Klastry jako nośnik innowacyjności przedsiębiorstw i regionów. Weryfikacja i implementacja modeli azjatyckich w warunkach gospodarki polskiej

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Klastry jako nośnik innowacyjności przedsiębiorstw i regionów. Weryfikacja i implementacja modeli azjatyckich w warunkach gospodarki polskiej"

Transkrypt

1 Klastry jako nośnik innowacyjności przedsiębiorstw i regionów. Weryfikacja i implementacja modeli azjatyckich w warunkach gospodarki polskiej Cząstkowe wyniki badań Grant badawczy Narodowego Centrum Nauki 2011/01/B/HS4/00639 Wrocław 2014

2 Niniejsze opracowania ma charakter roboczy. Prosimy nie powoływać się na nie w publikacjach. Pełne wyniki badań zostaną opublikowane w formie recenzowanej monografii w pierwszym kwartale 2015 roku.

3 Zespół badawczy prof. dr. hab. Bogusława Drelich-Skulska (kierownik projektu) dr Sebastian Bobowski dr Marcin Haberla dr Anna H. Jankowiak dr Szymon Mazurek Spis treści Projekt badawczy... 5 Klastry jako nośnik innowacyjności przedsiębiorstw i regionów... 7 Polityka klastrowa w Polsce...14 Polityka klastrowa w Japonii Polityka klastrowa w Indiach... 28

4

5 Projekt badawczy Klastry czyli geograficzne skupiska wzajemnie powiązanych firm, ośrodków badawczych oraz jednostek władzy lokalnej, są siłą stymulującą rozwój innowacyjności regionu, w którym działają. Obecność silnych jednostek naukowych w klastrach jest gwarancją rozwoju klastra, bowiem innowacyjność, która pochodzi od ośrodków naukowych przekłada się na nowe produkty, lepsze usługi, innowacyjne procesy oraz modele biznesowe. Są zatem czynnikiem niezbędnym do tworzenia przewag konkurencyjnych na poziomie regionu i kraju. Dynamicznie rozwijające się gospodarki zlokalizowane w Azji i Pacyfiku stanowią znakomity obszar dla badań empirycznych oraz formułowania wniosków dla pozostałych regionów, w tym Polski. Zgodnie z prognozami Pricewaterhouse Coopers klastry azjatyckie będą się rozwijać bardzo dynamicznie i staną się liczącymi graczami na arenie międzynarodowej. W 2040 r. pięć na dziesięć największych klastrów przemysłowych świata będzie ulokowanych w Azji, stąd też klastry azjatyckie stanowią cenne źródło wiedzy dla badaczy formułujących wnioski dla polskich klastrów. Głównym celem naukowym niniejszego projektu jest zbadanie innowacyjnych klastrów w gospodarkach azjatyckich oraz sformułowanie wniosków i zaleceń dla klastrów polskich. Ważna będzie również identyfikacja instrumentów polityki państwa, które dynamizują działalność klastrów. Efektem projektu ma być weryfikacja oraz implementacja modeli klastrów azjatyckich w polskich warunkach gospodarczych opracowana w postaci monografii naukowej, która ukaże się w pierwszym kwartale 2015 roku. Pomijając studia literaturowe, informacje na temat polityki klastrowej Japonii i Indii zostały uzyskane w wyniku indywidualnych wywiadów pogłębionych. Wywiady te przeprowadzono w badanych krajach w 2012 roku z przedstawicielami instytucji rządowych szczebla centralnego i regionalnego, agencji wdrażających, uczelni wyższych oraz biznesu. Projekt badawczy jest finansowany w całości ze środków Narodowego Centrum Nauki (2011/01/B/HS4/00639). Projekt jest realizowany przez zespół badawczy w składzie: prof. dr. hab. Bogusława Drelich-Skulska (kierownik projektu), dr Sebastian Bobowski, dr Marcin Haberla, dr Anna H. Jankowiak, dr Szymon Mazurek. str. 5

6 str. 6

7 Klastry jako nośnik innowacyjności przedsiębiorstw i regionów Wprowadzenie Ministerstwo Gospodarki RP w dokumencie pt. Kierunki zwiększania innowacyjności gospodarki na lata traktuje innowacyjność jako wiodący czynnik wpływający na rozwój gospodarczy Polski. Klastry jako nośnik innowacyjności są w centrum zainteresowania władz lokalnych i centralnych, które prowadząc odpowiednią politykę opartą na klastrach dążą do poprawy stanu innowacyjności w Polsce. Klastry czyli geograficzne skupiska wzajemnie powiązanych firm, ośrodków badawczych oraz jednostek władzy lokalnej, są siłą stymulującą rozwój innowacyjności regionu, w którym działają. Obecność silnych jednostek naukowych w klastrach jest gwarancją rozwoju klastra, bowiem innowacyjność, która pochodzi od ośrodków naukowych przekłada się na nowe produkty, lepsze usługi, innowacyjne procesy oraz modele biznesowe. Są zatem czynnikiem niezbędnym do tworzenia przewag konkurencyjnych na poziomie regionu i kraju. Klastry ujęcie definicyjne W literaturze przedmiotu można znaleźć wiele różnych definicji klastrów, odnoszących się do różnych aspektów funkcjonowania przedsiębiorstwa. Jedną z pierwszych definicji podał M.E. Porter, który przeprowadził szereg badań nad klastrami i sieciami powiązań przedsiębiorstw, a także nad ich konkurencyjnością i użytecznością. Według M.E. Portera klastry (inaczej nazywane gronami) są to geograficzne skupiska wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji (np. uniwersytetów, jednostek normalizacyjnych i stowarzyszeń branżowych) w poszczególnych dziedzinach, konkurujących między sobą, ale także współpracujących 1. Definicja ta jest najczęściej spotykaną w literaturze przedmiotu, lecz nie jest jedyną. R. Rabelotti uwidacznia specyficzne powiązania między firmami z klastra pomiędzy przedsiębiorstwami występują powiązania rynkowe i pozarynkowe wynikające z wymiany dóbr i informacji. Zachowania poszczególnych firm są determinowane przez poczucie więzi i wspólnoty z innymi firmami z pokrewnych sektorów, działającymi w tej lokalizacji 2. L. Mytelka oraz F. Farinelli podkreślają rolę nauki, inwestycji i powiązań pomiędzy uczestnikami klastrów, które przekładają się na wzrost ich innowacyjności 3, natomiast Ö. Sölvell zwraca uwagę, że klastry nie są tylko firmami zajmującymi się przepływem towarów i usług, lecz ukierunkowane są na tworzenie wiedzy, zwiększanie zysków i innowacji w szerokim znaczeniu 4. P. Benneworth i N. Henry prezentują wielopłaszczyznowe podejście do definicji klastrów, które odnosi się do szeregu nakładających się na siebie tematów i zagadnień oraz różnych koncepcji teoretycznych. Według autorów klaster to czarna 1 Porter M. E., Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001, s Gorynia M., Jankowska B., Klastry a międzynarodowa konkurencyjność i internacjonalizacja przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa, 2008, s Mytelka L., Farinelli F., Local Clusters, Innovation Systems and Sustained Competitiveness, The United Nations University, Institute for New Technologies, Maastricht, 2000, s Sölvell Ö., Clusters Balancing Evolutionary and Constructive Forces, Ivory Tower Publishers, Ödeshög, 2009, s. 15. str. 7

8 skrzynka, z której wychodzą akademickie i polityczne nici, czyli są one zasadniczą płaszczyzną komunikacji zrzeszonych przedsiębiorstw 5. Klaster może być więc rozumiany jako przestrzenna koncentracja przedsiębiorstw, instytucji i organizacji wzajemnie powiązanych rozbudowaną siecią relacji o formalnym, jak i nieformalnym charakterze, opartych o wspólną trajektorię rozwoju (np. technologiczną, wspólne rynki do celowe, strategię marketingową itd.), jednocześnie konkurujących i kooperujących w pewnych aspektach działania. ( ) Klaster nie jest jednak prostą sumą poszczególnych podmiotów, ale powstałą w wyniku interakcji i synergii, przestrzenną formą organizacji produkcji zwiększającą elastyczność i konkurencyjność 6. Znaczna część definicji badanego pojęcia kładzie nacisk na konkurencyjność zrzeszonych przedsiębiorstw. Według Cluster Linked over Europe (CLOE) klastry to grupy wzajemnie powiązanych branż, MSP i organizacji, które dzięki wzajemnym kontaktom zwiększają swoją konkurencyjność. Mogą one być dla siebie klientami, dostawcami, badaczami, partnerami lub rywalami. Są skupione w pewnych regionach geograficznych 7. Według Ch. Pitelisa, R. Sugdena i J.R.Wilsona klaster to skupisko firm z określonego rodzaju działalności, zwykle ulokowane w jednym wymiarze geograficznym, połączone horyzontalnie i wertykalnie (preferowane) oraz cechujące się połączeniem pomiędzy sektorami w kontekście obiektowo-instytucjonalnego ustawienia, które to kooperują lub konkurują na rynku lokalnym lub międzynarodowym 8. Wiele regionów poszczególnych państw wciela tworzenie klastrów w swoją regionalną strategię działania gospodarczego. Według L. W. Munnich Jr. klaster jest przede wszystkim strategią rozwoju gospodarczego, która w sposób skoordynowany i efektywny zapewnia wzrost gospodarczy. Włączając klastry do strategii lokalnej, agencje rządowe są bardziej skłonne do koordynowania swoich działań, unikania powielania niektórych usług, a także są zainteresowane rozwijaniem bardziej kompleksowego podejścia do rozwoju gospodarczego 9. Teorie klastrów w naukach ekonomicznych Za twórcę teorii wyjaśniających powstawanie oraz funkcjonowanie klastrów uznaje się M.E. Portera, jednak w wielu wcześniejszych teoriach można znaleźć elementy istotne dla teoretycznego ujęcia klastrów. A. Smith podkreślił rolę regionalnej specjalizacji siły roboczej, która przekładała się na wzrost produktywności i rozwój współpracy w danym regionie, natomiast M. Weber opisał aglomerację jako główny czynnik lokalizacji oraz wskazał korzyści jakie łączą się ze specjalizacją i przestrzenną lokalizacją produkcji 10. Jednak podwaliny pod współczesne teorie klastrów stworzył A. Marshall opisując w swoim dziele pt. Zasady Ekonomii zjawisko koncentracji produkcji w dystryktach przemysłowych (ang. industrial districts). W jego rozumieniu okręgi przemysłowe to skupiska wielu firm z tej samej branży zlokalizowane w bliskiej odległości geograficznej. Swoje wnioski wysnuł w wyniku obserwacji przedsiębiorstw włókienniczych z regionu 5 Staniszewska J., 2009, Klaster perspektywą dla przedsiębiorców na polskim rynku turystycznym, Difin, Warszawa, 2009, s Bąkowski A., Głodek P., i in., Innowacje i transfer technologii. Słownik pojęć, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa, 2005, s What is a cluster?, Regional Stakeholders, Cluster Linked over Europe, 8 Pitelis Ch., Sugden R., Wilson J.R., Cluster and Globalisation. The Development of Urban and Regional Economies, Edward Edgar, Northampton, 2006, s Industry Clusters An Economic Development Strategy for Minnesota Preliminary Report, red. Munnich Jr Lee W., University of Minnesota Extension Service, St. Paul, 1999, s Olejniczak K.,, Apetyt na grona? Koncepcja gron i koncepcje bliskoznaczne w teorii i praktyce rozwoju regionalnego, Studia Regionalne i Lokalne 2(12)/2003, s str. 8

