oraz płaskorzeźbione bukiety. Pod cokołem kosza 150 Jedno ze źródeł błędnie podaje imię tej świętej: Maria Magdalena. Por. J. Pater, Dokumenty, dz. cyt., [b.s.]. 151 Kronika Parafialna , [b.s.]. 152 K. Plebanek, Stronie Śląskie, dz. cyt., s Jedno ze źródeł błędnie podaje jakoby był to obraz św. Stanisława biskupa. Por. J. Pater, Dokumenty, dz. cyt., [b.s.]. 154 Archiwum parafialne w Stroniu Śl. Kronika Parafialna , [b.s.]. 155 Słuchajcie: Oto siewca wyszedł siać. A gdy siał, jedno [ziarno] padło na drogę; i przyleciały ptaki, i wydziobały je. Inne padło na grunt skalisty, gdzie nie miało wiele ziemi, i wnet wzeszło, bo nie było głęboko w glebie. Lecz po wschodzie słońca przypaliło się i uschło, bo nie miało korzenia. Inne padło między ciernie, a ciernie wybujały i zagłuszyły je, tak że nie wydało owocu. Inne wreszcie padły na ziemię żyzną i wydawały plon, wschodząc i rosnąc; a przynosiły [plon] trzydziestokrotny, sześćdziesięciokrotny i stokrotny. ( ) Siewca sieje słowo. A oto są ci, [którzy są] na drodze: u nich sieje się słowo, a skoro je usłyszą, zaraz przychodzi szatan i porywa słowo w nich zasiane. 48

49 i balustrady podwieszone są cztery uskrzydlone główki anielskie. Na kierowanym gzymsie umieszczone są aniołki i słowa Fides, Spes, Caritas 156. W środku symbole tych trzech cnót: krzyż, serce i kotwica. Na daszku Bóg Ojciec, unoszący się na obłokach, podtrzymywanych przez dwa aniołki. W zapleczu ambony umieszczona jest płycina z płaskorzeźbionym monogramem IHS wśród nici akantowej. Tuż przy prezbiterium znajduje się chrzcielnica z drewnianą nastawą. Posiada ona ośmioboczną schodkową stopę oraz ośmioboczny trzon i misę. Misa zwieńczona jest wargą o przekroju półwałka. Stopa, trzon i misa odkute są z białego żyłkowanego marmuru. Drewniana pokrywa posiada kształt zbliżony do stożka zwieńczony grupą rzeźbiarską przedstawiającą Chrzest Chrystusa 157. Boki pokrywy ozdobione są czterema wolutowymi nakładkami ozdobionymi płaskorzeźbionymi liśćmi akantu i kampanulą. Pozostałe cztery boki pokrywy zdobią płaskorzeźbione kwiaty umieszczone centralnie. W kruchcie znajduje się druga chrzcielnica, odkuta z piaskowca. Posiada ona kwadratowy w przekroju cokół. Stopa czworograniasta o wklęsłych bokach zdobiona jest płycinami z płaskorzeźbionymi kwiatami. Boki kielichowej misy ozdabiają romboidalne płyciny z płaskorzeźbioną kampanulą. Na kamieniu widoczne są resztki polichromii z ok. połowy XIII wieku 158. Podobnie zasiewem na gruncie skalistym są ci, którzy gdy usłyszą słowo, natychmiast przyjmują je z radością, lecz nie mają w sobie korzenia i są niestali. Potem gdy nastanie ucisk lub prześladowanie z powodu słowa, zaraz się załamują. Są inni, którzy są zasiani między ciernie: to ci, którzy wprawdzie słuchają słowa, lecz troski tego świata, ułuda bogactwa i inne żądze wciskają się i zagłuszają słowo, tak, że pozostaje bezowocne. Wreszcie zasiani na ziemię żyzną są ci, którzy słuchają słowa, przyjmują je i wydają owoc: trzydziestokrotny, sześćdziesięciokrotny i stokrotny. (Mk 4, 3-8; 14-20). 156 Te łacińskie słowa oznaczają kolejno: Wiarę, Nadzieję i Miłość. J. Sondel, Elektroniczny Słownik Łacińsko-Polski dla prawników i historyków, Kraków 2003, zbiory własne. 157 W owym czasie przyszedł Jezus z Nazaretu w Galilei i przyjął od Jana chrzest w Jordanie. W chwili gdy wychodził z wody, ujrzał rozwierające się niebo i Ducha jak gołębicę zstępującego na Niego. A z nieba odezwał się głos: Tyś jest mój Syn umiłowany, w Tobie mam upodobanie. (Mk 1, 9-11) 158 J. Pater, Dokumenty, dz. cyt., [b.s.]. 49

