Msza śpiska w Łapszach GAZETA ZWI ZKU POLSKIEGO SPISZA. 100 lat kościo³a w Trybszu Dzieje kościo³a św. El biety Wêgierskiej w Trybszu

Transkrypt

1 GAZETA ZWI ZKU POLSKIEGO SPISZA Czarna Góra Dursztyn Falsztyn Frydman Jurgów Kacwin Krempachy apszanka apsze Ni ne apsze Wy ne Niedzica Niedzica-Zamek Nowa Bia³a Rzepiska Trybsz Nr 2 (52) ROK 2004 ISSN VI Walny Zjazd Zwi¹zku Polskiego Spisza 100 lat kościo³a w Trybszu Dzieje kościo³a św. El biety Wêgierskiej w Trybszu Fot. St. Budzyñski W niedzielę 14 marca 2004 roku w Niedzicy odbył się VI Walny Zjazd Związku Polskiego Spisza. Zebranie zaszczycili swoją obecnością: Antoni Kapołka - Wójt Gminy Łapsze Niżne, Jan Hamerski - prezes Związku Podhalan, zarazem Starosta Nowotarski, Edward Tybor - przewodniczący Rady Powiatu Tatrzańskiego, Wendelin Haber - przewodniczący Rady Euroregionu Tatry, Magdalena Kostrzewa-Smreczak prezes Towarzystwa Przyjaciół Orawy, Ewa Jaworowska - Mazur, dyrektor Zespołu Zamkowego w Niedzicy, Stanisław Michalczuk ze Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Maciej Turkiewicz z Krakowa. ciąg dalszy na str. 21 O³tarz w trybskim kościele, fot. J. Kowalczyk 13 czerwca 2004 roku w parafii Trybsz miała miejsce niecodzienna uroczystość. Oprócz przypadającego na ten dzień odpustu parafialnego ku czci św. Antoniego, ks. Arcybiskup Józef Wesołowski, nuncjusz papieski w Kazachstanie, dokonał aktu konsekracji świątyni i poświęcenia odnowionej polichromii, na nowo złoconych ołtarzy, nowego sztandaru. ciąg dalszy na str. 26 Msza śpiska w Łapszach W niedzielę 20 czerwca br. dzieci i młodzież Szkoły Podstawowej im. bł. ks. Józefa Stanka wraz z rodzicami nauczycielami, goścmi zaproszonymi i licznie przybyłymi mieszkańcami Spisza uroczyście obchodzili 5-lecie beatyfikacji Patrona Szkoły. Nietypowy charakter uroczystości widoczny był szczególnie w góralskiej oprawie Mszy świętej: były śpiewy, czytania, psalmy i modlitwy wiernych po spisku. Fotoreportaż na stronie 2 Fot. Mariusz Wojtas 1

2 Msza śpiska i festyn rodzinny w Łapszach Na uroczystość przybyła delegacja Pallotynów z Warszawy gdzie w Powstaniu Warszawskim poległ śmiercią męczeńską kapelan AK patron łapszańskiej szkoły, błogosławiony ks. Józef Stanek. Wśród gości byli: przedstawiciele władz samorządowych i oświatowych, delegacje szkół, sąsiednich parafii, Związku Podhalan. Licznie przybyła miejscowa ludność a zwłaszcza rodzina ks. Józefa. Uroczystość uświetniły poczty sztandarowe, orkiestra dęta i kapela spiska. Po południu w szkole odbył się festyn. Wśród wielu atrakcji sportowych i artystycznych nie zabrakło niespodzianek. Jedną z nich była główna nagroda w loterii fantowej - rower górski. jk 2 GAZETA ZWI ZKU POLSKIEGO SPISZA Redaguje zespó³: Jan Budz, Stanis³aw Budzyñski, Julian Kowalczyk (redaktor naczelny), El bieta ukuś, Franciszek Payerhin, Marian Pukañski Adres do korespondencji: apsze Ni ne, ul. D³uga 125, tel.: (0-18) , naspiszu@interia.pl Wydawca: Zarz¹d G³ówny Zwi¹zku Polskiego Spisza Sk³ad komputerowy i druk: Drukarnia MK s.c., Nowy Targ, ul. Waksmundzka 63, tel.: (0-18) , mksc@o2.pl

3 GMINA APSZE NI NE - spiska kraina zabytkami s³yn¹ca... Urząd Gminy Łapsze Niżne ul. Jana Pawła II Łapsze Niżne tel/faks: (018) gmina@lapsze.nowy.targ.pl Powierzchnia: 125 km 2 Ludność: mieszkańców Gmina Łapsze Niżne rozciąga się po obu stronach Pienin Spiskich a także na północnych stokach Magury Spiskiej. Od południa wspiera się o polsko-słowacką granicę a z przeciwnej strony - o brzegi jezior: Czorsztyńskiego i Sromowieckiego. Gmina leży w całości na Spiszu, w regionie nieco odmiennym od sąsiadujących z nim Podhala i Pienin. Historia Spisza jako pogranicza polsko - węgierskiego jest skomplikowana. Wystarczy porównać dzieje zamku w Lubowli (siedziby starostwa spiskiego ) oraz zamku w Niedzicy siedziby rodów węgierskich. Wieloletnia przynależność terenów gminy do Węgier odcisnęła na nich swoje piętno. Jakkolwiek na Spiszu widoczne są wpływy słowackie i węgierskie, z Polską połączyły go więzy ludzkie - zasiedlany był głównie osadnikami polskimi. W 1769 roku należące do Polski starostwo spiskie anektowały Austro-Węgry. Odtąd cały historyczny Spisz należał do Górnych Węgier (tak wówczas nazywano Słowację). Dopiero po I wojnie światowej 13 spiskich miejscowości przyłączono do Polski. Gmina Łapsze Niżne obfituje w zabytki najwyższej rangi. Jest tutaj co zwiedzać, jest się czym zachwycić, zwłaszcza, że ostatnimi czasy miejscowe parafie odnowiły znaczną część unikalnych kościołów. Niemal wszystkie historyczne pamiątki z terenu Gminy znajdują się na trasie Szlaku Gotyckiego a co za tym idzie - są udostępnione do zwiedzania. Wystarczy tylko zadzwonić pod wskazany numer i nie zapomnieć o... złożeniu ofiary na konserwację obiektu. Wybudowanie w latach zespołu zbiorników wodnych: głównego - Czorsztyn-Niedzica oraz wyrównawczego - Sromowce Wyżne, wywarło niezatarty wpływ na kilka wsi spiskiej Gminy. W Niedzicy - zaroiło się od hoteli i pensjonatów, w Falsztynie - od domów letniskowych a Frydman znalazł się w depresji, chroniony siedemnastometrowej wysokości wałem, poniżej poziomu Jeziora Czorsztyńskiego. Zabytki i inne godne zwiedzenia obiekty 1. FALSZTYN Cmentarzyk szlachecki miejscowych dziedziców baronów Jugendfeldów, którzy najdłużej w Europie (do 1931) utrzymywali w swych posiadłościach pańszczyznę. 2. FRYDMAN Kościół św. Stanisława Biskupa (XIII/XIVw.) - nr 5 na Szlaku Gotyckim Kasztel (XVI) z narożnymi wieżyczkami i renesansowym wykuszem - typowy przykład wiejskiej rezydencji o charakterze obronnym. Piwnice frydmańskie - podziemne, dwukondygnacyjne korytarze (o łącznej długości 700 m), w których do 1905 roku przechowywane było wino. Wejścia do piwnic - przez kaplice, to jest - pawilony pokryte gontami. 3. KACWIN Kościół Wszystkich Świętych (ok. 1320) - nr 11 na Szlaku Gotyckim 4. ŁAPSZANKA Kapliczka (1928) na Przełęczy nad Łapszanką. Głos jej dzwonu ma ostrzegać mieszkańców przed nadciągającą burzą. Z przełęczy - oryginalny i zaskakujący widok na Tatry. 5. ŁAPSZE NIŻNE Kościół św. Kwiryna (ok. 1310) - nr 14 na Szlaku Gotyckim, 6. ŁAPSZE WYŻNE Kościół św. św. Piotra i Pawła (1760) - nr 15 na Szlaku Gotyckim 7. NIEDZICA Kościół św. Bartłomieja (ok. 1320) - nr 12 na Szlaku Gotyckim Zamek Dunajec (ok. 1320) - nr 13 na Szlaku Gotyckim Kaplice: św. Michała i św. Rozalii (XVII) - postawione na przeciwległych brzegach Niedziczanki, na miejscach pochówku poległych w bitwie z 1535 roku (wewnętrzne walki o tron węgierski). Pawilon Wystawowy Elektrowni Niedzica - wystawa archeologiczna wykopalisk z terenów jezior: Czorsztyńskiego i Sromowieckiego, projekcje filmów o zaporze oraz zwiedzanie zapory i elektrowni (tel ). 8. TRYBSZ Kościół św. Elżbiety Węgierskiej (G ) - nr 16 na Szlaku Gotyckim Folklor Historia odcisnęła szczególne znaki na kulturze 3

