MACIEJ NOWICKI ( )

Transkrypt

1 MACIEJ NOWICKI ( ) Maciej Nowicki urodził się 26 czerwca 1910 roku w miejscowości Czita (Chita) w Kraju Zabajkalskim, daleko od Polski. Jego narodziny zdecydowały jednak o powrocie rodziny do ojczyzny, gdzie w okolicach Krakowa kupiła ona małą resztówkę majątku Słomniczki. Na pamiątkę minionego czasu zasadzono przed dworkiem stojącą do dziś płaczącą wierzbę syberyjską. W Słomniczkach Maciej Nowicki spędził swoje dzieciństwo do chwili, kiedy po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w roku 1918, jego ojciec został mianowany konsulem generalnym RP w Chicago. Ten okres w życiu Macieja Nowickiego ma istotne znaczenie nie tylko dlatego, że poznaje nowy, intensywnie rozwijający się świat, że chodzi tam do szkoły przyswajając język i obyczaje, ale i dlatego, że równolegle z uwagi na swe niezwykłe uzdolnienia plastyczne uczy się rysunku w chicagowskim Instytucie Sztuki oraz styka się z powstającą tam właśnie nową amerykańską architekturą Sullivana i Wrighta. Studia plastyczne, obok wykształcenia ogólnego, kontynuuje też po powrocie do Polski w Szkole Rysunku im. W. Gersona w Warszawie i u Józefa Mehoffera w Krakowie, gdzie w roku 1928 zdaje maturę, aby następnie rozpocząć studia na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej.

2 Podstawowy wpływ na świadomość architektoniczną Macieja Nowickiego wywarł prof. Rudolf Świerczyński, którego z czasem został asystentem. Profesor Świerczyński wyróżniał się nadzwyczaj rzeczowym stosunkiem do architektury. Logika kompozycji i przejrzystość układów przestrzennych szły u niego w parze z wybiegającą daleko w przyszłość śmiałością pomysłów, a jego zasada komponowania architektury przez "odejmowanie", czyli pozbywanie się z niej rzeczy nieistotnych, jest wyraźnie czytelna w dalszej twórczości Macieja Nowickiego. Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej był w tym czasie również miejscem, w którym jego studenci obok swych podstawowych zajęć ze świetnymi rezultatami uprawiali rodzącą się w tym czasie grafikę użytkową, a zwłaszcza projektowanie plakatów. Warto zwrócić uwagę na to, że istotna w przekazie informacji na plakacie syntetyczna lapidarność kompozycji idzie w parze z podobną formą ekspresji potrzebną w architekturze. Była to więc swoista "gimnastyka" przyszłych architektów, w której celowali również zaliczani dziś do klasyków polskiej szkoły plakatu Maciej Nowicki wraz z koleżanką ze studiów, a zarazem swą przyszłą żoną, Stanisławą Sandecką. Zajęcia te odrywały jednak od zasadniczego nurtu studiów i zaniepokojony tym ojciec Nowickiego poprosił go o zaprojektowanie domu dla rodziców na powstającej w tym czasie kolonii mieszkaniowej Zdobycz Robotnicza na Bielanach w Warszawie. W ten sposób powstał pierwszy zrealizowany projekt Macieja Nowickiego (dla urzędu podpisał go uprawniony do tego architekt Bronisław Kulesza). Uderza w nim śmiałość koncepcji młodego studenta zafascynowanego wówczas purystycznymi ideami Le Corbusiera ustawiającego biały, bezokienny prostokąt jako uliczną fasadę. Niewiele czasu zostało już na oficjalną działalność zawodową od momentu uzyskania dyplomu w roku 1936 do wybuchu II wojny. Dokumentują ją przede wszystkim uzyskane nagrody w konkursach architektonicznych w tym na polski pawilon na światową wystawę w Nowym Jorku w roku 1939 (we współpracy z Janem Bogusławskim), drobne, ale atrakcyjne i nowatorskie jak na tamte czasy butiki w Warszawie oraz wybudowany Dom Wycieczkowy w Augustowie (1938, razem ze Stanisławą Sandecką i Władysławem Stokowskim). Drugi zrealizowany obiekt Ośrodek Wychowania Fizycznego Klubu Sportowego "Orzeł" na warszawskim Grochowie ( we współpracy ze Zbigniewem Karpińskim) ukończony został dopiero po wojnie.