9 Manchesteru, branży metalowej z Birmingham oraz producentów noży z okolic Shefield. A. Marshall dostrzegł tzw. korzyści zewnętrzne ze współpracy pomiędzy wyspecjalizowanymi firmami, które polegały głównie na wymianie informacji i pracowników. Efekty te były niezamierzone i wynikały z istnienia aglomeracji przedsiębiorstw. Zwrócił on także uwagę na możliwość efektywnego podziału pracy między poszczególnymi firmami będącymi kolejnymi etapami procesu produkcyjnego i osiąganie korzyści skali przez wszystkich uczestników okręgu 11. A. Marshall dostrzegł pozytywne aspekty istnienia połączeń w ramach jednego dystryktu na trzech następujących płaszczyznach: korzyści wynikające z transferu wiedzy i informacji pomiędzy firmami; korzyści ze specjalizacji, umożliwiające zdobycie wysokich kompetencji w danej produkcji; korzyści z geograficznego połączenia rynku pracy, co skutkuje przyciąganiem do regionu wykwalifikowanych pracowników 12. Można zatem stwierdzić, że takie rozumienie obszarów przemysłowych, które zaproponował A. Marshall, stanowi pierwotną koncepcję klastrów, rozwijaną następnie przez kolejnych ekonomistów. Rozszerzeniem okręgów przemysłowych opisanych przez A. Marshalla jest koncepcja włoskich dystryktów przemysłowych sformułowana głównie przez G. Becattiniego. Swoje badania autor opisał na przykładzie Włoch, w których poszczególne regiony znajdowały się na różnym poziomie rozwoju gospodarczego. Według G. Becattiniego cechą charakterystyczną dla regionów jest istnienie specyficznych obszarów wzrostu. Enklawy te są wyspecjalizowane w określonej dziedzinie produkcji i zazwyczaj działa tam wiele małych i średnich, rodzinnych przedsiębiorstw, wzajemnie komplementarnych i elastycznie dostosowujących się do konkurencji międzynarodowej. Specjalizacja w danej gałęzi produkcji lub usług wynika najczęściej z lokalnych tradycji, umiejętności oraz więzi łączących przedsiębiorstwa ze sobą. W tym rozumieniu dystrykt przemysłowy to jednostka społeczno terytorialna, w której skupione są osoby oraz przedsiębiorstwa, charakteryzujące się jednolitym systemem wartości i myślenia. W regionach obowiązuje określona etyka pracy i wspólne wartości propagowane przez istniejące jednostki, do których należy zaliczyć instytucje zarówno rynkowe i przedsiębiorstwa, lecz także rodzinę, kościół, szkołę, władzę lokalną itd. Przedsiębiorstwa biorą udział w tworzeniu jednej lub najwyżej kilku faz procesu produkcji, w których wyspecjalizowany jest dany dystrykt. G. Becattini zwraca uwagę na otwartość okręgów, które nie stanowią jedynie zamkniętej enklawy lecz są nastawione na powiązania sieciowe z otoczeniem zewnętrznym, co zapewnia im przetrwanie i rozwój 13. Wśród cech włoskich okręgów przemysłowych należy wskazać: wysoką częstotliwość wymiany pracowników między klientami a dostawcami, wysoki stopień współpracy między przedsiębiorstwami konkurującymi, mający na celu zmniejszenie ryzyka, stabilizację rynku i kreowanie innowacyjności, duże zaangażowanie lokalnych władz w zakresie regulacji i promowania kluczowych branż oraz znaczącą rolę stowarzyszeń handlowych, które mają na celu zapewnienie wspólnej infrastruktury jako mechanizmu podziału ryzyka i stabilizacji rozumianej jako zarządzanie, szkolenia, marketing, pomoc techniczna lub finansowa 14. Można stwierdzić, że specyfika połączeń przedsiębiorstw w danym regionie zależy nie tylko od dostępnych czynników produkcji, lecz 11 Gorynia M., Jankowska B., Koncepcja klasterów jako sposób regulacji zachowań gospodarczych, Ekonomista nr 3, 2007, s Hajek M., Janger J., Macek S., SMEs, clusters and competitiveness The Austrian experience, Working paper for the Bologna Conference of the OECD on Enhancing the Competitiveness of SMEs in the Global Economy: Strategies and Policies, Vienna, 2000, s Pietrzyk I., Polityka regionalna Unii Europejskiej i regiony w państwach członkowskich, PWN, Warszawa, 2000, s Markusen A., Sticky Places in Slippery Space: A Typology of Industrial Districts, Economic Geography, nr 72 (3), Clark University, Worcester 1996, s str. 9

10 także od wielu innych aspektów takich jak np. wartości wyznawane przez siłę roboczą. Uwarunkowania regionalne stanowią zatem podstawę odróżniania poszczególnych klastrów od siebie. Koncepcja klastrów zaproponowana przez M.E. Portera stanowi nową płaszczyznę myślenia o gospodarce narodowej i lokalnej. Uwidacznia ona rolę firm, władz oraz innych instytucji działających na rzecz wzmocnienia konkurencyjności. Zauważa on, że istnienie klastrów wskazuje, że na przewagę konkurencyjną wpływają czynniki znajdujące się poza daną firmą i często poza danym sektorem. M.E. Porter podkreśla rolę lokalizacji jednostek gospodarujących firmy, która może istotnie wpłynąć na konkurencyjność klastra i regionu. Z koncepcji M.E. Portera wynika, że: klastry osiągają masę krytyczną i są konkurencyjne w określonej dziedzinie działalności; występowanie klastrów cechuje niemal każdą gospodarkę narodową, zwłaszcza gospodarki rozwinięte, w których klastry mają bardziej ukształtowaną postać; istnienie klastrów narzuca wprowadzenie nowych działań menadżerskich; bowiem dobry stan całego klastra ma wpływ na stan każdej zrzeszonej firmy, a klastry są mocno powiązane ze środowiskiem biznesu; klastry narzucają władzom nowe role i nową politykę działania; klastry są motorem zwiększania eksportu oraz są determinantą przyciągania inwestorów zagranicznych; klastry stanowią forum dialogu nowego typu występującego między firmami, agencjami rządowymi i instytucjami (szkołami, uniwersytetami i instytucjami użyteczności publicznej); w skład klastra wchodzą wszystkie firmy, sektory oraz instytucje, które są ze sobą silnie powiązane pionowo, poziomo lub instytucjonalnie; granice klastrów rzadko kiedy odpowiadają klasycznym systemom klasyfikacji branż, są zatem nowym sposobem organizowania danych gospodarczych i nowym spojrzeniem na gospodarkę. Klastry są szersze niż sektory, gdyż uwidaczniają istotne powiązania, komplementarność oraz przepływy technologii, umiejętności, informacji, marketingu oraz potrzeb konsumenckich, przekraczające granice firm i sektorów 15. Podsumowując, M.E. Porter kładzie nacisk na cztery elementy charakterystyczne opisywanych przez niego klastrów i są to: geograficzna koncentracja niezbędna do współpracy między uczestnikami (co potwierdza znaczenie lokalizacji), specjalizacja biznesowa w określonej dziedzinie, współdziałanie przedsiębiorstw i lokalnych instytucji oraz jednoczesna kooperacja i konkurencja pomiędzy uczestnikami klastra. Koncepcję gron M.E. Portera, okręgów A. Marshalla oraz włoskich okręgów przemysłowych rozwinęła także A. Markusen, która podkreśliła rolę jednostek władz lokalnych oraz korporacji transnarodowych w działalności klastrów regionalnych. Zauważyła, że nie tylko małe, lokalne przedsiębiorstwa mogą wchodzić w skład klastra oraz zaproponowała trzy kolejne modele ich funkcjonowania. Według Markusen istnienie w danym okręgu jednostki korporacji transnarodowej lub efektywnych działań rządowych, stanowi swoisty klej dla małych przedsiębiorstw, które nie mogą łatwo wycofać się z regionu, a wręcz przeciwnie czynniki te zachęcają do pozostania w klastrze, stymulują rozwój firm, a także przyciągają nowe podmioty do okręgu 16. Wkład w teorię aglomeracji mają także B. Ohlin oraz E.M. Hoover, którzy uwidocznili w swoich badaniach korzyści z przynależności do klastra oraz kładli nacisk na bliskość 15 Porter M. E., Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001, s Markusen A., Sticky Places in Slippery Space: A Typology of Industrial Districts, Economic Geography, nr 72 (3), Clark University, Worcester 1996, s str. 10

11 geograficzną, która sprzyja kooperacji i tworzeniu klastrów. Istotna jest także koncepcja kreacji klastra sformułowana przez P. Krugmana, zgodnie z którą, wspólna lokalizacja wyspecjalizowanych przedsiębiorstw pozytywnie wpływa na rozbudowę całego regionu, co natomiast przyciąga do regionu kolejne firmy. Koncepcję P. Krugmana rozszerzył D. Quah, który zauważył, że rozwój klastra jest procesem nieprzerwanym. Wyspecjalizowany w określonej produkcji okręg będzie atrakcyjny dla kolejnych inwestorów, co zapewni dobrą sytuację ekonomiczną regionu w długim okresie 17. Wpływ klastrów na rozwój innowacyjności i konkurencyjność przedsiębiorstwa i regionu Korzyści z istnienia klastrów można rozpatrywać na różnych poziomach i płaszczyznach. Połączenia mogą być korzystne zarówno dla przedsiębiorstw zrzeszonych, jak i przemysłu, sektora publicznego, regionu oraz rozwoju ekonomicznego całego państwa. Wszystkie podmioty zrzeszone w klastrach osiągają wspólne korzyści, gdyż bez tego warunku kooperacja nie miałaby ekonomicznego uzasadnienia. Wśród wzajemnych korzyści z działania w bliskiej kooperacji z firmami, jednostkami naukowymi oraz władzami lokalnymi należy wymienić wspólną wiedzę, którą zdobywają podmioty wzajemnie się od siebie ucząc. Wiedza może dotyczyć warunków działania na danym rynku, znajomości otoczenia politycznego, społecznego, aktualnej sytuacji gospodarczej na danym rynku i w kraju, pewnych obserwowanych trendów ekonomicznych. Kooperacja w klastrze stanowi platformę wymiany wiedzy i doświadczenia wszystkich jednostek. Podobną sytuację można zaobserwować z nauką w postaci wspólnych nakładów na badania i rozwój nowych produktów, technologii, maszyn itd. Sfera B+R jest bardzo kosztochłonną częścią działalności każdego przedsiębiorstwa, stąd też podział nakładów na wymyślanie kolejnych, lepszych rozwiązań może przyczynić się do podniesienia konkurencyjności wszystkich uczestników klastra. Nauka może także przejawiać się we wspólnych szkoleniach, praktykach, wymianie informacji, tworzeniu standardów np. w zakresie polityki kadrowej. Jednostki naukowe mają zatem dostęp do środków finansowych niezbędnych do prowadzenia badań, natomiast przedsiębiorstwa korzystają z ich dorobku. Istnienie silnych jednostek naukowych w klastrze jest niezbędne, bowiem ma ona bezpośredni wpływ na innowacyjność klastra, przejawiającą się w nowych produktach, procesach, usługach i modelach biznesowych. Za wszystkie innowacje odpowiada klaster, a na wszystkie innowacja wpływ ma nauka. Podmioty mogą także dokonywać wspólnych inwestycji oraz dysponować wspólną siecią dystrybucji. Należy również podkreślić znaczenie wspólnych zakupów. Każde zwiększenie ilości nabywanych towarów powoduje presję na dostawcę na obniżenie ceny, stąd też wspólne, większe zakupy mogą przekładać się na zmniejszenie kosztów produkcji lub kosztów np. administracyjnych. Również wspólny marketing przynosi obopólne korzyści, gdyż podział kosztów marketingu wśród firm powoduje budowanie marki całego klastra i wszystkich jednostek, przy stosunkowo zmniejszonym nakładzie finansowym. Rozpatrując korzyści dla każdej grupy podmiotów osobno, należy wskazać pozytywne aspekty funkcjonowania klastrów dla przedsiębiorstw, regionu i ośrodków naukowych. Obecność w klastrze daje firmie przede wszystkim możliwość skorzystania z efektu synergii oraz rozwijanie tylko takiej działalności, w której przedsiębiorstwo jest efektywne. Współpraca i równoczesna konkurencja może działać na firmy motywująco. Firmy w klastrze są w stanie wytworzyć więcej wartości niż działając osobno, a jednocześnie ich towary są bardziej konkurencyjnie zarówno technologicznie jak i niejednokrotnie 17 Gorynia M., Jankowska B., Koncepcja klasterów jako sposób regulacji zachowań gospodarczych, Ekonomista nr 3, 2007, s str. 11

