UKD/PO/6/2011/2012 Kraków, dnia 29 listopada 2011 r.

Transkrypt

1 UKD/PO/6/2011/2012 Kraków, dnia 29 listopada 2011 r. OPINIA Samorządu Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego w sprawie projektu zarządzenia Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego w sprawie szczegółowych wzorów umów o warunkach odpłatności za studia i usługi edukacyjne obowiązujących w Uniwersytecie Jagiellońskim. Działając na podstawie art. 202 ust. 5 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U z 2005 r.; Nr 164; Poz. 1365; ze zm., zwana dalej ustawą) oraz 2 ust. 7 Regulaminu Studiów pierwszego stopnia, drugiego stopnia oraz jednolitych studiów magisterskich tekst jednolity z dnia 30 czerwca 2010 r. (ze zm.), po zapoznaniu się z projektem zarządzenia Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego w sprawie szczegółowych wzorów umów o warunkach odpłatności za studia i usługi edukacyjne obowiązujących w Uniwersytecie Jagiellońskim, Samorząd Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego przedstawia poniższą opinię. Samorząd Studentów UJ w imieniu Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego wyraża aprobatę dla stanowiska władz uczelni w sprawie trybu zawierania umów o warunkach odpłatności za studia i usługi edukacyjne ze Studentami UJ. Jednocześnie zgłasza szereg zastrzeżeń i wątpliwości w stosunku do projektu zarządzenia Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego w sprawie szczegółowych wzorów umów o warunkach odpłatności za studia i usługi edukacyjne obowiązujących w Uniwersytecie Jagiellońskim w odniesieniu do treści wzorców umownych w nim zawartych. Uzasadnienie Znowelizowany art. 160 ust. 3 ustawy nałożył na uczelnie wyższe obowiązek zawierania ze studentami zarówno studiów stacjonarnych, jak i niestacjonarnych umów określających warunki odpłatności za studia lub usługi edukacyjne. W art. 99 ust. 1 sprecyzowano enumeratywnie opłaty jakie uczelnia może pobierać od studenta. Nowelizacja tych dwóch artykułów miała na celu ochronę praw studentów oraz zagwarantowanie im przejrzystych warunków ponoszonych opłat. Z uwagi

2 na niejasne sformułowania ustawowe, rozpoczęła się dyskusja na linii Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich (KRASP), Minister Szkolnictwa Wyższego oraz Parlament Studentów RP, dotycząca konieczności i sensu zawierania umów o warunkach odpłatności. Pomimo formalnego wejścia w życie z dniem 1 października 2011 r. znowelizowanych przepisów, uczelnie w większości wstrzymały się z zawieraniem umów ze studentami. Prezydium KRASP w dniu 12 października 2011 r. w oficjalnej uchwale zajęło stanowisko, że nowelizacja nie zmienia wynikających z art. 160 ust. 3 ustawy zasad oraz zakresu umów cywilnoprawnych zawartych przez uczelnie ze studentami, określających warunki odpłatności za studia. Ponadto Prezydium KRASP odniosło się pozytywnie do utrwalonej praktyki zawierania umowy cywilnoprawnej ze studentem, określającej warunki odpłatności, dopiero wobec zaistnienia konkretnej sytuacji obligującej studenta do wniesienia opłaty. Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego w dniu 18 października 2011 r. skierowała oficjalne pismo do Przewodniczącej KRASP argumentując, że w umowie zawieranej z każdym studentem na początku studiów należy określić wszystkie usługi edukacyjne, za które istnieje możliwość pobrania opłaty, oraz że umowy powinny określać zasady odpłatności w całym cyklu kształcenia. Zgodnie ze stanowiskiem Minister, niezawarcie ze studentami umów, określających warunki odpłatności za studia lub inne usługi edukacyjne oznaczać będzie zaniechanie pobierania tych opłat. W dniu 20 października 2011 r. Przewodnicząca KRASP wydała oświadczenie, w którym wskazała na niejednoznaczną interpretację ustawy oraz podtrzymała stanowisko KRASP z 12 października 2011 r. W toku rozmów powołano dwie opinie prawne: prof. dra hab. Marka Wierzbowskiego oraz prof. dra hab. Huberta Izdebskiego. Wymienione opinie stanęły w opozycji do siebie, nie rozstrzygając jednoznacznie sporu. W związku z tym 27 października 2011 r. Przewodnicząca KRASP oraz Przewodnicząca Parlamentu Studentów RP wydały wspólne oświadczenie dotyczące zawierania umów ze studentami stacjonarnymi pierwszego roku. Przewodnicząca KRASP przedstawiła stanowisko, że umowy powinny być zawierane, gdy student stanie przed koniecznością wniesienia opłaty za konkretną usługę edukacyjną. Natomiast Przewodnicząca PSRP wskazała, że umowa taka powinna być zawierana na początku studiów z każdym studentem. W oświadczeniu obydwie strony uznały, że w opinii ekspertów prawnych, obydwa podejścia są dopuszczalne. W związku z powyższym, ostateczna decyzja dotycząca obowiązku podpisywania umów ramowych ze wszystkimi studentami pierwszego roku powinna zapaść w dialogu między rektorami poszczególnych uczelni, a właściwymi organami samorządów studenckich.