50 W latach wykonano nowe witraże w prezbiterium z przedstawieniami Narodzin 159 i Zmartwychwstania Chrystusa (w oknach) oraz z wyobrażeniem symboli czterech ewangelistów (w tondzie). Odnowiono też polichromię sklepienia. Dzwony odlewano dwukrotnie, w latach i w 1924 roku. Zabrano je jednak na cele wojenne w roku Współcześnie kościół był remontowany w latach 1970 i 1978, 1984 i W 1984 roku przeprowadzono remont bieżący, a w 1987 był on bardziej gruntowny. Kolejne remonty prowadzone były w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Również w pierwszych latach XXI stulecia miały one miejsce. Odrestaurowano także organy, dwa witraże, Pietę, drewnianą nastawę chrzcielnicy, figurę Serca Pana Jezusa, konfesjonały, zabytkowy fotel, krzesła i klęcznik 160. W nawach bocznych są dwa konfesjonały z końca XIX wieku, a w prezbiterium znajduje się fotel tapicerowany z trzeciej ćwierci XIX wieku, dwa krzesła z przełomu XVIII i XIX wieku, krzyż procesyjny z końca XIX stulecia 161 oraz drewniany klęcznik Biedermajera z pierwszej połowy XIX wieku 162. Istniały w kościele także kryształowe żyrandole ofiarowane przez szklarzy i szlifierzy Huty Szkła Orańska w roku 1880, które jednak dzisiaj nie istnieją 163. Istniał również w kościele obraz św. Teresy datowany na rok 1876, którego autorem był P. Peschwanden 164. Niestety jego los nie jest znany autorowi niniejszego opracowania. Warto dodać, że 23 stycznia 1989 roku wybuchł pożar we wnętrzu kościoła spowodowany samoczynnym zapłonem instalacji elektrycznej. 159 Jedno ze źródeł podaje, iż witraż przedstawiający Narodzenie Pańskie, zgodnie z napisem umieszczonym w dolnym rogu, autorstwa B. Schneidera namalowany został w Regensburgu w trzeciej ćwierci XIX wieku. Por. J. Pater, Dokumenty, dz. cyt., [b.s.]. 160 Archiwum parafialne w Stroniu Śl. Kronika Parafialna , [b.s.]; Kronika Parafialna , [b.s.]. 161 J. Pater, Dokumenty, dz. cyt., [b.s.]. 162 Tenże, Katalog ruchomych zabytków sztuki sakralnej w archidiecezji wrocławskiej, t. II, Wrocław 1982, s P. Güttler, Das Glatzer, dz. cyt., s J. Pater, Dokumenty, dz. cyt., [b.s.]. 50

51 Spłonął wówczas całkowicie drewniany ołtarz posoborowy i częściowo nieistniejąca dziś drewniana ambona. Jak wspomina ówczesny proboszcz, Ksiądz Antoni Kopacz, ręka Boża sprawiła że nie zapaliły się chodniki w prezbiterium od których mógł zająć się ołtarz główny. Gdyby zaś spłonął ten, sięgający sklepienia, ołtarz ogień z pewnością dostałby się na strych do więźby dachowej i kościół by spłonął a sklepienie by się zawaliło zupełnie. Wierni ze łzami w oczach usuwali zgliszcza. Wśród zniszczonych dywanów, chodników, 11 krzeseł, mszału, mikrofonów i drewnianego podestu całkowitemu zniszczeniu uległa zabytkowa drewniana szopka z przełomu XVI i XVII wieku 165 w skład której wchodziło około 30 figur. Spośród nich ocalały tylko dwie, lekko nadpalone. Nadpalone były również malowidła na sklepieniu a cały kościół był mocno okopcony. Wkrótce potem ruszyła renowacja całego wnętrza kościoła Jedno ze źródeł datuje spaloną szopkę na przełom XVIII i XIX wieku. Tamże. 166 Archiwum parafialne w Stroniu Śl. Kronika Parafialna , [b.s.]. 51