3 Kampanię wrześniową w Polsce Nowicki odbywa jako oficer artylerii przeciwlotniczej, unika jednak niewoli i włącza się w Warszawie do pracy konspiracyjnej zarówno na froncie cywilnym w postaci tajnego nauczania architektury (uczelnie wyższe zostały przez okupanta niemieckiego zamknięte), obejmując po zmarłym profesorze Świerczyńskim jego katedrę projektowania, jak i wojskowym będąc oficerem łącznikowym Armii Krajowej ze zgrupowaniem AK w Puszczy Kampinoskiej. W czasie Powstania Warszawskiego przebywa właśnie tam, w Zakładzie dla Ociemniałych w Laskach, dla którego zaprojektował nowy, nigdy niezrealizowany zespól budynków wraz z kaplicą, której model prześle później już z USA. Swoimi ideami Maciej Nowicki dzieli się w roku 1945 z czytelnikami nowopowstałego, stołecznego tygodnika "Skarpa Warszawska". Później publikuje je również w Ameryce w nowojorskim "Magazine of Art" (1949), dokąd został delegowany na jesieni 1945 roku przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych, jako radca kulturalny polskiej placówki dyplomatycznej, a zarazem jako konsultant w zespole projektantów powstającej tam siedziby ONZ. W roku 1948 Nowicki aranżuje jeszcze w Nowym Jorku przesłaną z kraju wystawę "Warszawa żyje nadal", po czym decyduje się na pozostanie w USA. Mimo że decyzja ta wynikała głównie z uwarunkowań rodzinnych spodziewano się narodzin drugiego dziecka w Warszawie oceniono to jako akt polityczny, skazując Macieja Nowickiego na lata nieobecności w polskiej świadomości publicznej. Decyzja pozostania w USA nie stwarzała łatwych warunków zawodowych. Nie mając rejestracji w AIA (American Institute of Architects), która pozwala na samodzielne autorskie projektowanie, Nowicki zmuszony był współpracować z amerykańskimi architektami uprawnienia takie posiadającymi jak Clarence Samuel Stein, Eero Saarinen, William Henley Deitrick czy Albert Mayer. Znając umiejętności Nowickiego architekci ci chętnie korzystali z tej współpracy, a po jego śmierci lojalnie zidentyfikowali w projektach jego autorstwo. W 1949 roku Nowicki wiąże się ze School of Design w North Carolina State University w Raleigh. Razem z żoną wykorzystując swe polskie i europejskie doświadczenie opracowują nowatorski program studiów, polegający na tym, że architektura, architektura krajobrazu, urbanistyka oraz inne przedmioty związane z projektowaniem scalone zostają w "jedną ramę właściwą dla zmieniającego się obrazu życia człowieka". Cztery katedry: projektowania, konstrukcji i przedmiotów technicznych, rysunku oraz nauk humanistycznych,

4 historii i studiów regionalnych powinny współdziałać w tworzeniu modelu uczulonego na humanistyczne podejście do wszystkich problemów przyszłego zawodu architekta. Władze uczelni są zachwycone jakością tego opracowania, ale biorąc pod uwagę fakt, że proponuje ono jedno podejście, w warunkach wolności amerykańskiej a więc różnorodności poglądów nie mogą go wprowadzić w życie. W Raleigh William Henley Deitrick zaprasza Macieja Nowickiego do współpracy przy projektowaniu terenów targowych w wyniku czego powstaje projekt sławnego Paraboleum. Obiekt ukończony zostaje w roku 1952, już po tragicznej śmierci Macieja Nowickiego, a realizujący go Deitrick wraz z konstruktorem Fredem Severudem, z szacunku dla autora starają się, aby jak najpełniej odpowiadał jego koncepcji. Z kolei Albert Mayer proponuje Nowickiemu współpracę przy zleconym mu projekcie nowej stolicy Pendżabu w Indiach Chandigarh. Maciej Nowicki leci tam i dla tej całkowicie nowej dla niego kultury tworzy ogólną koncepcję miasta, jak i szkicuje propozycje jego zabudowy. Ciekawe, że pół wieku później architekci indyjscy, pragnący uczcić 50-lecie zbudowanego w końcu przez Le Corbusiera miasta, dojdą do wniosku, że propozycje Polaka były bliższe kulturze indyjskiej i uwagi te utrwalą w wydanej w 2009 roku, pamiątkowej książce "Le Corbusier Chandigarh and the Modern City". Albert Mayer natomiast po śmierci Nowickiego napisze: "Zadziwiała mnie ilość pracy, jaką Maciej wykonał praktycznie sam i ogrom wyobraźni, jaką uruchomił, jak gdyby ta twórczość nie była zakłócona żadnymi komplikacjami sytuacji". Władze indyjskie zafascynowane projektami, sposobem działania i osobowością Macieja Nowickiego proponują mu przejęcie kierownictwa całości budowy Chandigarh, oferując mu stanowisko w randze ministra. Nowicki decyduje się na to, ale musi jeszcze wrócić do Raleigh, aby zakończyć wszystkie sprawy. Leci więc i rankiem 31. sierpnia 1950 roku ginie w największej do tego czasu katastrofie lotniczej nad Pustynią Libijską. Jego symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Wawrzyszewskim w Warszawie. Lecąc ostatni raz do Chandigarh pisze w samolocie, w okolicach Rzymu list do matki w kraju, z którego warto przytoczyć na zakończenie jego słowa "Teraz pewnie przelatuję bliżej Polski niż byłem od wielu lat. Mam dziwne uczucie bliskości". Bibliografia: T. Barucki, Maciej Nowicki, Arkady (oprac. a.b.)

5