Ministerstwo Edukacji Narodowej

Transkrypt

1 Ministerstwo Edukacji Narodowej 341 [02]/ MEN / PROGRAM NAUCZANIA TECHNIK EKONOMISTA 341 [02] Zatwierdzam w/z MINISTRA PODSEKRETARZ STANU Minister Edukacji Narodowej Warszawa 2008

2 Autorzy: mgr inż. Aleksandra Grobelna mgr Maria Jasińska mgr Lucyna Jedynak-Jasińska mgr Izabela Serwatka Recenzenci: mgr Alicja Bieńczyk dr inż. Justyna Górna Korekta techniczna: mgr Magdalena Mrozkowiak

3 Spis treści I.Plany nauczania 3 II.Programy nauczania przedmiotów zawodowych 5 1.Podstawy ekonomii 5 2.Prawo 16 3.Ekonomika 25 4.Rachunkowość 42 5.Pracownia ekonomiczna 58 6.Język obcy zawodowy 70 7.Praktyka zawodowa 75

4 I. PLANY NAUCZANIA PLAN NAUCZANIA Technikum czteroletnie Zawód: technik ekonomista 341 [02] Podbudowa programowa: gimnazjum Lp. Przedmioty nauczania Dla młodzieży Liczba godzin tygodniowo w czteroletnim okresie nauczania Liczba godzin tygodniowo w czteroletnim okresie nauczania Dla dorosłych Liczba godzin w czteroletnim okresie nauczania Klasy I-IV Semestry I-VIII Forma stacjonarna Forma zaoczna 1. Podstawy ekonomii Prawo Ekonomika Rachunkowość Pracownia ekonomiczna Język obcy zawodowy Specjalizacja* Razem Praktyka zawodowa: 6 tygodni * Program wybranej przez szkołę specjalizacji opracowuje szkolny zespół przedmiotowy właściwy dla zawodu

5 PLAN NAUCZANIA Szkoła policealna Zawód: technik ekonomista 341 [02] Podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenie średnie Lp. Przedmioty nauczania Dla młodzieży Dla dorosłych Liczba godzin Liczba godzin Liczba tygodniowo w tygodniowo w godzin w dwuletnim okresie nauczania dwuletnim okresie nauczania dwuletnim okresie nauczania Klasy l-ll Semestry I-IV Forma stacjonarna Forma zaoczna 1. Podstawy ekonomii Prawo Ekonomika Rachunkowość Pracownia ekonomiczna Język obcy zawodowy Specjalizacja* Razem Praktyka zawodowa: 6 tygodni Program wybranej przez szkołę specjalizacji opracowuje szkolny zespół przedmiotowy właściwy dla zawodu

6 PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTÓW ZAWODOWYCH PODSTAWY EKONOMII Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: -wyjaśnić konieczność dokonywania wyborów ekonomicznych, -uzasadnić wpływ ekonomii normatywnej na postęp społecznoekonomiczny, -rozróżnić potrzeby ekonomiczne i nieekonomiczne, -określić rolę dóbr wolnych i dóbr ekonomicznych w zaspokajaniu potrzeb, -ustalić zasoby potrzebne do wytworzenia dóbr i usług, -dokonać wyboru ekonomicznego przy pomocy analizy korzyści i kosztów, -określić koszt alternatywny dokonanego wyboru, -scharakteryzować sposoby rozwiązywania problemów niedoboru w różnych systemach ekonomicznych, -wykazać współzależność działających na rynku podmiotów gospodarujących, -wyjaśnić działanie mechanizmu rynkowego, -wyjaśnić zmiany w popycie i podaży powstałe pod wpływem czynników niecenowych, -rozróżnić rodzaje elastyczności popytu i podaży, -zinterpretować wskaźniki elastyczności popytu i podaży, -uzasadnić znaczenie elastyczności popytu i elastyczności podaży przy podejmowaniu decyzji ekonomicznych przez producenta i konsumenta, -uzasadnić konieczność równoważenia rynku dóbr i usług, -określić stronę popytu i stronę podaży na rynku pracy, -ustalić czynniki determinujące popyt na pracę i podaż pracy, -wyjaśnić mechanizm równowagi rynkowej na rynku pracy, -określić stronę popytu i stronę podaży na rynku kapitałowym, -ustalić czynniki determinujące popyt i podaż na rynku kapitałowym, -wyjaśnić mechanizm równowagi rynkowej na rynku kapitałowym, -scharakteryzować produkty finansowe, -wymienić czynniki determinujące wybór biura maklerskiego, -określić stronę popytu i stronę podaży na rynku zasobów naturalnych,

7 -wykazać wpływ eksploatacji zasobów naturalnych na środowisko -przyrodnicze, -sporządzić budżet indywidualny i budżet gospodarstwa domowego, -wykazać wpływ zmiany dochodów oraz zmiany cen na strukturę -konsumpcji, -rozróżnić koszty stałe i zmienne, -obliczyć koszty całkowite, jednostkowe i marginalne, -wyjaśnić znaczenie technicznego optimum produkcji, -scharakteryzować struktury rynku, -opisać związki zachodzące pomiędzy uczestnikami obiegu okrężnego -produktu i dochodu w gospodarce, -wyjaśnić celowość pomiaru Produktu Krajowego Brutto (PKB), -obliczyć realny PKB i uzasadnić celowość jego stosowania, -wykazać wady PKB jako miernika efektów działalności gospodarczej, -wyjaśnić zależność między PKB, Produktem Krajowym Netto, -dochodami osobistymi i dyspozycyjnymi dochodami osobistymi, -wykazać zależność istniejącą między poziomem cen a wielkością -zagregowanego popytu (AD) i zagregowanej podaży (AS), -wymienić przyczyny nierównomiernego rozwoju gospodarczego, -wskazać konsekwencje zachwiania równowagi gospodarczej, -wskazać przyczyny fluktuacji na rynku pracy, -rozpoznać rodzaje bezrobocia, -zinterpretować mierniki ekonomicznej aktywności zawodowej, -określić społeczne i ekonomiczne skutki bezrobocia, -scharakteryzować metody walki z bezrobociem, -określić przyczyny wzrostu cen w gospodarce, -zinterpretować indeks cen towarów i usług konsumpcyjnych (CPI), -rozpoznać rodzaje inflacji, -obliczyć roczną stopę inflacji, -określić skutki spadku siły nabywczej pieniądza, -określić koszty i korzyści inflacji, -wymienić sposoby walki z inflacją, -uzasadnić potrzebę ingerencji rządu w procesy gospodarcze, -scharakteryzować funkcje i cechy podatków, -wyjaśnić wpływ podatków i wydatków budżetowych na zagregowany popyt, -wykazać wpływ instrumentów polityki fiskalnej na decyzje podmiotów -gospodarujących, -uzasadnić stosowanie ekspansywnych bądź restrykcyjnych narzędzi -polityki fiskalnej w zależności od stanu koniunktury gospodarczej, -wykazać zasadność przejścia od wymiany barterowej do wymiany pieniężnej, -przedstawić w formie graficznej równowagę na rynku pieniężnym i jej