4 ludowej Spisza. Obok elementów polskich występują tu liczne akcenty węgierskie (w tańcu i muzyce - czardasze, w stroju męskim - zielone kamizelki, zwane lajbikami), niemieckie i słowackie (w gwarze) czy wołoskie (w tańcu). Okazją do bliższego poznania bliskiej, lecz nieznanej kultury ludowej Spisza, są imprezy o wieloletniej tradycji: Spiskie Zwyki - w ostatni weekend karnawału i Spiska Watra - w pierwszą niedzielę lipca. Na spotkaniach tych, obok przyjezdnych grup, prym wiodą miejscowe zespoły ludowe: Czardasz, Dunajec z Niedzicy; Spiszacy i Mali Spiszacy z Łapsz Niżnych, Kacwinianie z Kacwina oraz Frydmanianie z Frydmana. Rezerwaty przyrody Bogactwo kultury materialnej i duchowej Spisza uzupełniają liczne obszary o szczególnych wartościach przyrodniczych: Zielone Skałki (24,2 ha) -uroczysko Pienińskiego Parku Narodowego. Stanowi je dwukilometrowej długości pasmo skalic wapiennych, opadających pionowo do Jeziora Czorsztyńskiego, ścianami o wysokości: m. Niebieska Dolina (22 ha) - rezerwat leśny buczyny karpackiej na północnych stokach Zamagurza Spiskiego. Przełom Białki (8,5 ha) - rezerwat krajobrazowy w miejscu, gdzie potok Białka przecina Pieniński Pas Skałkowy pomiędzy skałkami Kramnicą (na wschodnim brzegu) i Obłazową (na zachodnim). Tu - kręcono większość plenerów kultowego już serialu Janosik. Możliwości wycieczkowe (turystyka piesza) 1. Na Żar (883 m) najwyższe wzniesienie Pienin Spiskich: z Niedzicy-Zamek (grzbietem Pienin Spiskich), z Łapsz Niżnych (przez przeł. Przesła), z Dursztyna (przez Jurgowskie Stajnie), z Frydmana (przez dol. Dróżyska), z Falsztyna (ponad Patrię). 2. Na Pawlikowski Wierch (1018 m): z Trybsza, z Łapsz Wyżnych, z Łapszanki. 3. Na Kuraszowski Wierch (1040 m - najwyższe wzniesienie Zamagurza Spiskiego): z Kacwina, z Łapsz Niżnych, z Łapsz Wyżnych, z Łapszanki. 4. Do Przełomu Białki: z Trybsza. 5. Na Frankową Górę (871m): z Kacwina. Przejścia graniczne Nadgraniczne położenie Gminy Łapsze Niżne, pozwala na zwiedzanie słowackiej części Spisza, dzięki funkcjonowaniu dwóch przejść granicznych: Niedzica - Spiska Stara Wieś (ogólnodostępne, całodobowe, drogowe) oraz Kacwin - Wielka Frankova (turystyczne). Miejsce do spania Najwięcej hoteli i pensjonatów jest w Niedzicy. Najwięcej gospodarstw agroturystycznych - w Trybszu i Łapszance. Jedyne w okolicy pole carawaningowe - Ośrodek Polana Sosny w Niedzicy. 4 Inkowie w Zomku Dunajec w Niedziycy By³ se Sebastian Berzewicy, rod jeździy³ po świecie, fcio³ jechaæ do ziymi świyntej, ale po drodze wśiæko mu siê pozmina³o, zajecho³ do Peru, wtore by³o okupuwane przez Hiszpanów. Nie uwierzycie, ale tam siê fnet zakocho³, ozyniy³ i na świat przys³o dwoje dzieci ch³opiec i dziywecka o mianie Umina. Piykno ona by³a, w³osy mia³a po matce corniuśkie jak kruk, zaś po ojcu mia³a biy³awe ocy. Nie dziwota, ze ozynio³ siê śniom nastympca tronu Tupak Amaru II. W XVIII wieku barz źle zy³o siê Indianom, Hiszpanie if okrutnie uciskali. Nie mogli ju d³uzyj tego zniyśæ, wybuch³o powstanie, wojsko hiszpañskie by³o mocniejse, to tys if pobiy³o. Duzo zginy³o Inków, wśród nif by³a matka i brat Uminy. Sebastian wiy, ze bedom sukaæ ziyncia Tupaka i jego baby. Uciekajom ze swojego kraju, schronili sie w Wenecji, tam przez dziewiyñæ rokow bywali, niestety przyse³ corny dziyñ, sta³o siê niescynście. Naśli if Hiszpani i ch³opa Uminy zaśtyletuwali. Ociec wiedzio³, ze ni ma co cekaæ jacy trza sukaæ nowego miejsca, coby wrog ni mog³ if tak ³atwo nojśæ, tym bardzij ze jego dziywka Umina urodziy³a ch³opca Antosia. Do Wenecji ciongneli ludziska z ca³ej Europy. Sebastian musio³ iście śretnoæ siê z Józefem Horwathem Paloczayem, panym zomku niedzickiego. Wiycie, ze Inkowie z³ota i srebra to mieli telo jak my s³omy. Musio³ mu Sebastian dobrze zap³aciæ, bo fnet do cichyj, ukrytyj w goraf twierdzy nad Dunajcem w Niedzicy przyjecho³ Sebastian z dziywk¹ Umin¹, ma³ym wnukiym Antosiym i s³uzbom. Dobrze siê jym tu bywa³o, z dala od wielkiego świata. Nie uwierzycie, ale te przekrzwie nas³y if, wykorzystali file, ze Sebastiana nie by³o w zomku, pojedynkuwo³ sie we Frydmanie. Te bridosie weśli do zomku, zaśtyletuwali ksienznicke Peru Umine na dolnym dziedziñcu, pod kaplicom św. Andrzeja. Cudym dziecko siê uratuwa³o, dziadek Sebastian by³ ju w podes³ym wieku, fcio³ zapewniæ przys³ośæ swego jedynego wnuka. Nase³ mu nowyf ojcow na Morawaf, spiso³ dokument adopcji i ponoæ ukry³ skarby w Pieninaf, po wtore mio³ wrociæ Antoś kied dorośnie. Oj d³ugo o tym wśiækiym, by³o cicho, ale w 1946 r. do niedzickiego zomku przyjecho³ Andrzej Benesz, praprawnuk Antosia i w obecności so³tysa wsi Niedzicy, wopistow i zyjoncego do dziś pana Franciszka Szydlaka odkryli p³yte schodow¹, ftoro prowadziy³a do zomku średniego. Tu by³o dopiyro zdziwienie, kied naśli wenze³kowe pismo kipu, ftore opowiada³o dzie som ukryte Inkow skarby. Byli ludziska co to fcieli if nojśæ, ale jo Wom nie radzym sukaæ, bo ony by³y przeznacone prze nastympce Inkow. I nief tak zostanie! HEJ! El bieta ukuś

5 Atrakcje polskiego Spisza Idzie lato a wraz z nim wakacje - pora wędrówek i wycieczek. Jest to okazja aby zachęcić czytelników oraz turystów do zwrócenia uwagi na bardzo atrakcyjne miejsca na mapie naszego regionu. Zamek w Niedzicy... jest miejscem częstych wycieczek turystycznych z uwagi na ciekawą przeszłość, ważne fakty historyczne jakie w nim miały miejsce i ciekawe legendy, w których jednak dużo jest prawdy. Zamek znajduje się na wzniesieniu, z którego rozpościera się wspaniały widok na zalew i zamek w Czorsztynie na przeciwległym brzegu Dunajca. Z okien zamkowych i jego tarasów widokowych można obejrzeć w całej okazałości nową budowlę hydrologiczną (zapora Czorsztyn-Niedzica-Sromowce). Zapora w Niedzicy spowodowała sztuczne spiętrzenie wód Dunajca przez co powstał zbiornik wodny o pojemności 232 mln m3 i o powierzchni 2231 ha. Rozciąga się na długości 17,5 km i szerokości ok. 1,7 km przy głębokości w niektórych miejscach do 52 metrów. Przed jego napełnieniem wysiedlono wieś Maniowy i znaczną cześć Czorsztyna, a Frydman został osłonięty wysokim nasypem ochronnym. Zapora ziemna wzmocniona elementami żelbetonowymi rozciąga się wałem o długości 400 metrów pomiędzy Górą Zamkową w Niedzicy i Ubszar w Pieninach Czorsztyńskich. Wysokość zapory wynosi 56 m. Wewnątrz niej znajdują się rozległe pomieszczenia związane z wytwarzaniem energii elektrycznej, a nawet sala konferencyjna, co też można zobaczyć kupując na miejscu bilet wstępu. Poniżej zbiornika głównego leży zbiornik dolny retencyjny o pojemności 7 mln m3 i powierzchni 88 ha. Moc elektrowni górnej wynosi 90 MW, a dolnej w Sromowcach 2 MW. Zapora Dolna służy równocześnie jako most przez Dunajec, umożliwiając dotarcie drogą przez Pieniny do Krośnicy, Krościenka i Szczawnicy, ale przede wszystkim do przystani flisackiej w Sromowcach Wyżnych i do rekonstruowanych ruin zamku w Czorsz- tynie. Pomysł wybudowania zapory w tym miejscu powstał już w 1905 roku. Prace projektowe przyspieszyła wielka powódź w 1934 roku, kiedy to spienione wody Dunajca uczyniły ogromne szkody i spustoszenie wielu miejscowości. Budowę zapory rozpoczęto w 1976 roku, a kłopoty finansowe państwa i kryzys przesunęły jej oddanie aż do 1997 roku. Czas napełniania zbiornika zbiegł się z gwałtowną powodzią w lipcu 1997, a zapora dzięki swoim możliwościom retencyjnym zapobiegła tragedii podobnej do tej z 1934 roku. Niezależnie od tego trwają dyskusje o zagospodarowanie terenów wokół zapory, bowiem stała się ona ważnym elementem aktywizacji turystyki i wypoczynku w tym rejonie. Wokół powstaje baza gastronomiczna i noclegowa, a w okresie sezonu turystycznego organizuje się jest wiele imprez o charakterze turystycznym. Powstają przystanie, na zalewie pojawiły się motorówki, kajaki i żaglówki, odbywają się zwody sportowe. Zapora nosi imię Gabriela Narutowicza, wielkiego budowniczego zapór w Szwajcarii i Polsce, pierwszego prezydenta Polski Odrodzonej w 1918 roku. Red. Fot. A. Klocek 5

