Spis treści: Spółdzielnie socjalne mają obowiązek prowadzenia pełnej księgowości. Większość spółdzielców ma z tym kłopoty Lista problemów str.

Transkrypt

1 Trud tworzenia

2 Spis treści: Spółdzielczość socjalna stanowi w Polsce nową ideę, opartą na zasadach gospodarki społecznej, dynamicznie rozwijającej się w krach zachodnich Unii Europejskiej, szczególnie we Włoszech Kluczowa rola gminy str. 2 Najlepszym sposobem dla rozwoju spółdzielczości socjalnej w Polsce jest czerpanie z różnych, wypracowanych przez wiele lat wzorców uważa Jerzy Lamprecht, zastępca przewodniczącego Rady Nadzorczej OZRSS Uczmy się od lepszych str. 3 W Polsce rozwój spółdzielni zawdzięczamy praktykom, którzy podjęli działania nie mając żadnych szczegółowych wytycznych Trud tworzenia str. 5 Spółdzielnie socjalne mają obowiązek prowadzenia pełnej księgowości. Większość spółdzielców ma z tym kłopoty Lista problemów str. 6 W Krajowym Rejestrze Sądowym zarejestrowanych jest ponad 100 spółdzielni socjalnych Próba raportu str. 7 Zachęcam do zakładania spółdzielni, ale jednocześnie przestrzegam, że to naprawdę ciężka praca mówi Roman Jakubowski, prezes spółdzielni Od Nowa w Chełmnie Na początek dobry pomysł str. 8 O pieniądze unijne będzie można się ubiegać w ramach priorytetu 7 Rynek pracy otwarty dla wszystkich oraz Promocja integracji społecznej PO Kapitał Ludzki Do konkursu po euro str. 11 Rozmowa z Joanną Barszcz, koordynatorem współpracy ponadnarodowej Partnerstwa na rzecz Rozwoju Spółdzielnia Socjalna Ul oraz Cecylią Mikołajczak, koordynatorem szkolenia i sprawozdawczości tegoż Partnerstwa Przykład dla innych str. 12 Publikacja i projekt realizowane są przy udziale środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL. Adres Departamentu Zarządzania Europejskim Funduszem Społecznym: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, ul. Żurawia 4A, Warszawa; Organizacja systemu rehabilitacji społecznej i zawodowej w Polsce nie przystaje do przyzwyczajeń, możliwości i oczekiwań osób niepełnosprawnych Obraz w lustrze str. 16

3 Szanowni Państwo! Projekt PIW EQUAL Kluczowa rola gminy w aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych zmierza powoli ku końcowi. Porównując pierwsze i obecne dziesiąte i przedostatnie już wydanie biuletynu Gmina Niepełnosprawnym, dostrzegamy znaczący postęp w rozwoju spółdzielczości socjalnej w Polsce. Ostatnie badanie spółdzielni socjalnych pokazuje, że na koniec 2007 roku było ich 140. Nasz projekt przyczynił się do powstania pięciu z nich, a wiele osób i grup zainspirował do podjęcia inicjatywy powołania lokalnego przedsiębiorstwa społecznego jako miejsca pracy dla grup zagrożonych społecznym wykluczeniem, w szczególności dla osób niepełnosprawnych. Problemy z jakimi borykają się polskie spółdzielnie są jednak znaczące i mają w dużej mierze naturę prawną i strategiczno-polityczną. Na łamach bieżącego wydania biuletynu przedstawiamy informacje i wypowiedzi osób zaangażowanych w promocję i upowszechniania gospodarki społecznej i spółdzielczości socjalnej. Uwadze polecamy wypowiedź przewodniczącego Ogólnopolskiego Związku Rewizyjnego Spółdzielni Socjalnych, Pana Jerzego Lamprechta. W biuletynie prezentujemy również spółdzielnię socjalną Od Nowa, działającą w Chełmnie, w formie wywiadu z jej Prezesem Panem Romanem Jakubowskim. Wart uwagi czytelnika jest także obszerny wywiad z liderami partnerskiego projektu EQUAL Spółdzielnia Socjalna UL, w ramach którego powstała we Wrześni spółdzielnia socjalna zatrudniająca osoby niepełnosprawne. Piszemy również o perspektywach pozyskiwania środków fi nansowych na rozwój spółdzielni w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, jak również o planach wsparcia przez rząd działających na skalę regionalną i ponadregionalną Ośrodków Wspierania Spółdzielni Socjalnych. Obecnie prowadzone działania, w ramach projektu EQUAL, koncentrują się na upowszechnianiu rezultatów wypracowanych w trackie ponad dwu letniej działalności Partnerstwa. Szerzej piszemy o tym na łamach równolegle wydawanego przez naszą Fundację suplementu do magazynu samorządowego Gmina. Następne, 11-te i ostatnie już wydanie biuletynu poświęcone będzie podsumowaniu realizacji projektu, jak również będzie zawierało multimedialny przewodnik po rezultacie projektu Vademecum po spółdzielczości socjalnej osób niepełnosprawnych, zawierający również zrealizowany w ramach projektu fi lm Wykorzystana Szansa. Mając nadzieję na kontynuację współpracy ze środowiskami samorządowymi i owocną wymianę doświadczeń w dziedzinie promowania i wspierania lokalnej przedsiębiorczości społecznej, zachęcam do lektury biuletynu i kontaktowania się z nami! Mikołaj Niedek Koordynator ds. Promocji wraz z zespołem redakcyjnym biuletynu Gmina Niepełnosprawnym WYDAWCA: Fundacja Promocji Gmin Polskich Prezes Adolf Reut ul. Jaworzyńska 7/3, Warszawa, tel./faks: , , fundacja@cigg.pl czasopismo dla wójtów, burmistrzów, prezydentów miast, starostów partner Programu Informacyjnego Wsparcia Samorządów Terytorialnych Przygotował zespół: Wojciech Koczanowicz redaktor odpowiedzialny oraz: Anna Mikołajczyk-Kłębek, Włodzimierz Kaleta, Klaudia Sanetra-Reut, Anna Hoffmann-Niedek (rysunek na okładce). Zdjęcia: archiwum i Fundacja Aktywnej Rehabilitacji. Współpraca: Serwis Samorządowy PAP oraz eksperci uczestnicy Projektu Kluczowa rola gminy w aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych Koordynator ds. Promocji Projektu: Mikołaj Niedek mniedek@cigg.pl Przygotowanie do druku i druk: Agencja Wydawniczo Reklamowa s.c. awr@standardy.pl ISSN

4 Spółdzielczość socjalna stanowi w Polsce nową ideę, opartą na zasadach gospodarki społecznej, dynamicznie rozwijającej się w Unii Europejskiej, szczególnie we Włoszech Kluczowa rola gminy Bezrobocie i wykluczenie społeczne osób, które nie mogą znaleźć zatrudnienia, to główne problemy samorządów gminnych. Dotychczasowe rozwiązania prawno-administracyjne aktywną politykę społeczną powierzają powiatom. Tymczasem to samorząd gminny jest najbliżej potrzeb i problemów społeczności lokalnej. Wójtowie i Burmistrzowie w małych gminach często znają osobiście żyjące tam osoby niepełnosprawne i ich problemy związane ze znalezieniem pracy. Wydaje się zatem, że gmina powinna posiadać odpowiednie instrumenty, które pozwoliłyby jej prowadzić lub wspierać przedsięwzięcia z zakresu aktywizacji zawodowej i społecznej. W kwietniu 2006 roku została przyjęta ustawa o spółdzielniach socjalnych. Stworzyła ona podstawy prawne do działania w Polsce przedsiębiorstw społecznych, jakimi są spółdzielnie socjalne. Spółdzielczość kojarzy się często niesłusznie ze spółdzielniami wywodzącymi się z czasów realnego socjalizmu. Tymczasem spółdzielczość socjalna stanowi w Polsce nową ideę, opartą na zasadach gospodarki społecznej, dynamicznie rozwijającej się w krajach zachodnich Unii Europejskiej, szczególnie we Włoszech. Wypracowanie mechanizmów wspierania spółdzielni socjalnych w Polsce postawiło sobie za cel szereg projektów realizowanych w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL, współfi nansowanej z Europejskiego Funduszu Społecznego. Projekt EQUAL Kluczowa rola gminy w aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych wypracował model zakładania lokalnej spółdzielni socjalnej, ze znaczącym udziałem osób niepełnosprawnych. Główną rolę w tworzeniu takich spółdzielni pracy powinny odgrywać, szczególnie na obszarach wiejskich i małomiasteczkowych obok samych członków spółdzielni samorząd gminny i lokalne organizacje społeczne. W spółdzielniach socjalnych mogą znaleźć zatrudnienie osoby, które nie znalazły dla siebie miejsca na otwartym rynku pracy, w szczególności osoby niepełnosprawne, których wskaźnik zatrudnienia wynosi w Polsce niecałe 15% i jest jednym z najniższych w Europie. Istniejące dotychczas w Polsce sposoby ich zatrudniania, przypominające przedsiębiorstwa społeczne, to Zakłady Aktywności Zawodowej. Przedsiębiorstwo społeczne w pełnej postaci stanowi jednako dopiero spółdzielnia socjalna. Spółdzielnię socjalną może na bazie przyjętych w ustawie o spółdzielniach socjalnych rozwiązań założyć już pięć osób. 80% pracujących powinny stanowić osoby długotrwale bezrobotne, niepełnosprawne i inne osoby wymienione w ustawie o zatrudnieniu socjalnym, jak np. byłe osoby uzależnione od alkoholu i narkotyków czy byli więźniowie. Osoby te zatrudnianie są na podstawie spółdzielczej umowy o pracę. Do końca 2007 r. zostało zarejestrowanych w Polsce ponad sto spółdzielni socjalnych, z których praktycznie funkcjonuje Panie pracujące w spółdzielni socjalnej Ostrowianka połowa, gdyż borykają się one z wieloma problemami. Jedną z pierwszych spółdzielni powstałych w Polsce jest spółdzielnia socjalna Feniks, działająca w Tomaszowie Mazowieckim. Prezes tej spółdzielni Pani Maria Sowińska osoba z drugą grupą inwalidzką, mimo poważnej choroby kręgosłupa, efektywnie zarządza nią od 2005 roku. Spółdzielnia socjalna Feniks zajmuje się także kompleksową obsługą Ośrodka Szkoleniowo- Wypoczynkowego Libra położonego w miejscowości Karolinów nad Zalewem Sulejowskim. Zatrudnione w spółdzielni socjalnej osoby, w tym niepełnosprawne, wykonują w Ośrodku prace kuchenne, obsługują pokoje hotelowe i wykonują prace ogrodnicze. Do pożądanych obszarów działalności spółdzielni należy oczyszczanie nadbrzeża Zalewu Sulejowskiego. Zależy to jednak podobnie jak wiele aspektów związanych z rozwojem spółdzielni socjalnych i zatrudniania w nich osób niepełnosprawnych od władz samorządu gminnego. Problemy organizacyjne, z jakimi boryka się spółdzielnia są reprezentatywne dla większości spółdzielni socjalnych działających w Polsce. Dwuletni okres ich funkcjonowania, pozwala na podsumowanie doświadczeń i sformułowanie propozycji 2