8 zmiany, -zidentyfikować podmioty kreujące podaż pieniądza, -scharakteryzować rodzaje kredytów udzielanych przez banki komercyjne, -wymienić sposoby zabezpieczenia kredytów, -sporządzić wniosek i umowę kredytową, -wyliczyć ilość wykreowanego pieniądza, -przedstawić rolę banku centralnego w państwie, -wyjaśnić zależność podaży pieniądza od instrumentów polityki monetarnej, -określić wpływ instrumentów polityki monetarnej na zagregowany popyt, -uzasadnić stosowanie ekspansywnych bądź restrykcyjnych narzędzi polityki monetarnej w zależności od stanu koniunktury gospodarczej, -wykazać znaczenie wymiany gospodarczej dla gospodarki kraju, -obliczyć korzyści komparatywne, -wyjaśnić zasadność ograniczeń w handlu zagranicznym, -przedstawić korzyści i koszty stosowania zmiennych kursów walutowych, -wyjaśnić znaczenie równowagi bilansu płatniczego dla gospodarki kraju, -wykazać zasadność integracji gospodarczej w Europie. Materiał nauczania 1. Przedmiot badań ekonomii Zjawisko rzadkości. Podstawowe pytania ekonomiczne. Ekonomia pozytywna i normatywna. Mikro- i makroekonomia. Potrzeby i ich zaspokajanie. Zasoby ekonomiczne. Wybór i koszt alternatywny. Granica możliwości produkcyjnych. Proces dokonywania wyborów w różnych systemach ekonomicznych. Wyodrębnianie potrzeb ekonomicznych. Identyfikowanie dóbr niezbędnych do zaspokojenia potrzeb ekonomicznych. Identyfikowanie zasobów niezbędnych do wytworzenia dóbr ekonomicznych.

9 Dokonywanie wyboru ekonomicznego na podstawie analizy korzyści i kosztów. Interpretowanie krzywej możliwości produkcyjnych. Analizowanie decyzji gospodarczych w różnych systemach społeczno-gospodarczych. 2. Mechanizm rynkowy Uproszczony model obiegu gospodarczego. Rynek, jego rodzaje, formy i funkcje. Elementy rynku: popyt, podaż, cena. Czynniki kształtujące popyt i podaż rynkową. Elastyczność popytu i podaży. Równowaga rynkowa i skutki jej zachwiania. Regulacja cen przez rząd. Opisywanie transakcji dokonywanych między podmiotami gospodarującymi w prostym obiegu gospodarczym. Charakteryzowanie rynku producenta i konsumenta. Sporządzanie tabeli popytu i podaży oraz wykreślanie krzywej popytu i podaży. Analizowanie wpływu czynników niecenowych na kształtowanie się popytu i podaży na rynku dóbr. Obliczanie elastyczności popytu i podaży oraz interpretowanie wskaźników elastyczności. Obliczanie wpływu zmiany ceny dobra o popycie elastycznym i nieelastycznym oraz neutralnym na przychód producenta oraz wydatek konsumenta. Odczytywanie z wykresu ceny i ilości równowagi na rynku dóbr. 3. Rynek czynników produkcji Rynek pracy. Popyt, podaż i równowaga na rynku pracy. Rynek kapitałowy. Popyt, podaż i równowaga na rynku kapitałowym. Giełda papierów wartościowych. Rynek podstawowy i równoległy. Papiery wartościowe. Indeksy i wskaźniki giełdowe. Notowania giełdowe. Gra na giełdzie papierów wartościowych. Fundusze inwestycyjne. Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych. Rynek surowców naturalnych. Wykreślanie krzywej popytu i podaży na rynku pracy. Analizowanie wpływu czynników niecenowych na kształtowanie się popytu i podaży na rynku pracy. Odczytywanie z wykresu stawki płacy i ilości pracy w punkcie równowagi. Obliczanie wartości bieżącej przyszłych przychodów.

10 Analizowanie kształtowania się indeksów i wskaźników giełdowych. Obliczanie należnej sumy na rachunku inwestycyjnym. Ustalanie kursu dnia na giełdzie papierów wartościowych w warunkach symulowanych. Analizowanie portfeli inwestycyjnych. Odczytywanie z wykresu ceny i ilości równowagi na rynku zasobów naturalnych. 4. Decyzje ekonomiczne konsumenta Rola konsumenta na rynku. Decyzje racjonalne i irracjonalne. Źródła dochodów i kierunki wydatków konsumenta. Użyteczność miarą zadowolenia konsumenta z konsumpcji dóbr i usług. Preferencje konsumenta - krzywa obojętności. Marginalna stopa substytucji. Ograniczenie wyboru konsumenta - linia budżetowa. Równowaga konsumenta. Sporządzanie budżetu indywidualnego i rodziny. Obliczanie użyteczności marginalnej. Wykreślanie krzywej użyteczności całkowitej i marginalnej. Wykreślanie krzywej obojętności oraz linii budżetowej. Wyznaczanie punktu równowagi konsumenta. 5. Decyzje ekonomiczne producenta Stałe i zmienne czynniki produkcji. Izokwanta produkcji. Linia jednakowego kosztu. Optimum producenta. Koszty stałe zmienne i całkowite. Wykreślanie izokwanty produkcji i linii jednakowego kosztu. Wykreślanie krzywych kosztów stałych, zmiennych, jednostkowych i marginalnych. Wyznaczanie optimum technicznego produkcji. 6. Decyzje producenta funkcjonującego w różnych strukturach rynku Struktury rynku. Równowaga przedsiębiorstwa. Warunek maksymalizacji zysku. Efektywność gospodarowania w różnych strukturach rynkowych. Porównywanie cech charakterystycznych różnych struktur rynkowych. Odczytywanie z wykresu wielkości produkcji maksymalizującej zysk.

11 Porównywanie zysku przedsiębiorstwa w różnych strukturach rynkowych przy tych samych kosztach produkcji. 7. Zakres badań makroekonomii. Przedmiot badań makroekonomii. Mierniki aktywności gospodarczej. Kierunki polityki gospodarczej państwa. Analizowanie obszarów zainteresowania makroekonomii. Analizowanie aktualnych problemów makroekonomicznych kraju. Rozróżnianie mierników aktywności gospodarczej. 8. Obieg okrężny produktu i dochodu w gospodarce Model okrężnego obiegu produktu i dochodu. Oszczędności i inwestycje w obiegu okrężnym produktu i dochodu. Rola instytucji finansowych w obiegu okrężnym produktu i dochodu. Znaczenie równowagi między odpływami i dopływami do obiegu. Udział państwa i transakcji z zagranicą w obiegu okrężnym produktu i dochodu. Metody obliczania PKB. Wady PKB. PKB w ujęciu nominalnym i realnym. PKB per capita. Wskaźnik rozwoju społecznego HDI. Dyspozycyjny dochód osobisty. Marginalna skłonność do konsumpcji. Marginalna skłonność do oszczędzania. Rozróżnianie odpływów i dopływów pieniężnych do okrężnego obiegu produktu i dochodu. Identyfikowanie wad PKB. Obliczanie PKB różnymi metodami. Obliczanie realnego PKB. Porównywanie poziomu życia mieszkańców w wybranych krajach na podstawie PKB per capita oraz wskaźnika rozwoju społecznego HDI. Obliczanie marginalnej skłonności do konsumpcji i oszczędzania na podstawie danych. 9. Model gospodarki AD-AS Zagregowany popyt - AD. Zagregowana podaż - AS. Równowaga makroekonomiczna. Wahania koniunkturalne. Wykreślanie krzywej AD i AS. Analizowanie wpływu czynników niecenowych na kształtowanie się AD i AS na rynku dóbr. Odczytywanie z wykresu poziomu cen i wielkości realnego PKB. 10