12 cenowo. Ogólnie pozytywne aspekty z przynależności do klastra można podzielić na twarde i miękkie. Twarde profity są osiągane z bardziej efektywnych transakcji biznesowych, mądrzejszych inwestycji oraz zmniejszenia kosztów przy jednoczesnym zwiększeniu liczby pracowników i wyższych zyskach. Miękkie korzyści wynikają natomiast z procesu ciągłego uczenia się i doskonalenia działalności chociażby poprzez benchmarking, co przekłada się na wzrost innowacyjności przedsiębiorstwa 18. Wśród potencjalnych korzyści dla przedsiębiorstw M.E. Porter wymienia następujące: Poprawa wydajności firmy, na którą wpływa:» dostępność wyspecjalizowanych nakładów i pracowników klaster jest przestrzenną formą organizacyjną, która umożliwia sprawniejsze i efektywniejsze gromadzenie nakładów, co przekłada się również na obniżenie kosztów transakcyjnych oraz skrócenie czasu oczekiwania na zasoby. Zaopatrywanie się u podmiotów klastra ułatwia komunikację, zmniejsza koszty dostosowania się do indywidualnych potrzeb oraz jest korzystne przy usługach pomocniczych jak np. szkolenie użytkowników czy naprawy;» dostęp do informacji zarówno firmy jak i instytucje wchodzące w skład klastra zbierają specjalistyczne dane np. rynkowe, techniczne itd., do których mają dostęp wszyscy uczestnicy grona;» komplementarność klaster wpływa na efektywność firm poprzez ułatwienie wzajemnego uzupełniania się czynności wykonywanych przez jednostki klastra. Znaczenie komplementarności można szczególnie zauważyć w klastrach turystycznych, w których za zadowolenie klienta odpowiada zarówno hotel jak i restauracje, sklepy, porty lotnicze itd.;» dostęp do instytucji i do dóbr publicznych kooperacja z różnego typu instytucjami daje możliwość np. zatrudniania kadry przez nie przeszkolonej bez konieczności ponoszenia kosztów na szkolenia wewnętrzne;» zachęty i pomiar efektywności. Wpływ na innowacyjność firmy, gdyż:» firmy w klastrze lepiej i szybciej dostrzegają nowe potrzeby nabywców;» klaster umożliwia uzyskanie przewagi w dostrzeganiu nowych możliwości technicznych, operacyjnych i dostawczych;» bliska współpraca firm zapewnia wyższą elastyczność innowacyjną;» firmy mogą eksperymentować i odkładać w czasie zaciąganie dużych zobowiązań;» działalność w bliskiej odległości od firm z tej samej branży stwarza presję konkurencyjną, która motywuje procesy innowacyjne i wyróżnianie się w twórczy sposób 19. Profity zrzeszania się w klastry dostrzegane są w niemal każdym dziale firmy, zaczynając od działu badań i rozwoju, poprzez marketing, sprzedaż, produkcję, kadry czy zaopatrzenie. Według raportu Innobarometer on cluster s role in facilitating innovation in Europe wydanego przez Komisję Europejską w 2006 r., przedsiębiorstwa działające w klastrach dostrzegają największą korzyść w szerokim dostępie do wykwalifikowanych pracowników, a także cenią sobie dostęp do wiedzy o rynkach i produktach. Badane przedsiębiorstwa zwróciły uwagę na wzrost konkurencyjności firm należących do klastrów. Jako korzyści wskazano poprawę produktywności przedsiębiorstw przede wszystkim dzięki dostępowi do wiedzy i technologii, ułatwiony dostęp do zasobów czy dodatkowych usług co pozwala obniżyć koszty w przedsiębiorstwie, a także poprzez współpracę wszystkich 18 A Governor s Guide to Cluster-Based Economic Development, National Governors Association, Washington 2002, s Porter M. E., Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001, s str. 12

13 zrzeszonych podmiotów, możliwe są większe nakłady na opracowanie nowych produktów. Szczególnie klastry wysokich technologii, przyciągają do regionu wykwalifikowaną siłę roboczą. Uczelnie wyższe niejednokrotnie dostosowują kierunki kształcenia do wymagań lokalnych przedsiębiorców skupionych w klastrach. Podsumowanie Podsumowując należy stwierdzić, że istnienie klastrów przynosi wiele korzyści zrzeszonym w nich podmiotom. Przede wszystkim wzajemna kooperacja umożliwia przepływ wiedzy, technologii i informacji, a obecność firm z tej samej branży stymuluje innowacyjność. Klastry kreują rozwój gospodarczy, stymulują lokalną przedsiębiorczość oraz pozytywnie wpływają na kształt rynku pracy w regionie. Jednostki naukowe, włączone w klaster, otrzymują szansę na prowadzenie badań w postaci finansowania projektów, a także znajdują rynek odbiorców na swoją technologię. Skala korzyści dla firm, uniwersytetów i regionu jest ogromna, stąd też tak popularna jest tendencja do tworzenia polityki opartej o klastry. Obecność innowacyjnych klastrów w danym regionie przyczynia się do podniesienia ich atrakcyjności i konkurencyjności. W globalnej gospodarce, w której konkurencja między państwami a coraz częściej także między poszczególnymi regionami jest niezwykle zaostrzona, sukces odnoszą tylko te regiony, które są zorientowane na wiedzę i nastawione są na kreowanie innowacyjności. Wzrost gospodarczy w dużej mierze oparty jest na innowacyjności, zatem klastry, które są nośnikiem innowacyjności i transferu wiedzy dobrze wpisują się w proces. str. 13

14 Polityka klastrowa w Polsce Na świecie wiele krajów stara się wspierać klastry, kierując do nich olbrzymie kwoty na realizację innowacyjnych przedsięwzięć. Francja na przykład w latach przeznaczyła blisko 1,5 mld EUR na program o nazwie Pôles de Compétitivité, którego celem było wyłącznie tworzenie, wspieranie i zachęcanie do rozwoju innowacyjnych klastrów w całym kraju 20. Podobną drogą podążają Japonia czy Korea Południowa. Klastry stanowią też wyraźny element gospodarki Stanów Zjednoczonych. Skuteczny klaster, według amerykańskich badaczy (np. M.E. Porter, D.L. Barkley, M.S. Henry, A.L. Saxenian) łączy środowiska naukowe, instytucje, laboratoria badawcze oraz inne organizacje non profit w celu stworzenia warunków dla rozwoju konkurencyjności, powstawania nowych miejsc pracy, poprawy wydajności. Pozytywne efekty zewnętrzne tworzenia klastrów nie są więc niczym nowym. A jak powstają firmy w klastrach? Po pierwsze, wszystko zależy od skłonności podmiotów do podejmowania ryzyka związanego z otwarciem i rozwojem działalności. Następnym krokiem jest pozyskiwanie funduszy na uruchomienie przedsięwzięcia. W USA można pozyskać takie fundusze m. in. z agencji rozwoju, funduszy venture capital czy grantów przeznaczonych na badania. Takie firmy powinny się rozwijać również przez przyciąganie prywatnych inwestorów, strategicznych partnerów, jak również samych twórców innowacji. Proces ten może trwać dłużej niż dziesięć lat. W trakcie budowy klastrów i firm w nich powstających napotyka się na szereg problemów, takich jak: brak funduszy, brak zdolności zarządczych, przedsiębiorczych pracowników oraz niewystarczająca wiedza do tworzenia nowych lokalnych firm. W Polsce realizowanych jest wiele inicjatyw oraz przedsięwzięć odwołujących się do koncepcji klastra i stosujących to słowo w nazwie. Geneza, cele działania i struktura podmiotowa tych przedsięwzięć wykazują jednak duże zróżnicowanie. Obszarem funkcjonowania i tworzenia klastrów zainteresowani są nie tylko przedsiębiorcy, ale również samorządy terytorialne oraz inne organizacje wspierające przedsiębiorczość. Ważna dla dalszego funkcjonowania klastra jest samowystarczalność, ponieważ część funduszy kierowanych na rozwój klastrów ma charakter okresowy, dlatego też podmioty te powinny podejmować działania promocyjne, które gwarantowałyby pozyskanie kolejnych klientów. Jaki jest obecny stan klastrów w Polsce? Najwięcej klastrów 31 zlokalizowanych jest na Mazowszu. Najmniej jest województwie kujawsko-morskim i warmińskomazurskim, odpowiednio jednego i dwóch reprezentantów. Branże, w których przedsiębiorcy najczęściej kooperują to m.in. energetyka, odnawialne źródła energii (17), ICT, informatyka i telekomunikacja (16) oraz budownictwo, w tym ekologiczne (14). Najczęściej klastry powstają w wyniku inicjatywy oddolnej lub mieszanej i działają głównie w formie stowarzyszeń (widoczna jest jednak tendencja zmiany formy prawnej klastra na spółki z o.o.). Przedsiębiorcy członkowie klastrów to głównie mikro- i małe przedsiębiorstwa (71 proc. wszystkich firm, średnie 21 proc., duże jedynie 8 proc.) 20 S. Dorocki, Gospodarka oparta na wiedzy w założeniach strategii lizbońskiej na przykładzie Francji, [w:] Z. Zioło, T. Rachwał, red., Rola przedsiębiorczości w gospodarce opartej na wiedzy, Przedsiębiorczość Edukacja, Nr 4, Warszawa Kraków: Wydawnictwo Nowa Era i Zakład Przedsiębiorczości Instytutu Geografii Akademii Pedagogicznej w Krakowie, s 180. str. 14

15 stanowiący główną grupę członków k1astrów (74 proc. podmiotów, inne to instytucje wsparcia 7 proc., podmioty sektora B+R 9 proc., oraz jednostki samorządu terytorialnego i osoby fizyczne 10 proc.) 21. Polityka klastrowa a polityka innowacyjna Należy pamiętać, że polityka klastrowa jest w Polsce prowadzona od niedawna i w znacznym stopniu dotyczyła bądź nadal dotyczy stymulowania współpracy między gospodarką i światem nauki, często traktowana była, a czasami nawet jest, jako element polityki innowacyjnej, aczkolwiek należy pamiętać, że przykłady klastrów znaleźć można zarówno w sektorach o wysokim stopniu zaawansowania technologicznego, jak i w sektorach tradycyjnych. W zasadzie bowiem nie można mówić o polityce klastrowej danego kraju, bez wcześniejszej polityki innowacyjnej. W czasach gospodarki opartej na wiedzy kraje zdają sobie sprawę, że dalszy ich rozwój i poprawa ich konkurencyjności powoli staje się priorytetem. Narzędziem do realizacji tak postawionych celów jest kształtowanie warunków do tworzenia i rozwoju firm, łączenia tychże firm w klastry, a także możliwość komercyjnego wykorzystania nowej wiedzy. Taki rozwój gospodarki wymaga natomiast działań rządu w poniższych obszarach: materialnym (m.in. transport, telekomunikacja), technologicznym (wiedza, badania naukowe), kapitał ludzki (nauczanie i szkolenia), rozwój przedsiębiorczości (wsparcie finansowe, dotacje, kursy, indywidualne usługi) 22. Żeby osiągać zamierzone rezultaty, potrzebny jest szereg działań, które, wspierając transfer wiedzy i technologie, wspierają tym samym innowacyjność danej gospodarki. Państwa muszą prowadzić więc świadomą politykę innowacyjną, z której niejako wynikać powinny również założenia polityki klastrowej. Właśnie taka aktywna polityka w państwach wysoko rozwiniętych jest powodem wysokiego stopnia innowacyjności ich gospodarek. Jak zauważa R. Rothwell jest ona swoistą fuzją nauki, polityki technologicznej oraz polityki przemysłowej 23. Zagadnienia związane ze współpracą świata nauki i biznesu, tworzenia powiązań kooperacyjnych coraz częściej spotykane są w regulacjach prawnych, strategiach uczelni, firm. Tego rodzaju inicjatywy mogą liczyć również na duże wsparcie finansowe dzięki dużej liczbie programów krajowych i regionalnych skierowanych bezpośrednio na rozwój polityki innowacyjnej i klastrowej. Należy jednak pamiętać, że nie zawsze działalność tego rodzaju mogła liczyć na wsparcie, a od czasu, kiedy takie systemy się pojawiły, przeszły długą drogę ewolucji. Warto jeszcze zwrócić uwagę na fakt, że mimo wysiłków i starań Unii Europejskiej dotąd nie udało się wypracować jednego idealnego i standardowego modelu wsparcia polityki klastrowej. Część krajów od lat realizuje swoje własne programy, inne starają się naśladować mniej lub bardziej ich działania, analizując modyfikując i przystosowując je do własnej specyfiki. Dotychczasowe wsparcie dla klastrów charakteryzowało się: dużym ukierunkowaniem na koordynatora, 21 Współpraca procentuje, czyli w klastrach siła Puls Biznesu, 16 września 2014, s P. Kotler, S. Jatusripitak, S. Maesincee: Marketing narodów. Strategiczne podejście do budowania bogactwa narodowego, Wyd. Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków 1999, s K. Moszkowicz, Polityka innowacyjna w krajach wysoko rozwiniętych, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 1995, s. 7. str. 15

