Elżbieta and Joanna Stormowska

Transkrypt

1 Elżbieta and Joanna Stormowska How the History of Poland and Europe Shaped the Lives of My Family W mojej rodzinie Poland 1

2 How the History of Poland and Europe Shaped the Lives of My Family Introduction My name is Asia. I am an average fourteen-year old girl living in a small town near Gdańsk. At school, we recently analyzed a fragment of The Abduction of Europa by Ovid, which made me wonder whether all students in Europe read Ovid. What do we all have in common, how are we different? I wanted to find out whether Poland and Europe were always the same. I set out to learn from my family by interviewing my grandmother and mother. Then I answered the same questions myself. Combined, the personal stories of the women in my family form a larger, fascinating history of Poland and Europe. 1. What was it like living in Poland and Europe when you were a teenager? Grandmother [born 1937] I lived with my with my parents and siblings in a small village near Wrocław, 2

3 in a region known as the Recovered Territories. We moved there from the Kielce Voivodeship by the end of the war, after our house burned and we lost everything we had. After their terrible wartime experiences, my parents decided to start all over again. I remember how afraid we were of Germans and Russians, because assault was common. Everyone was haunted by their memories of the war. People did not know each other, did not trust each other. We constantly feared there would be another war. I remember that even in the fifties, you could still see debris in the streets of Wrocław; many houses had not been rebuilt after the bombings. When I was your age, I had to help my parents on the farm after school; we planted potatoes and beets, I weeded the garden. I hated milking cows because they were dirty, and I always dreamed of getting away from the farm. After primary school, I had to go to Wrocław to attend a technical high school for electrical science. I had trouble with Russian, which was a mandatory subject. Once, the teacher yelled at me about my bad accent, and I was so upset I ran out of the room and 3

4 decided I would never go back. When I told my parents I decided to leave school, they were actually pleased that I could get a job and help the family finances. Afterwards, I regretted my decision, as I have felt uneducated my whole life. The greatest experience I had in my youth was participating in the 5th World Festival of Youth and Students in Warsaw in the summer of All my life, I have cherished this memory. It was the first time I saw people from abroad. What I remember most is their colourful clothes. They wore hats, floral shawls, and unusual jewellery. It was hard to buy nice things in Poland, so we wore big clunky shoes and gray clothes. We were all the same, we looked sad, but the visitors from Europe and other places around the world were cheerful; they danced, sang, they made noise. They marched down the streets of Warsaw in a colourful procession. I kept close to my two friends; we were scared, afraid we might get lost, we did not speak to anyone. We just watched those unusual people talking in all those different languages. I did not know anyone who had been abroad. It was very difficult to obtain a passport and it never occurred to me to 4

5 apply. Europe was a strange place far away, completely unlike Poland. 2. What do you think about the way we live in Poland and Europe today? What has changed? There have been so many changes, I could not have dreamed of it when I was young. You can get anything you want from a shop now, and there are many more shops than there used to be. When I was in a shopping mall for the first time, I thought I would get lost there. Before I decide to buy something, I wonder if I could find it cheaper or better somewhere else. In the days of my youth, you had to wait in huge queues to buy anything. If you got a car, it was a huge event, but now everyone who wants to buy a car can do it. Our lives are a great deal easier. The greatest change is related to travel. Everyone keeps their passport at home and travels around Europe with just their ID card. You can go anywhere in Europe without any problems or 5

6 limitations. When I was 70, I flew for the first time to visit my son your uncle. I was only afraid I might get lost at the airport because I could not speak English. Luckily, we met other Poles and they helped us. I was very curious what it was like there. Your uncle lives in a small village in the north of Scotland. He has a small house with a garden, and you can look out the window and see and hear the sea. It is very nice there and the people are kind. Everyone greets each other in the shops, in the streets, on the bus, even if you are a stranger. The Poles are not so open, they are wary of strangers. But other than that, I see no difference. I could not decide what to bring back as souvenirs, because you can buy the same things everywhere. Since I was young, Poland and Europe have changed beyond recognition. 1. What was it like living in Poland and Europe when you were a teenager? Mother [born 1964] I was 10 years old, I think, when my friend showed me a map of Europe and explained that Poland and other socialist countries 6