5 takich rozwiązań systemowych, które ułatwiłyby funkcjonowanie spółdzielni socjalnych i zatrudnianie w nich osób niepełnosprawnych. Swoje praktyczne doświadczenia Maria Sowińska wykorzystuje jako ekspert ds. spółdzielczości socjalnej w pracach zespołu ds. mainstreamingu i lobbingu w Działaniu 3 Programu EQUAL. Dobrym przykładem pracy osób niepełnosprawnych w spółdzielni socjalnej jest także spółdzielnia socjalna Alba Lux działająca od 2005 r. w Wołominie. Spółdzielnia ma charakter wielobranżowy i świadczy usługi na telefon, takie jak: serwis mechaniczny pojazdów, usługi remontowo-budowlane, studio manicure. Innym przykładem spółdzielni socjalnej, która zatrudnia osoby niepełnosprawne jest spółdzielnia wielobranżowa Ostrowianka, działająca w Ostrowii Mazowieckiej. Panie pracujące w spółdzielni socjalnej Ostrowianka Przyjęte w pierwotnej wersji ustawy o spółdzielniach socjalnych rozwiązania prawne nie oferują gminom zbyt szerokich możliwości aktywnego i szerokiego wspierania powstających spółdzielni socjalnych i zatrudniania w nich osób niepełnosprawnych. Tymczasem gmina jest z natury rzeczy najbliżej osób niepełnosprawnych. Dotarcie do potencjalnych benefi cjentów działań gminy nie jest tak trudne, jak ma to miejsce w przypadku administracji powiatu. Gmina, w odróżnieniu od powiatu, posiada kompetencje w zakresie spraw gospodarczych. Dlatego też w sposób najbardziej efektywny może uczestniczyć we współtworzeniu lokalnej gospodarki społecznej. Projekt EQUAL Kluczowa rola gminy w aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych stawia sobie za strategiczny cel dostarczenie samorządom gminnym odpowiednich instrumentów do realizowania na swoim terenie aktywnej polityki wspierania spółdzielczości socjalnej i wspomagania tworzenia miejsc pracy dla osób z niepełnosprawnością. Szczególnie dotyczy to samorządów w gminach małomiasteczkowych i wiejskich. Spółdzielczość socjalna jest obiecującym, choć niełatwym kierunkiem działania. Stanowi jednak szansę niesienia przez gminy efektywnej pomocy osobom zagrożonym społecznym wykluczeniem, poprzez wspieranie ich w tworzeniu dla siebie trwałych miejsc pracy. Powinniśmy zrobić wszystko, żeby jak najszybciej osiągnąć standardy europejskie w dziedzinie włączania osób niepełnosprawnych do rynku pracy, wykorzystując niedoceniane dotąd w Polsce możliwości gospodarki społecznej. Najlepszym sposobem dla rozwoju spółdzielczości socjalnej w Polsce jest czerpanie z różnych, wypracowanych przez wiele lat wzorców Uczmy się od lepszych Pomimo bogatych tradycji spółdzielczości w Polsce, trudno oczekiwać w krótkim horyzoncie czasowym na dynamiczny rozwój spółdzielczości socjalnej. Istniejące w społeczeństwie pewne stereotypy wynikające z traktowania ruchu spółdzielczego w Polsce powojennej, brak spójnego prawa, są przeszkodą w funkcjonowaniu spółdzielni socjalnych uważa Jerzy Lamprecht, zastępca Przewodniczącego Rady Nadzorczej Ogólnopolskiego Związku Rewizyjnego Spółdzielni Socjalnych. Rozmawiamy z nim m.in. o rozwoju spółdzielczości socjalnej w Polsce i planach OZRSS. Jak doszło do powołania Ogólnopolskiego Związku Rewizyjnego Spółdzielni Socjalnych? Jerzy Lamprecht, zastępca Przewodniczącego Rady Nadzorczej OZRSS: Inicjatywa powołania Związku jest rezultatem oddolnych postulatów reprezentantów Spółdzielni Socjalnych z terenu całej Polski, a także instytucji zaangażowanych w rozwój spółdzielczości socjalnej w naszym kraju. Okazją do skonsolidowania ruchu spółdzielczego w ramach Ogólnopolskiego Związku Rewizyjnego Spółdzielni Socjalnych było uczestnictwo reprezentantów spółdzielni socjalnych w cyklu warsztatów zorganizowanych w latach przez Partnerstwo na Rzecz Rozwoju Tu jest praca Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL, którego administratorem jest Instytut Polityki Społecznej Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego. Celem tych spotkań było nabycie umiejętności zarządzania przedsiębiorstwem społecznym w szczególności spółdzielnią socjalną, określenie miejsca podmiotów gospodarki społecznej w działaniu na rzecz rozwoju lokalnego, mechanizmy budowania partnerstwa lokalnego oraz uwarunkowania prawne i instytucjonalne rozwoju gospodarki społecznej. W dniu 22 czerwca 2007 r. w sali Urzędu Miejskiego w Byczynie (woj. opolskie) odbyło się zebranie założycielskie Ogólnopolskiego Związku Rewizyjnego Spółdzielni Socjalnych. Pod patronatem Krajowej Rady Spółdzielczej przedstawiciele 19 spółdzielni socjalnych z całej Polski powołali do życia OZRSS z siedzibą w Warszawie przy ul. Jasnej 1. W dniu 23 listopada 2007 r. postanowieniem Sądu Rejonowego w Warszawie XII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego, uzyskaliśmy wpis do Krajowego Rejestru Sądowego Rejestru Organizacji Społecznych i Zawodowych pod numerem KRS: , a tym samym Związek nabył osobowość prawną. 3

6 Do końca 2007 r. było zarejestrowanych w Polsce 140 spółdzielni socjalnych. Jak ocenia Pan ich działalność? Spółdzielnie Socjalne zaczęły powstawać już w 2005 r. Niestety z liczby aktualnie zarejestrowanych jedynie część z nich aktywnie uczestniczy w życiu gospodarczym. Tam, gdzie zebrało się grono przedsiębiorczych osób z dobrym i realnym do zrealizowania pomysłem, spółdzielnie przetrwały a nawet rozwijają swoją działalność. Dotyczy to przede wszystkim usług tzw. niszowych których, ze względów ekonomicznych, nie podejmują się fi rmy komercyjne (sprzątanie, usługi ogólnobudowlane, usługi opiekuńcze etc.). Przykładowo w Hiszpanii spółdzielnie socjalne to czwarty pracodawca na rynku. Czy zakładanie spółdzielni socjalnych w Polsce się powiedzie? Pomimo bogatych tradycji spółdzielczości w Polsce, trudno oczekiwać w krótkim horyzoncie czasowym na dynamiczny rozwój spółdzielczości socjalnej. Istniejące w społeczeństwie pewne stereotypy wynikające z traktowania ruchu spółdzielczego w Polsce powojennej, brak spójnego prawa, są przeszkodą w funkcjonowaniu spółdzielni socjalnych. Niemniej widać pewne szanse na polepszenie sytuacji w tej dziedzinie. Realizowanie unijnych dyrektyw dot. rozwoju tzw. ekonomii społecznej może korzystnie wpłynąć na rozwój przedsiębiorstw społecznych także spółdzielni socjalnych. Ważne jest, by na różnych płaszczyznach, wyzbywając się uprzedzeń, tworzyć warunki poprawiające dostęp osób zagrożonych wykluczeniem społecznym (a także już wykluczonych) do realizowania swoich potrzeb zawodowych i ekonomicznych. Jedną z takich szans jest wspieranie spółdzielczości socjalnej. Tak jak w demokracji istnieje pluralizm polityczny, tak i w gospodarce rynkowej musi istnieć pluralizm gospodarczy. Tylko wtedy następuje rozwój... No i oczywiście wsparcie tych, którym pomimo trudności powiodło się. Nic tak nie determinuje innych do działania jak tzw. dobre praktyki. Czy któryś model europejski funkcjonowania spółdzielni socjalnej mógłby zostać przeniesiony na grunt polski? Spółdzielnie socjalne działają jednak w bardzo zróżnicowanym otoczeniu lokalnym. Najlepszym sposobem dla rozwoju spółdzielczości socjalnej w Polsce jest czerpanie z różnych, wypracowanych przez wiele lat wzorców. Uczmy się od lepszych... Dlatego tak istotne są wizyty studyjne u europejskich spółdzielców, baczne przypatrywanie się ich rozwiązaniom. Rząd przeznaczy w tym roku ponad milion złotych na rozwój spółdzielczości socjalnej, a zwłaszcza na Ogólnopolskie Ośrodki Wsparcia Spółdzielczości Socjalnej. Klimat wokół spółdzielczości socjalnej jest więc sprzyjający? Kontynuacja w 2008 r. działania Ośrodków Wsparcia Spółdzielczości Socjalnej jest niewątpliwie bardzo ważnym elementem pomocowym dla spółdzielni socjalnych. Jednak przypomnijmy, że w Polsce zarejestrowanych jest aktualnie 140 spółdzielni socjalnych, powstają cały czas także nowe. Jeżeli jednak skonfrontujemy liczbę i potrzeby ewentualnych benefi cjentów z oferowaną kwotą (pomniejszoną przecież o koszty funkcjonowania OWSS), kokosów nie należy się tutaj spodziewać. A na pewno fi rmy komercyjne konkurujące na wolnym rynku ze spółdzielniami socjalnymi nie mogą mieć argumentów świadczących o jakimś niewiarygodnie wielkim dotowaniu wybranych podmiotów gospodarczych przez państwo. Należy zawsze pamiętać spółdzielnie socjalne zakładają osoby ubogie, bez możliwości wniesienia znaczącego kapitału do fi rmy! Mogą się jednak starać nie tylko o pieniądze rządowe, ale również o granty u organizacji pozarządowych, o pieniądze europejskie w Urzędach Marszałkowskich. Czy spółdzielnie korzystają z tych przywilejów? Niestety do tej pory o takie środki aplikowały nieliczne spółdzielnie socjalne. Wynikało to przede wszystkim z braku jednoznacznych uwarunkowań prawnych. Czy spółdzielnia to fi rma, czy też organizacja pozarządowa? A jeżeli traktowana była kompleksowo, nie mogła stawać do konkursów wspólnie z organizacjami III sektora, natomiast była bez szans w starciu z podmiotami gospodarczymi. Na szczęście w nowych źródłach fi nansowania ekonomii społecznej PO KL jest możliwość by spółdzielnie socjalne były wnioskodawcami projektów, a także były benefi cjentami ostatecznymi (Działanie 7.2.2). Jakie zmiany są potrzebne, aby wesprzeć rozwój spółdzielczości socjalnej? Trudno w tym miejscu być oryginalnym. Każda działalność gospodarcza, także w formie spółdzielni socjalnej, wymaga kapitału. Potrzeba środków fi nansowych na tzw. koszty stałe, na zakupy inwestycyjne, na doszkalanie zawodowe członków, na koszty pełnej obsługi księgowej, na przyciągnięcie do spółdzielni specjalistów...niezbędna jest szybka nowelizacja ustawy o spółdzielniach socjalnych, która w dużej mierze zawiera postulaty samych spółdzielców. 4