16 zróżnicowaniem na poziomie województw, brakiem koordynacji pomiędzy poziomem regionalnym i krajowym, rozproszeniem, wsparciem miękkim vs. finansowaniem inwestycji, współpracą klastrową vs. kooperacją biznesową24. Warto zaznaczyć, że polityka klastrowa, a raczej wsparcie dla klastrów zaczęło się rozwijać wraz ze wzrostem wydatków Unii Europejskiej na powstawanie tego typu podmiotów. Po roku 2007 zauważalny jest wzrost klastrów. Na ich powstanie przeznaczono 422 mln zł. Następne 71 mln zł. przekazano na tworzenie klastrów wyłącznie we wschodnich województwach, a 14 mln zł, na wsparcie koordynatorów i działania informacyjne. Kolejne miliony wyłożyły województwa w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego 25. Polityka klastrowa do 2013 roku W zasadzie o polityce klastrowej do 2013 można mówić w kontekście działań realizowanych w dwóch okresach: przed 2007 w latach Działania realizowane przed 2007 r. znalazły swoje odzwierciedlenie w Sektorowym Programie Operacyjnym Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, lata ,a głównie w Priorytecie 1 Rozwój przedsiębiorczości i wzrost innowacyjności poprzez wzmocnienie instytucji otoczenia biznesu w Działaniu 1.1 Wzmocnienie instytucji wspierających działalność przedsiębiorstw oraz w Działaniu 1.4 Wzmocnienie współpracy między sferą badawczo-rozwojową a gospodarką. Kolejnym działaniem, było zawarte w Programie Operacyjnym Rozwój Zasobów Ludzkich na lata (SPO RZL) Działanie 2.3 Rozwój kadr nowoczesnej gospodarki, schemat b) Promocja rozwiązań systemowych w zakresie potencjału adaptacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy, które służyło wspieraniu klastrów i struktur klastrowych. Dla przykładu w ramach tego działania realizowany był przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości projekt systemowy pt. Program szkoleń promujących clustering, którego podstawowym założeniem było ukazanie przedsiębiorstwom i jednostkom samorządu terytorialnego możliwości współpracy w formie klastrów. Projekt przyczyniał się do budowania świadomości na temat clusteringu, zdefiniowania obszarów potencjalnej współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami oraz udzielania pomocy przedsiębiorcom w podjęciu decyzji o możliwości współpracy w formie klastra wraz z realizacją wspólnych przedsięwzięć ważnych dla rozwoju firm i regionów. Całość zadań nakierowania była do grup przedsiębiorstw i wspierających je samorządów, które funkcjonują w branży związanej z produktem o regionalnym, tradycyjnym czy lokalnym charakterze 26. Większe zainteresowanie tematyką wspierania rozwoju klastrów w Polsce można zaobserwować w latach , w dokumencie strategicznym przyjętym przez Rząd w dniu 4 września 2006 r. Kierunki zwiększania innowacyjności gospodarki na lata , w którym to podkreślone zostało znaczenie wspierania i rozwoju klastrów w 24 S. Szultka, Polska polityka klastrowa: klastry kluczowe na innowacyjnej mapie Polski, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, s K. Zachariasz, Pół miliarda i zaklajstrowane klastry, Gazeta Wyborcza, 1-2 grudnia 2012, s Ministerstwo Gospodarki, Departament Rozwoju Gospodarki, Kierunki i polityka rozwoju klastrów w Polsce, Warszawa, październik 2009, s. 18,19. str. 16

17 Polsce dla innowacyjności krajowej gospodarki. Miało to również odbicie we wspieraniu wspólnych działań przedsiębiorców o charakterze sieciowym i innowacyjnym. Realizacja programu odbywać się miała poprzez: wzrost świadomości przedsiębiorców dotyczących korzyści płynących ze współpracy ze środowiskiem naukowym oraz innymi przedsiębiorstwami, wprowadzenie efektywnego partnerstwa publiczno-prywatnego, stworzenie i zapewnianie warunków do współpracy sieciowej, wsparcie rozwoju klastrów, wsparcie rozwoju platform technologicznych w zaawansowanych technologicznie sektorach 27. Należy także zaznaczyć, że w perspektywie finansowej , programy wsparcia klastrów zawarte były nie tylko w ogólnonarodowych programach operacyjnych, ale również w regionalnych programach operacyjnych specyficznych dla poszczególnych województw. Najważniejszym dokumentem na poziomie krajowym pod względem wsparcia klastrów był Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (PO IG). Działania zawarte w tym programie ukierunkowane były m.in. na wsparcie dla przedsiębiorstw, instytucji otoczenia biznesu oraz jednostek naukowych wykonujących usługi na rzecz przedsiębiorstw. Mimo, że w Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka nie ma bezpośredniego odwołania do wsparcia klastrów czy inicjatyw klastrowych to w domyśle, tak rozumie się m.in. wspominane w dokumencie m.in. powiązania kooperacyjne oraz konsorcja naukowo-przemysłowe. Wspieranie rozwoju klastrów znalazło swoje odzwierciedlenie w Priorytecie 5 Dyfuzja innowacji Działanie 5.1 Wspieranie powiązań kooperacyjnych o znaczeniu ponadregionalnym. Instytucją Pośrednicząco w realizacji tego priorytetu było Ministerstwo Gospodarki. Celem osi priorytetowej 5 było wzmocnienie pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw z wykorzystaniem rozwoju powiązań kooperacyjnych oraz zapewnienie przedsiębiorcom wysokiej jakości usług i infrastruktury, które powinny służyć wzmocnieniu oraz wykorzystaniu ich potencjału innowacyjnego. Oś priorytetowa 5 Dyfuzja innowacji zawierała realizację działania 5.1 Wspieranie rozwoju powiązań kooperacyjnych o znaczeniu ponadregionalnym, które polegało na wzmocnieniu pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw poprzez wsparcie rozwoju powiązań pomiędzy przedsiębiorstwami oraz pomiędzy przedsiębiorstwami a jednostkami naukowobadawczymi 28. Ponadto oprócz Działania 5.1, ważnym wsparciem dla klastrów było również Działanie 5.2. Wspieranie sieci proinnowacyjnych instytucji otoczenia biznesu o znaczeniu ponadregionalnym. Oprócz Działania 5.1, istotne znaczenie dla wsparcia klastrów w PO IG ma Działanie 5.2 Wspieranie sieci proinnowacyjnych instytucji otoczenia biznesu o znaczeniu ponadregionalnym. Celem tego działania była pomoc przedsiębiorstwom w dostępie do kompleksowych, wysokiej jakości usług biznesowych, które są konieczne w ramach prowadzonej działalności innowacyjnej. W ramach tego Działania beneficjent mógł otrzymać dofinansowanie na następujące rodzaje projektów: zakup środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych związanych z nową inwestycją, doradztwo z zakresu opracowania planów rozwoju i ekspansji powiązania, udział w krajowych i międzynarodowych spotkaniach w celu wymiany doświadczeń, 27 Tamże, s str. 17

18 zakup ogólnodostępnej infrastruktury badawczej (laboratorium, miejsce do przeprowadzania testów), infrastruktura sieci szerokopasmowych, działania promocyjne w celu pozyskania nowych przedsiębiorstw do udziału w ugrupowaniu, zarządzanie ogólnodostępnym zapleczem technicznym klastra, organizacja programów szkoleniowych, warsztatów i konferencji, celem wspierania procesu dzielenia się wiedzą oraz tworzenia sieci współpracy między członkami powiązania, ekspansja rynkowa powiązania. Za nabór wniosków do Działania 5.1 oraz 5.2 POIG odpowiadała Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości jako Instytucja Wdrażająca w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, , działająca na podstawie rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 7 kwietnia 2008 r. w sprawie udzielania przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pomocy finansowej w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, , (Dz. U. z 2008 r. Nr 68 poz. 414 z późn. zm.) 29. Należy jednak zaznaczyć, że w ramach PO IG wspierane były klastry ponadregionalne, beneficjenci działający na terenie dwu i więcej województw. Dlatego też wsparcie z tego działania mogły otrzymać silne i relatywnie rozległe przestrzennie klastry czy inicjatywy klastrowe. Natomiast wsparciu klastrów regionalnych, tzn. umiejscowionych na terytorium jednego województwa, służyły regionalne programy operacyjne (RPO) 30. Poza Programem Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka pośrednie wsparcie dla idei klasteringu zaznaczone zostało również w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki, a zwłaszcza w Działaniu 2.1 Rozwój kadr nowoczesnej gospodarki. Celem programu był rozwój mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw przez poprawę dostępu do wysokiej jakości usług świadczonych dla przedsiębiorców i osób rozpoczynających działalność gospodarczą. Odbiorcami działań były m.in. przedsiębiorstwa i pracownicy przedsiębiorstw, partnerzy społeczno-gospodarczy, agencje rozwoju regionalnego, pracownicy jednostek naukowych, badawczo-rozwojowych, parków technologicznych, centrów transferu technologii, inkubatorów przedsiębiorczości, instytucje szkoleniowe, instytucje i ośrodki wspierające przedsiębiorczość, osoby zamierzające rozpocząć działalność gospodarczą, administracja rządowa i samorządowa 31. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości realizowała również program pn.: Wsparcie na rozwój klastra, którego celem było rozwój i wzmocnienie konkurencyjności istniejących struktur klastrowych. Program miał służyć pobudzeniu i uaktywnieniu istniejących klastrów w celu skutecznego i efektywnego wykorzystania znaczących środków finansowych pochodzących z funduszy strukturalnych, zapisanych w Narodowej Strategii Spójności. W ramach programu była udzielana pomoc w formie bezzwrotnego wsparcia finansowego na realizację projektu dotyczącego wybranych obszarów działalności klastrów, ze szczególnym naciskiem położonym na podnoszenie innowacyjności i atrakcyjności ich produktów, zacieśnienie kooperacji pomiędzy przedsiębiorstwami, naukowcami i przedstawicielami władz lokalnych i regionalnych, jak również wzmocnienie potencjału eksportowego poprzez realizację wspólnych przedsięwzięć 32. Kwota wsparcia oferowana na rozwój klastra nie mogła być niższa niż ,00 zł oraz nie mogła przekroczyć ,00 zł. Wielkość wsparcia na rozwój klastra nie mogła Ministerstwo Gospodarki, Departament Rozwoju Gospodarki, Kierunki i polityka rozwoju klastrów w Polsce, Warszawa, październik 2009, s. 23. str. 18

19 przekroczyć 95% wydatków kwalifikujących się do objęcia wsparciem, pozostałe 5% wydatków kwalifikujących się do objęcia wsparciem stanowiło finansowy wkład własny Wnioskodawcy. Koordynator klastra mógł złożyć wyłącznie jeden wniosek o udzielenie wsparcia na rozwój klastra. Wsparcie dotyczyło m.in. finansowania wydatków na zakup niektórych usług związanych z przygotowaniem opracowań, dokumentów, analiz lub raportów, finansowaniu promocji i internacjonalizacji działań klastra 33. Poza wsparciem krajowym, podmioty te mogły uzyskać również wsparcie na poziomie regionalnym. Dokonując treści analizy RPO na lata w Polsce należy zauważyć, że wsparcie ukierunkowane było na projekty związane z inicjowaniem powiązań kooperacyjnych, skupiało się na: wyznaczaniu klastrów, tworzeniu struktury organizacyjnej wraz z systemem zarządzania oraz na działaniach marketingowych mających, których efektem miało być pozyskanie nowych uczestników. Istotnym elementem tego programu była również promocja najlepszych praktyk oraz tworzenie kooperacji pomiędzy członkami w celu transferu technologii. Poza środkami krajowymi inicjatywy klastrowe i klastry mogły korzystać również z programów międzynarodowych. Poziom dofinansowania był zależny od programu, nie rzadko wynosił 85%, a 15%, traktowane jako wkład własny mogło być wniesione w formie pracy pracowników partnera w projekcie. Programy te wspierały projekty z różnych dziedzin, charakteryzowały się nierzadko własnymi priorytetami oraz specyfiką, jednakże miały również wspólną płaszczyznę, cel oddziaływania, tj. elementy wsparcia współpracy firm miały na celu poprawę innowacyjności. Poziom wykorzystania środków, a w szczególności efekty działań są bardzo różne. Według jednego z raportów PARP-u, krajowe klastry są silne w reklamie i PR, a ich słabością jest wspólne działanie na rynki i tworzenie nowych technologii, a więc coś w czym podmioty te powinny przewodzić. Klastry nie prowadzą polityki wspólnych zamówień, nie współpracują wcale bądź w znikomym stopniu ze sferą nauki, instytucjami otoczenia biznesu, nie budują niestety również innowacyjności. Czy w takim razie dalsza polityka klastrowa ma sens, jeśli obecne działania, poza kilkoma, dobrymi przykładami klastrów, niestety nie przyniosły, bądź nie przynoszą oczekiwanych rezultatów? Otóż, tak, ale pod pewnymi warunkami. Po pierwsze kryteria doboru powinny zostać zmienione w taki sposób, żeby system wyboru beneficjentów tej pomocy był bardziej efektywny. Po drugie, w dalszym ciągu Unia Europejska przeznacza ogromne środki pieniężne na tego typu wsparcie. Dlatego też należy silnie koncentrować się na innowacjach i przedsiębiorstwach, których naturalnym środowiskiem współpracy i wymiany bardzo często są klastry. Polityka klastrowa Z uwagi na fakt, że część dokumentów i aktów wykonawczych wciąż jest w opracowaniu, podpunkt ten w znacznej mierze bazować będzie na informacjach zawartych w dokumencie Kierunki i założenia polityki klastrowej w Polsce do 2020 roku opracowanym przez Grupę roboczą ds. polityki klastrowej Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości. Opracowane Kierunki opierają na założeniach przyjętych w dokumentach rządowych, takich jak raport Polska 2030 Trzecia fala nowoczesności, Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego czy Krajowy Program Reform Europa str. 19