3 Do wiadomości Samorządu Studentów UJ w dniu 3 listopada 2011 r. przekazana została informacja, że władze uczelni stoją na stanowisku, iż umowy powinny być zawierane ze studentami, którzy staną w obliczu konieczności poniesienia opłaty, bezpośrednio przed jej uiszczeniem oraz z tymi studentami I roku, którzy będą chcieli taką umowę zawrzeć. Samorządowi Studentów przekazano również projekt zarządzenia Rektora UJ w sprawie szczegółowych wzorów umów o warunkach odpłatności za studia i usługi edukacyjne obowiązujących w Uniwersytecie Jagiellońskim, zawierające określenie wzorców umownych. Następnie władze uczelni po rozmowach z Samorządem Studentów zmieniły stanowisko w sprawie zawierania umów określając, że umowy będą zawierane ze wszystkimi studentami. Przesłanka do zawarcia umowy - konieczność poniesienia konkretnej opłaty przez studenta - została odrzucona. Samorząd Studentów UJ na podstawie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym działa w interesie studentów oraz w obronie ich praw. Po analizie zmienionego stanowiska władz uczelni oraz projektu zarządzenia, Samorząd Studentów UJ, mając na uwadze interes studentów oraz całego Uniwersytetu, wyraża swoją aprobatę wobec zajętego stanowiska, jako najbardziej korzystnego z punktu widzenia studentów i Uczelni. Samorząd Studentów stoi na stanowisku, że umowy powinny być zawierane ze wszystkimi studentami Uniwersytetu Jagiellońskiego. Umowy, określające warunki odpłatności, w kolejnych latach akademickich powinny być zawierane z każdym studentem w momencie rozpoczynania studiów. Katalog opłat z art. 99 ust. 1 ustawy w stosunku do studenta stacjonarnego może nie mieć zastosowania, ponieważ student nie ma obowiązku skorzystania z wymienionych tam usług edukacyjnych w całym toku studiów. Nałożenie obowiązku wniesienia opłaty wynikać będzie z określonego zdarzenia, np. obowiązek wniesienia opłaty za powtarzanie określonego kursu - wobec niezadowalających wyników w nauce. Każdy student powinien wiedzieć, kiedy i na jakich zasadach zajdzie konieczność wniesienia przez niego określonej opłaty. W tym miejscu trzeba odpowiedzieć na pytanie, co stanie się w przypadku gdy student nie będzie chciał podpisać umowy o warunkach odpłatności za studia lub usługi edukacyjne? W świetle obowiązujących przepisów niepodpisanie umowy przez studenta nie rodzi wobec niego żadnych określonych konsekwencji. Ustawa poza swoją regulacją pozostawia sytuację, w której student przyjęty na studia odmawia zawarcia umowy o warunkach odpłatności. Zdaniem Samorządu Studentów, podpisanie umowy o warunkach odpłatności ze studentem stacjonarnym (podobnie jak to miało miejsce dotychczas z zawarciem umowy ze studentem niestacjonarnym) powinno być warunkiem przyjęcia na studia. Obowiązek zawarcia umowy o warunkach odpłatności, jako warunek