7 Problemem dla większości spółdzielni jest nieprzychylne podejście administracji lokalnej do ich działalności. Jak Państwo chcą to zmienić? Statutowym przedmiotem działania Związku jest m.in. współdziałanie w doskonaleniu samorządu spółdzielczego oraz współpraca z samorządami gospodarczymi, reprezentowanie interesów zrzeszonych spółdzielni wobec organów administracji państwowej i samorządu terytorialnego. Opierając się o nasze doświadczenia, chcemy poprawić tę sytuację, przedstawiając przede wszystkim pozytywne praktyki samorządów i korzyści jakie stąd dla nich wypływają. Jakie plany na najbliższy czas ma OZRSS? Kilka pierwszych miesięcy działania naszego Związku, to oprócz spraw organizacyjnych, zbieranie postulatów i opinii od członków. Posłużą one do wytyczenia priorytetowych działań na najbliższą przyszłość. Solidne zdiagnozowanie sytuacji w spółdzielniach socjalnych to podstawa do dalszych efektywnych poczynań. Władze Związku czynią też usilne starania o środki fi nansowe niezbędne do skutecznego funkcjonowania. Wszystkich zainteresowanych Ogólnopolskim Związkiem Rewizyjnym Spółdzielni Socjalnych zapraszamy na stronę internetową: W Polsce rozwój spółdzielni zawdzięczamy praktykom, którzy podjęli działania nie mając żadnych szczegółowych wytycznych Trud tworzenia Zatrudnienie osób niepełnosprawnych powinno stawać się częścią planów rozwoju lokalnego, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb zarówno gminy czy powiatu, jak i samej osoby niepełnosprawnej uważa Anna Kruk, autorka publikacji Analiza efektywności społeczno ekonomicznej zatrudnienia osób niepełnosprawnych w spółdzielniach socjalnych w porównaniu do organizacji komercyjnych. W książce poruszono temat zatrudniania osób niepełnosprawnych w spółdzielniach socjalnych. Zdaniem autorki publikacji skuteczny system aktywizacji zawodowej nie tylko niepełnosprawnych, ale także bezrobotnych, przyczyniłby się do minimalizacji wydatków państwa na cele socjalne, zminimalizowałby konieczność oddziaływania z punktu widzenia pracy socjalnej, nauczyłby społeczeństwo, że czasy socjalistycznego rozdawnictwa już dawno minęły. Jej zdaniem, spółdzielnia socjalna stanowi rodzaj mikro lub małego przedsiębiorstwa, ale o specyfi cznych celach. Spółdzielnie socjalne z powodzeniem działają w krajach Unii Europejskiej. W Polsce rozwój spółdzielni zawdzięczamy głównie działalności praktyków, którzy nie mając żadnych szczegółowych wytycznych, jak taka działalność powinna wyglądać, podjęli się trudu jej tworzenia. Opierali się jedynie na istniejących przepisach dotyczących Prawa Spółdzielczego i działalności gospodarczej. Grupa zapaleńców stworzyła nową jakość i nowy model organizacji podkreśla Anna Kruk. Osoby niepełnosprawne stanowią jedną z grup uprawnionych do bycia członkami spółdzielni socjalnej, jako specyfi cznej spółdzielni pracy. Ma to szczególne znaczenie dla ich aktywizacji zawodowej, z uwagi na znaczną trudność w znalezieniu zatrudnienia w organizacjach komercyjnych, gdzie pracodawców nie interesują pracownicy o obniżonej wydajności pracy. Zdaniem autorki publikacji ważne jest, że spółdzielnia socjalna jest miejscem aktywizacji zawodowej w rejonie zamieszkania jej członków. Podstawą utrzymania się takich instytucji jest zarówno pomoc zewnętrzna, rządowa czy samorządowa, ale również działanie zgodne z realiami gospodarki rynkowej. Nowoczesne spółdzielnie pracy powinny zatem funkcjonować w oparciu o realia rynku i o rachunek ekonomiczny, czyli tak jak każdy podmiot gospodarczy. Jednocześnie celem takich instytucji z punktu widzenia osób niepełnosprawnych jest rehabilitacja zawodowa zaznacza Kruk. Z badań wynika, że niepełnosprawni nadal są grupą o niskich kwalifi kacjach zawodowych. Według danych Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej wciąż utrzymuje się niski wskaźnik poziomu kwalifi kacji osób niepełnosprawnych, a większość korzysta głównie ze świadczeń socjalnych. Na szczególną uwagę zasługują powszechne opinie dotyczące poglądów samych pracodawców, którzy niechętnie i najczęściej do prac prostych, kierowaliby osoby niepełnosprawne. Gdyby nie pomoc państwa, Unii Europejskiej, oparta na mechanizmach społecznych, osoby dotknięte inwalidztwem nie miałyby żadnych szans na rynku pracy. Osobom niepełnosprawnym sprzyja prawo pracy i rozwiązania podatkowe zauważa Anna Kruk. Spółdzielnie socjalne są więc szansą na aktywizację zawodową niepełnosprawnych, którzy dzięki pracy w nich mogą się realizować i przede wszystkim uzyskiwać wynagrodzenie. Książka Efektywność społeczno-ekonomiczna zatrudnienia osób niepełnosprawnych w spółdzielniach socjalnych i organizacja komercyjnych dr Anny Kruk została wydana przez Akademię Pedagogiki Specjalnej w ramach projektu Kluczowa rola gminy w aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych. 5

8 Spółdzielnie socjalne mają obowiązek prowadzenia pełnej księgowości. Większość spółdzielców ma z tym kłopoty Lista problemów Pod koniec 2007 r. w Krajowym Rejestrze Sądowym było zarejestrowanych 140 spółdzielni socjalnych. Jak oceniają specjaliści tej branży, tak naprawdę tylko połowa z nich podjęła działalność. Bolączką spółdzielni socjalnych jest prowadzenie pełnej księgowości, mała pomoc ze strony władz lokalnych, trudności w pozyskaniu zleceń, a także nieznajomość tej formy działalności wśród urzędników administracji lokalnej. Marian Piętkowski z Szydłowca prowadził własną jednoosobową fi rmę. Kiedy zachorował, otrzymał umiarkowany stopień niepełnosprawności. Jako osoba niepełnosprawna znalazł się w gronie osób uprawnionych do założenia spółdzielni socjalnej. Ta specjalna forma działalności gospodarczej to szansa dla osób bezrobotnych, niepełnosprawnych, wykluczonych na prowadzenie przedsiębiorstwa i pracę na otwartym rynku. W maju 2006 r. powstała spółdzielnia Soc-Bud w Szydłowcu. Największy problem był z rejestracją. Cztery razy musieliśmy jeździć do Krajowego Rejestru Sądowego. Nasza spółdzielnia świadczy usługi remontowo-budowlane. Jej członkowie to głównie osoby niepełnosprawne. W tej chwili jest nas 7 osób opowiada Marian Piętkowski, prezes spółdzielni Soc-Bud. Pan Marian liczył na wsparcie ze strony państwa i gminy w rozwoju tej formy działalności. Spółdzielnie socjalne mogą liczyć na zwolnienia z opłat rejestracyjnych za wpis spółdzielni do KRS, zwolnienie z podatku dochodowego od osób prawnych z dochodów spółdzielni, możliwość refundowania przez okres 12 miesięcy składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe. Składki są refundowane ze środków Funduszu Pracy przez starostę na podstawie odpowiedniej umowy między starostą a spółdzielnią. Pieniądze z grantu i Urzędu Pracy pozwoliły nam na zakup samochodu dostawczego. Dzięki temu możemy dojechać do klienta mówi pan Marian. Zgodnie z przepisami, jest możliwość wsparcia dla osoby bezrobotnej do 300 proc. przeciętnego wynagrodzenia na jednego założyciela spółdzielni i 200 proc. dla przystępującego do istniejącej spółdzielni. To zbyt niskie dofi nansowanie spółdzielni na starcie ocenia Jadwiga Stefańska z Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie we Wrześni, wiceprezes Fundacji Tutaj Warto w Borzykowie, która pomagała przy powstaniu spółdzielni UL we Wrześni. Dla pozostałych osób rozpoczynających działalność gospodarczą jest 500 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia dodaje. Są pewne ulgi w podatkach, a także dofi - nansowanie z PFRON-u, chociaż niewielkie, bo dla zakładu pracy chronionej jest większe przyznaje Marian Piętkowski. Poza tym spółdzielnia socjalna musi mieć 80 proc. członków niepełnosprawnych, a zakład pracy chronionej 50 proc. dodaje. Po co pełna księgowość? Spółdzielnie socjalne mają obowiązek prowadzenia pełnej księgowości. Większość spółdzielców ma z tym problemy, a wynajęcie księgowej kosztuje. W przypadku działalności gospodarczej wystarczy tylko książka przychodów i rozchodów. Księgową mamy z Wrocławia, bo w okolicach Warszawy są kolosalne ceny. Mamy nadzieję, że przepisy się zmienią i nie będzie trzeba prowadzić pełnej księgowości mówi Anna Skołożyńska ze Spółdzielni Socjalnej ALBA-LUX w Wołominie. Prowadzenie pełnej księgowości jest bardzo drogie wtóruje jej Marian Piętkowski W tej chwili w prowadzeniu działalności pomaga mi spółdzielnia inwalidów Elektron w Szydłowcu. Dzięki ich małym zleceniom jakoś działamy dodaje. Przyznaje, że duża pomoc to granty otrzymywane z Krajowego Związku Rewizyjnego. Pierwszy grant w wysokości 20 tys. zł wykorzystaliśmy na zakup narzędzi opowiada Piętkowsk.i W tym roku ma być więcej środków do zdobycia, ale dla nowo powstających spółdzielni będą jeszcze większe pieniądze zauważa. Bez narzekań Nie chciałbym narzekać, ale mogło być lepiej mówi prezes spółdzielni Soc-Bud w Szydłowcu. Gmina wysyła nas na przetargi, a trudno wygrać przetarg, bo nie mamy specjalnych zasobów podkreśla. Większość członków spółdzielni to osoby niepełnosprawne, długotrwale bezrobotne, zagrożone wykluczeniem społecznym, więc ich wydajność pracy nie będzie taka jak osób sprawnych. Pomoc gminy mogłaby być większa dodaje. Jego zdaniem, gmina mogłaby np. udostępnić lokal. Stało się tak np. w Wyszkowie. Wyszkowski Urząd Miejski do końca 2007 roku przekazał spółdzielni socjalnej lokal do użytkowania mówi Grzegorz Kowalewski, prezes wyszkowskiej spółdzielni socjalnej SZRON. Członkowie spółdzielni wyremontowali dwa pomieszczenia i łazienkę. Jest komputer, sprzęt biurowy, który spółdzielcy zakupili z pozyskanego grantu dla spółdzielni socjalnej, kanapy, ława. To dużo na początek, dzięki pomocy władz lokalnych zrobiliśmy też podjazd dla osób niepełnosprawnych, otrzymujemy małe zlecenia od gminy bez przetargu cieszy się Kowalewski. Jednak większość spółdzielni nie otrzymuje takiej pomocy od gminy. Specjaliści wskazują, że brak znajomości zasad, celów i możliwości wspierania spółdzielni socjalnych przez samorządy lokalne to duży problem. Niech samorządy okażą trochę więcej serca, współpracy, zainteresowania dla spółdzielni socjalnych apeluje Anna Skołożyńska. W urzędach panuje oziębłość na nasze problemy. Najważniejsze jest bardzo gruntowne przeszkolenie urzędników, 6