20 W wymienionych dokumentach wspieranie klastrów realizowane będzie między innymi w następujących obszarach: działalność badawczo-rozwojowa (B+R), wsparcie międzynarodowej ekspansji przedsiębiorstw, rozwój jakości kapitału ludzkiego w przedsiębiorstwach, stymulowanie współpracy branżowej, powstawanie nowych przedsiębiorstw. Następuje również ukierunkowanie wsparcia do klastrów o największym potencjale konkurencyjnym wykazujących się obecnie konkurencyjnością międzynarodową, bądź dających realną szansę na zbudowanie takiej konkurencyjności w przyszłości. Jednocześnie, działania polityki regionalnej charakteryzować się będą odchodzeniem od zjawisk niekorzystnej specjalizacji jak na przykład nieefektywne górnictwo, rolnictwo 34. Celem polityki klastrowej realizowanej w ramach polityki regionalnej będzie oddziaływanie na wzmacnianie potencjału konkurencyjnego i przekształcanie skupisk firm w dynamiczne klastry z wysokim poziomem konkurencyjności i współpracy. Działania te oparte zostaną w szczególności na: działalności badawczo-rozwojowej, wsparcia międzynarodowej ekspansji przedsiębiorstw, rozwoju jakości kapitału ludzkiego w przedsiębiorstwach, stymulowania współpracy branżowej, powstawania nowych przedsiębiorstw. W ramach polityki regionalnej wspierane będą organizacje klastrowe lub inne podmioty zajmujące się zarządzaniem w ramach klastra. Samo tworzenie inicjatywy klastrowej lub sieci kooperacji powinno angażować władze na szczeblu regionalnym i pobudzać współpracę pomiędzy JST, nauką i gospodarką. Realizowane działania powinny również wpisywać się i być komplementarne m.in z polityką przemysłową, transportową, służyć przyciąganiu inwestycji, w tym zagranicznych, oraz wzmocnieniu roli nauki 35. Podobne założenia oparte na współtworzeniu przestrzeni, w której innowacyjny biznes oraz środowisko naukowe może i powinien się komunikować i współpracować poprzez tworzenie parków naukowo-technologicznych, klastrów oraz inkubatorów przedsiębiorczości zawarte zostały w dokumencie Polska 2030 Trzecia fala nowoczesności. Już we wstępnych rekomendacjach tego dokumentu zwraca się uwagę na wypracowanie nowych form wspierania integracji środowisk naukowych, biznesowych i kulturalnych na poziomie regionalnym i lokalnym. W Polsce bowiem zarówno szkoły i uczelnie jak i przemysł, gospodarka, są w dalszym ciągu słabo zintegrowane i przygotowane do wspólnej współpracy. Dlatego też w dokumencie Polska 2030 Trzecia fala nowoczesności, sugeruje się wprowadzenie prawnego obowiązku powoływania w instytucjach edukacyjnych ciał kolegialnych o charakterze programowo-doradczym (thinktanki), których zadaniem będzie zapewnienie coraz większej synergii i spójności między realizowaną misją edukacyjną a potrzebami lokalnych, regionalnych i krajowych społeczności oraz przemysłu. Rozwiązania te mogłyby być finansowane ze środków Unii Europejskiej 36. Wsparcie klastrów znajduje również swoje odzwierciedlenie w priorytetach w ramach perspektywy finansowej w Krajowym Programie Reform Europa Zakłada się m.in. promowanie inwestycji przedsiębiorstw w badania i innowacje oraz rozwijanie szeroko pojętej przedsiębiorczości akademickiej, rozumianej jak współpraca 34 M. Dzierżanowski, Kierunki i założenia polityki klastrowej w Polsce do 2020 roku Rekomendacje Grupy roboczej ds. polityki klastrowej, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2012, s Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego, s. 110, Polska 2030 Trzecia fala nowoczesności, s str. 20

Wsparcie przedsiębiorców w latach 2014-2020 możliwości pozyskania dofinansowania w nowej perspektywie unijnej

Wsparcie przedsiębiorców w latach 2014-2020 możliwości pozyskania dofinansowania w nowej perspektywie unijnej Wsparcie przedsiębiorców w latach 2014-2020 możliwości pozyskania dofinansowania w nowej perspektywie unijnej Iwona Wendel Podsekretarz Stanu Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Warszawa, 22 maja 2014

Bardziej szczegółowo

Stymulowanie innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez klastry propozycja działań

Stymulowanie innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez klastry propozycja działań 2013 Joanna Podgórska Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Stymulowanie innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez klastry propozycja działań 2014-2020 II Forum Innowacji Transportowych

Bardziej szczegółowo

Dlaczego warto działać w klastrze? Klastry a rozwój lokalnej przedsiębiorczości

Dlaczego warto działać w klastrze? Klastry a rozwój lokalnej przedsiębiorczości Dlaczego warto działać w klastrze? Klastry a rozwój lokalnej przedsiębiorczości DEFINICJE KLASTRA: Klastry to geograficzne skupiska wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących

Bardziej szczegółowo

Stowarzyszenie Klaster Grupa Meblowa HORECA. Toruń, 28.04.2015 r.

Stowarzyszenie Klaster Grupa Meblowa HORECA. Toruń, 28.04.2015 r. Stowarzyszenie Klaster Grupa Meblowa HORECA Toruń, 28.04.2015 r. GRUPA MEBLOWA HORECA 9 firm produkcyjnych oraz WSZP/UMK 2 firmy z branży informatycznej Produkcja mebli w technologiach: drewno, płyty meblowe,

Bardziej szczegółowo

Klastry wyzwania i możliwości

Klastry wyzwania i możliwości Klastry wyzwania i możliwości Stanisław Szultka Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 29 września 2015 Klastry wyzwania nowej perspektywy 1. Klastry -> inteligentne specjalizacje 2. Organizacje klastrowe

Bardziej szczegółowo

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Cel główny: Rozwój polskiej gospodarki w oparciu o innowacyjne przedsiębiorstwa Cele szczegółowe: zwiększenie innowacyjności przedsiębiorstw, wzrost konkurencyjności

Bardziej szczegółowo

Anna Ober Aleksandra Szcześniak 09.05.2014

Anna Ober Aleksandra Szcześniak 09.05.2014 Anna Ober Aleksandra Szcześniak 09.05.2014 http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/2014_2020/strony/ glowna.aspx 2 I Wsparcie prowadzenia prac B+R przez przedsiębiorstwa oraz konsorcja naukowoprzemysłowe

Bardziej szczegółowo

Wsparcie dla przedsiębiorców w ramach Programu Operacyjnego Inteligentny

Wsparcie dla przedsiębiorców w ramach Programu Operacyjnego Inteligentny Wsparcie dla przedsiębiorców w ramach Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój, 2014-2020 Marcin Łata Departament Konkurencyjności i Innowacyjności Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Katowice, 16 maja

Bardziej szczegółowo

Klastry- podstawy teoretyczne

Klastry- podstawy teoretyczne Klastry- podstawy teoretyczne Dr inż. Anna Szerenos Politechnika Warszawska, Wydział Inżynierii Produkcji Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego, Program Innet Plan prezentacji Koncepcja klastra

Bardziej szczegółowo

dla badań i rozwoju: Osie Priorytetowe PO IG Osie Priorytetowe PO IG

dla badań i rozwoju: Osie Priorytetowe PO IG Osie Priorytetowe PO IG Osie Priorytetowe PO IG Osie Priorytetowe PO IG dla badań i rozwoju: Oś Priorytetowa 1. - Badania i rozwój nowoczesnych technologii Oś Priorytetowa 2. Infrastruktura sfery B+R Oś Priorytetowa 3. Kapitał

Bardziej szczegółowo

Środki strukturalne na lata

Środki strukturalne na lata Środki strukturalne na lata 2007-2013 Prof. Tadeusz Więckowski Prorektor ds. Badań Naukowych i Współpracy z Gospodarką Plan wystąpienia: Część I Charakterystyka ogólna Część II Finansowanie infrastruktury

Bardziej szczegółowo

Wsparcie dla MŚP w ramach Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój, 2014-2020. 23 stycznia 2014 r.

Wsparcie dla MŚP w ramach Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój, 2014-2020. 23 stycznia 2014 r. Wsparcie dla MŚP w ramach Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój, 2014-2020 23 stycznia 2014 r. Założenia PO IR Najważniejsze założenia Programu: realizacja projektów B+R w konsorcjach biznesu i nauki,

Bardziej szczegółowo

Polityka klastrowa i wsparcie inicjatyw klastrowych doświadczenia i perspektywa 2014-2020

Polityka klastrowa i wsparcie inicjatyw klastrowych doświadczenia i perspektywa 2014-2020 2013 Joanna Podgórska Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Polityka klastrowa i wsparcie inicjatyw klastrowych doświadczenia i perspektywa 2014-2020 Seminarium CATI Warszawa, 24 czerwca 2013 roku

Bardziej szczegółowo

Aktywne formy kreowania współpracy

Aktywne formy kreowania współpracy Projekt nr... Kształtowanie sieci współpracy na rzecz bezpieczeństwa energetycznego Dolnego Śląska ze szczególnym uwzględnieniem aspektów ekonomiczno społecznych Aktywne formy kreowania współpracy Dr inż.