52 ZAKOŃCZENIE Zmiany granic parafii i przekształcenia urbanistyczne miejscowości podyktowane zróżnicowaniem jej poszczególnych elementów gospodarczotwórczych oraz wielonarodowościowe tradycje etniczne miały przemożny wpływ na dzisiejszy obraz parafii pod wezwaniem Matki Bożej Królowej Polski i świętego Maternusa w Stroniu Śląskim. Opisywana świątynia nie zmieniając swego miejsca położenia w ciągu niespełna pięciu lat pomiędzy 1944 a 1949 rokiem zmieniała swą administracyjną przynależność. Do 1944 roku należała do dzisiejszego Strachocina (ówczesny Schreckendorf) roku znalazła się w Seitenbergu (dzisiejsze Stronie). Jego wcześniejsze granice biegły od Starej Morawy (Alt Mohrau) do dóbr dworskich z kaplicą (obecnie Urząd Miasta i Gminy i kościół pomocniczy p.w. Zmartwychwstania Pańskiego w Stroniu Śląskim). Powojenne zmiany nowych włodarzy ziem strońskich doprowadziły do zmiany nazewnictwa miejscowości (pewne wspólne części Stronia i Strachocina nazywano Uboczem, a Goszów nosił nazwę Brzeziny). W końcu połączono wsie Stronie, Strachocin i Goszów, które istniały krótko pod szyldem Żybocin a potem zostały przemianowane na Stronie Śląskie. To tłumaczy brak jakichkolwiek ksiąg z Seitenbergu w parafialnym archiwum sprzed 1945 roku, na którego terenie de facto istniała tylko kaplica św. Onufrego i kościół protestancki. Pozostałością (dość uciążliwą szczególnie dla ministrantów w czasie poszukiwań odpowiednich numerów podczas wizyt kolędowych) tych zmian są istniejące do dziś budynki numerowane jako Strachocin położone przy ulicy kościelnej w niemal bezpośredniej styczności z kościołem parafialnym. 52

53 Te zawirowania miały swoje odbicie także w przestrzennym przemieszczaniu się granic parafii. Dziś w jej ramach są takie miejscowości jak Goszów, Młynowiec, Sienna i Janowa Góra. Pamiętać jednak należy, że po roku 1945 również Stary i Nowy Gierałtów z filią w Bielicach, Bolesławów, Stara i Nowa Morawa, Kamienica, Kletno i Rogóżka wchodziły w jej strukturę. Niniejsza praca miała na celu wyjaśnienie niektórych zawiłości, sprzecznych informacji oraz wyprostowanie błędnych zapisów pojawiających się tu i ówdzie. Nade wszystko miała za zadanie zebrać w całość ciekawą historię kościoła pod wezwaniem Matki Bożej Królowej Polski i świętego Maternusa w Stroniu Śląskim usytuowaną na tle dziejów miejscowości, w której się znajduje. Przedstawia ona także spuściznę architektoniczno - artystyczną samego kościoła; badania nad jego patrocinium otwierają nowe perspektywy badawcze w dziedzinie kultu św. Maternusa i patronów parafii w Stroniu Śląskim. Całość przypieczętowana jest dość bogatym aneksem. Autor świadom jest wielu niedoskonałości niniejszego opracowania. Jak powiedział kiedyś Norman Davies: niejeden uczony wie więcej niż ja, ale wkładem historyka w historię nie jest jednak wyłącznie wiedza o przedmiocie. Perspektywa, proporcje, zaangażowanie emocjonalne jednym słowem to, co artyści nazywają tonacją wszystko to odgrywa swoją rolę (N. Davies, Boże Igrzysko. Historia Polski, Kraków 2006, s. 8). Dlatego autor pracy dostrzegając owe niedociągnięcia jest jednocześnie przekonany, że cały wkład pracy jego umysłu, wytrwałej woli i gorącego zaangażowania ducha dał przedstawiony obraz w dość ciekawych barwach. Owszem, różne są gusta, ale o nich podobno się nie dyskutuje. Niniejsza praca może mieć zastosowanie w wymiarze naukowym oraz pastoralnym. Może być ona przydatna zarówno do opracowania monografii dekanatu lądeckiego, do którego parafia w Stroniu Śląskim należy jak i w kolejnej, szerszej monografii gminy Stronie Śląskie, która mogłaby zaistnieć choćby z okazji zbliżającej się 40-tej rocznicy nadania praw miejskich miejscowości Stronie Śląskie. Pomocna może być także 53