9 którzy nie znają przepisów dotyczących spółdzielni socjalnych dodaje. Zgodnie z prawem, spółdzielnie socjalne mają możliwość wykonywania zadań na rzecz administracji publicznej na zasadach określonych w ustawie o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. Możliwość dla nowych spółdzielni socjalnych stwarza nowelizacja ustawy Prawo zamówień publicznych z 13 kwietnia 2007 r, zgodnie z którą jednostka samorządowa może zlecić zadania spółdzielni socjalnej na kwotę zł bez prowadzenia jakiejkolwiek procedury, jednak z zachowaniem zasady racjonalnego gospodarowania środkami publicznymi. Gmina wspierając spółdzielnie socjalne może zyskać reputację gminy zaangażowanej społecznie, ograniczyć ubóstwo na swoim terenie. Założenie i skuteczne działanie spółdzielni socjalnej stanowi bardzo ważny czynnik szerokiej promocji gminy. Mam nadzieję, że gminy zobaczą szansę dla rozwoju spółdzielczości socjalnej na swoim terenie. Dzięki pomocy oferowanej spółdzielniom, władze lokalne mogą rozwiązać szereg problemów społecznych: zmniejszyć bezrobocie, zmniejszyć środki wydawane na pomoc społeczną, wesprzeć społeczną aktywność w rozwiązywaniu problemów wymienia Jadwiga Stefańska. Jaka przyszłość? Rozwój spółdzielni socjalnych będzie postępował. Może nie w tak szerokim zakresie, jak byśmy chcieli, ale wszystko wskazuje na to, że będziemy gonić kraje europejskie uważa Marian Piętkowski. Podkreśla, że ważne jest, aby zmieniły się przepisy, m.in. zmniejszające liczbę członków zagrożonych wykluczeniem społecznym w spółdzielni socjalnej w tej chwili musi to być 80 proc. członków. Jego zdaniem, lepiej gdyby było to 50 proc. Ministerstwo pracy obiecuje, że przepisy się zmienią. Prowadzony jest monitoring z działalności ustawy o spółdzielniach socjalnych. Jednak, aby prace postępowały szybciej, spółdzielnie socjalne powinny zgłaszać swoje uwagi i zastrzeżenia do MPiPS. Specjaliści od spółdzielczości socjalnej jako główne zagrożenia dla rozwoju spółdzielni socjalnych wskazują m.in. na brak mechanizmów pozwalających na zdobywanie środków na bieżącą działalność. Zdaniem Jerzego Lamprechta, zastępcy przewodniczącego Rady Nadzorczej Ogólnopolskiego Związku Rewizyjnego Spółdzielni Socjalnych, pomimo bogatych tradycji spółdzielczości w Polsce, trudno oczekiwać w krótkim horyzoncie czasowym na dynamiczny rozwój spółdzielczości socjalnej. Istniejące w społeczeństwie pewne stereotypy wynikające z traktowania ruchu spółdzielczego w Polsce powojennej, brak spójnego prawa, są przeszkodą w funkcjonowaniu spółdzielni socjalnych wylicza Jerzy Lamprecht. Niemniej widać pewne szanse na polepszenie sytuacji w tej dziedzinie. Realizowanie unijnych dyrektyw dot. rozwoju tzw. ekonomii społecznej może korzystnie wpłynąć na rozwój przedsiębiorstw społecznych także spółdzielni socjalnych. W Krajowym Rejestrze Sądowym zarejestrowanych jest ponad 100 spółdzielni socjalnych Próba raportu Ministerstwo pracy i polityki społecznej liczy, że środowisko spółdzielców socjalnych aktywnie włączy się do sprawozdania z realizacji ustawy o spółdzielniach socjalnych. Do tej pory nie udało się takiego sprawozdania przygotować z powodu braku danych na ten temat. MPIPS przygotowuje monitoring działania spółdzielni socjalnych. W trackie II sesji monitoringu, pomimo przedłużenia terminu składania materiałów informacyjnych do 31 stycznia 2008 r., uzyskano tylko odpowiedzi z 7 Wojewódzkich Urzędów Pracy, 3 Regionalnych Ośrodków Polityki Społecznej, oraz 11 spółdzielni socjalnych poinformował Departament Pomocy i Integracji Społecznej w MPiPS. Jak podkreślają urzędnicy, na tej podstawie niemożliwe jest opracowanie syntetycznej informacji o stanie spółdzielczości socjalnej, kierunkach jej rozwoju oraz prognoz dotyczących propozycji zmian w obowiązującym prawie, będącej raportem Centrum Monitoringu. Zgodnie z założeniami programu raport ten jest sporządzany oraz przygotowywany, jako podsumowanie okresowych informacji oraz stanowiący punkt odniesienia dla końcowego sprawozdania, które ma być przedłożone Sejmowi do 30 czerwca 2008 r. Sporządzenie rzetelnej analitycznej informacji o funkcjonowaniu spółdzielni socjalnych na podstawie danych z kilku spółdzielni na tle faktu zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze Sądowym ponad 100 takich podmiotów jest niemożliwe podkreśla MPiPS. W II sesji monitoringu spółdzielni socjalnych uczestniczyły następujące spółdzielnie socjalne: Rega w Świdwinie, Awans w Dzierżoniowie, Pomocna Dłoń w Bystrzycy Kłodzkiej, Spółdzielnia Socjalna Nasza w Koszalinie, Nowa Jakość w Siemianowicach, WWW Promotion we Wrocławiu, Żarska Spółdzielnia Socjalna, Magnum Bonum w Jońcu, Dragon w Zamościu, Gorliczanin w Gorlicach, oraz Dance w Rzeszowie. W prace włączyły się Wojewódzkie Urzędy Pracy w: Szczecinie, Poznaniu, Katowicach, Toruniu, Białymstoku, Zielonej Górze i Lublinie oraz Regionalne Ośrodki Polityki Społecznej w Opolu, Rzeszowie i Toruniu Departament Pomocy i Integracji Społecznej zachęca środowisko spółdzielców socjalnych, a przede wszystkim ich reprezentacje, w tym Ogólnopolski Związek Rewizyjny Spółdzielni Socjalnych, aby aktywnie włączyły się w 2008 r. w ostateczne opracowanie Sprawozdania z realizacji ustawy o spółdzielniach socjalnych. 7

10 Zachęcam do zakładania spółdzielni, ale jednocześnie przestrzegam, że to naprawdę ciężka praca Na początek dobry pomysł Spółdzielni socjalnej w fazie organizacji potrzebny jest nie jeden, ale dwóch liderów. Tylko wtedy ma szansę na powstanie uważa Roman Jakubowski, prezes spółdzielni Od Nowa w Chełmnie, która powstała w ramach projektu Kluczowa rola gminy w aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych. Rozmawiamy z Romanen Jakubowskim o tym, jak budować spółdzielnię, by osiągnąć sukces, gdzie szukać sprzymierzeńców i jak obok celów ekonomicznych realizować społeczne cele spółdzielni. Jak doszło do powstania spółdzielni Od Nowa? Prezes Roman Jakubowski: Troszkę było w tym przypadku, bo akurat szukałem pracy, a pani która pracowała w punkcie informacyjnym urzędu pracy też myślała o założeniu spółdzielni socjalnej. Nasze spotkanie zaowocowało tym, że zaczęliśmy szukać informacji na temat spółdzielni socjalnych, ściągać informacje z Internetu na ten temat. Poza dyrektorem urzędu pracy, który wiedział coś więcej na temat spółdzielni, bo w tym okresie wiedza na ten temat wśród urzędników była znikoma a właściwie żadna. Wiadomości szukaliśmy w Internecie. Stworzyła się grupa bezrobotnych, którzy przychodzili do punktu konsultacyjnego w Urzędzie Pracy i tak to się zaczęło. A jaki powinien być pierwszy krok osób, które chcą założyć spółdzielnię socjalną? Moim zdaniem dobry pomysł. Trzeba wiedzieć, co chce się robić. Gościliśmy ostatnio grupę spółdzielców z Wielkopolski. Zdumiał mnie fakt, że dopiero u nas zaczęli zastanawiać się nad tym, co będą robić. Dodam ze prowadzili już działalność. To trochę za późno, tym bardziej, że jak weźmiemy dotację na rozpoczęcie działalności, to wisi nad nami 12 tys. do spłaty, jeśli Spółdzielnia nie przetrwa roku. My rozpoczynając działalność mieliśmy już konkretne pomysły i kilka wariantów awaryjnych. Jakie to były pomysły? Jestem budowlańcem z zawodu. Tymczasem większość specjalistów budowlanych wyjechała za granicę. Skojarzyłem tą niszę i dlatego w większości proponujemy usługi budowlano-remontowe. Ten pomysł się sprawdza. Mamy w tej chwili 18 członków. Kobiety z naszej spółdzielni zajmują się głównie produkcją zniczy oraz sprzątaniem. Pozyskujemy stałe zlecenia z urzędu miasta. Dość optymistycznie patrzymy w przyszłość. Z jednej strony trzeba mieć pomysł, z drugiej strony trzeba od razu myśleć o szukaniu zleceń. Jak już mamy pomysł, to jaki powinien być nasz kolejny krok? Rejestracja spółdzielni w Krajowym Rejestrze Sądowym. Kiedy w 2006 r. próbowaliśmy zarejestrować spółdzielnię w KRS w Toruniu, mieliśmy bardzo duże problemy, ponieważ urzędnicy nie wiedzieli nic na temat tej formy działalności. Czy teraz to się zmienia? Łatwiej załatwić formalności? Podczas moich wyjazdów po całym kraju widzę, że wiedza w społeczeństwie o spółdzielniach socjalnych jest coraz większa. Wcześniej urzędnicy nie wiedzieli nawet co to za forma działalności. Próbowano nas nawet podciągać pod spółdzielnie mieszkaniowe. Ciężko było przebrnąć przez zarejestrowanie spółdzielni, przez problemy natury biurokratycznej. Teraz klimat społeczny i polityczny sprzyja powstawaniu spółdzielni socjalnych? Zgadza się. Ja to obserwuję i mogę powiedzieć, że na moim terenie dla promowania idei spółdzielczości wyko- 8