7 were surrounded by their enemies, the capitalist countries. I had no idea how she knew that, but I was terrified. The second time Europe came into my life was when some new products became available in shops. To get them, you had to stand in a queue for several hours, but it was worth it. The very sight of those things was exciting. Colourful, glossy packagings no Polish product looked like that. The best memory is the velvety taste of chocolate! Back then, Europe meant unattainable luxury to me. When I was in high school, martial law was declared. All phone lines were cut off and many people were arrested, including some of my teachers. The streets were patrolled by soldiers armed with rifles. The television showed nothing but General Jaruzelski's address. A curfew was introduced. That was the saddest period in my life. There were less and less goods available to buy, and almost all basic products like sugar or meat were rationed. People were scared, afraid to trust anyone. Once I got a letter from my friend and discovered it had been censored, that is, some parts of it were blacked out with a marker. My mother was horrified, 7

8 and I did not understand how that was possible. After all, we were just teenage friends writing about their lives because we could not see each other. In time, however, the people in Poland recovered from the shock of the martial law. When I was at university, the Polish Pope John Paul II made his first pilgrimage to Gdańsk. It was an amazing experience for us. I was riding across Gdańsk with my friends, returning from the meeting, and everyone was friendly to each other, everyone kept smiling, and there was a remarkable sense of community. We were proud to be Polish. In 1989, your elder sister Marta was born. It was a breakthrough year not just for me, but for Poland as a whole. It was the year of the first free elections, and then the ruling party and the opposition held a round-table meeting. We were thrilled to watch the Berlin wall crumble on television. Our whole world changed. 2. What do you think about the way we live in Poland and Europe today? What has changed? 8

9 For me, the greatest joy is being able to travel freely around Europe. To get my first passport, I had to wait in huge queues and still I barely succeeded. I envied Europeans who could travel freely. We were always checked at the border, we had to wait. After the borders were lifted, we visited Berlin. It was an extraordinary pleasure. The last few years, we have travelled every year. We have camped almost everywhere. Initially, we chose camping because we could not afford a hotel, but over time we have grown passionate about it. A camping site offers an interesting view of Europe. In the beginning, there was nothing we did not love. We visited the most beautiful sights in Europe with a voracity that left almost no time for sleep. We have become more relaxed now; we can stand spending a lazy day on the beach. We feel that we belong to this great European community, especially since we find great kindness wherever we go. The only barrier we face is our poor command of English. We belong to a generation that was taught Russian at school. I am always embarrassed that I cannot talk freely to others while 9

10 travelling. Does it feel the same for a Frenchman who does not speak English? Our favourite game is trying to guess the nationalities of other campers. The Germans travel with great, luxury caravans and put out carpets. Before they step on the rug, they change their shoes. The French sometimes bring potted flowers, and once we even saw a cat on a leash. The Dutch always bring their bikes to ride around the area. [Me, Asia born 2000] What is it like growing up in Poland and Europe now? The middle school I attend is in a modern and colourful building in a small town, but I live in a village near Gdańsk. To get to school, I ride the school bus or let my parents drive me. On weekends, I go shopping or to the cinema with my friends, I read books, watch movies, spend time at the computer, and study. I think my life is similar to the lives of others teenagers in Europe. 10

11 At my school, we often talk about Poland and its place in Europe. My first memory of Europe is a trip to France. I remember that our passports were checked when we crossed the border. I met a very nice girl at the campsite. I was 9 years old and could not speak English, but neither of us was bothered by that, and we played together because we both had My Little Pony dolls. On our next trip, I remember asking how long before we finally get to Germany. I was surprised when my mum said we were there already, but no one checked our passports; I did not expect that. My parents explained that there were no borders any more. I was disappointed. Travelling has always seemed perfectly natural to me. I was surprised when my friend said she would have to apply for a passport before our school trip to Slovakia. I realized that many Poles do not travel abroad because they do not have the money. I recently participated in a German-Polish youth exchange. Both groups, Polish and German, stayed at the same hotel in Gdańsk in order to get to know each other by spending time together, having fun, and doing various tasks. I only knew one girl in the 11

12 whole group. At the ice-breaking party, I had no way to tell the Poles and Germans apart, except the Germans were wearing slippers they brought from home. But the Poles? It had not occurred to anyone to bring those. During the Germans' visit in Poland, we all stayed together at the hotel, but on the return visit, each of us stayed with a German family. I asked straight out why the Germans preferred not to stay with Polish families. One of the Germans said they were afraid that in Polish homes all the siblings lived together in the same room. They were surprised to learn that I lived in a large, multilevel house with just my parents. Although everybody studies English at school, the classes are not as easy for some as for others. I personally do not have any problems; I can easily communicate in English in everyday situations. However, some of my peers are afraid to travel abroad or participate in youth exchanges because their English is not fluent enough. Finding common ground with the others was not difficult. It turned out we wore clothes from the same chain stores, read the same books, and watched the same movies. The girls 12