54 w analitycznych opracowaniach aspektów duszpasterskich i wspólnotowego wymiaru historii tego lokalnego Kościoła. W wymiarze praktycznym niniejsze opracowanie może służyć duszpasterzom i katechetom. Uczniowie bowiem, zgodnie z założeniami reformy oświaty w Polsce, winni poznawać historię swych parafii, tradycję lokalną i przez nią integrować się z własnym środowiskiem. Praca niniejsza otwiera nowe możliwości badawcze w zakresie roli świętych patronów świątyni w Stroniu Śląskim na przestrzeni dziejów. Blisko czterdziestu świętych Pańskich uwiecznionych jest na obrazach, figurach czy w patrocinium obiektów sakralnych na terenie parafii. Dość dokładne opisy żywotów tychże świętych zamieszone w niniejszym opracowaniu mają za cel pogłębienie ich kultu. Chodzi piszącemu te słowa o połębienie czci świętego Maternusa i Najświętszej Maryi Panny, Królowej Polski głównych patronów parafii w Stroniu Śląskim. 54

55 BIBLIOGRAFIA I ŹRÓDŁA ARCHIWALNE Archiwum parafii Matki Bożej Królowej Polski i św. Maternusa w Stroniu Śl. 1. Decyzja w sprawie wpisania zabytku do rejestru zabytków z dnia r. 2. Dekret Kardynała Stefana Wyszyńskiego Prymasa Polski z dnia roku numer: 910/69/P. 3. Dokumenty Państwowej Służby Ochrony Zabytków. Oddział Wojewódzki w Wałbrzychu, oprac. Pater J., [b.s.]. 4. Kronika parafialna Kronika parafialna Kronika parafialna Księga chrztów Bolesławów Księga chrztów Bolesławów Księga chrztów Nowy Gierałtów Księga chrztów Nowy Gierałtów Księga chrztów Nowy Gierałtów Księga chrztów Strachocin Księga chrztów Strachocin Księga chrztów Strachocin Księga chrztów Strachocin Księga chrztów Strachocin Księga chrztów Strachocin Księga chrztów Strachocin Księga chrztów Strachocin Księga chrztów Strachocin Księga chrztów Strachocin Księga chrztów Strachocin (Ubocze, Żybocin, Stronie Śl.) Księga przychodów Strachocin

56 24. Księga ślubów Strachocin Księga ślubów Strachocin Księga ślubów Strachocin Księga ślubów Strachocin (Ubocze, Żybocin, Stronie Śl.) Księga zmarłych Bolesławów Księga zmarłych Strachocin Księga zmarłych Strachocin Księga zmarłych Strachocin II ŹRÓDŁA DRUKOWANE 1. Breviarium Fidei, Poznań Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań Konstytucja o Liturgii Świętej Sacrosanctum Concilium. 4. Lekcjonarz Mszalny, t. VI, Poznań-Warszawa Maternus, w: Słownik Łacińsko Polski, red. Plezia M., t. III, Warszawa 1998, s Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego, Poznań Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Poznań III OPRACOWANIA 1. Banaszak M., Historia Kościoła Katolickiego, t. I, Warszawa Bibliotheca sanctorum, Roma Czas ocalony. Wspomnienia mieszkańców Lądka Zdroju i Stronia Śląskiego, red. Piotrowicz Z., Lądek Zdrój Czechowicz B., Klarowie i ich dzieła, w: Śląskie zeszyty krajoznawcze, 67(1992), PTTK Wrocław, s Dec I., Siejba Słowa, t. VI, Wrocław Dictionnaire de spiritualité. Ascétique et mysique doctrine et et histoire, red. Viller M., Cavallera F., de Guibert J., t. V, Paris Die älteren Personenstandsreigister Schlesiens, red. Eberlein H., Engelbert K., Fitz R., Görlitz