11 rzystałem lokalną prasę. Nasze miasto już wie, czym jest Spółdzielnia Socjalna. To nas nic nie kosztowało, a mamy darmową reklamę. Takie dobre relacje z prasą lokalną są jak najbardziej wskazane. Kilkakrotnie również braliśmy udział w programach telewizyjnych, że wymienię choćby, moim zdaniem doskonale przybliżający społeczeństwu zagadnienia spółdzielczości socjalnej, program Trzecia szansa, emitowany co tydzień w TVP info. Jaką ma Pan receptę na sukces spółdzielni socjalnej? Gdziekolwiek jestem to podkreślam, że spółdzielni socjalnej potrzebny jest nie jeden, ale dwóch liderów, zwłaszcza w początkowym stadium organizacyjnym. Jeśli w ogóle nie ma lidera, to nie ma szans na powodzenie. Siedem miesięcy walczyliśmy, żeby się zarejestrować. Trafi liśmy na zmianę ustawy i wszystko trzeba było zaczynać od początku. Niejednokrotnie chciałem zrezygnować. Podobnie moja wspólniczka. Ale zawsze jakoś się uzupełnialiśmy. Kiedy ona chciała zrezygnować, ja to ciągnąłem i na odwrót. To jest najlepsza recepta. Zachęcam do zakładania spółdzielni, ale jednocześnie przestrzegam, że to naprawdę ciężka praca. Zostałem prezesem spółdzielni i dzisiaj np. jestem po nocnej zmianie, ale że jest taka potrzeba, popracuję na pewno do Prowadzimy także schronisko turystyczne, które uruchomiliśmy z grantów. Obecnie przebywają tutaj bezdomne, samotne matki. Czyli to jest jeden z celów społecznych, jakie realizuje Spółdzielnia? Tak, ale widzę także inne cele społeczne, które realizujemy. Pracuje u nas siedem osób uzależnionych po leczeniu, ale nie ukrywam, że to tykające bomby, aż 6 osób to osoby po 50 oraz 4 niepełnosprawne. Właśnie przyjęliśmy kolejną osobę niepełnosprawną, która przygotowuje się do zawodu i została skierowana do nas z Urzędu Pracy. Prawdopodobnie w marcu, kwietniu dostaniemy dotację na jego miejsce pracy w wysokości 42 tys. zł. Nie ukrywam, że jeśli mogę coś zyskać dla spółdzielni to wykorzystuję to do maksimum. Jaki powinien być cel spółdzielni: ekonomiczny czy społeczny? Powiem, że w naszej spółdzielni traktuję to na równi. Nie możemy patrzeć wyłącznie na własną kieszeń. Jeżeli w spółdzielni są osoby bezrobotne, które korzystały z pomocy społecznej, to 9

12 przecież ich zatrudnienie w spółdzielni powoduje, że nie obciążają już państwa, a płacą podatki, ZUS i same na siebie zarabiają. Są niesamowite plusy społeczne. Mamy takie osoby, które ponad 10 lat nie pracowały. Żony naszych pracowników uzależnionych od alkoholu przychodzą z podziękowaniem. Czasem pracownik wraca do nałogu, ale nigdy nie zdarzyło się, żeby pili w pracy. Jak widzi Pan rolę gminy? Nie mieliśmy dobrego kontaktu z urzędem miasta. Burmistrz nie wierzył, że osoby wykluczone, długotrwale bezrobotne, uzależnione, czy niepełnosprawne mogą coś zrobić. Po 9 miesiącach poszedłem do niego i podkreśliłem, ze działamy już tak długo, bez pomocy gminy. Od tego momentu właśnie burmistrz użyczył nam lokal, zapewnia zlecenia na sprzątanie budynków. Jesteśmy jedną z nielicznych spółdzielni w kraju, która chwali współpracę z Urzędem Pracy. Ale jest za co, bo to dzięki przychylnemu podejściu do zagadnień spółdzielczości socjalnej jako jedni z pierwszych w Polsce otrzymaliśmy zwrot składek ZUS na nie bagatelną przecież kwotę grubo ponad 60 tys. zł. Dzięki Staroście chełmińskiemu i dyrektorowi PUP żadna nasza sprawa nie pozostaje niezałatwiona no chyba, że byłaby niezgodna z obowiązującym prawem. Nasze doświadczenia przekazujemy wszystkim chętnym grupom założycielskim z całej Polski. Mamy więc satysfakcję jeśli to owocuję powstaniem kolejnych spółdzielni np. Koziołka z Lublina czy Lidii w Świeciu. Czy spółdzielnie powinny startować w przetargach czy otrzymywać zlecenia z wolnej ręki od gminy? Do przetargów nie startujemy, bo w naszym mieście mamy dużych wykonawców, z którymi nie mamy szans. Sami staramy sobie szukać zleceń. Dostajemy też zlecenia z sąsiednich gmin z wolnej ręki do 25 tys. zł. ale naszą specjalnością stało się budowanie nowych domów jednorodzinnych od wykopów po wykończenie. Jesienią skończyliśmy domek dla inwestora z Anglii, następny budujemy dla inwestora z Irlandii, a ze Szwecji czeka w kolejce. Szybkie i fachowe wykonawstwo przy budowie pierwszego zaowocowało kolejnymi zleceniami. 10

13 O pieniądze unijne będzie można się ubiegać w szczególności w ramach priorytetu 7 Rynek pracy otwarty dla wszystkich oraz promocja integracji społecznej PO Kapitał Ludzki Do konkursu po euro Działające spółdzielnie socjalne i osoby planujące założenie spółdzielni socjalnej mogą starać się o środki unijne w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Urzędy Pracy i Urzędy Marszałkowskie już ogłaszają konkursy. O pieniądze unijne będzie można się ubiegać w szczególności w ramach priorytetu 7 Rynek pracy otwarty dla wszystkich oraz promocja integracji społecznej PO Kapitał Ludzki. Urzędy Marszałkowskie pod koniec stycznia ogłosiły nabór wniosków do Poddziałania Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. W ramach tego działania możliwa będzie realizacja następujących projektów: rozwój dialogu, partnerstwa publiczno-społecznego i współpracy na rzecz rozwoju zasobów ludzkich na poziomie regionalnym i lokalnym, prowadzenie, publikowanie i upowszechnianie badań i analiz z zakresu integracji i polityki społecznej w regionie. W ramach realizacji typu projektu rozwój dialogu, partnerstwa publiczno-społecznego i współpracy na rzecz rozwoju zasobów ludzkich na poziomie regionalnym i lokalnym, wsparciem mogą zostać objęte: instytucje pomocy i integracji społecznej i ich pracownicy, partnerzy społeczni i gospodarczy. Do ubiegania się o dofi nansowanie projektów uprawnione są wszystkie podmioty, a więc m.in. przedsiębiorcy, organizacje pozarządowe, związki wyznaniowe, jednostki sektora fi nansów publicznych. O dofi nansowanie mogą się ubiegać następujące typy projektów: wsparcie (m.in. prawne, organizacyjne, szkoleniowe i fi nansowe) dla tworzenia i działalności podmiotów integracji społecznej, w tym: centrów integracji społecznej, klubów integracji społecznej, zakładów aktywności zawodowej oraz podmiotów działających na rzecz aktywizacji społeczno-zawodowej (których podstawowym zadaniem nie jest działalność gospodarcza), kursy i szkolenia umożliwiające nabycie, podniesienie lub zmianę kwalifi kacji i kompetencji zawodowych dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, staże i zatrudnienie subsydiowane osób zagrożonych wykluczeniem społecznym w organizacjach pozarządowych oraz spółdzielniach socjalnych połączone z zajęciami reintegracji zawodowej i społecznej, poradnictwo psychologiczne, psychospołeczne, zawodowe i inne, prowadzące do integracji społecznej i zawodowej, skierowane do osób zagrożonych wykluczeniem i ich otoczenia, rozwój nowych form i metod wsparcia indywidualnego i środowiskowego na rzecz integracji zawodowej i społecznej (w tym np. środowiskowej pracy socjalnej, centrów aktywizacji lokalnej, animacji lokalnej, streetworkingu, couchingu, treningu pracy), rozwój usług społecznych przezwyciężających indywidualne bariery w integracji społecznej w tym w powrocie na rynek pracy, rozwijanie umiejętności i kompetencji społecznych, niezbędnych na rynku pracy, wsparcie tworzenia i działalności środowiskowych instytucji aktywizujących osoby niepełnosprawne w tym zaburzone psychicznie, promocja i wsparcie wolontariatu, w zakresie integracji osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym, wsparcie dla tworzenia i funkcjonowania pozaszkolnych form integracji społecznej młodzieży (świetlice środowiskowe w tym z programem socjoterapeutycznym, kluby środowiskowe) połączonych z realizacją działań w zakresie reintegracji zawodowej i społecznej, organizowanie akcji i kampanii promocyjno informacyjnych m.in. z zakresu równości szans, mobilności i elastyczności zawodowej, promowania postaw aktywnych oraz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, rozwój dialogu, partnerstwa publicznospołecznego i współpracy na rzecz rozwoju zasobów ludzkich na poziomie regionalnym i lokalnym, prowadzenie, publikowanie i upowszechnianie badań i analiz z zakresu polityki społecznej w regionie (w tym działań mających na celu przygotowanie i wdrażanie gminnych lub powiatowych strategii rozwiązywania problemów społecznych). Poddziałanie Wsparcie ekonomii społecznej. Typy projektów: Wsparcie funkcjonowania instytucji otoczenia sektora ekonomii społecznej świadczących następujące usługi: doradztwo (indywidualne i grupowe), szkolenia umożliwiające uzyskanie wiedzy, umiejętności potrzebnych do założenia prowadzenia działalności w sektorze ekonomii społecznej, realizację usług na rzecz podmiotów ekonomii społecznej, obejmujące m.in. usługi prawne, fi nansowe, marketingowe, działania na rzecz partnerstwa lokalnego, rzecz rozwoju ekonomii społecznej, promocję ekonomii społecznej i zatrudnienia w sektorze ekonomii społecznej poprzez kampanie promocyjno-informacyjne. Grupy docelowe: Podmioty ekonomii społecznej (w szczególności: stowarzyszenia, fundacje, spółdzielnie socjalne, spółdzielnie pracy). Więcej informacji o sposobach finansowania spółdzielni socjalnych z PO Kapitał Ludzki oraz programów regionalnych można znaleźć w poradniku Finansowanie działalności Spółdzielni socjalnych wydanym przez Krajową Izbę Gospodarczo-Rehabilitacyjną w ramach projektu Kluczowa rola gminy w aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych. 11