6 El bieta ukuś KAPLICE W NIEDZICKIM ZAMKU W posiadłościach klucza dunajeckiego rolę mecenasa kultury pełnili jego właściciele. Głównie zasłużyli się jako fundatorzy kościołów i kaplic. Wzbogacali wystrój wnętrz świątyń, zgodnie z panującym stylem w sztuce i architekturze. Ślady po tego typu działalności są widoczne, namacalne do dziś. Turysta zachwyca się gotycko- -sakralną architekturą we Frydmanie, Niedzicy, perłą rokoka w Łapszach Wyżnych, dwukondygnacyjnymi frydmańskimi piwnicami itp. Cenne zabytki sztuki sakralnej i świeckiej polski Spisz zawdzięcza właścicielom niedzickiego zamku. W swoich fundacjach nie ominęli oni głównego ośrodka dóbr-zamku. Rodzina Berzewiczych ufundowała w górnym zamku XIV wieczną gotycką kaplicę. Na podstawie odnalezionych fragmentów żeber sklepiennych, można przypuszczać, że kaplica wówczas składała się z prezbiterium przykrytego sklepieniem krzyżowo-żebrowym, nawy nakrytej prawdopodobnie stropem oraz krypty kaplicznej. Prosty, trapezowy kształt żeber miał analogię w profilu żeber w prezbiterium kościoła w Łapszach Niżnych. Podobieństwa te sugerują, że do prac w kościele i kaplicy zamkowej zaangażowani byli rzemieślnicy tego samego warsztatu. Ściana wschodnia zamkowej kaplicy pokryta była polichromią (najstarsza na terenie Spisza). Przedstawia scenę Ukrzyżowania. Polichromia została odkryta po odpadnięciu części przymurówki ok r. W 1985 r. polichromia została zdjęta przez konserwatora P.Białko. Obecnie znajduje się w zamkowej bibliotece. Przypuszczam, że z chwilą kiedy zamek objął Jerzy Horwath Paloscay kaplica przestała spełniać swoją funkcję. Nowy właściciel średniowiecznej twierdzy był wyznawcą religii Lutra. W myśl zasady Czyja władza, tego religia wszystkie kościoły zostały zamienione na zbory protestanckie z wyjątkiem Łapsz Niżnych, gdzie posługę duszpasterską pełnili Bożogrobcy z Miechowa. Po przeszło stu latach w 1639 roku rodzina Horwathów Palocsayów powróciła do religii katolickiej. Kolejni właściciele zamku dokonali nowych fundacji w swoich dobrach. W końcu XVII wieku Józef Joanelli (przez 100 lat dzierżawił zamek wraz z jego posiadłościami) w miejscu gotyckiej kaplicy wybudował nową, poświęconą swojemu patronowi św. Józefowi. Wiemy o jej istnieniu z wizytacji biskupa Zsigraya w roku do tego kościoła (w Niedzicy) należą trzy kaplice: pierwsza św. Józefa na Zamku Niedzickim z odpustami w jego święto... Kaplica ta uległa zniszczeniu w końcu XVIII w. wraz z górną częścią zamku. Na szczęście wyposażenie wnętrza, główny, barokowy ołtarz został przeniesiony przez kolejnego właściciela do nowo utworzonej kaplicy św. Andrzeja. Jej fundatorem był Andrzej Horwath Palocsay, najprawdopodobniej dokonał on wymiany obrazów, miejsce św. Józefa zastąpiła scena przedstawiająca męczeństwo św. Andrzeja, w tle autor umieścił góry Tatry. W drugiej kondygnacji umieszczony obraz przedstawiał ścięcie św. Jana Chrzciciela. W zwieńczeniu pozostał jedynie oryginalny obraz, ukazujący św. Rodzinę. Poświęcenie tej kaplicy miało miejsce 1823 roku, do dnia dzisiejszego pozostał wyraźny ślad jej istnienia, na zwieńczeniu baszty widnieje czarny, metalowy krzyż. Co roku w odpust św. Andrzeja mieszkańcy, żelorze (chłopi odrabiający pańszczyznę ) gromadzili się na dolnym dziedzińcu, aby uczestniczyć w nabożeństwie odpustowym. Z chwilą kiedy ostatnia właścicielka Ilona Salamon w 1943 r. opuściła zamek, kaplica przestała pełnić swoją funkcję. Wspomniany ołtarz został przeniesiony do pobliskiego XVIII wiecznego spichlerza, niewielu niedzickich parafian o tym jednak wiedziało. Zainteresowanie miejscem przechowywania zamkowego ołtarza pojawiało się w czasie budowy kaplicy na Zamku. Sądzono, że ołtarz zaginął. Zaradni zamkowianie podjęli starania wykonania nowego obrazu. Pani Ewa Żygulska, emocjonalnie związana z naszym cudownym zakątkiem, namalowała obraz św. Andrzeja i co ciekawe, umiejscowiła Świętego w obecnym, zmienionym już krajobrazie, w tle widoczne jest jezioro Czorsztyńskie. Obraz został umieszczony w głównym ołtarzu, jednak nieoczekiwanie dobiegła radosna wieść, że wystrój kaplicy zostanie wzbogacony. Dziś z radością spoglądamy na barokowy ołtarz, który spełnia po pięćdziesięciu latach właściwe zadanie. Warto zaznaczyć, że obecny obraz św. Andrzeja jest kopią, oryginał zaginął. Należy też podkreślić, że w 1997 r. Stowarzyszenie Historyków i Sztuki przekazało po odpowiedniej konserwacji i uzupełnieniu obrazów bezcenny ołtarz niedzickim parafianom. Z czasów fundacji zamkowej kaplicy św. Andrzeja, pozostał w desce wycięty obraz Chrystusa Zmartwychwstałego, na odwrocie znajduje się napis Andreas Palochy Zapis ten potwierdza fundację dokonaną przez Andrzeja Horwatha Palocsaya. Mieszkańcy Niedzicy-Zamek słusznie nawiązali do historii, ponownie postać św. Andrzeja gromadzi ich na nabożeństwie odpustowym. Elżbieta Łukuś 6

7 Cygañskie dzieciñstwo w Jurgowie Józia Kwiecińska jest najmłodszą córką zmarłego w 2002 roku Walentego Gila, Cygana z Jurgowa na Spiszu. Śmierć ojca przeżyła bardzo mocno, a kiedy przygotowywałem obszerny tekst o Walentym, Józia przysłała mi list, w którym wspomina ojca. Pocórką, najmłodszą, 2-ch moich braci nie widziałam - już nie żyli. Ojciec stracił żonę gdy ona miała 25 lat, została Ojcu dwójka dzieci Józek i Irka. Powtórnie ożenił się z Mirgą Heleną, to była moja mama. Zamieszkali w Jurgowie, gdyż Ojciec stąd pochodził. Dom w ten czas nie pamiętam, jak wyglądał ale utkwiło mi w pamięci to, że spaliśmy w komórce, co potem była [w niej] kuźnia. Dom, w którym mieszkał i urodził się Ojciec Walenty, był nieduży, pokryty słomą - tak mi opowiadali. Widziałam, jak sufit zburzyli [to] była druciana siatka i deski. Próbowałam [tam]chodzić, ale Ojciec krzyczał, bym odeszła. Miałam [wtedy] 6-7 lat, mieszkały ze mną siostry: Hanka, Helka, Baśka, Kryśka i brat Gustek, Marysia już odeszła [z domu] gdy wyszła za mąż. Irka zamieszkała w Nowej Hucie z mężem, Józek zamieszkał obok nas gdyż [tu] miał mieszkanie po swym teściu. Józia Kwieciñska w wieku 10 lat nieważ list ten zawiera wiele osobistych wspomnień z dzieciństwa spędzonego w Jurgowie, postanowiłem jego fragmenty podać do publikacji. List ten ma wagę szczególnego dokumentu pisanego przez dojrzałą kobietę-cygankę, która w dzieciństwie doznała jakże bolesnych doświadczeń ze strony miejscowego chłopskiego/góralskiego środowiska. Cyganie/Romowie niewiele piszą o sobie, oglądamy ich na ogół oczami gadziów (gadzio, gadżo, gazio - po cyg. niecygan),którzy tworzą gotowe o nich opinie i oceny. Spojrzenie na tychże gadziów oczyma dyskryminowanej podwójnie - ze względu na rasę i kalectwo - dziewczynki cygańskiej, dostarcza wiedzy dotąd niedostępnej. Oczywiście Józia wyraziła zgodę na publikację tego listu. Adam Bartosz Mój Ojciec, Walenty był uczciwym człowiekiem, zabraniał nam kraść, pamiętam jak krzyczał na mamę, gdy ukradła kurę na obiad, uczył nas żyć uczciwie. Było nas l1- -stu, kiedy ja przyszłam na świat w 1961 r. Byłam ostatnią Kuźnia Walka Gila Gdy chodziłam do szkoły, Ojciec był kowalem. Często z nim bywałam w kuźni i z czasem, gdy podrosłam, pomagałam mu kuć żelazo. Pierwszy raz uderzyłam go w palec, młotek ważył 2-3 kg, [a on] zmrużył brwi od bólu. Później świetnie sobie radziłam, tak że to polubiłam i z radością szłam do kuźni. Przyznam, że dumna byłam i silna. Potrafiłam się bić w szkole z chłopcami, broniąc się gdy szydzili ze mnie, z mojej rasy cygańskiej. Stawałam się agresywna tylko wtedy, gdy ktoś przezywał mnie cygun śmierdzący, a przechodzący koło mnie zatykali nosy - to bolało i z czasem siebie znienawidziłam, brzydziłam się sobą, że jestem Cyganką. Było mi ciężko znosić to cierpienie i znienawidziłam jurgowianów. Unikałam otoczenia ludzi, często bywałam sama. [Ale] miałam koleżankę z klasy - Iweta Wlinka, [byli] i inni, oni mnie lubili, pomagali, gdyż zmagałam się z niedosłuchem. W samotności zaczęłam rysować krajobrazy, uświadamiałam sobie ich piękno, nabierałam otuchy marząc o pięknym życiu. Oznaki obrzydzenia do Cyganów dawało się [odczuć] wśród jurgowian. Szydzili z nas, z mojej mamy, 7