57 8. Fros H., Wspomnienie świętych na każdy dzień roku. Martyrologium, Kraków Gminy Masywu Śnieżnika na dawnej pocztówce, red. Szybkowski B., Opole Güttler P., Das Glatzer Land, 2001, Mps KZW. 11. Heilige und Selige der Römisch-Katholischen Kirche, red. F. von Sales Doyé, Leipzig Kościoły i kaplice archidiecezji wrocławskiej, Wyd. Wrocławska Kuria Metropolitalna, Wrocław Księga imion i świętych, t. I, oprac. H. Fros i F. Sowa, Kraków Księga imion i świętych, t. II, oprac. H. Fros i F. Sowa, Kraków Księga imion i świętych, t. IV, oprac. H. Fros i F. Sowa, Kraków Kwiatek J. i Lijewski T., Polska. Podręczny leksykon geograficzny, Toruń- Warszawa Lexikon fürtheologie und Kirche, t. VII., Freiburg Majewscy R. i L., Legendy i opowieści Ziemi Kłodzkiej, Kłodzko Marcinek K. i Prorok W., Ziemia Kłodzka. Informator turystyczny, Wyd. Fundacja Rozwoju Miasta Kłodzka i Ziemi Kłodzkiej ACTUS, Kłodzko [b.r.]. 20. Maternus, w: Encyklopedia Katolicka, red. Łukaszyk R., Bieńkowski L., Gryglewicz F., t. IV, Lublin Michał Klahr Starszy i jego Teatrum Sacrum. Katalog wystawy, red. R. Nowak, Kłodzko Moderatorzy WSD, w: Nasze Seminarium. Pismo alumnów Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Świdnickiej, Nr 1 (marzec 2006), s Műller J., Słownik minimum czesko-polski i polsko-czeski, Warszawa Pater J., Katalog ruchomych zabytków sztuki sakralnej w archidiecezji wrocławskiej, t. II, Wrocław Perzyński M., Relikt kaplicy, w: Spotkania z zabytkami, 3(1999), s Plebanek K., Stronie Śląskie, w: Informator krajoznawczy, 13(1973), PTTK Wrocław, s

58 27. Poczdamska konferencja, w: Sienkiewicz W., Mały słownik historii Polski, Warszawa 1991, s Rybka-Ceglecka I., Studium środowiska kulturowego gminy Stronie Śląskie, t. I, Opracowanie dla Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Wrocław 1996, Mps KZW. 29. Rybka-Ceglecka I., Studium środowiska kulturowego gminy Stronie Śląskie. Miejscowości, t. II, Opracowanie dla Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Wrocław 1996, Mps KZW. 30. Sarysz D., Uroczystość Najświętszej Maryi Panny, Królowej Polski, głównej patronki Polski, w: Uroczystości, święta, wspomnienia maryjne. Rozważania Majowe, red. M. Biskup, Wrocław 2006, s Schauber V. i Schindler H. M., Ilustrowany leksykon świętych, Wyd. Jedność [b.r.]. 32. Schlesisches Ortschaftsverzeichnis, Breslau Schlesisches Ortschaftsverzeichnis, Breslau Słownik Geografii Turystycznej. Masyw Śnieżnika i Góry Bialskie, t. XVI, red. Staffa M., Wrocław Słownik Geografii Turystycznej. Góry Złote, t. XVII, red. Staffa M., Wrocław Sondel J., Elektroniczny Słownik Łacińsko-Polski dla prawników i historyków, Kraków 2003, (zbiory własne). 37. Stronie Śląskie zaprasza. Broszura reklamowa, Wyd. Urząd Miejski w Stroniu Śląskim [b.r.]. 38. Stronie Śląskie i jego wsie gminne, red. Janicki A., Stronie Śląskie Swastek J., Przeszłość i teraźniejszość Kościoła na Dolnym Śląsku, w: Synod Archidiecezji Wrocławskiej , red. Drozd R., Wrocław Tucholska G., Historia kopalni uranu w Kletnie, Uniwersytet Warszawski. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych. Podyplomowe Studium Nauk Politycznych. Zakład Najnowszej Historii Politycznej, Warszawa 2005, Mps KZW. 58