12 10. Bezrobocie Zasoby siły roboczej. Przyczyny bezrobocia. Wskaźniki aktywności zawodowej. Stopa bezrobocia. Analiza bezrobocia w Polsce. Skutki bezrobocia. Przeciwdziałanie bezrobociu. Identyfikowanie osób czynnych i biernych zawodowo. Rozróżnianie rodzajów bezrobocia. Obliczanie i analizowanie wskaźników aktywności zawodowej. Obliczanie stopy bezrobocia. 11. Inflacja Przyczyny wzrostu cen w gospodarce. Przyczyny inflacji. Wskaźniki zmiany cen. Koszty i korzyści z inflacji. Przeciwdziałanie inflacji. Rozróżnianie inflacji popytowej, kosztowej i strukturalnej. Odczytywanie z wykresu poziomu cen i wielkości realnego PKB w sytuacji inflacji. Obliczanie i analizowanie CPI, stopy inflacji oraz spadku siły nabywczej pieniądza. Porównywanie stopy inflacji w krajach Unii Europejskiej. 12. Polityka fiskalna Rola rządu w gospodarowaniu finansami publicznymi. Istota polityki fiskalnej. Dochody i wydatki budżetu państwa. Narzędzia polityki fiskalnej. Deficyt budżetowy i sposoby jego finansowania. Ekspansywny i restrykcyjny charakter polityki fiskalnej. Rozróżnianie funkcji finansów w gospodarce. Analizowanie dochodów budżetu państwa. Obliczanie podatków bezpośrednich i pośrednich. Analizowanie wydatków budżetu państwa. Obliczanie wpływu podatków i wydatków rządowych na zagregowany popyt. 13. Pieniądz i polityka monetarna Gospodarka barterowa. Gospodarka pieniężna. Istota i funkcje pieniądza. Popyt na pieniądz i podaż pieniądza. Równowaga na rynku pieniężnym. Kreacja pieniądza przez banki. Istota, rodzaje i zabezpieczenia kredytów. Funkcje banku centralnego. Narzędzia 11

13 polityki monetarnej. Ekspansywny i restrykcyjny charakter polityki monetarnej. Polityka monetarna, a polityka fiskalna. Określanie cech pieniądza w sytuacjach gospodarczych. Określanie funkcji pieniądza w sytuacjach gospodarczych. Analizowanie wpływu realnego PKB, poziomu cen, stopy procentowej na wielkość popytu na pieniądz. Obliczanie miar pieniądza. Obliczanie ilości wykreowanego pieniądza. Analizowanie ryzyka wynikającego z czynności bankowych. Dobieranie zabezpieczeń kredytów do rodzaju umowy kredytowej. Sporządzanie wniosków i umów kredytowych. Analizowanie wpływu narzędzi polityki monetarnej na podaż pieniądza. Analizowanie wpływu narzędzi polityki monetarnej na zagregowany popyt. Analizowanie skuteczności działania polityki fiskalnej i monetarnej na poziom produkcji i zatrudnienie. 14. Ekonomia gospodarki otwartej Podstawowe pojęcia stosowane w handlu zagranicznym. Przyczyny wymiany międzynarodowej. Teoria kosztów komparatywnych. Ograniczenia w handlu zagranicznym. Rynek walutowy. Kurs walutowy. Bilans płatniczy. Konsekwencje otwarcia gospodarki dla polityki fiskalnej i monetarnej. Integracja gospodarcza. Obliczanie korzyści komparatywnych. Identyfikowanie ograniczeń w handlu zagranicznym. Analizowanie wpływu ograniczeń w handlu zagranicznym na równowagę rynkową. Określanie zalet i wad zmiennego kursu walutowego. Analizowanie bilansu płatniczego Polski. Określanie wpływu integracji gospodarczej na gospodarki krajów członkowskich Unii Europejskiej. Środki dydaktyczne Filmy edukacyjne, prezentacje multimedialne NBPortal. Materiały źródłowe: czasopisma ekonomiczne, roczniki statystyczne. Opisy zdarzeń, gier dydaktycznych. Scenariusze inscenizacji. 12

14 Zestaw foliogramów i plansz. Zestaw ćwiczeń. Techniczne środki kształcenia. Uwagi o realizacji Program przedmiotu Podstawy ekonomii obejmuje treści dotyczące funkcjonowania gospodarki rynkowej, w tym zjawisk i procesów gospodarczych zachodzących w bliższym i dalszym otoczeniu jednostki organizacyjnej. Podczas realizacji programu szczególną uwagę należy zwrócić na kształtowanie umiejętności analizowania procesów i zjawisk gospodarczych, które są istotne przy podejmowaniu decyzji dotyczących wykorzystania rzadkich zasobów, wymiany dóbr oraz poziomu konsumpcji. Nabyte w czasie realizacji programu wiadomości i umiejętności stanowić będą podstawę do dalszego kształcenia w zawodzie. Kształtowanie umiejętności wynikających ze szczegółowych celów kształcenia wymaga stosowania różnych metod i form nauczania oraz stosownego doboru środków dydaktycznych. Dominującymi metodami kształcenia powinny być metody problemowe, w tym aktywizujące: metoda przypadków, sytuacyjna, gier dydaktycznych (symulacyjnych i decyzyjnych), inscenizacji, dyskusji dydaktycznej oraz praktyczne: metoda projektów i ćwiczenia przedmiotowe. Zaproponowane w programie ćwiczenia można modyfikować w zależności od potrzeb edukacyjnych uczniów. Zaleca się stosowanie szerokiej gamy środków dydaktycznych, w tym filmów edukacyjnych, których wykorzystanie w trakcie zajęć korzystnie wpłynie na efektywność kształcenia. Zajęcia edukacyjne powinny być prowadzone w pomieszczeniu dydaktycznym wyposażonym w sprzęt audiowizualny, w grupach do 15 osób. Proponuje się następujący podział godzin na realizację działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Orientacyjna liczba godzin 1. Przedmiot badań ekonomii Mechanizm rynkowy Rynek czynników produkcji Decyzje ekonomiczne konsumenta 8 5. Decyzje ekonomiczne producenta 8 6. Decyzje producenta funkcjonującego w różnych strukturach 6 rynku 7. Zakres badań makroekonomii 2 13

15 8. Obieg okrężny produktu i dochodu w gospodarce Model gospodarki AD-AS Bezrobocie Inflacja Polityka fiskalna Pieniądz i polityka monetarna Ekonomia gospodarki otwartej 10 Razem 144 Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów ma charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzać zmiany w zależności od potrzeb edukacyjnych uczniów. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy prowadzić systematycznie podczas realizacji programu nauczania przedmiotu, na podstawie ustalonych kryteriów. W wyniku procesu sprawdzania i oceniania osiągnięć uczniów uzyskuje się informacje dotyczące poziomu i zakresu opanowania umiejętności określonych w szczegółowych celach kształcenia. Systematyczna kontrola i ocena postępów ucznia umożliwi nauczycielowi dostosowanie metod nauczania, organizacyjnych form pracy oraz środków dydaktycznych do predyspozycji ucznia. Kontrola i ocena osiągnięć uczniów może być dokonywana na podstawie: -sprawdzianów ustnych i pisemnych, -testów osiągnięć szkolnych, -opracowanych projektów, -obserwacji czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. Podczas oceniania osiągnięć uczniów należy zwracać uwagę na: -posługiwanie się terminologią z zakresu mikro i makroekonomii, -poziom merytoryczny wypowiedzi, -sposób formułowania odpowiedzi, -interpretowanie mierników ekonomicznych, -analizowanie sytuacji gospodarczej, W ocenie końcowej osiągnięć uczniów należy uwzględnić wyniki samooceny ucznia oraz wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela. 14