4 konieczny rozpoczęcia studiów powinien być określony w uchwale Senatu UJ wydanej na podstawie art. 6 ust. 4 lit. a ustawy, który mówi, że uczelnia m.in. ma prawo ustalić warunki przyjęcia na studia. Student po zapoznaniu się z warunkami odpłatności może nie podjąć studiów, w przypadku gdy nie będą mu one odpowiadały. W bieżącym roku akademickim sytuacja jest utrudniona, ponieważ zawieranie umów z nowymi studentami nastąpi po ponad 2 miesiącach od rozpoczęciu roku akademickiego. Należy mieć na uwadze, że Samorząd Studentów nie mógł zgodzić się, żeby student zawierał umowę dopiero wobec zaistnienia konieczności ponoszenia opłaty. Znowelizowany art. 99 ust. 1 w związku z art. 160 ust. 3 ustawy miał na celu zagwarantowanie studentowi jasno sprecyzowanego katalogu opłat oraz - co ważne - warunków i sposobu ich uiszczania. Zawieranie umowy o warunkach odpłatności po zaistnieniu konieczności wniesienia opłaty przypomina decyzję o nałożeniu opłaty, którą student będzie zobligowany podpisać. Zdaniem Samorządu Studentów umowy o warunkach odpłatności powinny być zawierane ze wszystkimi studentami Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po nowelizacji ustawy podstawą pobierania opłat jest obligacyjny stosunek cywilnoprawny powstały na skutek zawarcia pisemnej umowy o warunkach odpłatności za studia i usługi edukacyjne, której stronami są uczelnia i student. Samorząd Studentów nie mógł zgodzić się również, żeby umowy były zawierane tylko ze studentami I roku, którzy wyrażą taką chęć. Art. 160 ust. 3 ustawy nie daje Uczelni kompetencji do wprowadzenia takiego trybu zawierania umów. Jak wynika jasno z ustawy, zawieranie umów jest obligatoryjne ze wszystkimi studentami. Ustawa nie dopuszcza w tym względzie wyjątku w stosunku do żadnej z grup studentów. Ponadto to administracja uczelni została zobowiązana do dopilnowania, aby każdy student zawarł umowę o warunkach odpłatności. Analizując to stanowisko, trzeba zadać sobie pytanie, czym będzie różniła się sytuacja prawna studenta, który podpiszę umowę, od sytuacji studenta, który nie wyrazi takiej chęci. Czy pierwszego z nich z uczelnią połączy stosunek cywilnoprawny, a drugiego stosunek administracyjno-prawny? Nie sposób udzielić jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Samorząd Studentów UJ stoi na stanowisku, że umowy o warunkach odpłatności powinny być zawierane ze wszystkimi studentami, głównie aby uniknąć trudności organizacyjnych oraz ułatwić funkcjonowanie Uniwersytetu w przyszłości. Warto zauważyć, że pierwszą opłatą jaką ponosi student pierwszego roku jest opłata za wydanie legitymacji i indeksu, którą powinien wnieść już po zawarciu umowy. Ponadto Samorząd Studentów UJ zgadza się ze stanowiskiem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, że niepodpisanie umowy ze studentem spowoduje, że brak będzie podstawy prawnej