13 borrowed cosmetics from each other and painted each other's nails. In the evenings, we listened to music, danced, and sang. Part of the youth exchange activities was an urban game where one of the tasks was to interview random people in the streets. We asked them What do you think of the Polish-German relations? and Do you think international youth exchanges are a good idea? We had a lot of positive reactions. Many people said that youth exchanges were very beneficial. They thought Polish international relations were good, especially with Germans, who often visit Gdańsk. Unfortunately, we also heard negative comments. There was an elderly man who made it clear that he did not like Germans and he was opposed to such projects as ours. I was sorry that not all Poles are tolerant towards others yet. During the debriefing, we concluded that such comments are the best proof that meetings of young people from different countries are necessary. There was one woman who gave an especially interesting answer to our questions. She said the exchange was a great idea. She was touched by the fact that the city chosen for a meeting of young Poles and Germans was Gdańsk: the city 13

14 where World War II started, where many prominent Poles and Germans were born and lived their lives, the birthplace of the Solidarity movement and the place where the transformations in Europe began. 14

15 Jak historia Polski i Europy wpływała na życie mojej rodziny? Wstęp Mam na imię Asia. Jestem przeciętną czternastolatką. Mieszkam w małej miejscowości niedaleko Gdańska. Niedawno w szkole analizowaliśmy fragment tekstu Owidiusza Porwanie Europy Zaczęłam się zastanawiać czy wszyscy uczniowie w Europie czytają Owidiusza? Co nas łączy, a co dzieli? Ciekawa, byłam czy Polska i Europa zawsze wyglądały tak samo? Postanowiłam szukać odpowiedzi na te pytania w mojej rodzinie. Przeprowadziłam wywiad z moją babcią i mamą. A potem ja odpowiedziałam na te same pytania. Indywidualne losy kobiet z mojej rodziny, złożyły się jednocześnie na fascynującą historie Polski i Europy. 1. Jak wyglądała Polska i Europa kiedy byłaś nastolatką? Babcia [ rocznik 1937 ] Razem z rodzicami i rodzeństwem mieszkałam w małej wsi niedaleko Wrocławia na tzw. Ziemiach Odzyskanych. Przyjechaliśmy tam z województwa kieleckiego, bo pod koniec wojny spalił się nasz dom i wszystko co mieliśmy. Po strasznych 15

16 przeżyciach wojennych moi rodzice postanowili zacząć wszystko od nowa. Pamiętam, że baliśmy się i Niemców i Rosjan, bo częste były wtedy napady. Wszystkich dręczyły wojenne wspomnienia. Ludzie się nie znali, nie ufali sobie. Ciągle mówiło się o nowej wojnie. Pamiętam, że we Wrocławiu jeszcze w latach pięćdziesiątych na ulicach leżały gruzy, wiele domów było jeszcze zniszczonych po bombardowaniach. Kiedy byłam w Twoim wieku po szkole musiałam pomagać rodzicom w gospodarstwie; ręcznie sadziliśmy ziemniaki i buraki, pieliłam chwasty. Nienawidziłam dojenia krów, bo były brudne i zawsze marzyłam żeby uciec z gospodarstwa. Żeby uczyć się dalej musiałam wyjechać do Wrocławia. Uczyłam się w technikum energetycznym, ale miałam problemy z rosyjskim, który był wtedy obowiązkowy. Pewnego razu nauczycielka bardzo na mnie nakrzyczała, że mam zły akcent, tak się zdenerwowałam, że wybiegłam z sali i postanowiłam już nigdy nie wracać. Kiedy powiedziałam rodzicom, że rzucam szkołę, to właściwie się ucieszyli, mogłam pójść do pracy i pomóc im finansowo. Potem żałowałam tej decyzji, bo brak wykształcenia odczuwałam całe życie. 16