16 Literatura Adamowicz E., Gregorczyk S., Romanowska M., Sopińska A., Wachowiak P.: Ekonomia bez tajemnic. Część I i II. WSiP, Warszawa 2004 Begg D. i in.: Ekonomia. PWE, Warszawa 2000 Begg D., Smith P.: Ekonomia. Zbiór zadań. PWE, Warszawa 2001 Biernat B., Grobelna A., Warachim A.: Ćwiczenia z mikroi makroekonomii. Edukator, Wrocław 2008 Borkowska B., Klimczak B.: Mikroekonomia. Ćwiczenia. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wrocław 2006 Czają S., Fiedor B., Graczyk A., Jakubczyk Z.: Podstawy ekonomii środowiska i zasobów naturalnych. Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2002 Czarny B.: Podstawy ekonomii. Zbiór zadań. PWE, Warszawa 2000 Klimczak B., Mikroekonomia: Wyd. Akademia Ekonomiczna, Wrocław 2006 Makroekonomia pod red. M. Nogi, Wyd. Akademia Ekonomiczna, Wrocław 2002 Mierzejewska - Majcherek J.: Podstawy ekonomii. Difin, Warszawa 2006 Nojszewska E., Podstawy ekonomii. WSiP, Warszawa 2006 Regulamin Giełdy Papierów Wartościowych, 2004 Rekowski M.: Wprowadzenie do mikroekonomii. Wydawnictwo POLSOFT- Akademia, Poznań 2005 Samuelson P., A., Nordhaus W.: Ekonomia I. PWN, Warszawa 1998 Urbaniak P.: Podstawy ekonomii Mikro- i makroekonomia. empi 2, Poznań 2007 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 15

17 PRAWO Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: -posłużyć się podstawowymi pojęciami prawnymi, -sklasyfikować rodzaje norm i przepisów prawnych, -ustalić elementy stosunku prawnego, -sklasyfikować rodzaje zdarzeń prawnych, -rozróżnić podstawowe gałęzie prawa, -dokonać podziału wykładni prawa wg różnych kryteriów, -scharakteryzować źródła prawa, -przedstawić budowę aktu normatywnego, -określić formę organizacyjno-prawną przedsiębiorcy, -rozróżnić rodzaje spółek prawa handlowego, -przedstawić etapy podejmowania działalności gospodarczej, -przedstawić sposoby ustania bytu prawnego przedsiębiorcy, -ocenić sytuację prawną podmiotów stosunku cywilnoprawnego, -dostosować odpowiednią formę prawną do czynności prawnej, -określić skutki prawne niezachowania właściwej formy prawnej, -ustalić ogólne warunki skutecznego działania pełnomocnika, -określić przyczyny wygaśnięcia pełnomocnictwa, -scharakteryzować instytucję przedawnienia roszczeń, -określić sposoby nabycia i utraty własności, -określić prawa i obowiązki współwłaścicieli, -scharakteryzować instytucje użytkowania wieczystego, -określić znaczenie ksiąg wieczystych, -rozróżnić źródła zobowiązań, -scharakteryzować zasady wykonania zobowiązania, -ustalić skutki niewykonania zobowiązania, -scharakteryzować zdarzenia prawne powodujące wygaśnięcia zobowiązania, -sporządzić umowy cywilnoprawne, -wymienić prawa i obowiązki konsumenta oraz sprzedawcy, -określić przesłanki i zakazy zawarcia małżeństwa, -określić sposoby ustania małżeństwa, -określić zakres władzy rodzicielskiej, -określić składniki majątku małżonków, -rozróżnić sposoby ustalenia pochodzenia dziecka, -scharakteryzować instytucje opieki i kurateli, -przedstawić czynności stron w postępowaniu cywilnym, 16

18 -określić zakres prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, -określić źródła prawa pracy, -zastosować przepisy prawa dotyczące działalności zawodowej, -ocenić ważność i skuteczność określonej czynności z zakresu prawa -pracy, -sporządzić pisma informujące o nałożeniu kar porządkowych, -sporządzić pisma nawiązujące i rozwiązujące stosunek pracy, -sporządzić świadectwo pracy, -wskazać działania mające na celu rozwiązanie sporu ze stosunku -pracy, -scharakteryzować podział terytorialny państwa i strukturę administracji -publicznej, -odróżnić naczelne organy administracji rządowej od organów -centralnych, -określić zadania organów samorządu terytorialnego, -scharakteryzować sposoby nawiązania stosunku -administracyjnoprawnego, -scharakteryzować prawne formy działania administracji, -ustalić organ właściwy do rozstrzygnięcia konkretnego stanu -faktycznego, -posłużyć się źródłami prawa administracyjnego, -zinterpretować przepisy prawa europejskiej integracji gospodarczej -i społecznej, -określić zasady postępowania administracyjnego, -określić sytuacje wyłączenia organu lub jego pracownika od udziału -w postępowaniu administracyjnym, -ocenić zdolność procesową strony do udziału w postępowaniu -administracyjnym, -sporządzić protokoły i adnotacje, -określić procedury doręczenia pism administracyjnych, -sporządzić wezwanie na rozprawę administracyjną, -przedstawić etapy postępowania dowodowego, -ustalić terminy rozpatrzenia spraw administracyjnych, -wskazać organ właściwy do przeprowadzenia postępowania -odwoławczego na podstawie odpowiednich przepisów prawa -administracyjnego, -określić treść i tryb wniesienia odwołania, * -sporządzić odwołanie od decyzji organu I instancji, -sporządzić zażalenie na postanowienie organu I instancji, -określić tryb i przesłanki wznowienia postępowania, -zastosować przepisy dotyczące wydawania zaświadczeń, 17

19 -określić strukturę sądów administracyjnych, -określić zakresy działania sądów administracyjnych. Materiał nauczania 1. Podstawowe wiadomości o prawie Istota prawa. Pojęcie państwa i prawa. Historyczny rozwój państwa i prawa. Normy i przepisy prawne. Stosunki i zdarzenia prawne. Wykładnia prawa. System źródeł prawa. Ogłaszanie aktów normatywnych i ich wejście w życie. System prawa. Gałęzie prawa polskiego. Osoby fizyczne i osoby prawne. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych. Osobowość prawna. Określanie rodzaju norm i przepisów prawnych na podstawie różnych źródeł prawa. Ustalanie zdarzenia prawnego powodującego określony skutek prawny. Określanie elementów normy prawa administracyjnego. Dobieranie właściwej formy prawnej do określonej czynności prawnej. Analizowanie procesu legislacyjnego ustawy. Ustalanie sytuacji prawnej osoby fizycznej i prawnej. Określanie cech charakteryzujących osobę prawną. 2. Prawo gospodarcze Zakres i źródła prawa gospodarczego. Podstawowe pojęcia prawa gospodarczego. Podmiotowy charakter działalności gospodarczej. Osoba fizyczna jako przedsiębiorca. Osoby prawne jako przedsiębiorcy. Jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej. Przedsiębiorcy i ich oznaczenia. Klasyfikacja działalności gospodarczej. Ewidencja działalności gospodarczej. Krajowy Rejestr Sądowy. Spółdzielnie, stowarzyszenia, fundacje, przedsiębiorstwa państwowe. Spółki prawa handlowego. Spółka europejska. Ustanie bytu prawnego przedsiębiorcy. Analizowanie przepisów ustawy dotyczącej prowadzenia działalności gospodarczej. Sporządzanie dokumentacji rejestracyjnej przedsiębiorcy. Ustalanie celów działalności gospodarczej przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni, stowarzyszenia i fundacji na podstawie statutów. 18