8 gdy stanęliśmy w kolejce w sklepie spożywczym, [to] pamiętam [jak] mówili ludzie: przylecieli cyganie z budy, jakże mnie to oburzyło, chciałam się bić, rzucałam się do nich [bo] nie dawali nam spokojnie żyć. Co za okropności były, czułam się tak pokrzywdzona. Ojciec nie przejmował się tym, znosił to cierpliwie [ale] mama z czasem nie wytrzymywała. Działo się tak i wśród innych Cyganów i oni też cierpieli. Rzadko kto nas uznawał i lubiał. Pamiętam Plucinskiego Walka, [on] był naczelnikiem poczty, kolegował się moim Ojcem i bardzo go i jego rodzinę lubieliśmy, ja byłam jakby jego córką, towarzyszyłam mu [a] on mi nucił, uczył wiersze, byłam stałym gościem w jego domu a jego odejście było smutne. Ojciec nikogo nie skrzywdził, nas wychowywał, dbał i kochał i każdy z nas jest po szkole. W ten sposób przygotował nam przyszłość i sam pokazał jak żyć wśród ludzi. Będąc młodym, już pracował, np. w hucie, był oznaczonym srebrnym krzyżem, widziałam go w książce, w b. wczesnym wieku poszedł na rentę ze względu na zdrowie, jednak nie przestał się o nas troszczyć, renta nie wystarczała na utrzymanie nas, podjął się dorywczej pracy. Jak wspomniałam, był kowalem, wykonywał każdą pracę na potrzeby ludzi, związaną z rolnictwem, czasem wykorzystywał swoje zdolności artystyczne. [To co] Ojciec Walenty wykonywał jest widoczne u każdego jurgowiana, na Rzepiskach, w Czarnej Górze i Brzegach a czasem w Białce i Bukowinie. Swoje zdolności wykazał w rzeźnictwie (krowy, owce, konie), pomagałam mu w tym, nie bałam się. Jeszcze mógł kamienie rozbijać, gdy potrzebowali budowniczy pod dom. Ta praca była bardzo ciężka, żeby rozbić kamień o średnicy 90 cm potrzeba było być cierpliwym, kilkakrotnie uderzać młotkiem, z czasem to odbijało się łokieć, to była trudna praca, a Ojciec robił to latami. W ten sposób mógł utrzymać rodzinę, nie byliśmy tacy biedni, jedzenia zawsze było [dość, a] to dzięki pracy, którą się dorabiał. Z czasem stać było nas na łazienkę, meble jak też [na] remont domu. Mieliśmy już na poddaszu 2 pokoje, niżej też 2 pokoje, kuchnię i łazienkę, to wszystko działo się powoli. Na zimową porę mieliśmy drzewa na zapas, latem zbieraliśmy buk, potem zaraz rąbaliśmy i składaliśmy, to było mądre, bo Ojciec był prawdziwym mężczyzną, jako głowa domu. Ubrań nam też nie szczędził, wiedział, że to potrzebujemy i nawet ubieraliśmy się ładnie i modnie. Ja potrzebowałam specjalną szkołę zawodową ze względu na mój słuch. Byłam w Krakowie, [w szkole] dla niesłyszących. Miałam tez aparat słuchowy, który mi Ojciec załatwił w Nowym Sączu. Cieszyłam się, że mogłam z niego korzystać. Ojciec i mama w naszym życiu byli radością, często chodziliśmy do lasu, Ojciec prowadził nas, piekliśmy ziemniaki i jedliśmy [je] z bryndzą lub masłem. Mama lubiała dokuczać na żarty, brała skorupkę czarną od ziemniaków i nas i Ojca nacierała a potem wszyscy naraz się śmialiśmy. Nucili nam piosenki cygańskie, Ojciec lubiał śpiewać, to było piękne życie. Podróżowaliśmy też, nawet do Czech, chodziliśmy do kina, Ojciec nas zapraszał. Nasze życie było piękne, pomimo że byliśmy Cyganami, choć jurgowianie nienawidzili nas. Ojciec uzupełniał nam to pięknym życiem i tym, że nam pokazał jak być uczciwym człowiekiem. Nigdy nie był karany, nie upijał się w knajpach, co było popularne na tamte czasy, zawsze był pracowity i czuwał nad nami [jak] trzeźwo myślący, mądry człowiek. Czyż to nie budzi podziwu, taki wzór dla każdego Roma. Obecnie podążamy jego śladami, obecnie nikomu z nas nic nie brakuje, mamy własne mieszkania, domy, samochody, pracę, życie nasze jest warte i jesteśmy dumni, gdyż są tacy, którzy szanują nas i też lubią i dostrzegają w nas ludzi wartościowych. A co z jurgowianami? Pogrzeb Walka Gila Kiedy Ojciec Walenty odszedł, mając prawie 90 lat, to było 1 października 2002 r., na pogrzeb przybyło parę osób - jurgowian. Kiedy Ojciec bywał chory, [a ludzie] przychodzili w potrzebie do kuźni, Ojciec wstawał cierpliwie i szedł ku kuźni, nie słuchając mamy, która mu zabraniała [pracy] gdy był chory. Co za szczerość Ojca dla potrzebującego, nierozumnego jurgowiana. Wszyscy jesteśmy dumni ze swego Ojca i mamy. Nie ukrywamy swej rasy cygańskiej, każdy z nas ma w sobie to, co Cyganie mają, np. bardzo lubimy rozmawiać po cygańsku, chętnie nucimy cygańskie pieśni, tańczymy też po cygańsku. A gdy spotykamy Cygana, wymieniamy słowa po cygańsku. Nie wstydzimy się, po prostu jest to dla nas normalne, że jesteśmy Cyganami z pochodzenia. Nie przestrzegamy tradycji cygańskiej [ale] też [jej] nie potępiamy. Kiedy zaczęłam chodzić do przedszkola, już miałam problemy wśród innych przedszkolaków, dokuczali mi z powodu, że byłam Cyganką i miałam kręcone włosy. Dorastałam wśród swoich sióstr i brata, czułam się bezpieczna. 8

9 Rodzina Walka Gila Ta radość się skończyła i zaczęły się poważne problemy, gdy mama dała mnie do szkoły. W klasie nikt mnie nie zaakceptował, brzydzili się mnie i [nikt] nie chciał ze mną siedzieć w ławce, siedziałam sama. Do domu wracałam z płaczem, mówiłam mamie, że nie chcę chodzić do szkoły bo mnie przezywają, mama chodziła ze mną abym mogła korzystać z nauki w szkole. Kiedy sama chodziłam do szkoły, nadal mi dokuczali i nie zdałam do klasy 3. Zostałam w 2 klasie, ponieważ przygłuchłam. [Wtedy] znalazłam się wśród innych osób w klasie, ale to nic nie zmieniło, tylko że była Teresa K., też była pochodzenia cygańskiego, z sąsiedniego domu, i to ulżyło mi w tym, że do końca szkoły z nią siedziałam. No i też zaczęły się problemy w szkole, szydzili ze mnie i przezywali mnie i Tereskę: cyganie śmierdzące - opowiadali o nas i że moja mama kradła i żebrała, co było nieprawdą. Przezywali mnie baranek z powodu moich włosów kręconych. Często mnie popychali, pluli, mówili coś, co nie potrafiłam usłyszeć na odległość ale wiedziałam, że chodzi o mnie, gdyż inni się śmiali. A kiedy mijałam się, czy to ja czy ten ktoś, to zatykali nosy jakby śmierdziała im ta moja rasa. Te cierpienia i ból, z którym się zmagałam, nawet z płaczem, [spowodowały] iż zrodziła się we mnie wielka złość. Stałam się agresywna wśród tych co mi dokuczali i zadałam się z nimi do bicia. Umiałam się bić jak chłopak, miałam siły, może dzięki kuźni mego ojca, co często mu pomagałam, czasem czułam się jak chłopak. Było mi to potrzebne aby walczyć z tymi przeciwnikami w obronie o godność. Zaczęłam bardzo nienawidzić tych, co mi dokuczali, [oni] byli z Rzepiska i ze starszej klasy. Tak to znosiłam do końca tej szkoły, [przez] 8 lat, żywiąc wielki gniew do nich i do siebie i z czasem do rodziców. Myśląc dlaczego [tak jest]. Moje agresywne podejście było też do ludzi, którzy zachowywali się tak samo jak ich dzieci w szkole. Ludzie jurgowianie tez dokuczali innym Cyganom a ich dzieci też cierpiały w szkole i probowałam [im] pomóc. Nauczyciele nie byli w stanie sprostać tej sprawie, głównie dlatego, że oni też nie akceptowali nas, Cyganów. Wielokrotnie moja mam próbowała coś zrobić, rozmawiając z nauczycielami lub dyrektorem. Przykre było, że nie mogliśmy występować, śpiewać, tańczyć na występach a przecież byliśmy zdolni. Może to dlatego, że to Cyganie? Miałam koleżanki, np. najlepsza była Iwetka Gombos i Walinka i Baśka, oni mieli inne nastawienie, ich rodzice byli wspaniali, bywałam u nich w domu, to miało duże znaczenie dla mnie, świadomość że ktoś mnie akceptuje. Te koleżanki wiernie mi pomagały w szkole na lekcjach. Ze względu na samotność, jaką miałam, podczas gdy dorastałam, zaczęłam obserwować widoki gór, malownicze krajobrazy i zaczęłam rysować, tak iż moje prace były z bardzo dobrą oceną. Kiedy ktoś w klasie nie potrafił rysować, mnie prosili o pomoc [ale] odmawiałam tym głupcom. Kiedy dowiedziałam się, że pójdę do szkoły zawodowej specjalnej, dla niesłyszących, nabrałam wiary w siebie i [byłam] dumna że [będę] w Krakowie. Że to odmieni moje życie. Niecierpliwiłam się, by szybko opuścić tą głupią jurgowską szkołę. Nadeszła moja wolność ukończenia szkoły podstawowej, uwalniając mnie od cierpień. Wreszcie wyjechałam do szkoły zawodowej w Krakowie, ciesząc się, ale niestety, jakże poczułam się rozczarowana. Tam spotkałam te same przykre sytuacje, byli to starszaki z trzeciej klasy, to oni dokuczali prawie tak samo jak jurgowianie. Upłynęło sporo czasu, mam obecnie 41 lat, doświadczyłam wiele, widziałam kawałek świata, wiem jaki jest Miałam sporo przyjaciół, nawet byli to [ludzie] wykształceni i moja rasa nie miała dla nich znaczenia. Kiedy odwiedzam Jurgów, widząc tych, co doskwierali mi, pokazuję im dumę, że coś osiągnęłam, że przewyższam ich, niektórzy podziwiali moją zmianę. Jeden powiedział: Józka, aleś się zmieniła, był pod wrażeniem i okazał mi szacunek, choć w szkole nie rozmawiał ze mną i miał złe nastawienie. Kiedy spotkałam kolegę z klasy, który mnie bił, pluł, zwrócił na mnie uwagę, że nie jestem zwykłą, podziwiał mój wygląd, wiedzę i sposób mówienia. Koleżanki też zdziwiły się, skąd tyle zmiany u mnie. Obecnie nie mam do nikogo złości, jeśli chodzi o jurgowian, osiągnęłam swój cel, wiem kim jestem, rasa nie ma znaczenia, mam duży talent. Obecnie od 1987r. prowadzę niewielką firmę, co daje mi wielką satysfakcję. Wcześniej prowadziłam pracownię krawiecką, teraz wykonuję reklamy. Wiem, że obecnie życie jest inne, rzadko kto by podobnie czynił, ale to co miało miejsce kiedyś, jest przykre, to bolało, możemy tylko pomyśleć, że ci którzy tak krzywdzili Cyganów, byli nierozumni, brakowało im wiedzy, kultury. W ten sposób można zapomnieć chyba tłumaczyć wszystko. Oby nowe pokolenie Cyganów Romów miało dobre życie, bezpieczne, bez takich upokorzeń. Tego wszystkim Romom życzę. Niech to zrozumie Polak. Józefa Kwiecińska, listopad