17 Największym przeżyciem mojej młodości był udział w V Światowym Festiwalu Młodzieży i Studentów, który odbył się w Warszawie latem w 1955 roku. Zapamiętałam to na całe życie. Po raz pierwszy zobaczyłam ludzi z zagranicy. Najbardziej pamiętam, że byli bardzo kolorowo ubrani. Nosili kapelusze, kwieciste chustki, niezwykłą biżuterię. W Polsce wtedy trudno było coś dostać, nosiliśmy duże toporne buty i szare ubrania. Wszyscy byliśmy tacy sami, jacyś smutni. Goście z Europy i reszty Świata byli weseli, tańczyli, śpiewali, hałasowali. Chodzili barwnym korowodem po całej Warszawie. Ja trzymałam się z dwiema koleżankami, byłyśmy przestraszone, bałyśmy się że się zgubimy z nikim nie rozmawiałyśmy. Przypatrywałyśmy się tylko tym niezwykłym ludziom, mówiącym różnymi językami. Nie znałam nikogo, kto by wyjeżdżał za granice. Bardzo trudno było dostać paszport i nawet nie pomyślałam, że można się o niego postarać. Europa była jakimś obcym, odległym miejscem, zupełnie innym niż Polska. 2. W takim razie jak dzisiaj postrzegasz życie w Polsce i w Europie? Co się zmieniło? 17

18 Zmieniło się tak wiele, że w młodości nawet o tym nie marzyłam. W sklepach jest wszystko, ale i samych sklepów jest dużo więcej. Kiedy po raz pierwszy, byłam w Galerii Handlowej, myślałam, że się zgubię. Przed kupnem jakiejś rzeczy zastanawiam się czy w innym sklepie nie będzie to lepsze albo tańsze. W czasach mojej młodości trzeba było stać w ogromnych kolejkach, żeby cokolwiek kupić. Jak ktoś miał samochód to było wielkie wydarzenie, dziś samochód ma każdy kto tylko chce. Żyje się dużo łatwiej. Największa jednak zmiana dotyczy wyjazdów. Każdy ma paszport w domu, a po Europie można jeździć tylko z dowodem osobistym. Można poruszać się po Europie, bez problemu, bez ograniczeń.w wieku 70 lat po raz pierwszy leciałam samolotem, do mojego syna twojego wujka. Bałam się tylko, że zgubie się na lotnisku, bo nie znam angielskiego. Na szczęście spotkaliśmy innych Polaków i pomogli nam. Byłam bardzo ciekawa jak tam jest Twój wujek mieszka w małej miejscowości na północy Szkocji. Ma mały domek z ogródkiem Z okna widać morze i słychać jego szum. Jest tam bardzo ładnie, 18

19 a ludzie są mili. Wszyscy w sklepie na ulicy, na przystanku nawet do obcych mówią Hello!. Polacy nie są tacy otwarci, raczej nieufni wobec obcych. Ale innych różnic nie widzę. Miałam nawet problem z kupieniem pamiątek, bo wszędzie jest to samo w sklepach. Od czasu mojej młodości Polska i Europa zmieniły się nie do poznania. 1. Jak wyglądała Polska i Europa kiedy byłaś nastolatką? Mama [ rocznik 1964] Miałam chyba 10 lat, kiedy koleżanka pokazała mi mapę Europy i wytłumaczyła, że Polska i inne kraje socjalistyczne otoczone są wrogami z krajów kapitalistycznych.nie wiem skąd ona to wiedziała, ale ja byłam przerażona. Po raz kolejny Europa pojawiła się w moim życiu za sprawą pojawiających się w sklepach produktów. Żeby je dostać, trzeba było stać kilka godzin w kolejce, ale było warto. Już sam widok tych produktów był niezwykły. Kolorowe, błyszczące opakowania takich w Polsce w tedy nie produkowano. Najbardziej pamiętam aksamitny smak czekolady! Europa była wtedy dla mnie wtedy takim nieosiągalnym luksusem. 19

20 Kiedy chodziłam do szkoły średniej wybuchł stan wojenny, wyłączono wszystkie telefony, aresztowano wielu ludzi w tym kilku moich nauczycieli. Ulice patrolowali uzbrojeni w karabiny żołnierze. W telewizji pokazywano tylko przemówienie generała Jaruzelskiego. Wprowadzono godzinę policyjną. To był najsmutniejszy okres w moim życiu. W sklepach było coraz mnie towarów, prawie wszystkie podstawowe produkty takie jak cukier czy mięso były na kartki. Ludzie byli przestraszeni, nikt nikomu nie ufał. Dostałam kiedyś list od mojej przyjaciółki, był ocenzurowany, to znaczy poskreślano w nim różne wiadomości, czarnym mazakiem. Moja mama była przerażona, a ja nie rozumiałam jak to się stało, przecież byłyśmy tylko zwykłymi nastolatkami, które nie mogły się zobaczyć i pisały o swoich sprawach. Po jakimś czasie jednak Polacy otrząsnęli się z pewnego odrętwienia i szoku jakim był stan wojenny. Kiedy byłam na studiach z pierwszą pielgrzymka do Gdańska przyjechał polski papież Jan Paweł II.Było to dla nas niesamowite wydarzenie. Wracałam ze spotkania z z przyjaciółmi przez cały Gdańsk. Wszyscy byli dla siebie życzliwi, uśmiechali się, mieliśmy 20