Bardziej szczegółowo

Katarzyna Mucha Dział Obsługi Badań Naukowych i Projektów Unijnych

Katarzyna Mucha Dział Obsługi Badań Naukowych i Projektów Unijnych Katarzyna Mucha Dział Obsługi Badań Naukowych i Projektów Unijnych Na realizacje projektów do Polski w latach 2014-2020 z budżetu Unii Europejskiej trafić ma 82,5 mld euro Kwota zostanie podzielona odpowiednio:

Bardziej szczegółowo

Polityka wspierania klastrów w województwie pomorskim Karolina N. Lipińska, Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego

Polityka wspierania klastrów w województwie pomorskim Karolina N. Lipińska, Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego Polityka wspierania klastrów w województwie pomorskim Karolina N. Lipińska, Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego Seminarium dotyczące wyboru klastrów kluczowych krajowych Warszawa, 5 czerwca 2014

Bardziej szczegółowo

Region i jego rozwój w warunkach globalizacji

Region i jego rozwój w warunkach globalizacji Region i jego rozwój w warunkach globalizacji Jacek Chądzyński Aleksandra Nowakowska Zbigniew Przygodzki faktycznie żyjemy w dziwacznym kręgu, którego środek jest wszędzie, a obwód nigdzie (albo może na

Bardziej szczegółowo

Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia i wynikające z nich Programy Operacyjne. Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka

Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia i wynikające z nich Programy Operacyjne. Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia i wynikające z nich Programy Operacyjne ze szczególnym uwzględnieniem Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Warszawa, 28 stycznia 2007 1 Narodowe Strategiczne

Bardziej szczegółowo

Wsparcie dla przedsiębiorców w nowej perspektywie finansowej 2014-2020

Wsparcie dla przedsiębiorców w nowej perspektywie finansowej 2014-2020 Wsparcie dla przedsiębiorców w nowej perspektywie finansowej 2014-2020 Marcin Łata Departament Konkurencyjności i Innowacyjności Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Katowice, 15 kwietnia 2015 r. Alokacja

Bardziej szczegółowo

Działania PARP w nowej perspektywie finansowej 2014-2020

Działania PARP w nowej perspektywie finansowej 2014-2020 2014 Paulina Zadura-Lichota Dyrektor Departamentu Rozwoju Przedsiębiorczości i Innowacyjności Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Działania PARP w nowej perspektywie finansowej 2014-2020 Kraków,

Bardziej szczegółowo

Programowanie perspektywy finansowej w Wielkopolsce. Oś Priorytetowa I- Innowacyjna i konkurencyjna gospodarka

Programowanie perspektywy finansowej w Wielkopolsce. Oś Priorytetowa I- Innowacyjna i konkurencyjna gospodarka 1 Programowanie perspektywy finansowej 2014-2020 w Wielkopolsce Oś Priorytetowa I- Innowacyjna i konkurencyjna gospodarka 2 Alokacja środków na WRPO 2014+ WRPO 2014+ 2 450,2 mln euro (EFRR 1 760,9 mln

Bardziej szczegółowo

PROGRAM OPERACYJNY INTELIGENTNY ROZWÓJ

PROGRAM OPERACYJNY INTELIGENTNY ROZWÓJ PROGRAM OPERACYJNY INTELIGENTNY ROZWÓJ Celem Programu jest promowanie inwestycji przedsiębiorstw w badania i innowacje oraz rozwijanie powiązań i synergii między przedsiębiorstwami, ośrodkami badawczo-rozwojowymi

Bardziej szczegółowo

Partnerzy regionalni Wrocławskiego Parku Technologicznego w realizacji celów statutowych

Partnerzy regionalni Wrocławskiego Parku Technologicznego w realizacji celów statutowych WROCŁAWSKI PARK TECHNOLOGICZNY Partnerzy regionalni Wrocławskiego Parku Technologicznego w realizacji celów statutowych Marek Winkowski Wiceprezes WPT S.A. Anna Madera - Kierownik DAIP Gdańsk, 09.03.2009

Bardziej szczegółowo

Wielkopolski klaster chemiczny jednostek naukowo-badawczych oraz przedsiębiorstw jest projektem realizowanym w ramach Działania 2.

Wielkopolski klaster chemiczny jednostek naukowo-badawczych oraz przedsiębiorstw jest projektem realizowanym w ramach Działania 2. Wielkopolski klaster chemiczny jednostek naukowo-badawczych oraz przedsiębiorstw jest projektem realizowanym w ramach Działania 2.6 Regionalne Strategie Innowacyjne i transfer wiedzy Zintegrowanego Programu

Bardziej szczegółowo

Mapa drogowa przygotowania procesu wyłaniania KKK - perspektywa PARP

Mapa drogowa przygotowania procesu wyłaniania KKK - perspektywa PARP 2014 Joanna Podgórska Departament Rozwoju Przedsiębiorczości i Innowacyjności Mapa drogowa przygotowania procesu wyłaniania KKK - perspektywa PARP Wsparcie klastrów na poziomie krajowym i regionalnym Konferencja

Bardziej szczegółowo

Konferencja prasowa Projekt Opracowanie Polityk Sektorowych Województwa Łódzkiego

Konferencja prasowa Projekt Opracowanie Polityk Sektorowych Województwa Łódzkiego www.pwc.com Konferencja prasowa Projekt Opracowanie Polityk Sektorowych Województwa Łódzkiego Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz z budżetu

Bardziej szczegółowo

Małopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007 2013

Małopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007 2013 Małopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007 2013 Regionalny program operacyjny jest narzędziem słuŝącym realizacji strategii rozwoju regionu przy wykorzystaniu środków Unii Europejskiej w latach

Bardziej szczegółowo

Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014-2020

Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014-2020 Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014-2020 Daniel Szczechowski Departament Konkurencyjności i Innowacyjności Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Opole, 13 listopada 2014 r. Potencjał innowacyjny

Bardziej szczegółowo

Rozwój konkurencyjności polskiej gospodarki poprzez cyfryzację Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014-2020.

Rozwój konkurencyjności polskiej gospodarki poprzez cyfryzację Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014-2020. Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014-2020. Raport Społeczeństwo informacyjne w liczbach 2012 http://www.mac.gov.pl/raporty-i-dane/ 2 3% populacji firm w Polsce 1540 firm dużych Potencjał sektora

Bardziej szczegółowo

Dofinansowanie na rozwój działalności i wdrożenie innowacji

Dofinansowanie na rozwój działalności i wdrożenie innowacji RPO Lubuskie 2020 Oś Priorytetowa 1 Gospodarka i innowacje PI 3 c Zwiększone zastosowanie innowacji w przedsiębiorstwach sektora MŚP W ramach PI mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa mogą uzyskać wsparcie

Bardziej szczegółowo

WIELKOPOLSKI REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY NA LATA Oś Priorytetowa I Innowacyjna i konkurencyjna gospodarka

WIELKOPOLSKI REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY NA LATA Oś Priorytetowa I Innowacyjna i konkurencyjna gospodarka WIELKOPOLSKI REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY NA LATA 2014-2020 Oś Priorytetowa I Innowacyjna i konkurencyjna gospodarka Alokacja środków na WRPO 2014+ WRPO 2014+ 2 450,2 mln euro (EFRR 1 760,9 mln euro;

Bardziej szczegółowo

Konferencja prasowa podczas XIV Forum Edukacyjnego dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw

Konferencja prasowa podczas XIV Forum Edukacyjnego dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw 2014 Bożena Lublińska Kasprzak Prezes Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości Konferencja prasowa podczas XIV Forum Edukacyjnego dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw Warszawa, 24 czerwca 2014 r.,

Bardziej szczegółowo

Obecne i nowe usługi polskiego systemu wsparcia MŚP

Obecne i nowe usługi polskiego systemu wsparcia MŚP 2010 Aneta Wilmańska Zastępca Prezesa PARP Obecne i nowe usługi polskiego systemu wsparcia MŚP Wsparcie dla innowacyjnych przedsiębiorstw nowe perspektywy Warszawa, 26 maja 2010 r. PARP na rzecz rozwoju

Bardziej szczegółowo

FUNDUSZE UE DLA PRZEDSIĘBIORCÓW PROGRAM OPERACYJNY INNOWACYJNA GOSPODARKA Działania realizowane przez PARP

FUNDUSZE UE DLA PRZEDSIĘBIORCÓW PROGRAM OPERACYJNY INNOWACYJNA GOSPODARKA Działania realizowane przez PARP FUNDUSZE UE DLA PRZEDSIĘBIORCÓW PROGRAM OPERACYJNY INNOWACYJNA GOSPODARKA Działania realizowane przez PARP Iwona Szendel Dyrektor Zespołu Instrumentów Inwestycyjnych Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości

Bardziej szczegółowo

WZROST KONKURENCYJNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW SEKTOROWY PROGRAM OPERACYJNY

WZROST KONKURENCYJNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW SEKTOROWY PROGRAM OPERACYJNY Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej SEKTOROWY PROGRAM OPERACYJNY WZROST KONKURENCYJNOŚCI KONKURENCYJNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW 2004-2006 Krzysztof Gulda p.o. Dyrektora Departament Innowacyjności

Bardziej szczegółowo

Wsparcie dla MŚP w ramach Programu Operacyjnego Polska Wschodnia 2014-2020

Wsparcie dla MŚP w ramach Programu Operacyjnego Polska Wschodnia 2014-2020 Wsparcie dla MŚP w ramach Programu Operacyjnego Polska Wschodnia 2014-2020 INFORMACJE OGÓLNE Dodatkowe wsparcie dla Polski Wschodniej województw: lubelskiego, podlaskiego, podkarpackiego, świętokrzyskiego

Bardziej szczegółowo

Innowacje i Inteligentny Rozwój. Iwona Wendel Podsekretarz Stanu, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Szczecin, 10 czerwca 2015 r.

Innowacje i Inteligentny Rozwój. Iwona Wendel Podsekretarz Stanu, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Szczecin, 10 czerwca 2015 r. Innowacje i Inteligentny Rozwój Iwona Wendel Podsekretarz Stanu, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Szczecin, 10 czerwca 2015 r. Wsparcie innowacyjności w latach 2014-2020 W perspektywie 2014-2020 wsparcie

Bardziej szczegółowo

Fundusze unijne dla przedsiębiorców wdrażane przez PARP, ze szczególnym uwzględnieniem dofinansowania na tworzenie i świadczenie e-usług

Fundusze unijne dla przedsiębiorców wdrażane przez PARP, ze szczególnym uwzględnieniem dofinansowania na tworzenie i świadczenie e-usług 2009 Fundusze unijne dla przedsiębiorców wdrażane przez PARP, ze szczególnym uwzględnieniem dofinansowania na tworzenie i świadczenie e-usług Tomasz Czerwoniak Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości

Bardziej szczegółowo

INTERIZON DOBRE PRAKTYKI ROZWOJU KLASTRÓW

INTERIZON DOBRE PRAKTYKI ROZWOJU KLASTRÓW INTERIZON DOBRE PRAKTYKI ROZWOJU KLASTRÓW Marita Koszarek BSR Expertise, Politechnika Gdańska INTERIZON NAJWAŻNIEJSZE FAKTY Branża ICT: informatyka, elektronika, telekomunikacja Interizon dawniej Pomorski

Bardziej szczegółowo

Środki UE na innowacyjność Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014-2020

Środki UE na innowacyjność Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014-2020 Środki UE na innowacyjność Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014-2020 Marcin Łata Departament Konkurencyjności i Innowacyjności Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Warszawa, 16 grudnia 2014 r.

Bardziej szczegółowo

Przegląd dostępnych środków finansowych wspomagających rozwój inicjatywy. Bogdan Kępka

Przegląd dostępnych środków finansowych wspomagających rozwój inicjatywy. Bogdan Kępka Przegląd dostępnych środków finansowych wspomagających rozwój inicjatywy Bogdan Kępka Plan Prezentacji Wstęp Finansowanie w obszarze zarządzania Finansowanie w obszarze marketingu Finansowanie w obszarze

Bardziej szczegółowo

Klastry w Polsce: diagnoza, polityka i instrumenty wsparcia

Klastry w Polsce: diagnoza, polityka i instrumenty wsparcia 2015 Joanna Podgórska Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Klastry w Polsce: diagnoza, polityka i instrumenty wsparcia Szczecinek, 24 września 2015 r. Klaster kilka słów teorii Klaster = współpraca

Bardziej szczegółowo

Nauka- Biznes- Administracja

Nauka- Biznes- Administracja Nauka- Biznes- Administracja Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 2007-2013 Rozwój polskiej gospodarki w oparciu o innowacyjne przedsiębiorstwa Rozwój polskiej gospodarki w oparciu o innowacyjne przedsiębiorstwa

Bardziej szczegółowo

Polityki klastrowe - doświadczenia zagraniczne i wnioski dla Polski. Powiązania z inteligentnymi specjalizacjami

Polityki klastrowe - doświadczenia zagraniczne i wnioski dla Polski. Powiązania z inteligentnymi specjalizacjami Polityki klastrowe - doświadczenia zagraniczne i wnioski dla Polski. Powiązania z inteligentnymi specjalizacjami Maciej Dzierżanowski Ekspert Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową Moderator Grupy roboczej

Bardziej szczegółowo

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (IG)

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (IG) Priorytet 1 - Badania i rozwój nowoczesnych technologii Działanie1.1. Wsparcie badań naukowych dla budowy gospodarki opartej na wiedzy Identyfikacja kierunków prac B+R mających na celu zdynamizowanie rozwoju

Bardziej szczegółowo

Projekt Europejski Wymiar Łodzi Wsparcie przedsiębiorców z Łodzi środkami Unii Europejskiej

Projekt Europejski Wymiar Łodzi Wsparcie przedsiębiorców z Łodzi środkami Unii Europejskiej Projekt Europejski Wymiar Łodzi Wsparcie przedsiębiorców z Łodzi środkami Unii Europejskiej Towarzystwo Inicjatyw Europejskich ul. Próchnika 1 lok. 303 90-408 Maj 2013 Operator Programu Wolontariatu Długoterminowego

Bardziej szczegółowo

Przedsiębiorczość na wsi współczesne wyzwania i koncepcja rozwoju

Przedsiębiorczość na wsi współczesne wyzwania i koncepcja rozwoju Przedsiębiorczość na wsi współczesne wyzwania i koncepcja rozwoju Regionalny Program Operacyjny Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020 Marcin Twardokus Departament Programów Regionalnych Główny Punkt

Bardziej szczegółowo

I oś priorytetowa Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego 2014-2020. Szczecinek, 24 września 2015r.