14 Powstał pomysł, by założyć spółdzielnię socjalną dla osób niepełnosprawnych. Zgodnie z założeniem miały to być przede wszystkim osoby bierne zawodowo, długotrwale bezrobotne Przykład dla innych Rozmowa z paniami Joanną Barszcz, koordynatorem współpracy ponadnarodowej Partnerstwa na rzecz Rozwoju Spółdzielnia Socjalna Ul oraz Cecylią Mikołajczak, koordynatorem szkolenia i sprawozdawczości tegoż Partnerstwa Zacznijmy od początku. Skąd akurat taki pomysł pomocy osobom wykluczonym? Dosyć ryzykowny, jak na nasze warunki. Joanna Barszcz: Inicjatywa narodziła się dzięki dwóm osobom zaangażowanym w rozwiązywanie kwestii niepełnosprawności i problemów osób rozpoczynających pracę dwóch pań: Elżbiety Janickiej i Jadwigi Stefańskiej, które rozpoczynając pracę Warsztatów Terapii Zajęciowej na terenie powiatu wrzesińskiego, mając przygotowywać osoby niepełnosprawne do wejścia na otwarty rynek pracy, dostrzegły poważny problem. Zauważyły bowiem, że osoby te spotykają się z dużą niechęcią przedsiębiorców prywatnych, jak również będących w fazie zmian spółdzielni organizacyjnych inwalidów. Ta niechęć spowodowała, że osoby kończące swoje uczestnictwo w Warsztatach, deklarując chęć podjęcia pracy, spotykały się z niemożnością podjęcia zatrudnienia. Zdefiniowały przyczyny tej niechęci? J.B.: Oczywiście. Mówiąc najogólniej przedsiębiorcy nie chcą zatrudniać osób po przejściach z obawy, że nie będą one wydajnymi pracownikami i zamiast dobrej pracy wniosą do zakładu tylko problemy. To była jedna z przyczyn, dla których panie prowadzące WTZ, zaczęły poszukiwać rozwiązań, które pozwoliłyby takim osobom podejmować pracę. I chociaż później, w trakcie bliższych ustaleń, dotyczących m.in. takich działań, jak napisanie projektu czy wypełnienie wniosku doszły do przekonania, że najlepiej byłoby utworzyć modelowe przedsiębiorstwo, które mogłoby stanowić swoisty, wzorcowy inkubator tego rodzaju przedsiębiorczości, służący w przyszłości do zakładania innych, podobnych przedsiębiorstw. Tak powstał pomysł, by założyć spółdzielnię socjalną dla osób niepełnosprawnych. Jednak zgodnie z założeniem winny to być przede wszystkim osoby bierne zawodowo, długotrwale bezrobotne. Przeprowadzono zatem badania ankietowe w powiecie, by zbadać ten problem. Zdiagnozowano poziom wykształcenia mieszkańców regionu, ich motywacje do podjęcia zatrudnienia, przekrój wiekowy, sytuację społeczną, rodzinną itp. Jakie były efekty tych badań? Cecylia Mikołajczak: W opisie problemu bierności zawodowej wśród osób niepełnosprawnych, wykorzystano badania ankietowe, które przeprowadzono w ramach Działania I programu EQUAL, na próbie respondentów osób niepełnosprawnych z terenu powiatu wrzesińskiego. Ze względu na skalę badań oraz charakterystykę powiatu, powstała na tej bazie diagnoza może być reprezentatywna dla ogółu społeczności osób niepełnosprawnych w Polsce. Powiat wrzesiński zamieszkuje osób niepełnosprawnych (GUS 2002), co stanowi 18,4% populacji. W skali województwa wielkopolskiego odpowiednio wskaźnik ten wynosi 15,8%. W badanej grupie niepełnosprawnych tylko 15% miało pracę, natomiast 85% pozostawało bez pracy. Z grupy osób niepracujących, 17%, poszukiwało pracy, czyli co 6 niepełnosprawny, pozostałe osoby tj. 83% pracy nie poszukiwała. Rezultatem wiodącym partnerstwa było wypracowanie i przetestowanie (w oparciu o doświadczenia włoskie i francuskie), zasad funkcjonowania spółdzielni socjalnej dla osób niepełnosprawnych. Założyliśmy, że działalność spółdzielni jako fi rmy socjalnej polegać będzie na funkcjonowaniu podmiotu gospodarczego, zrzeszającego ok. 25 osób niepełnosprawnych z terenu powiatu wrzesińskiego. Wypracowany model był nowym rozwiązaniem, który może być traktowany jako oferta aktywizacji zawodowej i społecznej dla osób niepełnosprawnych biernych zawodowo. W odróżnieniu od dotychczasowych form zatrudnienia spółdzielnia socjalna opierać się będzie na wzajemnej współpracy i bliskich relacjach jej członków. Bardzo istotny jest tutaj zastosowany mechanizm upodmiotowienia spółdziel- 12

15 ców poprzez stworzenie im możliwości współdecydowania o strategicznych kierunkach działalności fi rmy, wyrażający się o zasadzie jeden członek jeden głos. To przykład szczególnej inicjatywności projektu. C.M.: Najważniejszym innowacyjnym rozwiązaniem, który zastosowano w projekcie jest utworzenie w ramach struktury organizacyjnej spółdzielni centrum doradczo administracyjnego jako wydzielonej komórki, której zadaniem będzie obsługa księgowo administracyjna oraz doradztwo prawno biznesowe w zakresie bieżących problemów związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Dzięki konsultacji spółdzielcy będą mieli większą pewność co do prawidłowości podejmowanych działań. Oprócz w/w zadań Centrum będzie wspierało spółdzielnię w zakresie działalności o charakterze integracyjnym, kulturalno-oświatowym, szkoleniowym. Docelowo centrum może służyć pomocą przy zakładaniu następnych fi rm socjalnych, a także w celu maksymalnego obniżania kosztów związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, również obsługiwać księgowo administracyjnie. Jako wyspecjalizowana w tym zakresie komórka, centrum może wykonywać swoje usługi również na zewnątrz. J.B.: Brak miejsc pracy, bierność zawodowa i nieskuteczność obecnych programów promujących zatrudnianie osób niepełnosprawnych, uzasadniają potrzebę wprowadzenia nowych rozwiązań. Jednym z nich może być program naszego Partnerstwa, który ma za zadanie wypracowanie i utworzenie opartego na doświadczeniach włoskich i francuskich, wzorcowego modelu spółdzielni socjalnej, będącego specyfi czną odmianą istniejących na rynku spółdzielni pracy. Specyfi ka i zarazem innowacyjność spółdzielni socjalnej wynika z faktu, że spółdzielnia socjalna jest organizacją de facto non-profi t. Z tego względu swój charakter, działalność spółdzielni będzie nastawiona na pełnienie szeregu funkcji społecznych w tym działań aktywizujących i integrujących, wykraczających poza formułę zwykłych spółdzielni pracy. Z bagażem tych teoretycznych założeń zaczęto budować spółdzielnię. C.M.: Zaczęliśmy rekrutację od osób, które zadeklarowały chęć podjęcia pracy. Jak duży to był problem najlepiej świadczą cyfry. Około 6 tysięcy osób z powiatu zadeklarowało chęć wzięcia udziału w tego rodzaju projekcie i założenia spółdzielni socjalnej. Oczywiście projekt nie mógł dotyczyć takiej liczby osób, ale jak już wspomniałam, jest to modelowa spółdzielnia, czyli taka której rozwiązania są opracowane w Partnerstwie i mogą być później przenoszone na mniejsze, kolejne spółdzielnie córki, które być może powstaną w powiecie. Wyznaczyliśmy tysiąc osób, które przeszły kolejne etapy rekrutacyjne. Spotykali się z nimi psychologowie, doradcy zawodowi, lekarz. Ostatecznie wyłoniono grupę 30 osób, które wzięły udział w szkoleniach, aby później, docelowo, utworzyć spółdzielnię socjalną. I tak się stało. Spółdzielnia działa już niemal rok i radzi sobie całkiem nieźle. Jest przy tym specyfi cznym przedsiębiorstwem. Z jednej strony jest narzędziem ekonomii społecznej, normalnym przedsiębiorstwem stosującym kryteria rynkowe, szukającym własnego miejsca na rynku. Z drugiej jednak, zatrudnienie oraz praca w spółdzielni są dostosowane do możliwości osób mniej aktywnych produkcyjnie, niepełnosprawnych. Dlatego wybierane są takie rodzaje usług i zamówień, które te osoby, zgodnie ze swoimi zdolnościami i możliwościami, mogą wykonać. Spółdzielcy nie mają problemów z zamówieniami? Rynek na usługi świadczone przez pracowników spółdzielni socjalnych nie jest zbyt duży. J.B.: Świadczenia niszowe, które zostały wybrane jako zasadnicze w działalności spółdzielni, to z kolei efekt doświadczeń spółdzielni socjalnej typu BFU funkcjonujących od 30 lat we Włoszech, związanych m.in. z zatrudnianiem osób wykluczonych i niepełnosprawnych. Klasyczne usługi, które realizują takie spółdzielnie, to utrzymanie ogrodów, terenów zielonych, usługi sprzątania, drobne naprawy, opiekuńcze dzieci i osób starszych. Jest to sektor częściowo zmonopolizowany, przynajmniej w Polsce, przez organizacje publiczne. Funkcję opiekuna społecznego może pełnić pracownik socjalny czy pracujący w Ośrodku Pomocy Społecznej. Stopniowo staramy się zmieniać te świadomości, m.in. poprzez upowszechnianie idei, że sprawy opieki nad osobami niepełnosprawnymi mogą być również przekazywane na zewnątrz, chociażby do spółdzielni socjalnych. Nie obawiały się Panie problemów z przetransponowaniem włoskich doświadczeń na polski grunt? Włochy są nie tylko odmienne od nas kulturowo, ale i zamożniejsze. C.M.: Od początku dostrzegaliśmy możliwości i podobieństwa obu naszych krajów, ale również odmienności, o których Pan wspomina. Założeniem było, że włoskich rozwiązań nie będziemy przenosić na polski grunt wprost. Inna jest bowiem w naszym kraju sytuacja ekonomiczna, gospodarcza, społeczna. Z drugiej strony nawiązaliśmy współpracę z partnerem z Apulii. To jest samo południe Włoch i nie jest to rejon bogaty. 13