10 Toponimia - to dział gramatyki zajmujący się badaniem nazw terenowych w ich oryginalnym brzmieniu oraz ich pochodzeniem. Dla mieszkańców Jurgowa, zwłaszcza starszego pokolenia, nazwy terenowe stanowią jedyne źródło orientacji w najbliższej przestrzeni. Niestety młode pokolenie nie jest zainteresowane używaniem tych nazw. Większość w ogóle ich nie zna lub uznaje je za staromodne. Najczęściej młodzież posługuje się nazwami administracyjnymi. Często w ramach zajęć edukacji regionalnej uczniowie proszą o lokalizację w mikroprzestrzeni i wyjaśnienie pochodzenia danej nazwy. Dlatego też wydaje mi się celowe zebranie i ustalenie motywacji nazw terenowych miejscowości, w której mieszkam. W związku ze specyfiką osadniczą i zabudową Jurgowa toponimy podzielić można na pewne grupy charakteryzujące się jednorodnością sematyczną i sematyczno - strukturalną czyli: 1. nazwy terenowe - n. dróg, pól, lasów, ulic /Cysarka, Wyrobisko, Ksiyndze Goje/, 2. nazwy zagród, które najczęściej pochodzą od pierwszych zasadźców /Zagroda Sołtysów/ 3. nazwy obór, które były mniejszymi obszarami powstałymi w ramach zagród, gdzie osiedlali się synowie, córki, wnuki gospodarza; zagrody dzielono na obory, a mechanizmy identyfikacyjno - onomastyczne pozostały te same /Symciowa, Ganobowa, Dziedzicowa/ 4. nazwy polan, które miały charakter posesjonatywny /Wojtasowa/. W obrębie tych grup można wyróżnić: - nazwy topograficzne, związane z właściwościami terenu i szatą roślinną ( Gróń, Brzyk, Młaka, Łyngi), - nazwy kulturowe, informujące o kulturze materialnej i duchowej ludzi ( Pasiyka, Wygón), - nazwy dzierżawcze pochodzące od przezwisk, przydomków, nazwisk ( Bartkówka, Klarówka) - nazwy równe wyrażeniom przyimkowym (Na Pólkak, Za Przykopom). Nazwy topograficzne były tworzone za pomocą: - formantów /Bartk-ówka, Kowol-ówka/, - derywacji fleksyjnej, najczęściej przy użyciu rzeczownika w dopełniaczu /Borowskik, Złobowskik / Nazwy terenowe oparte o nazwy osobowe (antroponimy) są charakterystyczne dla wsi Jurgów w związku z późnym osadnictwem, kiedy najlepszym odniesieniem dla orientacji przestrzennej były siedziby zasadźców, ich własność w postaci zabudowań, gruntów. Nazwy równe wyrażeniom przyimkowym pełnią funkcję orientacji przestrzennej, polegającej na tym, 10 TOPONIMIA JURGOWA że zawarty w nazwie rzeczownik informuje o charakterze ukształtowania terenu, florze, faunie. Natomiast przyimek sytuuje teren w stosunku do apelatywu określającego teren, ukształtowanie itp. Funkcja przyimka jest bardzo ważna ze względu na orientację terenową, ponieważ informuje czy teren leży nad, pod, za w stosunku do rzeczownika, który określa w/w cechy. Tylko jedna z nich uległa syntezie, zamiast używać określenia Pod Okólne coraz częściej w pisowni pojawia się Podokólne. Oprócz tego funkcjonują nazwy złożone, w których przeważają zestawienia, np. Suchy Potok, Długi Zogón. Najczęściej człon określający ma charakter przymiotnikowy, np. długi, suchy. Może on również pochodzić od przydawki posejonatywnej, np. Górków Wiyrch. Członem utożsamiającym może być wtedy rzeczownik, np. dolina, woda. Zagroda So³tysów w Jurgowie. Zabudowania mieszkalne i gospodarcze - widok od frontu. Cel mojej pracy to ocalić od zapomnienia coraz rzadziej używane nazwy terenowe naszej wsi. Były one w powszechnym użytku kiedy normalnie funkcjonowały gospodarstwa rolne, kiedy kwitła gospodarka pasterska. Upadek rolnictwa spowodował odwrót od pól, a co za tym idzie ograniczone zainteresowanie rolnictwem ze strony ludzi młodych, którzy szukają pracy poza rolnictwem. Skutkiem tego jest coraz rzadsze posługiwanie się nazwami lokalnymi, co z czasem może doprowadzić do ich zaniku w społecznej świadomości. Mimo, że pochodzenia ich jednoznacznie ustalić nie można, starałam się przedstawić proces nazwotwórczy, ponieważ język żyje i nazwy ulegają ciągłym przekształceniom. Z pewnością nie wyczerpałam tematu, starałam się jedynie zasygnalizować problem. W kolejnych numerach postaram się przybliżyć czytelnikom nazwy topograficzne jakie spotykane jeszcze do chwili obecnej w Jurgowie. Lucyna Zabrzewska

11 Pamiêci Walentego Pluciñskiego Ca³e ycie i si³y poœwiêci³ pracy artystycznej i spo³ecznej. 28 kwietnia minê³a 20 rocznica œmierci Walka, Walentego Pluciñskiego, znanego twórcy ludowego, pochodz¹cego z Jurgowa. Jego wiersze i ca³a twórczoœæ przesi¹kniête by³y mi³oœci¹ do Ma³ej Ojczyzny, co najpe³niej odzwierciedlaj¹ s³owa wiersza Ej nima, nima, jak mój Œpis kochany.... Tematyka, w³aœnie wydanego tomiku poezji pt. Gór Ÿrynica, zastanawia i zmusza do refleksji nad sensem istnienia, cz³owieczeñstwa i wartoœciami religijnymi. W przygotowaniu s¹ kolejne utwory m.in. sztuka Dwie mije, za któr¹ grupa teatralna z Jurgowa otrzyma³a nagrodê na Ogólnopolskim Przegl¹dzie Amatorkich Zespo³ów Teatralnych oraz wiersze okazjonalne i gawêdy. Nie oszczêdza³ Walek mieszkañców Jurgowa. Utwory Na zdrowie i Jak to John posiy³o³ telegram i dutki, konfrontuj¹ ich z nowoczesnoœci¹. Scenki wziête z ycia dziœ wywo³uj¹ nieskrywany uœmiech na twarzach. Pluciñski pisa³ gwar¹, ale jego utwory s¹ zrozumia³e dla wszystkich mi³oœników poezji. Postawa i zaanga owanie Walka w sprawy spo³eczne godne s¹ naœladowania. Mo e dlatego o Wielkim Cz³owieku pamiêtaj¹ nie tylko mi³oœnicy poezji, ale tak e ka dy, który mia³ okazjê siê z nim zetkn¹æ Lucyna Zabrzewska Od lewej: Walenty Pluciñski z on¹ Helen¹, Stanis³aw Watycha (kolega) z Nowego Targu, Sebastian Górka (szwagier Walentego), w kapeluszach pszczelarskich dzieci Stanis³awa Watychy Walentemu Pluciñskiemu ca³e ycie towarzyszy³y pszczo- ³y. Przebywanie z nimi by³o dla niego okazj¹ do g³êbokich refleksji i wrêcz filozoficznej zadumy. Jego pasja yciowa ³¹czy³a siê z zaanga owanie spo³ecznym, by³ pracowity jak pszczo³a i przyci¹ga³ do swojego towarzystwa wielu ludzi nastawionych na czynienie dobra. W swoim ogrodzie postawi³ rzeźbiony ul, który jest swego rodzaju pomnikiem ufundowanym pszczo³om - robotnicom i nauczycielkom. Ho³dem dla nich, a zarazem po egnaniem, jest równie niniejszy wiersz napisany jêzykiem literackim. Walenty Pluciñski - Jurgów Moje pszczo³y Kochane moje pszczo³y dobrodzieje, Dajecie mi radośæ, pomoc i nadziejê. Ucieka³em do was przed świata pod³ości¹, Przed szykanami, niechêci¹, zazdrości¹. Dziêki wam w domu manko nie gości³o, W pracy z wami mi siê szczêści³o. Nauczy³em siê od was by nie zazdrościæ nikomu niczego, Nawet wrogom yczyæ wszystkiego dobrego, Nauczy³yście mnie szacunku, zgody cierpliwości, Pojednania, przeprosin, mi³ości. Nie pragn¹³em b³yszczeæ, choæ mo liwośæ mia³em, Zawsze daleki na uboczu swoje racje mia³em. Nie wyci¹ga³em rêki po chleb obiecany, Nie sprzeda³em duszy i nie bi³em pok³ony. Szczêście i radośæ wyście mi przynios³y, W moj¹ ojcowiznê korzeniami wros³y. Krzepi³yście moje si³y, zdrowie, Do dnia dzisiejszego wy moi doktorowie, Ratowa³yście mnie w nieszczêściu i biedzie, Przysparza³yście znajomości, kolegów wszêdzie, Dziêki wam mój dom by³ gościnny, Stara³em siê byæ prostolinijny, Nauczy³yście mnie sumiennej pracy, oszczêdności, By³yście lekarstwem na me gniewy, z³ości, Uspokojeniem, boskim pokojem, Odpoczynkiem i zadowolenia zdrojem. Jak wam mam dziêkowaæ i co pisaæ jeszcze, Bóg zap³aæ, e mi siê darzycie i e ze mn¹ jesteście. Jeno Stwórcy za to nam dziêkowaæ, A was do śmierci mi³owaæ, szanowaæ. Kochane robotnice, Gucie Maje, Moja pociecha i radości moje. Na po egnanie wieczór ycia siê zbli a, Przyjdzie wnet odpocz¹æ u podnó a krzy a. Ale na po egnanie proszê zostañcie w rodzinie, Niech ten ród pszczeli nigdy nie zaginie. Noście dalej py³ek i ten nektar boski, Uzdrawiajcie ludzi, odganiajcie troski. 11