59 41. Vies des saints et des bienheureux. Selon l ordre du calendrier avec l historique des fêtes, t. IX, Paris Zaleski W., Święci na każdy dzień, Warszawa Żurek A., Pierwsze wieki kościoła (I-VII wiek), Tarnów IV STRONY INTERNETOWE 1. Niemieckojęzyczna strona Hrabstwa Kłodzkiego: z dnia roku. 2. Niemieckojęzyczny internetowy Słownik Świętych: z dnia roku. 3. Oficjalna strona Parafii Matki Bożej Królowej Polski i św. Maternusa w Stroniu Śląskim zbudowana i administrowana przez autora niniejszego opracowania: z dnia roku. 4. Oficjalna strona Podziemnej Trasy Turystycznej nieczynnej Kopalni Uranu w Kletnie. z dnia roku. 5. Oficjalna strona Stacji Narciarskiej w Kamienicy: z dnia roku. 6. Oficjalna witryna Ośrodka Górskiego Czarna Góra S.A.: z dnia roku. 7. Wirtualny przewodnik po Lubomierzu: z dnia roku. 59

60 ANEKS 60

61 Rys. 1. Stronie r. ( Fot. 1. Stronie r. ( Rys. 2. Plan Kopalni Uranu w Kletnie. (Źródło: 61

62 Rys. 3. Mapa terenów narciarskich i wyciągów Ośrodka Górskiego Czarna Góra w Siennej. ( Rys. 4. Fragment pierwszej książki telefonicznej wydanej w 1946 roku. (Czas ocalony. Wspomnienia mieszkańców Lądka Zdroju i Stronia Śląskiego, red. Z. Piotrowicz, Lądek Zdrój 2003, s. 64) 62

63 Fot. 2. Kościół parafialny Matki Bożej Królowej Polski i św. Maternusa w Stroniu Śląskim. (zbiory własne) Fot. 3. Wnętrze kościoła parafialnego w Stroniu Śląskim. (Fot. Mariusz Burszta) 63

64 Rys. 5. Stronie z widocznym kościołem w 1910 r. (Gminy Masywu Śnieżnika na dawnej, dz. cyt., s. 57) Fot. 4. Pastorał św. Piotra, za pomocą którego został wskrzeszony św. Maternus. Oryginalna jest tylko drewniana końcówka. (Skarbiec Archidiecezjalny w Kolonii) 64

65 Fot. 5. Autor niniejszego opracowania przed katedrą w Kolonii w lipcu 2005 roku. (Fot. Paweł Wróblewski) Fot. 6. Tympanon portalu Maternusa w katedrze kolońskiej. Maternus i jego towarzysze są posyłani przez Piotra (u góry). Maternus wskrzeszany kijem św. Piotra (na dole na lewo). Maternus położony po śmierci do łódki (na dole na prawo). (zbiory własne). 65

66 Fot. 7. Św. Maternus z Kolonii w chwili zmartwychwstania. Fragment obrazu z kościoła parafialnego w Stroniu Śląskim. (Fot. Andrzej Majka) Fot. 8. Obraz św. Maternusa (300 x 160 cm) w kościele w Stroniu Śląskim. (Fot. Andrzej Majka) 66

67 Rys. 6. Dekret Kardynała Stefana Wyszyńskiego Prymasa Polski ustanawiający MB Królową Polski patronem kościoła w Stroniu Śląskim. (Archiwum parafialne w Stroniu Śląskim) Fot. 9. Matka Boża z Dzieciątkiem w ołtarzu głównym. (Fot. Andrzej Majka) 67

68 Fot. 10. Wieża kościoła i widoczny po lewej herb rodziny Mutiusów. (Fot. Mariusz Burszta) Rys. 7. Plan kościoła i jego otoczenia. (Wykonanie: autor niniejszego opracowania) 68