20 Powoływanie organów wybranej spółki kapitałowej w warunkach symulowanych. > 3. Prawo pracy Przedmiot, źródła i zasady prawa pracy. Podmioty stosunku pracy. Rodzaje stosunku pracy. Zatrudnianie pracowników. Dokumentacja pracownicza. Prawa i obowiązki stron stosunku pracy. Odpowiedzialność pracownicza. Czas pracy. Wynagrodzenie za pracę. Urlopy pracownicze. Zmiana i ustanie stosunku pracy. Uprawnienia pracownika związane z rodzicielstwem. Zatrudniane młodocianych. Ochrona pracy. Bezpieczeństwo i higiena pracy. Wykroczenia przeciwko prawom pracownika. Spory ze stosunku pracy. Analizowanie przepisów prawa dotyczących ewidencji pracowniczej. Sporządzanie dokumentacji związanej z zatrudnieniem. Obliczanie okresu wypowiedzenia i ustalanie terminu wypowiedzenia. Ustalanie praw i obowiązków pracownika i pracodawcy na podstawie regulaminu pracy. Sporządzanie pisma informującego o przyznaniu nagrody. Opracowywanie rozkładu czasu pracy zgodnie z jego wymiarem. Sporządzanie pisma informującego o wymierzeniu kary porządkowej. Obliczanie wymiaru urlopu wypoczynkowego. Sporządzanie wypowiedzenia zmieniającego warunki pracy i płacy. Sporządzanie pism związanych z ustaniem stosunku pracy. Sporządzanie pozwu o przywrócenie pracownika do pracy. 4. Prawo cywilne i rodzinne Pojęcie, zasady i źródła prawa cywilnego. Podmioty stosunków cywilnoprawnych. Formy czynności cywilnoprawnych. Przedstawicielstwo i pełnomocnictwo. Przedawnienie roszczeń. Instytucje prawa rzeczowego. Atrybuty prawa własności. Przedmiot i źródła prawa zobowiązań. Zasady wykonania zobowiązań. Skutki niewykonania zobowiązań. Wybrane rodzaje umów prawa cywilnego. Prawa i obowiązki konsumentów. Obowiązki sprzedawcy z tytułu umowy sprzedaży. Instytucje broniące praw konsumenta. Przesłanki i zakazy zawierania małżeństwa. Prawa i obowiązki małżonków. Stosunki majątkowe między małżonkami. Władza rodzicielska. Ustanie małżeństwa. Opieka i kuratela. Postępowanie cywilne. 19

21 Ocenianie ważności i skuteczności określonej czynności cywilnoprawnej. Dobieranie właściwej formy prawnej do określonej czynności cywilnoprawnej. Sporządzanie pełnomocnictwa ogólnego na podstawie Kodeksu cywilnego. Ustalanie terminów przedawnienia roszczeń. Ustalanie sposobu nabycia prawa własności w określonej sytuacji. Sporządzanie wniosku o dokonanie wpisu do księgi wieczystej. Ustalanie skutków niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Ustalanie sposobów naprawiania szkody spowodowanej czynem niedozwolonym. Sporządzanie wybranej umowy prawa cywilnego. Stosowanie procedury reklamacyjnej towaru lub usługi w warunkach symulowanych. Wystawianie karty gwarancyjnej. Sporządzanie wniosku o ustanowienie opiekuna. Określanie odpowiedzialności majątkowej za zobowiązania współmałżonka. 5. Prawo administracyjne i postępowanie administracyjne Pojęcie, podział i źródła prawa administracyjnego. Stosunek administracyjnoprawny. Formy działania administracji. Organy administracji publicznej i ich kompetencje. Samorząd terytorialny. Administracyjnoprawna reglamentacja wolności jednostki. Reglamentacja publicznoprawna w sferze praw rzeczowych. Administracja spraw zdrowia, zatrudnienia, spraw socjalnych. Administracyjnoprawny status jednostki. Bezpieczeństwo i porządek publiczny. Ochrona i kształtowanie środowiska. Administracja obrony kraju i spraw zagranicznych. Administracyjnoprawna regulacja aktywności obywateli. Prawo europejskiej integracji społecznej i gospodarczej. Pojęcie i rodzaje postępowań administracyjnych. Zasady, uczestnicy i przebieg postępowania administracyjnego. Postępowanie odwoławcze. Sądownictwo administracyjne. Analizowanie źródeł prawa administracyjnego i ustalanie organów promulgacyjnych. Interpretowanie norm materialnego prawa administracyjnego. 20

22 Ustalanie organu właściwego do rozstrzygnięcia konkretnego stanu faktycznego. Sporządzanie decyzji administracyjnej w sprawie odmowy wpisu do Ewidencji Działalności Gospodarczej. Ustalanie podstawy prawnej do decyzji administracyjnej dotyczącej zmiany nazwiska. Ustalanie podstawy prawnej do decyzji administracyjnej dotyczącej ochrony środowiska. Dokonywanie subsumcji w sprawach meldunkowych, rejestracji pojazdów, wydawania dowodów osobistych. Analizowanie orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego, Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego. Środki dydaktyczne Materiały źródłowe: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, kodeksy z komentarzem, ustawy, rozporządzenia, akty prawa miejscowego, orzecznictwo sądowe i gospodarcze. Dzienniki Ustaw, Monitory Polskie, dzienniki resortowe i wojewódzkie. Wzory pism z zakresu prawa. Czasopisma i wydawnictwa prawne. Programy komputerowe. Filmy edukacyjne z zakresu prawa. Techniczne środki kształcenia. Uwagi o realizacji Program przedmiotu Prawo obejmuje treści dotyczące stosowania prawa gospodarczego, cywilnego, rodzinnego, administracyjnego oraz prawa pracy w różnych sytuacjach życiowych i zawodowych. Podczas realizacji programu nauczania należy zwrócić uwagę na kształtowanie umiejętności posługiwania się pojęciami i kategoriami prawnymi, analizowania i interpretowania norm prawnych oraz korzystania z tekstów i materiałów źródłowych. Wiedza z zakresu prawa umożliwi uczniom zrozumienie mechanizmów funkcjonowania państwa i będzie pomocna w aktywnym uczestnictwie w życiu społecznogospodarczym miasta, regionu, państwa oraz strukturach Unii Europejskiej. Ze względu na specyficzną terminologię prawną, celowe jest zastosowanie metod podających: wykładu informacyjnego, pogadanki oraz metod aktywizujących, takich jak: dyskusja dydaktyczna, metoda przypadków, metoda sytuacyjna oraz ćwiczenia. Podczas ćwiczeń uczniowie powinni korzystać z aktów prawnych, komentarzy i materiałów prasowych oraz programów specjalistycznych i zasobów Internetu. 21