16 Tak, że ta sytuacja włoska nie była skrajnie różna od naszej. Chcieliśmy bardziej korzystać z doświadczeń, niż przenosić gotowe rozwiązania. Chcieliśmy zorientować się, jak i z kim współpracuje tamtejsza spółdzielnia socjalna, jak zabiega o zamówienia, jakie ma kontakty z władzami lokalnymi, instytucjami publicznymi. A także regulacje prawne dotyczące tej działalności. Włoskie rozwiązania różnią się znacznie od naszych? J.B.: Różnią nas bardzo także kwestie legislacyjne. W Polsce wprowadzono ustawę o spółdzielniach socjalnych, która w opinii nawet osób ją tworzących, nie spełnia podstawowych oczekiwań. Kolejna kadencja Sejmu będzie chyba dopiero tą, w której deklarowane przez spółdzielców zmiany zostaną wprowadzone w życie. Niemniej szukaliśmy dobrych praktyk, najlepszych pomysłów na sposób organizacji spółdzielni socjalnych. Nasza była specyfi cznym tworem ze względu na liczbę osób w niej pracujących. 30 osób to jest kolos w rozumieniu tego, co Włosi mają u siebie. U nich spółdzielnie zrzeszają 5-10 osób. Stąd pomysł, by podzielić nasze na brygady bądź na sekcje, które zajmują się odrębnymi usługami: sekcja sprzątania, drobnych usług budowlanych czy cateringu. Mniejsze struktury są łatwiejsze do zarządzania. U Włochów każda sekcja ma swojego koordynatora, który zawiaduje swoją grupą. Myślę, że zwłaszcza bez doświadczeń włoskich nie dalibyśmy sobie rady. Oczywiście w praktyce stosowaliśmy inne rozwiązania, ale zestaw tych 30 letnich włoskich doświadczeń był przy tym równie ważny. Podział na sekcje sprawdza się w praktyce. Jak wygląda obecnie rynek pracy oraz możliwości zatrudnienia członków spółdzielni? J.B.: Zamówień mamy więcej niż ludzi, których możemy skierować do ich wykonywania. Mamy bardzo dużo zleceń jeśli chodzi o sprzątanie oraz drobne usługi budowlane. W tej chwili na rynku są to dosyć poszukiwane dziedziny. Z drugiej strony pamiętajmy, że pracownicy, to osoby niepełnosprawne, co prawda z lekkim lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności,niemniej po kilkunastu miesiącach działalności wiemy, że ci ludzie nie są w stanie podołać wielu wyznaczonym obowiązkom. C.M.: Spółdzielnia socjalna, przynajmniej do końca trwania projektu, czyli do marca jest zamknięta na nowych pracowników. Ustawowo jednak ma się otworzyć na inne osoby. Może też zlecać podwykonawstwo usług. Osoby, które zostały wybrane do pracy w spółdzielni, ponieważ wydawało nam się na początku projektu, że są zmotywowane do pracy, z czasem okazywały w praktyce, że wykrzesaniem tej motywacji jest ciężko. Mimo, że ich sytuacja rodzinna czy fi nansowa jest taka, że zatrudnienie jest dla nich nie tylko jedynym sposobem wyjścia z bierności zawodowej, ale również jedynym sposobem utrzymania rodziny. Może przeprowadzone szkolenia były mało efektywne? C.M.: Szkolenia, które przeprowadzaliśmy obejmowały trzy moduły. Pierwszy z nich był psychoterapeutyczny, by te osoby otworzyć bardziej na nowe doświadczenia. Przełamać pewne lęki, ponieważ są to osoby, które nigdy nie pracowały i nie mają nawyków związanych z codziennym przychodzeniem do zakładu. Bywa, że sam dojazd do pracy często jest dla nich problemem. To wszystko wymaga czysto prywatnej motywacji. Podział na sekcje jest dobrym rozwiązaniem i jedynym skutecznym w praktyce. Początkowo nasza spółdzielnia miała być spółdzielnią wielobranżową zajmującą się różnymi dziedzinami usług. Jednak niemożliwe jest, by osoba, która na co dzień zajmuje się sprzątaniem, co pewien czas zajmowała się cateringiem. Z potrzeb rynku wyłoniła się zatem grupa zajmująca się tylko i wyłącznie przygotowywaniem posiłków oraz cateringiem. W dużej mierze działamy na zlecenia władz samorządowych, polegających na sprzątaniu instytucji publicznych, grupa ta bardzo dobrze sobie radzi. Inna sekcja przygotowywała drugie śniadania dla szkół. Dzięki temu, że spółdzielnia jest związana z Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie, możliwe jest skierowanie naszych pracowników na zastępstwo. Wiele ze spółdzielni socjalnych, które powstały, szybko upadły. UL nie. Czy spółdzielnia dostała jakieś dodatkowe wsparcie finansowe, których nie otrzymały inne spółdzielnie? Jeśli tak, to w jakiej wysokości? J.B.: Często na konferencjach, seminariach spotykamy się z osobami, które założyły spółdzielnie socjalne i mówią z wielkim rozczarowaniem o rozwiązaniach dotyczących chociażby ulg podatkowych, co jest zresztą naszym wspólnym wnioskiem we współpracy międzynarodowej. Jeśli nie istnieje system ulg fi skalnych dla spółdzielni socjalnych, to one kiepsko sobie radzą na otwartym rynku pracy, nie mogą konkurować z przedsiębiorstwami, bo zatrudniają osoby mniej aktywne zawodowo, które nie mają stuprocentowej wydajności pracy statystycznego pracownika, więc koszty ich pracy są rzeczywiście wyższe. To, że nasza spółdzielnia dobrze sobie radzi to zasługa osób, które realizowały program. Koordynatorzy, zwłaszcza pan Roman Grzybowski, który jest koordynatorem tworzenia spółdzielni, są w stanie pomóc w przygotowaniu dokumentów, nadążają za zmianami w przepisach, ułatwiają wykonanie niezbędnych procedur 14

17 w urzędach. Druga sprawa to wsparcie fi nansowe. Spółdzielnie otrzymują m.in. wyposażenie oraz zwrot kosztów zatrudnienia. Jeśli nie mają sprzętu do prac remontowych czy budowlanych oraz usług sprzątających nie mogłyby sobie poradzić zaczynając w tej branży od zera. Spółdzielnie socjalne mogą się ubiegać o dofi nansowanie z urzędów pracy, ale procedura jest tak skomplikowana, że te, które nie dysponują sprawną instytucją doradczą, nie dają sobie rady z wypełnieniem różnorodnych wniosków i w końcu nie otrzymują żadnego wsparcia. Wasza spółdzielnia otrzymuje, bo jest sprawnie zarządzana. J.B.: My nie ubiegaliśmy się o dofi - nansowanie z Urzędu Pracy. Przepisy UP mają bardzo wygórowane kryteria, procedury są bardzo skomplikowane i trudno benefi cjentom je spełnić. Wróćmy do ulg podatkowych, o których Pani wspomniała. Wasze doświadczenia wskazują, czego one powinny dotyczyć? C.M.: Z doświadczeń spółdzielni, z którymi się kontaktowaliśmy, wynika m.in., że nie są one w stanie w terminie opłacać składek ZUS-owskich. Obniżenie ich bądź dłuższe preferencyjne okresy ich płatności na pewno pomogłoby wielu z nich. Kwestia, jak to powinno konkretnie wyglądać, to pytanie dla praktyków. Na przykład wiadomo, że mógłby w prawie znaleźć się zapis, który uprościłby problem płatności ZUS-owskich. Inna sprawa, że ulgi podatkowe, o jakie może się ubiegać spółdzielnia, mogłyby dotyczyć również podatku dochodowego. Takie rozwiązania stosują we Włoszech. W polskiej rzeczywistości jest to wciąż nowy pomysł na prowadzenie przedsiębiorstwa. Jak Panie widzą przyszłość spółdzielni, rozumiem, że jeśli jest taka wzorcowa, to samorząd ją wspiera. Czy bez takiego wsparcia spółdzielnie socjalne mogą przetrwać? Co będzie, jeśli powstanie ich więcej i zaczną ze sobą konkurować? J.B.: Bez wsparcia samorządu działalność spółdzielni byłaby zagrożona. Dlatego spółdzielnie bez wsparcia fi nansowego, szczególnie na początku, mogą radzić sobie kiepsko. Głównie chodzi o pozyskiwanie zleceń. Spółdzielnie wykonują usługi niszowe. Nasze badania marketingowe wykazały niedobór usług związanych ze sprzątaniem, opieką nad dziećmi oraz osobami starszymi i niepełnosprawnymi czy budowlanymi. Jest to wciąż szara strefa. Konieczne więc jest przełamanie pewnych stereotypów myślenia o tych pracach, jako o usługach rynkowych. C.M.: Więcej zleceń, to w dużej mierze zmiana sytuacji gospodarczej i społecznej w całym kraju. Brakuje pracowników. Zlecenia, które w tej chwili udało się pozyskać: sprzątanie instytucji publicznych, organizowanie posiłków dla placówek wychowawczych, czy opiekuńczych, to zamówienia długoterminowe, które przez dłuższy czas mogą zapewnić spółdzielni bezpieczeństwo zarobkowe, nawet ze spłatą wydatków związanych z utrzymaniem biura, czy płaceniem składek ZUS-owskich. Jeśli chodzi o elastyczność, czy zmianę profilu wykonywanych usług, to spółdzielnie najpewniej poradzą sobie dobrze. Nie boją się nowych wyzwań, ani przyuczenia do obsługiwania specjalistycznego sprzętu, np. do czyszczenia dużych powierzchni. Wydajność pracy tych osób jest jednak niska, więc części tych zamówień mogą po prostu nie wykonywać terminowo. Jeśli konkurencja będzie naprawdę silna, wówczas spółdzielnie mogą sobie nie radzić. Na razie jednak patrzymy na to z optymizmem. A mają Panie pomysł, co zrobić gdy nadejdzie zagrożenie? Przecież prędzej czy później konkurencja zaistnieje także wśród tego rodzaju spółdzielni. J.B.: W obecnej sytuacji, bez względu na to, jaka ona jest, spółdzielnie poradzą sobie. Natomiast o wiele ważniejsze jest ich otwarcie się na przyjmowanie nowych pracowników, również z tych grup zmarginalizowanych na rynku otwartym, ale takich, które mają większe kwalifi kacje jeśli chodzi o usługi budowlane, bądź są sprawniejsi pod względem funkcjonalności. Podstawowym warunkiem jest zatrudnianie dodatkowych osób, które pomogą w takiej sytuacji. Inna sprawa, to czy obecna duża pomoc doradcza, jaką otrzymują spółdzielcy ze strony biura projektu, jeżeli ustanie, nie postawi pod znakiem zapytania dalszej działalności spółdzielni? Zaistnieje też z pewnością potrzeba zatrudnienia menedżera, osoby z większym doświadczeniem, która zajmie się prowadzeniem przedsiębiorstwa. Czy spółdzielcy będą samorządni i sami zajmą się prowadzeniem przedsiębiorstwa? Pierwotnie tak miało być. Były szkolenia biznesowe, marketingowe. Celem zasadniczym dla adeptów było jednak zatrudnienie. Na jaką formę zdecydują się po zakończeniu projektu będzie zależało od decyzji ich samych. Odbędzie się walne zgromadzenie, które podejmie decyzję, czy ma funkcjonować organ doradczy na dotychczasowych zasadach, czy też należy wynajęć fi rmę zewnętrzną. Nie chcemy członków spółdzielni pod tym względem ukierunkowywać. Musi to być ich demokratyczna decyzja. C.M.: Dotychczasowe doświadczenia podpowiadają, że spółdzielnie otworzą się na nowych ludzi. W tej chwili z 30 osób, które przeszły cykl szkoleń i były benefi cjentami na początku projektu, zostało 11 osób, 19 z nich odeszło na otwarty rynek pracy. Po ukończeniu szkoleń otrzymują certyfi katy z Centrum Szkolenia Praktycznego, które było naszym partnerem podczas szkolenia. Wszyscy otrzymywali certyfi kat ukończenia kursu komputerowego, podstaw księgowości, czy kursu ogrodniczego. To być może był argument, by odejść na otwarty rynek pracy. Z kolei te osoby, które pozostały w spółdzielni, nie mają tyle motywacji z bardzo różnych przyczyn. Niektórzy zapewne nie odnajdą się nawet w spółdzielni, ponieważ nie jest ona właściwą dla nich formą zatrudnienia. Ale część z nich jest w stanie poprowadzić spółdzielnię, jako własne przedsiębiorstwo, czując i biorąc za nie odpowiedzialność. Wciąż najlepszą motywacją do tego jest pozyskiwanie nowych zamówień, zadowolenie klientów, również realne przełożenie na pieniądze, bo spółdzielcy otrzymują wynagrodzenie odpowiednie do wkładu pracy. To nie jest tak, że mają fundowane wynagrodzenie przez projekt. Pewnie część z nich się wykruszy, część wyjdzie na otwarty rynek pracy, część zwyczajnie straci zainteresowanie pracą, co również się zdarza. Są to jednak problemy, z którymi zmaga się każde przedsiębiorstwo. Myślę jednak, że na rzetelną ocenę efektów działania spółdzielni trzeba poczekać chociaż do roku jej działalności. Wprawdzie powstała ona w marcu 2007 roku, ale realną pracę jej członkowie podjęli dopiero na początku października. Zaczekajmy zatem jeszcze klika miesięcy, by o efektach działalności spółdzielni powiedzieć coś więcej. 15