I oś priorytetowa Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego 2014-2020. Szczecinek, 24 września 2015r. I oś priorytetowa Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego 2014-2020 Szczecinek, 24 września 2015r. GOSPODARKA- INNOWACJE- NOWOCZESNE TECHNOLOGIE Celem głównym OP 1 jest podniesienie

Bardziej szczegółowo

Wsparcie małej i średniej przedsiębiorczości w ramach WRPO założenia programowe

Wsparcie małej i średniej przedsiębiorczości w ramach WRPO założenia programowe Wsparcie małej i średniej przedsiębiorczości w ramach WRPO 2014+ - założenia programowe Wielkopolskiego Departament Wdrażania Programu Regionalnego Wsparcie przedsiębiorczości w ramach WRPO 2007-2013 Podział

Bardziej szczegółowo

Klaster nie liczba a skuteczność

Klaster nie liczba a skuteczność WITAMY Klaster nie liczba a skuteczność Powiazanie Kooperacyjne Proces tworzenia powiązań kooperacyjnych Co to takiego jest te powiązanie kooperacyjne? Takie pytanie pewnie zadaje sobie większość z nas

Bardziej szczegółowo

Kierunki wspierania. Wyniki projektu Insight 2030

Kierunki wspierania. Wyniki projektu Insight 2030 Warszawa, 1 marca 2012 Kierunki wspierania innowacyjności ci przedsiębiorstw. Wyniki projektu Insight 2030 Beata Lubos, Naczelnik Wydziału Polityki Innowacyjności, Departament Rozwoju Gospodarki, Ministerstwo

Bardziej szczegółowo

SŁOWNIK POJĘĆ ZWIĄZANYCH Z DEFINICJĄ KLASTRA

SŁOWNIK POJĘĆ ZWIĄZANYCH Z DEFINICJĄ KLASTRA SŁOWNIK POJĘĆ ZWIĄZANYCH Z DEFINICJĄ KLASTRA 1. Klaster / Klastering Strona 1 Rys historyczny Inicjatywy klastrowe powstają w wyniku polityki rozwoju gospodarczego lub też w wyniku wydarzeń, które skłaniają

Bardziej szczegółowo

CO NOWEGO W RPO WK-P dla PRZEDSIĘBIORCÓW? Opracował: Lech Światły

CO NOWEGO W RPO WK-P dla PRZEDSIĘBIORCÓW? Opracował: Lech Światły CO NOWEGO W RPO WK-P dla PRZEDSIĘBIORCÓW? Opracował: Lech Światły URZĄD MARSZAŁKOWSKI WK-P zamierza uruchomić wsparcie m.in. na następujące projekty w ramach osi priorytetowej 1 Wzmocnienie innowacyjności

Bardziej szczegółowo

PROGRAM ROZWOJU PÓŁNOCNO-WSCHODNIEGO KLASTRA EKOENERGETYCZNEGO

PROGRAM ROZWOJU PÓŁNOCNO-WSCHODNIEGO KLASTRA EKOENERGETYCZNEGO PROGRAM ROZWOJU PÓŁNOCNO-WSCHODNIEGO KLASTRA EKOENERGETYCZNEGO Cel kierunkowy Wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz podniesienie konkurencyjności przedsiębiorstw branży odnawialnych źródeł

Bardziej szczegółowo

Planowane kierunki instrumentów wsparcia dla MŚP w ramach Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata

Planowane kierunki instrumentów wsparcia dla MŚP w ramach Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata Planowane kierunki instrumentów wsparcia dla MŚP w ramach Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2014-2020 Rafał Solecki Dyrektor MCP Małopolskie Centrum Przedsiębiorczości (MCP) jest

Bardziej szczegółowo

LIWOŚCI FINANSOWANIA ROZWOJU INNOWACJI W LATACH 2008-2013

LIWOŚCI FINANSOWANIA ROZWOJU INNOWACJI W LATACH 2008-2013 MOśLIWO LIWOŚCI FINANSOWANIA ROZWOJU INNOWACJI W LATACH 2008-2013 2013 Działalno alność PARP na rzecz wspierania rozwoju i innowacyjności ci polskich przedsiębiorstw Izabela WójtowiczW Dyrektor Zespołu

Bardziej szczegółowo

Możliwości dofinansowania w nowej perspektywie 2014-2020 na projekty badawczo-rozwojowe oraz innowacje

Możliwości dofinansowania w nowej perspektywie 2014-2020 na projekty badawczo-rozwojowe oraz innowacje Katowice, 02.09.2015r Możliwości dofinansowania w nowej perspektywie 2014-2020 na projekty badawczo-rozwojowe oraz innowacje RPO WSL Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego (RPO WSL) przewiduje

Bardziej szczegółowo

Dr Bogusław Klimczuk 1

Dr Bogusław Klimczuk 1 Dr Bogusław Klimczuk 1 2 3 4 RPO Województwo Lubelskie 2014-2020 5 6 Forma wsparcia Dotacje bezzwrotne Instrumenty zwrotne Instrumenty mieszane 7 Zasada koncentracji tematycznej środków w RPO WL 2014-2020

Bardziej szczegółowo

liwości finansowania branży y IT z funduszy UE

liwości finansowania branży y IT z funduszy UE Możliwo liwości finansowania branży y IT z funduszy UE CO TO JEST DOTACJA? Dotacja jest bezzwrotną pomocą finansową W wielu przypadkach jest to refundacja kosztów, które przedsiębiorca poniósł. Dlatego

Bardziej szczegółowo

Środki na projekty B+R i transfer technologii w RPO WM

Środki na projekty B+R i transfer technologii w RPO WM Środki na projekty B+R i transfer technologii w RPO WM 2014-2020 Mazowiecka Jednostka Wdrażania Programów Unijnych Warszawa, 11 grudnia 2013 br. 1 Mazowiecka Jednostka Wdrażania Programów Unijnych MIR:

Bardziej szczegółowo

TURYSTYKI DO 2020 ROKU. Warszawa, 17 września 2015 r.

TURYSTYKI DO 2020 ROKU. Warszawa, 17 września 2015 r. PROGRAM ROZWOJU TURYSTYKI DO 2020 ROKU Warszawa, 17 września 2015 r. Strategia Europa 2020 Program Rozwoju Turystyki do 2020 roku, a dokumenty strategiczne Polski Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju

Bardziej szczegółowo

Warsztaty dla początkujących czyli o co chodzi w Funduszach Europejskich?

Warsztaty dla początkujących czyli o co chodzi w Funduszach Europejskich? Warsztaty dla początkujących czyli o co chodzi w Funduszach Europejskich? Program Operacyjny Inteligentny Rozwój Irena Romańczuk Departament Programów Regionalnych Główny Punkt Informacyjny Funduszy Europejskich

Bardziej szczegółowo

Nowa perspektywa finansowa UE nowe uwarunkowania

Nowa perspektywa finansowa UE nowe uwarunkowania Wydział Zarządzania Regionalnym Programem Operacyjnym Nowa perspektywa finansowa UE nowe uwarunkowania UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Rozporządzenie ogólne PE i Rady Ukierunkowanie

Bardziej szczegółowo

Bank partnerem wspierającym innowacyjne rozwiązania klientów

Bank partnerem wspierającym innowacyjne rozwiązania klientów Bank partnerem wspierającym innowacyjne rozwiązania klientów AGENDA PREZENTACJI INNOWACJE W BIZNESIE POZYSKANIE FINANSOWANIA REALIZACJA ZAŁOŻEŃ od teorii i założeń do faktycznych możliwości i barier wachlarz

Bardziej szczegółowo

Finansowanie przedsiębiorstw ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w perspektywie finansowej

Finansowanie przedsiębiorstw ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w perspektywie finansowej Finansowanie przedsiębiorstw ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w perspektywie finansowej 2014-2020 Regionalny Program Operacyjny Program regionalny to jeden z programów, który umożliwi

Bardziej szczegółowo

Badanie potrzeb dotyczących inicjatyw promujących postawy przedsiębiorcze i wspierających rozwój przedsiębiorczości

Badanie potrzeb dotyczących inicjatyw promujących postawy przedsiębiorcze i wspierających rozwój przedsiębiorczości 2010 Badanie potrzeb dotyczących inicjatyw promujących postawy przedsiębiorcze i wspierających rozwój przedsiębiorczości STRESZCZENIE Zamawiający: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości ul. Pańska 81/83

Bardziej szczegółowo

Nowe działania planowane do realizacji przez PARP w ramach Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój

Nowe działania planowane do realizacji przez PARP w ramach Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój 2014 Paulina Zadura-Lichota Dyrektor Departamentu Rozwoju Przedsiębiorczości i Innowacyjności Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Nowe działania planowane do realizacji przez PARP w ramach Programu

Bardziej szczegółowo

Finansowania projektów w nowej perspektywie w ramach I i II Osi priorytetowej RPO WŁ 2014-2020. 12 czerwca 2015 r., Tomaszów Mazowiecki

Finansowania projektów w nowej perspektywie w ramach I i II Osi priorytetowej RPO WŁ 2014-2020. 12 czerwca 2015 r., Tomaszów Mazowiecki Finansowania projektów w nowej perspektywie w ramach I i II Osi priorytetowej RPO WŁ 2014-2020 12 czerwca 2015 r., Tomaszów Mazowiecki 476,46 mln euro (ok. 1,95 mld PLN ) z EFRR na rozwój gospodarczy regionu

Bardziej szczegółowo

Szukanie wspólnej wartości (korzyści) w klastrze

Szukanie wspólnej wartości (korzyści) w klastrze Szukanie wspólnej wartości (korzyści) w klastrze Struktura klastrowa M. Porter - klastry to geograficzne koncentracje wzajemnie powiązanych przedsiębiorstw, wyspecjalizowanych dostawców (w tym dostawców

Bardziej szczegółowo

Możliwości pozyskania dofinansowania dla przedsiębiorców z Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój

Możliwości pozyskania dofinansowania dla przedsiębiorców z Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój Możliwości pozyskania dofinansowania dla przedsiębiorców z Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój Struktura PO IR Osie priorytetowe 1. Wsparcie prowadzenia prac B+R przez przedsiębiorstwa 2. Wsparcie

Bardziej szczegółowo

Jednostka Koordynująca Wdrażanie RIS. Śląska Rada Innowacji - Komisja Ekspertów ds. Programu Wykonawczego Ustalenia strategiczne

Jednostka Koordynująca Wdrażanie RIS. Śląska Rada Innowacji - Komisja Ekspertów ds. Programu Wykonawczego Ustalenia strategiczne Jednostka Koordynująca Wdrażanie RIS Śląska Rada Innowacji - Komisja Ekspertów ds. Programu Wykonawczego 2009-2010 Ustalenia strategiczne Programu Wykonawczego 2009-2010 dla Regionalnej Strategii Innowacji

Bardziej szczegółowo

Klaster szansą dla innowacyjności w turystyce

Klaster szansą dla innowacyjności w turystyce Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Klaster szansą dla

Bardziej szczegółowo

2. OŚ PRIORYTETOWA I: WSPARCIE PROWADZENIA PRAC B+R PRZEZ PRZEDSIĘBIORSTWA ORAZ KONSORCJA NAUKOWO-PRZEMYSŁOWE...4

2. OŚ PRIORYTETOWA I: WSPARCIE PROWADZENIA PRAC B+R PRZEZ PRZEDSIĘBIORSTWA ORAZ KONSORCJA NAUKOWO-PRZEMYSŁOWE...4 Spis treści 1. Wstęp...3 2. OŚ PRIORYTETOWA I: WSPARCIE PROWADZENIA PRAC B+R PRZEZ PRZEDSIĘBIORSTWA ORAZ KONSORCJA NAUKOWO-PRZEMYSŁOWE...4 3. OŚ PRIORYTETOWA II: WSPARCIE INNOWACJI W PRZEDSIĘBIORSTWACH...4