23 Proponuje się tworzenie na zajęciach sytuacji problemowych skłaniających uczniów do aktywnego uczestnictwa i określania własnego stanowiska w omawianych kwestiach. W czasie ćwiczeń należy korzystać z opisu przypadków przedstawiających rzeczywiste sytuacje i problemy dotyczące stosowania prawa oraz jego wykładni. Zajęcia edukacyjne powinny być prowadzone w pomieszczeniu dydaktycznym wyposażonym w literaturę, teksty źródłowe, wzory pism, formularze, druki, filmy edukacyjne, w grupach do 15 osób. Wskazane jest także zorganizowanie wycieczek dydaktycznych do sądu rejonowego oraz organów administracji publicznej w celu z a p o z n a n i a u c z n i ó w z p r o c e d u r ą p o s t ę p ow a n i a s ą d o w e g o i administracyjnego oraz trybem załatwiania spraw. Program przedmiotu Prawo stanowi podbudowę do realizacji przedmiotów: ekonomika, rachunkowość i pracownia ekonomiczna, w związku z tym podczas prowadzenia zajęć dydaktycznych należy przestrzegać zasady korelacji międzyprzedmiotowej. Realizując program przedmiotu Ekonomika należy wykorzystywać wiedzę dotyczącą prawa gospodarczego, prawa cywilnego, rodzinnego i prawa pracy. W trakcie realizacji programu przedmiotu Rachunkowość należy stosować terminologię prawną oraz wiedzę z zakresu prawa gospodarczego, cywilnego oraz prawa pracy. Natomiast w czasie realizacji programu przedmiotu Pracownia ekonomiczna należy wykorzystywać umiejętności sporządzania pism z zakresu prawa gospodarczego, cywilnego oraz prawa pracy do kształtowania umiejętności prowadzenia korespondencji osobowej i handlowej. Proponuje się następujący podział godzin na realizację działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Orientacyjna liczba godzin 1. Podstawowe wiadomości o prawie Prawo gospodarcze Prawo pracy Prawo cywilne i rodzinne Prawo administracyjne i postępowanie administracyjne 66 Razem 210 Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów ma charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzać zmiany w zależności od potrzeb edukacyjnych uczniów. 22

24 Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się systematycznie, na podstawie ustalonych kryteriów. Proces oceniania powinien obejmować: -diagnozę poziomu wiadomości i umiejętności uczniów pod kątem założonych celów kształcenia, -identyfikowanie postępów uczniów w toku realizacji programu oraz rozpoznawanie trudności w osiąganiu założonych celów kształcenia, -sprawdzanie wiadomości i umiejętności ucznia po zrealizowaniu treści programowych. Do sprawdzania i oceniania osiągnięć edukacyjnych uczniów powinno się stosować: -sprawdziany ustne i pisemne, -ukierunkowaną obserwację czynności ucznia w czasie wykonywania ćwiczeń, zwracając szczególną uwagę na dobór źródeł prawa, interpretację przepisów oraz stosowanie specyficznych form wypowiedzi i konstrukcji zapisów w dokumentach prawnych, -testy osiągnięć szkolnych. Oceniając osiągnięcia uczniów należy zwrócić uwagę na: -posługiwanie się terminologią prawniczą, -dobieranie formy prawnej do określonej czynności prawnej, -sporządzanie dokumentacji pracowniczej, -sporządzanie projektów decyzji administracyjnych, -sporządzanie umów cywilnoprawnych. W ocenie końcowej osiągnięć uczniów należy uwzględnić wyniki zastosowanych metod sprawdzania oraz poziom i jakość wykonania ćwiczeń. Literatura Adamiak B., Borkowski J.: Polskie postępowanie administracyjne i administracyjnoprawne. LexisNexis, Warszawa 2008 Adamiak B., Borkowski J.: Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz. C.H Beck, Warszawa 2004 Ahlt M., Szpunar M.: Prawo europejskie. C.H.Beck, Warszawa 2002 Barzycka-Banasik M.: Prawo pracy. C.H. Beck, Warszawa 1999 Błaś A.: Prawne formy działania administracji publicznej (w:) Prawo administracyjne, pod redakcją J. Bocia. Limited, Wrocław 2000 Broniewicz W.: Postępowanie cywilne w zarysie. PWN, Warszawa 2002 Chorąży K., Taras W., Wróbel A.: Postępowanie administracyjne i postępowanie egzekucyjne w administracji. Zakamycze, Kraków

25 Czachórski W.: Zobowiązania. Zarys wykładu. LexisNexis, Warszawa 2002 Duniewska Z.: Prawo administracyjne, pojęcia, instytucje, zasady w teorii i orzecznictwie. Difin, Warszawa 2002 Florek L: Europejskie prawo pracy. LexisNexis, Warszawa 2003 Florek L, Zieliński T.: Prawo pracy. C.H. Beck, Warszawa 1996 Ignatowicz J.: Prawo rzeczowe. PWN, Warszawa 2000 Jankowski J.: Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. T. II. C.H.Beck, Warszawa 1997 Kmiecik Z.: Postępowanie administracyjne i postępowanie sądowoadministracyjne. Zakamycze, Kraków 2003 Korzeniowska A.: Postępowanie przed Samorządowym Kolegium Odwoławczym. Zakamycze, Kraków 2002 Kosut A., Perdeus W.: Wzory umów, pism i regulaminów z zakresu prawa pracy z objaśnieniami i orzecznictwem. PPU Park, Bielsko-Biała 2002 Lewandowski J.: Elementy prawa. WSiP, Warszawa 2002 Libera T.: Prawo pracy w pytaniach i odpowiedziach. Difin, Warszawa 2002 Mroczkowska-Budziak A. Seidel R. Elementy prawa. empi 2, Poznań 2007 Musiałkiewicz J.: Elementy prawa. EKONOMIK S.C., Warszawa 2007 Ochendowski E.: Prawo administracyjne. Część ogólna. Dom Organizatora, Toruń 2000 Ochendowski E.: Postępowanie administracyjne i sądowoadministracyjne. Wybór orzecznictwa. Dom Organizatora, Toruń 2000 Radwański Z.: Prawo cywilne. Część ogólna. C. H. Beck, Warszawa 2002 Radwański Z.: Zobowiązania. C. H. Beck, Warszawa 2003 Wajgner M., Elementy prawa. REA, Warszawa 2005 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 24

26 EKONOMIKA Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: -rozróżnić i zastosować normy (prawne i moralne) regulujące współżycie międzyludzkie, -zastosować reguły obyczajowe postępowania w kontaktach międzyludzkich, -zastosować zasady kultury dnia codziennego, -zastosować zwroty grzecznościowe i tytuły w kontaktach służbowych, -dostosować wygląd zewnętrzny do sytuacji zawodowej, -nawiązać kontakty z przełożonymi, współpracownikami i klientami, -przygotować przyjęcia oficjalne i towarzyskie, -rozróżnić rodzaje i funkcje biletów wizytowych, -zastosować zasady obowiązujące podczas wymiany biletów wizytowych, -rozróżnić rodzaje i formy komunikacji międzyludzkiej, -zachować się asertywnie w relacjach z uczestnikami procesu pracy, -zastosować zasady negocjowania i rozwiązywania konfliktów, -rozróżnić postawę etyczną od nieetycznej, -zastosować podstawowe zasady etyki w biznesie, -scharakteryzować działalność produkcyjną, handlową i usługową, -określić elementy otoczenia przedsiębiorstwa, -sklasyfikować materiały według określonych kryteriów, -ustalić zapotrzebowanie na materiały w ujęciu ilościowym, jakościowym i czasowym, -obliczyć i zinterpretować wskaźniki dotyczące zużycia materiałowego, zapasów, zdolności produkcyjnej, rytmiczności produkcji i jakości produkcji, -określić czynniki występujące w procesie produkcji, -zakwalifikować wyroby do określonych typów i rodzajów produkcji, -obliczyć i zinterpretować: normy dotyczące przedmiotów i środków pracy, zdolności produkcyjnej maszyn i urządzeń całego przedsiębiorstwa oraz wskaźniki rytmiczności produkcji, -posłużyć się podstawowymi pojęciami z zakresu handlu, -określić podstawowe czynności wykonywane w działalności handlowej, -zidentyfikować wskaźniki dotyczące obrotu towarowego, -określić rodzaje zapasów towarowych, -obliczyć i zinterpretować wskaźniki służące do oceny gospodarki zapasami towarowymi, 25