12 Prezentacje szkó³ Gimnazjum w Krempachach wójta Jana Smarducha, ówczesnej Rady Gminy pod przewodnictwem Stanisława Szumala, sołtysa Jana Kalaty miał być przeznaczony na Historia Gimnazjum w Krempachach ściśle łączy się z 10 - letnimi staraniami mieszkańców wsi o budowę nowej szkoły. Działki były wykupywane w latach ( pow ha). Projekt budynku wykonało Biuro Projektów Biprokom w Krakowie, zaś głównym projektantem obiektu została mgr inż. Anna Krzystyniak. Obiekt w stanie surowym wykonał Zakład Remontowo - Budowlany pod kierunkiem Bronisława Piotrowskiego z Nowego Targu. Prace rozpoczęto w październiku 1995 r. Na zebraniu wiejskim powołano Społeczny Komitet Budowy Szkoły Podstawowej a mieszkańcy wsi zobowiązali się do odpracowania w ciągu roku 5 dniówek spod numeru. Trzeba przyznać, że solidnie wykonali podjęte zobowiązania. 26 maja 1996 r. odbyło się uroczyste wmurowanie kamienia węgielnego, które poprzedziła Msza św. Uroczystość ta oprócz licznie zebranych mieszkańców wsi zgromadziła wielu gości m. in. z Kuratorium Oświaty, Gminy Nowy Targ, posłów, radnych, przedstawicieli Towarzystwa Słowaków w Polsce. Uroczystość uświetnił występ orkiestry pod batutą nieżyjącego już Jana Kalaty. Wszystkie roboty tzw. wewnętrzne zostały zakończone z dniem 30 sierpnia, zaś uroczystość otwarcia i poświęcenia budynku szkoły r. Mszę św. odprawił i poświęcenia dokonał metropolita krakowski ks. kard. Franciszek Macharski. Obecny na tej uroczystości Kurator Oświaty J. Lackowski wygłosił okolicznościowe przemówienie. Głos zabrali również wójt gminy Jan Smarduch oraz sołtys wsi Jan Kalata. Później nastąpił doniosły moment przekazania klucza do gimnazjum na ręce nowomianowanego dyrektor placówki mgr Jana Szenderewicza a następnie ks. kard. poświęcił krzyże do sal lekcyjnych. Po oficjalnych uroczystościach folklor spiski zaprezentował regionalny zespół z Krempach. Nowopowstały obiekt szkoły budowany z ogromnym zaangażowaniem 12 szkołę podstawową. W związku z reorganizacją szkolnictwa przez Ministra Edukacji Narodowej budynek przeznaczono na gimnazjum. Początkowo (od września 1999 r. do czerwca 2003 r.) uczyły się tutaj dzieci ze szkoły podstawowej razem z gimnazjum. Od września 2003 r. szkoła podstawowa przeniosła się do wyremontowanej starej szkoły. Budynek gimnazjum w Krempachach jest najnowocześniejszym obiektem tego typu w całej Gminie Nowy Targ. W wyposażeniu i osprzętowieniu sali gimnastycznej partycypował Małopolski Urząd Marszałkowski oraz Urząd Gminy w Nowym Targu. Sponsorami strojów gimnastycznych byli p. J. Jaskierski szef firmy Olimp reprezentującej ADIDAS, firma Gerber z Rzeszowa. Od Polonii amerykańskiej szkoła otrzymała 1000$ w formie strojów i sprzętu sportowego. Dzięki operatywności nauczyciela w.f. B. Pociechy szkoła otrzymała 10 kompletów nart z butami, kijkami i wiązaniami. W latach przeprowadzone zostały szkolenia dla 192 rolników z terenu gminy. Dzięki temu z funduszy Restrukturyzacji Rolnictwa zakupiono: 3 komputery, drukarkę, przenośny rzutnik pisma, kserokopiar-

13 kę, telewizor Samsung, video i skaner. Szkoła jest otwarta na propozycje Ośrodków metodyczno - dydaktycznych. Odbyły się tutaj studia podyplomowe dla dyrektorów szkół z gminy i rejonu prowadzone przez Wyższą Szkołę Biznesu. Staraniem Dyrektora Gimnazjum w szkole były przeprowadzone różne inne formy doskonalenia zawodowego dla Rady Pedagogicznej np. Kurs kierowników wycieczek, szkolenie Rady Pedagogicznej w zakresie prowadzenia spotkań z rodzicami, na temat planowania i programowania pracy Rady Pedagogicznej, motywacji w nauczaniu, kursy BHP. Wiosną 1999 r. Zarząd Gminy Nowy Targ zlecił wybranemu na stanowisko dyrektora gimnazjum mgr Janowi Szenderewiczowi (ówczesnemu dyr. Szkoły Podstawowej w Nowej Białej) nabór kadry pedagogicznej, zatrudnienie obsługi i organizacji pracy. Dyrektor stanął przed wyzwaniem integracji młodzieży ze Spisza i Podhala. Czynnikiem integracyjnym stały się spotkania z ciekawymi ludźmi. Dzięki nim gimnazjum posiada niepowtarzalną atmosferę. Wizerunek szkoły stanowią zatem nie tylko konkursy, olimpiady, zawody, festyny, dyskoteki szkolne lecz również właśnie te spotkania zapoczątkowane przez mgr Z. Łukasz, które na trwałe wpisały się w tradycję szkoły. Odwiedziło nas wielu znamienitych ludzi, pozostawili po sobie ślad w postaci wpisu do kroniki. Zapiski ze szkolnej kroniki przypominają, że nie były to tylko zwykłe oficjalne wizyty, ale pełne serdeczności i otwartości spotkania, które ubogaciły nie tylko uczniów, lecz - jak wynika z wielu wypowiedzi - także zaproszonych do nas gości. Jedną z interesujących postaci była Siostra Maria Łukasz misjonarka w Argentynie (pochodząca z Krempach), która zapoznała młodzież z ciekawą kulturą, zwyczajami ludności, problemami tego odległego kraju. Kiedy odwiedziła nas po raz kolejny, prowadziła ciekawe katechezy. 4 XII 2000 r. zapisała: Cieszę się bardzo, że mogłam podzielić te chwile z uczniami tej szkoły, w miejscowości, w której i ja się wychowałam. Gratuluję Wam tego wysiłku w edukację bo to jest wielki skarb ludzkości, który kształci przyszłość narodu. Młodzież nadal utrzymuje korespondencję w postaci kartek z życzeniami świątecznymi. Uczniowie mieli również okazję spotkań z różnymi osobistościami. Odwiedzili nas m.in. Franciszek Adamczyk - poseł III kadencji RP ( r.), Ryszard Listwan z-ca Małopolskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska ( r.), poseł Jan Łopuszański z LPR ( r.), ks. doc. dr hab. Andrzej Zwoliński - kierownik Katedry Katolickiej Nauki Społecznej Wydziału Teologicznego Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie ( r.) r. z wizytą duszpasterską przybył ks. bp Nuncjusz Apostolski w Boliwii ks. Józef Wesołowski, który z radością wspomina spotkanie: Serdecznie dziękuję za niezapomnianą atmosferę. Jak to dobrze być znowu wśród swoich szczególnie wśród młodych, którzy są przyszłością Kościoła i naszej Ojczyzny r. przybył na spotkanie z młodzieżą brat Marian, rodem z Łopusznej misjonarz w Uzbekistanie. Uczniowie mieli okazję do poznania jakże odległej kultury, zwyczajów, a nawet zagadnień związanych z gospodarką tego ubogiego kraju. Franciszkanin obiecał, że przy najbliższej okazji znowu zagości w murach naszej szkoły. Życzył nam wszystkim błogosławieństwa Bożego w pracy wychowawczej, aby spośród młodzieży wyrośli wartościowi ludzie, a może również zakonnicy, zakonnice, misjonarze r. na zaproszenie p. mgr Zofii Łukasz przybyła do nas p. prof. dr Wanda Pułtawska bliski współpracownik Ojca Św. w Radzie ds. Rodziny w Watykanie specja- 13

14 listą do spraw rodziny i wychowania, autorka wielu publikacji o tematyce prorodzinnej. Zapisała w kronice: Cieszę się, że miałam dziś okazję poznać zarówno uczniów jak i grono pedagogiczne i z radością stwierdziłam, że klimat, nastrój w tej szkole jest właśnie taki jak powinien być - młodzież miła, spokojna, podczas wykładów zasłuchana. Właściwie to można tutejszym pedagogom zazdrościć takiej młodzieży. Cały klimat szkoły i spotkania daje podstawy do optymizmu. Nasz trud edukacyjny i wychowawczy jest doceniany, o czym przekonaliśmy się niejednokrotnie. Oto kilka przykładów: wysoka ocena przez Nadleśnictwo Nowotarskie szkolnego konkursu Święto Ziemi, podziwi i uznanie dla nauczyciei wf-u ze strony 156 osób (rektorzy AWF, nauczyciele akademiccy, metodycy wychowania fizycznego z całej Polski) hospitujących lekcje w Krempachach ( r.). Nauczycieli nazwano fantastycznymi entuzjastami kultury fizycznej. Bardzo nam się podoba w Krempachach. Młodzież fantastyczna, nauczyciele także... po zobaczeniu tych pokazów marzy mi się żeby tak było w wielu szkołach w Polsce. Tak trzymać! (wpis prof. dr hab. Janusza Bielskiego) r. Spotkał się z młodzieżą znany w Polsce ks. Józef Walusiak Dyrektor Katolickiego Ośrodka Wychowania i Resocjalizacji Młodzieży Ostoja w Bielsku Białej. Temat spotkania Narkotyki - droga bez wyjścia. Osoba i doświadczenie księdza sprawiły, że młodzież po wygłoszonej prelekcji chętnie zadawała pytania darząc księdza wielkim zaufaniem. Ksiądz zapisał: Życzę gronu pedagogicznemu i młodzieży pełnej wolności od narkotyków i wszelkich zniewoleń, miłej atmosfery w pracy dydaktycznej i wychowawczej. Kilkakrotnie gościł u nas Wójt Gminy Nowy Targ, w tym dwukrotnie spotkał się z młodzieżą. Inicjatywa spotkań z ciekawymi ludźmi otwiera młodzież naszej szkoły na świat, na problemy współczesnego człowieka, uczy poszanowania dziedzictwa kulturowego innych krajów, poszerza wiedzę. WSPÓŁCZESNOŚĆ Obecnie do Gimnazjum w Krempachach uczęszcza 473 uczniów z dziesięciu miejscowości gminy Nowy Targ ( Dursztyna, Krempach, Nowej Białej, Łopusznej, Harklowej, Knurowa, Szlembarku, Dębna, Ostrowska, Waksmundu ), którzy tworzą 19 oddziałów ( od września roku szkolnego 2004/2005 utworzonych zostanie 20 ). Budynek szkoły oddano do użytku 1993 r. Liczy 14 dużych sal lekcyjnych, 7 małych, ( w tym pracownię komputerową z dostępem do internetu ) gabinet pielęgniarki, stołówkę, bibliotekę, 4 sale w których działa świetlica, siłownię oraz salę gimnastyczną, pomieszczenie przeznaczone na izbę regionalną, sklepik uczniowski i na ksero. Od września 2003 r. uczęszczają tutaj tylko uczniowie gimnazjum ponieważ, szkoła podstawowa funkcjonująca do tej pory łącznie z gimnazjum, została przeniesiona do wyremontowanego budynku starej szkoły. Obecną Radę Pedagogiczną Gimnazjum w roku szkolnym 2003/2004 tworzy 37 nauczycieli, katechetów i wychowawców świetlicy: Dyrektor szkoły - mgr Jan Szenderewicz, z-ca Dyrektora - mgr Dorota Ostwald, język polski - mgr Krystyna Dziga, mgr Jaromira Klasek, mgr Katarzyna Pasionek, mgr Ewa Pietrzak, mgr Marzena Waksmundzka, matematyka - mgr Anna Konopka, mgr inż.urszula Utnicka, mgr Krystyna Szenderewicz, mgr inż. Wojciech Sołtys, historia - mgr Zofia Łukasz, mgr Beata Skirlińska, mgr Beata Pater, fizyka - mgr Monika Palmąka, technika i informatyka - mgr inż. Emanuel Brzyzek, biologia - mgr Bernadeta Mroszczak, geografia - mgr Agata Tazik, chemia - mgr inż. Danuta Stanik, język niemiecki - mgr Jolanta Solana, Michał Szaflarski, mgr Małgorzata Abramek, język angielski - mgr Renata Kraina -Twardzik, Małgorzata Wadowska, 14