5 do pobierania jakiejkolwiek opłaty. Art. 99 ust. 1 zawiera tylko katalog opłat, w żadnym wypadku nie może zostać uznany za samodzielną podstawę nałożenia opłaty. Obowiązek ten zgodnie z art. 160 ust. 3 ustawy będzie wynikał ze stosunku umownego. W przypadku pobrania opłaty bez wcześniejszego zawarcia umowy, będziemy mieli do czynienia ze świadczeniem nienależnym z art. 410 Kodeksu cywilnego (k.c). Na podstawie art. 405 k.c. Uniwersytet będzie miał obowiązek zwrotu opłaty wraz z odsetkami ustawowymi. W odniesieniu do wzorca umownego określonego w projekcie zarządzenia Samorząd Studentów zgłasza szereg zastrzeżeń i wątpliwości. Opinia bezpośrednio odnosi się do wzorca przedstawionego w załączniku 2 do projektu zarządzenia umowa o warunkach odpłatności za stacjonarne studia wyższe w Uniwersytecie Jagiellońskim. Pośrednio dotyczy również wszystkich wzorców przedstawionych w załączniku do projektu zarządzenia. W 3 ust. 2 pkt d) wzorca zawarto sformułowanie, że Uczelnia oświadcza, że szczegółowe warunki studiowania w kolejnym roku akademickim, zawierające: wykaz przedmiotów wraz z liczbą godzin wykładów, ćwiczeń, laboratoriów i praktyk, wykaz nazwisk osób prowadzących zajęcia dydaktyczne wraz z ich stopniami naukowymi, miejsce, czas i sposób ich prowadzenia oraz warunki zaliczenia poszczególnych przedmiotów, będą podawane do wiadomości Studenta za pośrednictwem strony internetowej lub specjalnej tablicy ogłoszeniowej przed rozpoczęciem każdego semestru. Samorząd Studentów postuluje o wprowadzenie zapisu nie później niż na 2 tygodnie przed rozpoczęciem każdego semestru. Zapis taki wynika wyraźnie z postanowień 6 ust. 3 Regulaminu studiów, który mówi, że Kierownik podstawowej jednostki organizacyjnej ogłasza szczegółowy harmonogram zajęć nie później niż na 2 tygodnie przed rozpoczęciem semestru. We wzorcu umownym brak jest wyraźnego wskazania katalogu opłat, które Uniwersytet będzie pobierał od studenta. Wskazanie możliwych opłat nastąpiło w 4 ust. 2 pkt 3 oraz ust. 6. Wyliczenie nie jest dostosowane do nowelizacji art. 99 ust. 1 ustawy, ponieważ nie zawiera wszystkich opłat, np. opłaty za kształcenie studentów na studiach stacjonarnych w przypadku korzystania z zajęć poza dodatkowym limitem punktów ECTS. W związku z tym, należy rozumieć, że Uniwersytet zrzeka się pobierania opłaty z tego tytułu. W 4 ust. 5 wzorca użyto sformułowania Wysokość opłaty, o której mowa w ust. 2 pkt. 3, z wyjątkiem kursów lektoratowych, ustala się na podstawie wartości jednego punktu ECTS określonej dla danego wydziału, zgodnie z Zarządzeniem Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego dotyczącym wysokości opłat za usługi edukacyjne w danym roku akademickim. Sformułowanie to jest niezgodne z art. 99 ust. 2 ustawy, który mówi, że Rektor ustala wysokość opłat, która nie może przekroczyć

6 kosztów ponoszonych w zakresie niezbędnym do uruchomienia i prowadzenia studiów w danej uczelni z uwzględnieniem kosztów przygotowania i wdrażania strategii rozwoju uczelni, w szczególności rozwoju kadr naukowych i infrastruktury dydaktyczno-naukowej, w tym amortyzacji i remontów. Mechanizm naliczania opłaty za powtarzanie zajęć jako iloczynu określonej stawki i punktów ECTS jest nieuzasadnione, ponieważ nie jest dostosowane do kosztochłonności prowadzenia konkretnych zajęć. Przedstawiony sposób naliczania opłat nie jest adekwatny do przepisów wprowadzonych nowelizacją ustawy, która wyraźnie wskazuje, że każda opłata powinna być uzasadniona realnymi kosztami, które ponosi uczelnia kształcąc studenta na danym kierunku. Zgodnie z art. 99 ust. 2a uczelnia ma obowiązek publikować na stronie internetowej zarówno wysokość opłat za poszczególne usługi edukacyjne jak i wysokość kosztów ponoszonych w zakresie niezbędnym do świadczenia usług edukacyjnych. Samorząd Studentów wyraża również obawy co do rzeczywistego zapoznania się studenta z wewnętrznymi aktami prawnymi Uniwersytetu, który to fakt student oświadcza zgodnie z 3 ust. 3 wzorca umownego. Szczególnie trzeba zagwarantować studentowi rzeczywistą możliwość zapoznania się z aktami prawnymi. Nie może dojść do sytuacji, w której student otrzymuje akty prawne dopiero w momencie podpisywania umowy. 3 ust. 3 nie powinien wprowadzać fikcji zaznajomienia się studenta ze Statutem UJ czy Regulaminem Studiów. Ponadto w umowie powinny znaleźć się odnośniki do konkretnych aktów prawnych znajdujących się na stronie internetowej Uniwersytetu, a nie tylko wskazania ogólnego adresu strony ( Regulując tryb zwrotu wniesionych opłat, 9 ust. 2 wzorca umownego przyznaje studentowi prawo do zwrotu wpłaconej opłaty w wysokości proporcjonalnej do nieodbytych zajęć objętych planem studiów i ponoszonych przez Uczelnię kosztów, w przypadku pisemnej rezygnacji ze studiów lub skreślenia z listy studentów. Zwrot wniesionej opłaty według wzorca następuje dopiero na wniosek studenta. Zdaniem Samorządu Studentów UJ zwrot wniesionej opłaty powinien następować automatycznie, bez konieczności składania wniosku. Strony umowy w przypadku jej wypowiedzenia powinny zwrócić sobie wniesione wcześniej świadczenia. Zwracając wniesione opłaty automatycznie, Uniwersytet nie narazi się na zarzut przetrzymywania pieniędzy studenta oraz na naliczenie odsetek. Należy zwrócić ponadto uwagę, że uczelnie świadczące usługi edukacyjne, o których mowa w art. 99 ust. 1 ustawy, odpowiadają definicji przedsiębiorcy sformułowanej w art. 4 ust. 1 lit. a) ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2007 r.; Nr 50, Poz. 331, ze zm.), natomiast student musi zostać uznany za konsumenta danej usługi. W związku z tym