27 -przeprowadzić inwentaryzację majątku trwałego przedsiębiorstwa, -posłużyć się podstawowymi pojęciami dotyczącymi handlu -zagranicznego, -określić fazy przygotowania i realizacji transakcji w handlu -zagranicznym, -przeliczyć walutę na inną, wykorzystując tabele kursowe, -obliczyć dodatnie i ujemne różnice kursowe, -posłużyć się w podstawowym zakresie taryfą celną, -określić czynności związane ze świadczeniem usług, -wskazać czynniki mające wpływ na dynamiczny rozwój usług, -scharakteryzować usługi, -sklasyfikować majątek przedsiębiorstwa, -rozróżnić aktywa trwałe i obrotowe, -ustalić wartość środków trwałych, -rozróżnić zużycie fizyczne, ekonomiczne i ekologiczne majątku -przedsiębiorstwa, -zdefiniować pojęcie amortyzacji środków trwałych, -rozróżnić metody amortyzacji, -obliczyć amortyzację majątku trwałego, -wyjaśnić istotę zjawiska rotacji majątku obrotowego, -obliczyć podstawowe wskaźniki charakteryzujące działalność -przedsiębiorstwa (rotacja, płynność, struktura), -scharakteryzować źródła finansowania majątku przedsiębiorstwa, -wykazać znaczenie struktury i źródeł finansowania dla efektów -ekonomicznych przedsiębiorstwa, -wyjaśnić cel i zakres zarządzania, -rozróżnić i scharakteryzować funkcje zarządzania, -scharakteryzować wybrane koncepcje zarządzania, -scharakteryzować systemy zarządzania, -określić cechy dobrego menedżera, -odróżnić właściciela od menedżera, -rozróżnić umiejętności menedżerskie, -wykazać wpływ cech menedżera na sukcesy i porażki jednostki -organizacyjnej, -scharakteryzować wybrane techniki zarządzania, -przedstawić zalety i wady wybranych technik zarządzania, -określić funkcje kontroli, -wymienić elementy składające się na kulturę organizacyjną i określić -ich rolę w życiu społeczności tworzącej przedsiębiorstwo, -rozróżnić rodzaje, zasady i metody planowania, -sporządzić plan działania małego przedsiębiorstwa, 26

28 -sporządzić uproszczony biznesplan, -zastosować zasady organizacji pracy, -określić istotę struktury organizacyjnej, -rozróżnić tradycyjne i nowoczesne struktury organizacyjne, -określić cechy tradycyjnych struktur, -określić zadania podstawowych komórek organizacyjnych -w przedsiębiorstwach o różnym przedmiocie działania, -sporządzić schemat organizacyjny przedsiębiorstwa, -określić procedury stosowane w polityce personalnej przedsiębiorstw, -scharakteryzować segmenty planu zatrudnienia, -określić zasady rekrutacji pracowników, -sporządzić plan kariery zawodowej, -ocenić plan kariery zawodowej, -scharakteryzować style kierowania, -określić przyczyny powstawania konfliktów, -zastosować techniki negocjowania, -obliczyć średnie stany i ocenić strukturę zatrudnienia -w przedsiębiorstwie, -obliczyć i ocenić płynność kadr, -obliczyć wydajność pracy i pracochłonność produkcji, -scharakteryzować czynniki wpływające na wzrost wydajności pracy, -ocenić stopień wykorzystania czasu pracy, -określić elementy i rodzaje wynagrodzeń, -scharakteryzować funkcje płac, -sklasyfikować formy płac, -obliczyć wynagrodzenia pracowników według różnych form -płacowych, -obliczyć obligatoryjne potrącenia z wynagrodzeń, -określić należne pracownikom świadczenia pozapłacowe, -przedstawić czynniki motywujące pracowników, -obliczyć zaliczkę na podatek dochodowy od wynagrodzeń, -wyjaśnić istotę zreformowanego systemu ubezpieczeń społecznych, -obliczyć składki na ubezpieczenia społeczne, -obliczyć składkę na ubezpieczenie zdrowotne, -sklasyfikować ubezpieczenia gospodarcze, -rozróżnić koszty, wydatki, przychody, wpływy i nakłady, -sklasyfikować koszty w różnych układach, -rozróżnić metody i rodzaje kalkulacji, -przeprowadzić kalkulację kosztu jednostkowego, -wyznaczyć próg rentowności produkcji, 27

29 -scharakteryzować rodzaje przychodów i kosztów będącyc -składnikami wyniku finansowego, -obliczyć wynik finansowy przedsiębiorstwa, -scharakteryzować zasady podziału wyniku finansoweg -przedsiębiorstwa w zależności od jego formy prawnoorganizacyjnej, -określić istotę i przedmiot analizy ekonomicznej przedsiębiorstwa, -ustalić metodą porównań odchylenia badanego zjawiska, -ustalić metodą kolejnych podstawień wpływ czynników na odchyleń -badanego zjawiska, -obliczyć i zinterpretować wskaźniki charakteryzujące kondyc -finansową przedsiębiorstwa, -określić rodzaje kontroli, -wymienić_organy kontrolne, -scharakteryzować czynniki decydujące o skuteczności kontroli, -przeprowadzić czynności kontrolne, -podjąć decyzję na podstawie przeprowadzonej kontroli, -określić rolę i znaczenie marketingu w gospodarce rynkowej, -wyjaśnić istotę bliższego i dalszego otoczenia marketingowego, -wyjaśnić istotę procesu adaptacji przedsiębiorstwa do zmić -zachodzących w jego otoczeniu, -określić znaczenie hierarchii potrzeb i stopy życiowej w kształtowan -zachowań rynkowych konsumentów, -dokonać segmentacji rynku, -rozróżnić zakres i typy badań marketingowych, -scharakteryzować metody i techniki badań marketingowych, -sporządzić uproszczony plan marketingowy, -sklasyfikować produkty wg określonych kryteriów, -wyjaśnić rolę strategii produktu w marketingu, -scharakteryzować fazy życia produktu, -wyjaśnić znaczenie cyklu życia produktu dla przedsiębiorcy, -porównać sprzedaż, koszty, ceny i zyski w poszczególnych fazach -życia produktu, -zdefiniować czynniki mające wpływ na jakość produktu, -określić metody badań właściwości produktu, -wymienić organizacje normalizacyjne w Polsce i na świecie, -określić korzyści ze stosowania norm, -skorzystać z informacji o wyrobach i towarach z norm, prospektćw i poradników, -określić rolę marki produktu, -określić funkcje i rodzaje opakowań,28