15 Łukasz Zamarlik język słowacki - mgr Zofia Chałupka, sztuka - mgr Sylwia Basta-Fryźlewicz, wychowanie fizyczne - mgr Bartosz Ścisłowicz, mgr Michał Śmiałkowski, mgr Bogusław Pociecha, wychowawcy świetlicy - Ewa Fudalewicz, mgr Łukasz Iżyk, mgr Maria Jędraczka, mgr Dominik Regiec, pedagog - mgr Maria Surma, religia - ks. mgr Jacek Wieczorek, ks. mgr Jan Wróbel, Administrację i obsługę stanowi 8 osób. Szkoła uczestniczy w akcji Szkoła bez dymu - żaden nauczyciel ani pracownik nie pali papierosów na terenie szkoły. Uczniowie mają możliwość uczestniczenia w zajęciach pozalekcyjnych, kołach zainteresowań takich jak: Kółko Recytatorskie, Kółko Polonistyczne, zespół Hilaritas, SKS - tenis stołowy, akrobatyka sportowa, narciarstwo zjazdowe, koszykówka, taniec sportowy, unihokej, Koło Regionalne, Klub Europejski, Klub Absolwenta - stworzony z myślą o tych, którzy chętnie odwiedzają mury naszej szkoły. Pracownia komputerowa podłączona jest do internetu. Uczniowie pod kierunkiem mgr inż. E. Brzyzka opracowali stronę internetową szkoły. Gimnazjum może pochwalić się licznymi osiągnięciami w wielu konkursach, zawodach, olimpiadach. Przy czym następujące konkursy zostały zapoczątkowane przez nauczycieli gimnazjum: Gminny Konkurs Ortograficzny (mgr Ewa Pietrzak), Konkurs Matematyczny GIT-MAT (mgr inż. Wojciech Sołtys, mgr Dorota Ostwald ), konkurs Promocja mojej miejscowości (mgr Z. Łukasz), konkurs plakatowy z chemii (mgr inż. Danuta Stanik), Konkurs Wiedzy o Krajach Niemieckojęzycznych (mgr Małgorzata Abramek, mgr Jolanta Solana, Michał Szaflarski), Konkurs Wiedzy o Unii Europejskiej (mgragata Tazik, mgr Łukasz Iżyk), konkurs zbiórki makulatury Dobre rady na odpady, Konkurs Wiedzy Ekologicznej oraz konkurs fotograficzny Budzi się wiosna (mgr Bernadeta Mroszczak).Oprócz tego co miesiąc organizowane są konkursy biblioteczne ( mgr Beata Pater). Mamy również znaczące osiągnięcia sportowe: TENIS STOŁOWY Mistrzostwa Gminy Nowy Targ Drużynowo I miejsce dziewczęta, I miejsce chłopcy, Indywidualnie I miejsce Kojda Ewelina, I miejsce Bryja Sebastian, II miejsce Kojda Jowita, III miejsce Ambroż Grzegorz - Mistrzostwa Powiatu Nowy Targ: Drużynowo III miejsce dziewczęta, IV miejsce chłopcy, Indywidualnie III miejsce Mroszczak Adrian - awans do Mistrzostw Województwa Małopolskiego. BIEGI PRZEŁAJOWE Mistrzostwa Gminy Nowy Targ Drużynowo I miejsce, Indywidualnie I miejsce - Prośniak Aleksandra, II miejsce Pierchlak Ewelina, III miejsce Plewa Paulina, Łojas Anna, IV miejsce Chmielak Aneta, Świec Justyna UNIHOKEJ Mistrzostwa Gminy Nowy Targ Drużynowo I miejsce dziewczęta Mistrzostwa Powiatu Nowy Targ II miejsce dziewczęta Mistrzostwa Województwa Małopolskiego II miejsce dziewczęta KOSZYKÓWKA Mistrzostwa Gminy Nowy Targ Drużynowo I miejsce dziewczęta Mistrzostwa Powiatu Nowy Targ III miejsce dziewczęta NARCIARSTWO ZJAZDOWE Mistrzostwa Gminy Nowy Targ Drużynowo I miejsce, Indywidualnie I miejsce Chmielarczyk Agnieszka, II miejsce Wilczek Klaudia, Ludzia Iwona, Perełka Magdalena, III miejsce Chudoba Magdalena, Paluch Paulina, IV miejsce Chmielak Joanna, Chmielak Iwona, V miejsce Prędka Patrycja, Chmielarczyk Iwona, VI miejsce Grońska Kornelia, Garbacz Justyna Mistrzostwa Gminy Nowy Targ: Drużynowo II miejsce, Indywidualnie dziewczęta VII miejsce Hilaritas podczas wystêpu w Jatkach w Nowym Targu. Fot. Bartosz Ścis³owicz 15

16 Mistrzostwa Powiatu Nowotarskiego, Kluszkowce 2004 r. Perełka Magdalena, chłopcy I miejsce Hornik Sławomir, II miejsce Hornik Przemysław, IV miejsce Wąsowicz Wojciech Mistrzostwa Województwa Małopolskiego I miejsce Wąsowicz Wojciech, XXIV miejsce Hornik Przemysław, XXV Perełka Magdalena AKROBATYKA I miejsce w Ogólnopolskim Konkursie na najlepsze lekcje wychowania fizycznego w ramach Ogólnopolskiej Konferencji Naukowo-Metodycznej na temat: Kształcenie i doskonalenie nauczycieli wychowania fizycznego w zreformowanej edukacji. Temat lekcji: Ćwiczenia akrobatyczne od prostego do trudnego. Od marca 2004 r. rozpoczął działalność zespół tańca sportowego Red Black pod kierownictwem mgr Bogusława Pociechy, który uświetnia uroczystości szkolne, zawody i festyny. Została również przeprowadzona akcja I ty zostań Św. Mikołajem, która polegała na zbiórce słodyczy przeznaczonych do jednego z domów dziecka. W jednej z sal świetlicy zorganizowano wystawę pt. Japonia - kraj kwitnącej wiśni i origamii, a w 25 - lecie pontyfikatu Ojca Świętego Jana Pawła II wystawa i gazetki ścienne w klasach o Papieżu - Polaku. W ramach programu profilaktyczno - wychowawczego uczniowie wzięli udział w powiatowej olimpiadzie wiedzy o AIDS ( II miejsce Marcela Mogilska ), uczestniczyli w Festynach Trzeźwości, a na Światowy Dzień bez Papierosa przygotowali plakaty, rysunki, które widnieją na ścianach korytarzy i świetlicy. Ponadto p. Jarosław Jarzyna wygłosił prelekcję na temat zagrożeń wynikających z zażywania narkotyków ( z inicjatywy Pełnomocnika Zarządu ds. Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Uzależnień - mgr Marii Ligęzy). Prelekcję Narkotyki - droga bez wyjścia wygłosił również ks. Józef Walusiak dyr. Katolickiego Ośrodka Wychowania i Resocjalizacji Młodzieży Ostoja w Bielsku Białej. Młodzież mogła obejrzeć spektakle Właściwy wybór, Ulica zapomnianych uczuć. Dobrze układa się współpraca z przedstawicielami Towarzystwa Słowaków w Polsce. Odwiedzili nas L. Molitoris i Konsul Generalny Republiki Słowackiej J. Burianova, vicekonsul p. Lisansky, ambasador RS w Warszawie M. Vašaryjova, Jacošova z Instytutu Słowackiego w Warszawie r. młodzież ucząca się języka słowackiego wyjechała do Krakowa na koncert Bożonarodzeniowy, dzięki zaproszeniu Konsula Generalnego Republiki Słowackiej oraz Towarzystwa Słowaków Zarządu Głównego w Krakowie. Istnieje wymiana między uczniami ze szkoły w Münster. Obecnie gości u nich zespół Hilaritas a w czerwcu oczekujemy na rewizytę, która zaowocuje na pewno konkretnymi projektami współpracy. Gimnazjaliści przynajmniej 2 razy w roku mogą obejrzeć spektakle teatralne prezentowane w szkole lub też w MOK - w Nowym Targu przez aktorów scen krakowskich, a także co miesiąc uczestniczą w Muzycznym ABC, zapoznając się z muzyką z różnych epok i kontynentów. Tradycją gimnazjum stały się rokroczne pielgrzymki do Sanktuariów Matki Bożej w Ludźmierzu, na Krzeptówkach i Wiktorówkach. W maju br. udaliśmy się do Ludźmierza. Na osobną uwagę zasługuje działalność zespołu Hilaritas, który reprezentuje naszą szkołę na terenie gminy i poza nią. Ma w swoim dorobku liczne koncerty i programy poetycko - muzyczne, prezentowane np. w galerii Jatki w Nowym Targu, w MOK-u: Róża zwana miłością, koncert wielkopostny, Szanty, koncertowanie przy okazji zawodów, festynów, spotkań z rodzicami, oprawa muzyczna akademii. Był także gościem Briana Scotta w radio Kraków r., wykonali piosenkę hiszpańską i słowacką. Na terenie szkoły działa sklepik prowadzony przez uczniów pod energiczną opieką mgr Krystyny Szenderewicz, który wspiera finansowo konkursy np. Wiedzy o Spiszu, Gminny Konkurs Ortograficzny, Konkurs Matematyczny, oraz imprezy takie jak Dzień Dzieckalody dla każdego ucznia a także zakup pomocy dydaktycznych np. kamery. Absolwenci zostawiają po sobie tzw. ślad w formie posadzonych drzew, zakupionego sprzętu komputerowego itp. Należy podkreślić udział Rady Rodziców z przewodniczącym Mieczysławem Wrocławiakiem w życiu szkoły. Finansuje ona dojazdy uczniów na olimpiady, konkursy, zawody sportowe, nagrody książkowe na koniec roku szkolnego dla najlepszych uczniów i laureatów konkursów przedmiotowych, zabawy szkolne, Dzień Dziecka. Zakupiła radiomagnetofon, kije do uni-hokeja, kaski dla narciarzy, mapy oraz drobne pomoce naukowe. Pokryła koszty nagłośnienia szkoły. Materiał został zebrany i opracowany przez mgr Ewa Pietrzak i mgr Zofię Łukasz Fotografie ze szkolnego archiwum 16