7 należy zauważyć, że stosunki pomiędzy studentem a uczelnią pomimo ich charakteru cywilnego nie są równorzędne. Student jako konsument, będący zawsze stroną słabszą, podlega dodatkowej ochronie przewidzianej w wymienionej wyżej ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów. Spory wynikłe z umowy będą miały charakter cywilnoprawny i będą rozstrzygane na podstawie art. 1 Kodeksu postępowania cywilnego jako sprawa cywilna przez sądy powszechne. Należy również pamiętać o kompetencjach Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów do orzekania w przypadkach nadużywania pozycji dominującej lub stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. W związku z powyższym, należy zastanowić się, czy 4 ust.5 wzorca umowy o warunkach odpłatności za niestacjonarne studia wyższe w Uniwersytecie Jagiellońskim (załącznik nr 1 do projektu zarządzenia), przyznający Uniwersytetowi prawo zmiany wysokości czesnego w przypadku zmian w programie studiów albo z powodu nadzwyczajnych okoliczności, których strony umowy nie przewidywały przy zawarciu umowy, nie będzie stanowił klauzuli niedozwolonej w rozumieniu k.c. Zgodnie z art pkt. 10) w razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności uprawniają kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy, bez ważnej przyczyny wskazanej w umowie. Na końcu, trzeba zwrócić uwagę na techniczne błędy projektu wzorca. Kolejno: - ustawa w art. 160 ust. 3 określa nazwę umowy jako umowa o warunkach odpłatności za studia lub usługi edukacyjne, projektowany wzorzec umowy w swojej nazwie ma tylko określenie umowa o warunkach odpłatności za studia wyższe w Uniwersytecie Jagiellońskim ;. - projekt wzorca posługuje się nieaktualnym nazewnictwem używając sformułowania program nauczania, które nowelizacją ustawy zostało zmienione na programy kształcenia ; - W 3 ust.2 lit. c) wzorzec odwołuje się do rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 12 lipca 2007 r. w sprawie standardów kształcenia dla poszczególnych kierunków i poziomów kształcenia (Dz.U z 2007 r.; Nr 164; poz. 1166, ze zm.), które przestało obowiązywać w dniu 1 października 2011 r. w związku z wejściem w życie przepisów ustawy wprowadzających Krajowe Ramy Kwalifikacji. - W 4 ust. 1 pkt 3) wzorzec posługuje się pojęciem standardów nauczania, które nie funkcjonuje w porządku prawnym wynikającym z ustawy. Podsumowując, należy powiedzieć, że dyskusja tocząca się nad trybem zawierania umów ze studentami powinna mieć miejsce na etapie projektowania nowelizacji ustawy, a nie po jej wejściu w życie. Problemy stworzył niejasny zapis w ustawie, który nie precyzuje wszystkich aspektów zawierania umów o warunkach odpłatności za studia i usługi edukacyjne. Z lakonicznego

8 uzasadnienia Ministerstwa do projektu nowelizacji wynika jedynie, że wprowadzane zmiany miały na celu zwiększenie obrony praw studenta. Zdaniem Samorządu Studentów UJ wszelkie gwarancje praw studenta powinny być jasno sprecyzowane w aktach prawnych powszechnie obowiązujących o randze ustawy lub rozporządzenia. Tomasz Kocoł Przewodniczący Uczelnianej Komisji Dydaktycznej Samorządu Studentów UJ Otrzymują: 1. Rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego 2. Prorektor UJ ds. dydaktyki 3. Dział Nauczania UJ 4. a/a