Bardziej szczegółowo

Inteligentne Mazowsze w ramach RPO WM 2014 2020

Inteligentne Mazowsze w ramach RPO WM 2014 2020 Inteligentne Mazowsze w ramach RPO WM 2014 2020 Wydział Innowacyjności i Rozwoju Departament Rozwoju Regionalnego i Funduszy Europejskich Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego w Warszawie 1 Siedlce,

Bardziej szczegółowo

Projekty proinnowacyjne inicjatywy instytucji otoczenia biznesu wspierające innowacyjność firm

Projekty proinnowacyjne inicjatywy instytucji otoczenia biznesu wspierające innowacyjność firm Projekty proinnowacyjne inicjatywy instytucji otoczenia biznesu wspierające innowacyjność firm Bydgoszcz, 14.05.2014 Pracodawcy Pomorza i Kujaw Związek Pracodawców Pracodawcy Pomorza i Kujaw to regionalny

Bardziej szczegółowo

Klastry i ich wpływ na gospodarkę. dr Maciej Woźniak Wydział Zarządzania AGH

Klastry i ich wpływ na gospodarkę. dr Maciej Woźniak Wydział Zarządzania AGH Klastry i ich wpływ na gospodarkę dr Maciej Woźniak Wydział Zarządzania AGH Definicja klastra Klaster jest to specyficzna forma organizacji produkcji, polegająca na koncentracji w bliskiej przestrzeni

Bardziej szczegółowo

Instrumenty II i III osi priorytetowej Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój 2014-2020

Instrumenty II i III osi priorytetowej Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój 2014-2020 Instrumenty II i III osi priorytetowej Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój 2014-2020 Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014-2020 Założeniem POIR jest wsparcie realizacji całego procesu powstawania

Bardziej szczegółowo

Znaczenie klastrow dla innowacyjności gospodarki w Polsce

Znaczenie klastrow dla innowacyjności gospodarki w Polsce Znaczenie klastrow dla innowacyjności gospodarki w Polsce Arkadiusz Michał Kowalski 4. OFICYNA WYDAWNICZA SZKOŁA GŁÓWNA HANDLOWA W WARSZAWIE OFONAWTDAWN^ WARSZAWA 2013 SPIS TREŚCI wstęp : 9 1. Przedmiot,

Bardziej szczegółowo

Rozwój instytucjonalny polskich partnerstw lokalnych wzmacniających obszary funkcjonalne na tle doświadczeń zagranicznych

Rozwój instytucjonalny polskich partnerstw lokalnych wzmacniających obszary funkcjonalne na tle doświadczeń zagranicznych Rozwój instytucjonalny polskich partnerstw lokalnych wzmacniających obszary funkcjonalne na tle doświadczeń zagranicznych Jacek F. Nowak Katedra Ekonomiki Przestrzennej i Środowiskowej UEP Związek Miast

Bardziej szczegółowo

Związek Pracodawców Klastry Polskie jako platforma zrzeszająca środowisko klastrowe w Polsce. Warszawa, marzec 2013

Związek Pracodawców Klastry Polskie jako platforma zrzeszająca środowisko klastrowe w Polsce. Warszawa, marzec 2013 Związek Pracodawców Klastry Polskie jako platforma zrzeszająca środowisko klastrowe w Polsce Warszawa, marzec 2013 Geneza i przyczyny powstania Klastrów Polskich Przyczyny założenia Związku Pracodawców

Bardziej szczegółowo

Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014 2020

Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014 2020 Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014 2020 Założenia i oferowane możliwości wsparcia Łukasz Małecki Departament Konkurencyjności i Innowacyjności Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Płock, 10 marca

Bardziej szczegółowo

Wprowadzenie do Funduszy Europejskich na lata 2014-2020

Wprowadzenie do Funduszy Europejskich na lata 2014-2020 1 Wprowadzenie do Funduszy Europejskich na lata 2014-2020 2 Stan prac wdrożeniowych System informatyczny Wytyczne i wzory dokumentów Szczegółowe opisy priorytetów Negocjacje programów operacyjnych z KE

Bardziej szczegółowo

Inteligentne instalacje BMS

Inteligentne instalacje BMS Inteligentne instalacje BMS Inteligentne jako przykład rozwiązań instalacje energooszczędnych BMS Inteligentne jako przykład rozwiązań instalacje energooszczędnych BMS 5 powodów dla których warto być w

Bardziej szczegółowo

Opracował: KB/BR Sprawdził: JJ Data: 21.09.2015 r. Dobry klimat do inwestycji

Opracował: KB/BR Sprawdził: JJ Data: 21.09.2015 r. Dobry klimat do inwestycji Opracował: KB/BR Sprawdził: JJ Data: 21.09.2015 r. Dobry klimat do inwestycji Spis treści Czym jest klaster?.... 3 SKM.... 6 Historia... 14 Perspektywy rozwoju SKM..... 17 Zainwestuj w Szczecineckim Klastrze

Bardziej szczegółowo

Kwestionariusz. dla potrzeb realizacji benchmarkingu klastrów w Polsce edycja 2012. 1. Nazwa klastra...

Kwestionariusz. dla potrzeb realizacji benchmarkingu klastrów w Polsce edycja 2012. 1. Nazwa klastra... Załącznik nr 2 do ZZW Kwestionariusz dla potrzeb realizacji benchmarkingu klastrów w Polsce edycja 2012 A. CHARAKTERYSTYKA KLASTRA 1. Nazwa klastra... 2. Rok utworzenia klastra (podjęcia inicjatywy lub

Bardziej szczegółowo

WSPARCIE WIELKOPOLSKIEJ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W RAMACH WRPO 2014+ 1 Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu

WSPARCIE WIELKOPOLSKIEJ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W RAMACH WRPO 2014+ 1 Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu WSPARCIE WIELKOPOLSKIEJ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W RAMACH WRPO 2014+ 1 Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu Cel główny WRPO 2014+ POPRAWA KONKURENCYJNOŚCI I SPÓJNOŚCI WOJEWÓDZTWA Alokacja

Bardziej szczegółowo

Źródła finansowania badań przemysłowych i prac rozwojowych oraz wdrożeń innowacji

Źródła finansowania badań przemysłowych i prac rozwojowych oraz wdrożeń innowacji Źródła finansowania badań przemysłowych i prac rozwojowych oraz wdrożeń innowacji Agnieszka Matuszak 1 Strona 0 ŹRÓDŁA FINANSOWANIA BADAŃ PRZEMYSŁOWYCH I PRAC ROZWOJOWYCH ORAZ WDROŻEŃ INNOWACJI Jednym

Bardziej szczegółowo

Przekazanie Państwu specjalistycznej wiedzy z zakresu zarządzania, marketingu, finansów, rozwoju zasobów ludzkich oraz współpracy międzynarodowej.

Przekazanie Państwu specjalistycznej wiedzy z zakresu zarządzania, marketingu, finansów, rozwoju zasobów ludzkich oraz współpracy międzynarodowej. Szanowni Państwo, Mamy zaszczyt zaprosić do wzięcia udziału w projekcie organizowanym na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości POWIĄZANIA KOOPERACYJNE POLSKICH PRZEDSIĘBIORSTW, skierowanym

Bardziej szczegółowo

KLASTER DESIGNU, INNOWACJI I MODY

KLASTER DESIGNU, INNOWACJI I MODY KLASTER Jolanta Maria Kozak Prezes TML Prezes Klastra Designu Innowacji i Mody INICJATORZY KLASTRA: INICJATORZY KLASTRA INSTYTUCJA OKOŁOBIZNESOWA, W ramach tworzonego klastra odpowiada za pozyskiwanie

Bardziej szczegółowo

Oferta PARP dla przedsiębiorców w nowej perspektywie finansowej na lata 2014-2020

Oferta PARP dla przedsiębiorców w nowej perspektywie finansowej na lata 2014-2020 2014 Jakub Moskal Dyrektor Departamentu Koordynacji Wdrażania Programów PARP Oferta PARP dla przedsiębiorców w nowej perspektywie finansowej na lata 2014-2020 Warszawa, 5 czerwca 2014 r. Nowa perspektywa

Bardziej szczegółowo

Wsparcie przedsiębiorczości jako jeden z głównych priorytetów NSRO. Opole, 7 marca 2008

Wsparcie przedsiębiorczości jako jeden z głównych priorytetów NSRO. Opole, 7 marca 2008 Wsparcie przedsiębiorczości jako jeden z głównych priorytetów NSRO ElŜbieta Bieńkowska Minister Rozwoju Regionalnego Fundusze strukturalne jako instrument wsparcia rozwoju gospodarczego Opolszczyzny Opole,

Bardziej szczegółowo

Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego. Założenia perspektywy finansowej 2014-2020. www.pgie.pl

Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego. Założenia perspektywy finansowej 2014-2020. www.pgie.pl Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego Założenia perspektywy finansowej 2014-2020 www.pgie.pl Perspektywa 2014-2020 W latach 2014-2020 Polska otrzyma z budżetu UE ok. 119,5 mld euro. Na

Bardziej szczegółowo

Rozwój innowacyjności

Rozwój innowacyjności Rozwój innowacyjności prof. Krzysztof Jan Kurzydłowski Dyrektor Narodowego Centrum Badań i Rozwoju Działania NCBR na rzecz rozwoju innowacyjności Misja NCBR Wspieranie wzrostu potencjału naukowego i gospodarczego

Bardziej szczegółowo

Otoczenie biznesu OTOCZENIE BIZNESU

Otoczenie biznesu OTOCZENIE BIZNESU Otoczenie biznesu OTOCZENIE BIZNESU Na terenie Krosna i regionu działają liczne instytucje, organizacje i stowarzyszenia, które w istotny sposób przyczyniają się do rozwoju biznesu, szczególnie małych

Bardziej szczegółowo

REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO NA LATA

REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO NA LATA REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO NA LATA 2007-2013 STRUKTURA DOKUMENTU 2 1. Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej województwa lubelskiego, 2. Strategia realizacji Regionalnego Programu

Bardziej szczegółowo

Inteligentne specjalizacje Województwa Małopolskiego. Szanse i możliwości rozwoju przedsiębiorczości z wykorzystaniem środków RPO WM 2014-2020

Inteligentne specjalizacje Województwa Małopolskiego. Szanse i możliwości rozwoju przedsiębiorczości z wykorzystaniem środków RPO WM 2014-2020 Inteligentne specjalizacje Województwa Małopolskiego Szanse i możliwości rozwoju przedsiębiorczości z wykorzystaniem środków RPO WM 2014-2020 Kraków, 08 października 2015 r. Rafał Solecki - Dyrektor Małopolskie

Bardziej szczegółowo

Podstawy procesu programowania perspektywy finansowej 2014-2020. Konsultacje społeczne Gliwice, 24 maja 2013 r.

Podstawy procesu programowania perspektywy finansowej 2014-2020. Konsultacje społeczne Gliwice, 24 maja 2013 r. Podstawy procesu programowania perspektywy finansowej 2014-2020 Konsultacje społeczne Gliwice, 24 maja 2013 r. Uwarunkowania programowe Unia Europejska Strategia Europa 2020 Pakiet legislacyjny dla Polityki

Bardziej szczegółowo

Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości S.A.

Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości S.A. Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości S.A. powstała w 1997 r. w ramach Kontraktu Regionalnego dla województwa śląskiego. W 2000 r. Agencja została włączona w Krajowy System Usług dla małych i średnich przedsiębiorstw.

Bardziej szczegółowo

Konkursy dla przedsiębiorców w ramach ZIT WrOF

Konkursy dla przedsiębiorców w ramach ZIT WrOF Konkursy dla przedsiębiorców w ramach ZIT WrOF Do końca 2016 roku planowane jest ogłoszenie 6 konkursów skierowanych dla przedsiębiorców w ramach Osi Priorytetowej 1 Przedsiębiorstwa i innowacje. PODDZIAŁANIE

Bardziej szczegółowo

Marita Koszarek BSR Expertise

Marita Koszarek BSR Expertise Marita Koszarek BSR Expertise Marita Koszarek Międzynarodowy ekspert w zakresie klastrów branżowych: współautor rekomendacji do Regionalnego Programu Wspierania Klastrów dla Województwa Pomorskiego na

Bardziej szczegółowo