17 tabela 17

18 tabela 18

19 tabela Nasze bol¹czki - powiatowe drogi i szpitale Wywiad Pani¹ Stanis³aw¹ So³tys, radn¹ i cz³onkiem Zarz¹du Powiatu Nowotarskiego - Jak się Pani układa praca w Zarządzie Powiatu?. Praca w Zarządzie Powiatu jest bardzo ciekawa, oczywiście wymaga dużo czasu, poświęcenia, dużo wiedzy ogólno - społecznej, no i oczywiście jest tej pracy bardzo dużo. Ale jestem zadowolona z pracy w Zarządzie,ponieważ otwarła mi oczy na wiele różnych spraw, o których wcześniej może tylko słyszałam. Obecnie zaś muszę się zajmować rozwiązywaniem problemów i spraw wraz z całym Zarządem. Wszyscy członkowie Zarządu chcieliby tak pracować, aby zadowoleni byli wszyscy mieszkańcy naszego powiatu. No ale tak już w życiu bywa, że nie wszystko udaje się zrobić, i nie na wszystko starcza pieniędzy. Wiadomo, że mieszkańcy powiatu chcieliby, żeby było coraz lepiej i do tego w każdej dziedzinie, no ale jest to niemożliwe. - Zastanówmy się chociaż może nad dwoma sprawami bardzo istotnymi dla naszych mieszkańców, tj. drogami powiatowymi i szpitalami. Tak mieszkańcy naszego powiatu, a nawet mieszkańcy Dursztyna, gdzie mieszkam ja i moja rodzina chcieliby mieć lepsze drogi i trudno im się dziwić. Świat się zmienia, jest coraz więcej lepszych samochodów, ciągników i maszyn rolniczych z których chcą korzystać także mieszkańcy małych miejscowości i mają do tego prawo. No jednak mimo, że od kilku lat każdy posiadacz samochodu kupując paliwo, płaci także za użytkowanie drogi, to tych pieniędzy jednak nie widać na drogach. Powiatowy Zarząd Dróg robi co może, aby te drogi były przejezdne i dość dobre zwłaszcza zaraz po zimie, jednak nie na wszystko starcza pieniędzy. Trudno jednak w to uwierzyć lub wytłumaczyć użytkownikom pojazdów w mniejszych lub większych miejscowościach, że mamy już XXI wiek i jesteśmy członkami Unii Europejskiej, a drogi mamy takie jakie mamy. Jeśli chodzi o szpital w Nowym Targu, to muszę przyznać, że jest to bardzo dobry szpital, ma dobrych lekarzy, dobry personel i jest dobrze wyposażony. Obecnie wszyscy chorzy leczeni są już w nowym szpitalu. Oczywiście potrzeba jeszcze wiele pieniędzy, aby zakończyć całkowicie budowę tego szpitala. Ale jak wiadomo środki finansowe na dokończenie budowy szpitala są ograniczane, co przynosi znaczne opóźnienie zakończenia tej budowy. Lekarze tak w Nowym Targu, jak i Rabce dobrze starają się o swoich chorych, którzy znajdują się w tych szpitalach. Najbliższa sesja Rady Powiatu poświecona będzie właśnie funkcjonowaniu służby zdrowia na terenie naszego powiatu, w tym szczególnie funkcjonowanie szpitali. Trzeba przyznać, że dyrektorzy obydwu szpitali robią bardzo wiele, aby przede wszystkim chorzy byli zadowoleni z leczenia w szpitalu. - Dziękuje za rozmowę. Wywiad przeprowadził Marian Pukański 19

20 Polska i świat na progu XXI wieku stoi na rozdro u. Dowodem tego jest wiele znaków i wydarzeñ niespotykanych dotychczas w dziejach ludzkości. Wojny, terroryzm i nienawiśæ coraz czêściej ³¹cz¹ s¹ z negacj¹ Boga, zwalczaniem wiary chrześcijañskiej oraz duchowej autonomii osoby ludzkiej. Spisz, mimo wielu ostrych zakrêtów i bolesnych doświadczeñ w swojej historii, przechodzi przez próg XXI wieku jako region przywi¹zany do wiary Ojców i ziemi rodzinnej. Dziêki naszym przodkom miêdzy Tatrami, Pieninami i Magur¹ Spisk¹ ukszta³towa³a siê kultura górali spiskich, którzy ca³e wieki yli Tu i pracowali w pocie czo³a. To ich zas³uga, e dziś mo emy szczyciæ siê z dorobku materialnego i duchowego tej Ziemi. Z szacunku dla ich dokonañ winni jesteśmy do aktywnej kontynuacji tego zadania. My, cz³onkowie Zwi¹zku Polskiego Spisza, zgromadzeni w Niedzicy na VI Walnym Zjeździe, zwracamy siê do górali spiskich, do wszystkich mieszkañców i przyjació³ Spisza, zarówno w kraju jak i za granic¹, o liczne uczestnictwo w yciu spo³ecznym. Podajmy sobie rêce i pracujmy razem dla Spisza, integralnej czêści Polski, naszej Ojczyzny. Rodacy - Spisz Was potrzebuje! aby nie zaginê³a gwara spiska - starodawna ga³¹ź jêzyka polskiego, aby uchroniæ od zapomnienia nasz¹ przesz³ośæ i spuściznê kulturaln¹ naszych przodków, aby przysz³ośæ by³a budowana w zgodzie z przys³owiem Bez Boga ani do proga, aby wspomagaæ wysi³ki szkó³ oraz duchowieñstwa w wychowaniu m³odzie y na gruncie chrześcijañskich zasad moralnych i d¹ yæ do ograniczenia wspó³czesnych plag spo³ecznych, aby w spiskich wsiach czêściej noszono przepiêkne stroje regionalne, aby wspólnie organizowaæ ycie gospodarcze - przyczyniaæ siê do dobra wspólnego - bez wzglêdu na przesz³ośæ, uprzedzenia, czy pogl¹dy polityczne, aby rozwój gospodarczy nastêpowa³ w harmonii z natur¹, z poszanowaniem środowiska naturalnego, w³aściw¹ ochron¹ zabytków i rezerwatów przyrody. My Spiszacy, dumni ze swoich korzeni, jesteśmy równocześnie otwarci w duchu szacunku na spotkanie we wspólnej Europie innych tradycji i kultur. Mamy jednak nadziejê, e w tej nowej rzeczywistości uszanowany bêdzie cz³owiek i jego prawa. 20 Odezwa do górali spiskich, wszystkich mieszkañców i przyjació³ Spisza W zwi¹zku z rocznic¹ Góralskiego Ruchu Regionalnego z wdziêczności¹ wspominamy rzeszê dzia- ³aczy regionalnych oraz wybitnych przedstawicieli Narodu Polskiego, którzy obudzili w nas poczucie godności i wartości w³asnych dokonañ. Dziêki nim równie i my wspó³cześni czujemy bratersk¹ przyjaźñ p³yn¹c¹ z Podhala, Gorców, Orawy i Pienin, a zarazem uczestniczymy wspólnie w wielkiej dziejowej misji górali polskich. Szczêśæ Bo e! Niedzica na Spiszu, dnia 14 marca 2004 roku. Piotr Borowy Hymn na cześæ umi³owanej Ojczyzny Polsko, ze jeś katolicko, ty jeś s³oñce w bia³y dzieñ, Kto nie chce byæ katolikiem, tego zaæmi corny cieñ. Polsko, ze jeś katolicko, tyś miesi¹ckiem w nocy, Kto nie chce byæ katolikiem, prêdko w przepaśæ skocy. Polsko, ze jeś katolicko, tyś gwiozda na niebie, Nie strzyloj ty, chamie, do niej, bo ta strza³a zabije ciebie. Polsko, ze jeś katolicko, tyś mi drogi kamieñ na górze, Nie siêgoj poñ, ty rabusiu, dostanies po skórze! B¹dź ty Polsko katolicko, wyrzecz siê satana, Za to Ci od Boga bêdzie wielko mi³ośæ dana! B¹dź ty Polsko katolicko, w tej nadziei wzywoj Boga, Un pomoze walcyæ Tobie: ze Ty zniscys wroga! Bóg Polokom chleba daje, jak urodna niwa... Kto nie chce byæ katolikiem, ten siê na ni¹ gniewa. Jak ty Polsko katolick¹ nie chces byæ, U twych wrogów w boleści bedzies wyæ! Fot. J. Budz