30 -rozpoznać podstawowe właściwości wybranych produktów spożywczych i przemysłowych, -rozróżnić rodzaje magazynów i zasady przechowywania towarów, -określić czynniki obniżające jakość produktu w czasie przechowywania, -wyjaśnić rolę strategii produktu w marketingu, -wyjaśnić znaczenie cyklu życia produktu dla przedsiębiorcy, -porównać sprzedaż, koszty, ceny i zyski w poszczególnych fazach życia produktu, -wyjaśnić istotę polityki cen w przedsiębiorstwie, -określić wpływ popytu, konkurencji i kosztów na kształtowanie cen, -wyjaśnić strategię cen w marketingu, -przedstawić relacje między ceną a jakością produktu, -wynegocjować cenę produktu, -wykazać rolę i znaczenie promocji w działalności marketingowej, -scharakteryzować narzędzia promocji, -określić istotę i miejsce dystrybucji w marketingu, -określić czynniki decydujące o wyborze kanałów dystrybucji, -określić istotę, cel i koszty logistyki dystrybucji. Materiał nauczania 1. Normy regulujące współżycie międzyludzkie Normy prawne i moralne. Reguły obyczajowe. Zwyczaje panujące w kraju i zagranicą. Kultura dnia codziennego. Zwroty grzecznościowe. Poszanowanie godności człowieka. Rozróżnianie norm prawnych, moralnych, reguł obyczajowych. Porównywanie norm regulujących współżycie międzyludzkie w wybranych krajach UE. Ocenianie zachowań prezentowanych w scenkach obrazujących kulturę dnia codziennego. 2. Wizerunek pracownika Higiena osobista. Wygląd zewnętrzny. Ubiór i zasady jego doboru. Elegancja, a moda. Dobieranie fryzur, makijażu, ubrania, dodatków stosownie do okoliczności. 29

31 Kształtowanie wizerunku pracownika zgodnie z zaleceniami specjalistów (np. stylista, kosmetyczka, wizażysta). Dobieranie ubioru do sytuacji i zadań zawodowych. 3. Stosunki interpersonalne Kultura osobista w miejscu pracy. Struktura procesu komunikowania się. Warunki skutecznej komunikacji. Błędy w komunikowaniu się. Zasady pracy w grupie. Asertywność. Kontakty z przełożonymi, współpracownikami i klientami. Zasady zachowania się w pracy, restauracji, hotelu, podróży. Spotkania towarzyskie. Stres w pracy zawodowej. Negocjacje. Sztuka rozwiązywania konfliktów. Etyka zawodowa. Organizowanie uroczystości służbowych i towarzyskich. Przygotowywanie zaproszeń, biletów wizytowych i folderów. Przygotowywanie sali na konferencje. Przygotowywanie informacji o przedsiębiorstwie. Przygotowywanie i prezentacja wystąpień na konferencjach. Interpretowanie komunikatów werbalnych i niewerbalnych na podstawie przeprowadzonych obserwacji. Ocenianie zachowań pracowników podczas rozmów i wystąpień służbowych. Badanie własnych umiejętności asertywnego zachowania się i reagowania na asertywność innych w warunkach symulowanych. Testowanie asertywnych zachowań pracowników w relacjach służbowych. Prowadzenie negocjacji w typowych sytuacjach. Rozwiązywanie sytuacji konfliktowych i stresowych. Ocenianie zachowań pracownika w miejscu pracy. 4. Samoocena Cechy osobowości pracownika. Analiza SWOT - cech osobowości. Oczekiwania pracodawcy wobec pracownika. Prezentowanie własnego wizerunku w sytuacjach zawodowych. Ocenianie autoprezentacji przygotowanych przez uczniów. Kreowanie wizerunku pracownika. 30

32 5. Działalność produkcyjna, handlowa i usługowa jednostki organizacyjnej. Gospodarowanie zasobami majątkowymi Charakterystyka działalności przedsiębiorstw: produkcyjnych, handlowych, usługowych. Elementy otoczenia przedsiębiorstwa. Surowce i materiały. Zaopatrzenie materiałowe, zakup towarów. Normowanie zużycia materiałowego. Zapasy materiałowe i towarowe. Proces produkcji, jego organizacja i przebieg. Sprzedaż towarów. Zasady organizacji pracy w handlu. Obrót towarowy z zagranicą. Cechy usług. Charakterystyka usług. Outsourcing. Klasyfikacja usług w Polsce i Unii Europejskiej. Zasoby majątkowe jednostki organizacyjnej. Charakterystyka aktywów trwałych. Klasyfikacja i struktura środków trwałych. Istota i metody amortyzacji środków trwałych. Charakterystyka aktywów obrotowych. Rotacja aktywów obrotowych. Źródła finansowania działalności jednostki organizacyjnej. Klasyfikowanie surowców i materiałów wg określonych kryteriów. Ustalanie norm zużycia materiałowego. Ustalanie zapotrzebowania na materiały. Określanie zadań gospodarki materiałowej. Charakteryzowanie typów produkcji. Obliczanie zdolności produkcyjnej maszyn i urządzeń produkcyjnych. Klasyfikowanie zapasów materiałowych i towarowych. Obliczanie przeciętnego zapasu i wskaźników rotacji zapasów towarowych. Rozliczanie inwentaryzacji majątku przedsiębiorstwa. Określanie zadań zbytu przedsiębiorstwa produkcyjnego, Klasyfikowanie form sprzedaży detalicznej. Przeliczanie jednej waluty na inną. Obliczanie wysokości cła. Określanie ogólnych reguł klasyfikowania usług. Charakteryzowanie wybranych usług. Rozróżnianie aktywów trwałych i obrotowych. Obliczanie i ocenianie struktury aktywów trwałych. Obliczanie wskaźnika struktury środków trwałych. Rozróżnianie rodzajów i przyczyn zużycia środków trwałych. Obliczanie amortyzacji metodą liniową i degresywną. Obliczanie wskaźników rotacji (zapasów, należności, aktywów obrotowych). Określanie źródeł finansowania działalności gospodarczej. 31

33 6. Zarządzanie jednostką organizacyjną Funkcje zarządzania: planowanie, organizowanie, motywowanie, kontrolowanie. Obszary zarządzania: zarządzanie zasobami ludzkimi, zarządzanie finansami, zarządzanie produkcją i usługami, zarządzanie marketingiem. Koncepcje zarządzania: przez cele, partycypację, efekty, wyjątki. Systemy zarządzania: zarządzanie jakością, potencjałem społecznym przedsiębiorstwa, wiedzą. Menedżer jako osoba zarządzająca przedsiębiorstwem. Techniki zarządzania. Kontrola w procesie zarządzania. Kultura organizacyjna: etyka, stosunki międzyludzkie, estetyka, tradycje. Określanie umiejętności potrzebnych menedżerowi. Określanie czynności menedżera w poszczególnych obszarach zarządzania. Prowadzanie analizy organizacji pracy menedżera (metoda ABC). Identyfikowanie umiejętności menedżerskich przydatnych w życiu osobistym. Określanie funkcji kontroli. Analizowanie wybranych technik zarządzania (zalety, szansę, wady, zagrożenia) stosowanych w jednostkach organizacyjnych. Charakteryzowanie systemu wartości obowiązującego w kształceniu technika ekonomisty. Określanie wpływu kultury organizacyjnej na zaangażowanie pracowników. 7. Planowanie i organizowanie działalności jednostki organizacyjnej Rodzaje, zasady i metody planowania. Planowanie rzeczowe, planowanie finansowe. Biznesplan. Zasadnicze czynniki kształtujące podział pracy. Organizacja pracy. Komórka organizacyjna, więzi organizacyjne. Typy więzi organizacyjnych. Rodzaje struktur organizacyjnych. Opracowywanie planu działania jednostki organizacyjnej. Określanie cech charakteryzujących dobrze opracowany biznesplan. Sporządzanie uproszczonego biznesplanu. Rozróżnianie podstawowych pojęć: struktura organizacyjna, schemat organizacyjny. Określanie zalet i wad poznanych struktur organizacyjnych. Projektowanie struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa. 32