18 Organizacja systemu rehabilitacji społecznej i zawodowej w Polsce nie przystaje do przyzwyczajeń, możliwości i oczekiwań osób niepełnosprawnych Obraz w lustrze Samorządy gminne dość dobrze radzą sobie z zaspokajaniem podstawowych materialnych potrzeb niepełnosprawnych, zdecydowanie rzadziej, jeżeli w ogóle, podejmują natomiast działania w zakresie rehabilitacji zawodowej, kultury i rekreacji, czy rehabilitacji osób niepełnosprawnych wynika z badań przeprowadzonych na zlecenie Państwowego Funduszu Osób Niepełnosprawnych. W ramach projektu Gmino-jaka jesteś przebadano 250 samorządów gminnych i ponad 5 tys. osób niepełnosprawnych. Jak wynika z badań, głównymi problemami, oprócz problemów zdrowotnych, jest sytuacja fi nansowa oraz brak możliwości podjęcia pracy i podnoszenia kwalifi kacji zawodowych. Gospodarstwa domowe osób niepełnosprawnych, w porównaniu z ogółem Polaków, wykazują dużo mniejsze dochody, zajmują mniejszą powierzchnię mieszkalną i są gorzej wyposażone zarówno w podstawowe udogodnienia, jak i nowoczesne technologie. Sytuacja materialna osób niepełnosprawnych mieszkających w gminach wiejskich, szczególnie tych najmniejszych, jest dużo gorsza od sytuacji niepełnosprawnych mieszkających w gminach miejsko wiejskich i miastach. Jednocześnie niepełnosprawni mieszkańcy gmin wiejskich liczyć mogą na dużo mniejsze wsparcie niż mieszkańcy gmin miejsko wiejskich oraz miejskich, szczególnie tych największych. Najbardziej zadowoleni z uzyskiwanego wsparcia są niepełnosprawni z północno zachodniej, centralnej Polski i Małopolski (w szczególności w województwie zachodnio-pomorskim, pomorskim, wielkopolskim, dolnośląskim, mazowieckim). Najgorszy dostęp do pomocy mają zaś mieszkańcy Polski wschodniej i południowo wschodniej (świętokrzyskie, warmińsko mazurskie, podlaskie,podkarpackie oraz lubelskie). Bliskie OPS-y Organizacja systemu rehabilitacji społecznej i zawodowej w Polsce nie przystaje do przyzwyczajeń, możliwości i oczekiwań osób niepełnosprawnych ocenia PFRON. Jak wyraźnie pokazują badania, instytucją najbliższą osobom niepełnosprawnym, a zarazem często jedyną pozostającą w ich zasięgu są Ośrodki Pomocy Społecznej. To do nich kierują oni swoje pierwsze kroki, tam uzyskują najwięcej pomocy i w konsekwencji, najbardziej je cenią. Tymczasem gminy zgodnie z prawem wcale nie muszą podejmować działań na rzecz osób niepełnosprawnych. Instytucje powiatowe i wojewódzkie, w tym również Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie, są znacznie gorzej zakorzenione w świadomości osób niepełnosprawnych. Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie spontanicznie kojarzone były z pomocą niepełnosprawnym dopiero w trzeciej kolejności, daleko za Państwowym Funduszem Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Dla wielu badanych, w szczególności mieszkańców gmin wiejskich, nie mają one praktycznie żadnego znaczenia są za daleko od ich miejsca zamieszkania i ich problemów. Samorządy gminne dość dobrze radzą sobie w zakresie zaspokajania podstawowych fi nansowych i materialnych potrzeb niepełnosprawnych, zdecydowanie rzadziej podejmują natomiast działania w zakresie rehabilitacji zawodowej, kultury i rekreacji, czy rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Warto zwrócić uwagę na bardzo ważną rolę, jaką w rehabilitacji społecznej pełnią organizacje pozarządowe. Choć ich pomoc dociera do bardzo ograniczonej grupy niepełnosprawnych (głównie mieszkańców gmin miejskich), to jej jakość jest bardzo wysoko oceniana. Konieczne jest podjęcie działań na rzecz zmniejszenia nierówności w dostępie do wsparcia między gminami miejskimi i wiejskimi, a także zintensyfi kowania działań w poszczególnych regionach kraju postuluje PFRON w podsumowaniu badań. Bardzo ważna wydaje się również aktywizacja samych urzędników, którzy z własnej inicjatywy powinni wychodzić naprzeciw problemom i oczekiwaniom niepełnosprawnych. Konieczne jest podjęcie dyskusji na temat przesunięcia części środków przeznaczonych na realizację zadań na rzecz osób niepełnosprawnych z samorządów powiatowych do samorządów gminnych. Warto również zastanowić się nad zwiększeniem instytucjonalnego wsparcia dla organizacji pozarządowych, których pomoc jest bardzo pozytywnie oceniana przez osoby niepełnosprawne. Lepiej w mieście Prawie połowa niepełnosprawnych (46%) wyraża zadowolenie z jakości życia na terenie swojej gminy. Ocena ta nie jest jednak jednoznaczna z aprobatą działań władz gminnych na rzecz osób niepełnosprawnych. Oceny wystawiane samorządom gminnym przez osoby korzystające z ich pomocy są znacznie bardziej przychylne od ocen wystawianych na poziomie ogólnym. Jedynie co piąty niepełnosprawny w pozytywnym świetle postrzega działania gminne na rzecz niepełnosprawnych. Negatywną ocenę wystawia natomiast ponad połowa badanych. Co gorsza jednak, osoby niepełnosprawne bardzo rzadko dostrzegają pozytywne zmiany w kontekście działań podejmowanych na ich rzecz przez gminę. Ocena życia w gminie oraz działań gminy na rzecz niepełnosprawnych, jest ściśle powiązana z typem gminy. Odsetek niepełnosprawnych zadowolonych ze wszystkich trzech badanych aspektów jest istotnie wyższy w gminach miejskich, niż gminach miejsko-wiejskich i w gminach wiejskich. Całościowy obraz daje jednak dopiero analiza uwzględniająca wielkość gminy. Jak się okazuje, najlepiej żyje się mieszkańcom największych (powyżej 10 tys.) gmin wiejskich oraz największych gmin miejskich (powyżej 50 tys.) najgorzej zaś mieszkańcom najmniejszych gmin wiejskich. 16

19 Najbardziej zadowoleni z działań gminy na rzecz osób niepełnosprawnych oraz ich poprawy w ciągu ostatnich 3 lat są natomiast mieszańcy największych i średniej wielkości gmin wiejskich oraz średniej wielkości gmin miejskich. Zadowolenie z sytuacji w gminie rozkłada się w sposób systematyczny (poniekąd zgodny z ekonomicznymi podziałami kraju) dzieli Polskę na dwie części. Relatywnie bardziej zadowolony zachód kraju i bardziej pokrzywdzony wschód. Większość badanych niepełnosprawnych kwestionuje wiedzę samorządów gminnych w zakresie problemów osób niepełnosprawnych. Tylko niespełna co czwarty badany twierdzi, iż władze gminne dobrze orientują się w tym zakresie. Pogląd ten nieco częściej wyrażają mieszkańcy gmin miejskich, niż miejskowiejskich i wiejskich. Ocena stopnia zorientowania gminy w potrzebach niepełnosprawnych ma swoje częściowe uzasadnienie w doświadczeniach badanych. Prawie dwie trzecie niepełnosprawnych (66%) i aż 60% niepełnosprawnych o znacznym stopniu niepełnosprawności twierdzi, iż urzędnicy gminy nie interesowali się ich indywidualną sytuacją i potrzebami. Wart podkreślenia jest jednak fakt, iż co trzeci niepełnosprawny nie narzeka na brak zainteresowania ze strony gminy. Co ciekawe, nie sam typ gminy, lecz dopiero jej wielkość różnicuje zainteresowanie indywidualną sytuacją niepełnosprawnego. Na brak kontaktów ze strony samorządów gminnych skarżą się przede wszystkim mieszkańcy najmniejszych gmin wiejskich i największych gmin miejskich. Nieco częściej mieszkańcy województwa łódzkiego, śląskiego, podkarpackiego oraz warmińsko mazurskiego. Badanie działalności gmin na rzecz osób niepełnosprawnych zrealizowano w zakresie działania 1.4 Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich (SPO RZL schemat b). Badanie zrealizowane zostało przez Instytut Pentor na zlecenie Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Celem jest utworzenie dziesięciu Ośrodków Wsparcia Spółdzielczości Socjalnej Gra o milion Rząd w 2008 roku przeznaczy ponad milion złotych na wsparcie i rozwój spółdzielczości socjalnej. O pieniądze mogą się także ubiegać samorządy startując w konkursie na najlepsze projekty prowadzenia ośrodków wsparcia spółdzielni socjalnych (OWSS). W Polsce zarejestrowanych jest już ponad 140 spółdzielni socjalnych. Jak poinformował resort pracy i polityki społecznej w 2008 r. będą kontynuowane działania wspierające rozwój przedsiębiorczości społecznej w formie spółdzielni socjalnych. Specjalny program ma przygotować spółdzielnie socjalne do korzystania w najbliższym czasie ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w latach MPiPS ogłosiło konkurs Ośrodki Wpierania Spółdzielni Socjalnych przygotowanie do EFS oraz restrukturyzacja usług. Celem konkursu jest utworzenie 10 Ośrodków Wsparcia Spółdzielczości Socjalnej, które będą świadczyć spółdzielniom usługi doradcze i fi nansowe ze środków uzyskanych z ministerstwa. Wsparcie fi nansowe udzielane spółdzielniom może być przeznaczone na: 1. poręczenia w przypadku wspierania osób bezrobotnych zamierzających utworzyć spółdzielnię socjalną i ubiegających się o środki z Funduszu Pracy; 2. pożyczki na opłatę składek ubezpieczeniowych spółdzielców, którym fundusz Pracy będzie je refundował; 3. pożyczki na zakup materiałów i narzędzi niezbędnych do wykonania udzielonego zamówienia publicznego; 4. pożyczki na wadium składane podczas uczestniczenia w przetargu oraz na wniesienie zabezpieczenia należytego wykonania umowy; 5. granty dla działających spółdzielni socjalnych, które podejmą proces restrukturyzacji profi lu swojej działalności oraz dla nowo powstałych. Zadaniem OWSS będzie również przeprowadzenie kampanii edukacyjno-informacyjnej na obszarze co najmniej 2 województw w zakresie ubiegania się przez spółdzielnie socjalne o środki fi nansowe EFS w ramach PO Kapitał Ludzki w latach W konkursie mogą brać udział samorządy, w tym urzędy pracy, ośrodki pomocy społecznej oraz organizacje pozarządowe i związki spółdzielcze. Projektodawcy muszą mieć co najmniej 2 letnie doświadczenie w zakresie problematyki spółdzielczości socjalnej. Efektem programu Wspieranie rozwoju spółdzielczości socjalnej w 2008 r. ma być przeprowadzenie wśród działających grup spółdzielni socjalnych cyklu edukacyjno-informacyjnego na temat możliwości korzystania z rozwiązań Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w latach Program ma również pomóc w przygotowaniu spółdzielni do opracowania projektów konkursowych składanych do regionalnych struktur, dysponujących środkami EFS na lata W ramach programu ma zostać również przeprowadzony cykl doradczy dla spółdzielni dotyczący profi lu ich działalności gospodarczo-społecznej. Ma to zapewnić im poprawę sytuacji ekonomicznej. Zasady konkursu i dokumentacja konkursowa dostępne są na stronie MPiPS. III

20