21 niezwykłe poczucie wspólnoty. Byliśmy dumni, z tego że jesteśmy Polakami. W 1989 r. urodziła się twoja starsza siostra Marta. Ale ten rok był przełomem nie tylko w moim życiu, ale w życiu całej Polski. Odbyły się wtedy pierwsze wolne wybory, potem opozycja i władza spotkały się przy okrągłym stole. Z wypiekami na twarzy oglądaliśmy w telewizji jak rozpada się mur Berliński. Zmienił się cały nasz świat. 2. W takim razie jak dzisiaj postrzegasz życie w Polsce i w Europie? Co się zmieniło? Dla mnie największą radością, jest możliwość podróżowania swobodnie po całej Europie. Po swój pierwszy paszport stałam w olbrzymich kolejkach i ledwo go dostałam. Zazdrościłam innym Europejczykom, że mogą się swobodnie przemieszczać. Nas na granicy sprawdzano, przetrzymywano. Kiedy zniesiono granice, pojechaliśmy do Berlina. To była niezwykła radość. Od kilku lat podróżujemy każdego roku. Byliśmy z namiotem prawie wszędzie. Wybraliśmy taką formę podróżowania, dlatego że nie było nas stać na hotel, ale z czasem stał się naszą 21

22 wielką pasją. Z perspektywy pola namiotowego, Europa wygląda bardzo ciekawie. Na początku, byliśmy wszystkim zachwyceni. Zwiedzaliśmy najpiękniejsze zabytki Europy, z taką zachłannością, że prawie nie starczało czasu na sen. Teraz jesteśmy spokojniejsi, pozwalamy sobie na poleniuchowanie na plaży. Czujemy się częścią tej wielkiej społeczności Europejskiej, zwłaszcza że wszędzie jesteśmy przyjmowani z wielką życzliwością. Jedyną barierą z jaką się spotykamy jest nieznajomość języka angielskiego. Należymy do pokolenia, które uczyło się w szkole języka rosyjskiego. Zawsze odczuwam wstyd, że nie mogę swobodnie porozmawiać z ludźmi w czasie podróży. Czy to samo czuje Francuz, który nie zna angielskiego? Naszą ulubioną rozrywką jest odgadywanie z jakiego kraju są ludzie na polu. Niemcy przed swoimi wielkimi luksusowymi wozami kempingowymi, mają dywany. Przed wejściem na dywanik zmieniają buty. Francuzi potrafią przywieść ze sobą kwiatka w doniczce, a raz polu widzieliśmy nawet kota na 22

23 smyczy. Holendrzy, biorą ze sobą rowery, żeby jeździć po okolicy. [ Ja, Asia rocznik 2000 ] W jakiej Polsce i Europie ja dorastałam i dorastam dalej? Chodzę do nowoczesnego i kolorowego gimnazjum w małej miejscowości, ale mieszkam na wsi, niedaleko Gdańska. Do szkoły dojeżdżam samochodem z rodzicami albo szkolnym autobusem. W weekendy chodzę na zakupy i do kina z przyjaciółmi, czytam książki, oglądam filmy, spędzam czas przy komputerze i uczę się. Myślę, że moje życie jest podobne, do życia innych nastolatek w Europie. O Polsce i jej miejscu w Europie dużo mówimy na lekcjach w szkole. Moim pierwszym wspomnieniem o Europie jest wyjazd za granicę, do Francji.Zapamiętałam, że przejeżdżaliśmy przez granicę i sprawdzali nam paszporty. Na polu namiotowym poznałam bardzo miłą dziewczynkę, miałam z 9 lat i nie umiałam mówić w po angielsku. Nie przeszkadzało nam to wcale, bo obie miałyśmy kucyki pony i mogłyśmy się razem bawić. Kiedy wybraliśmy się na jeden z kolejnych wyjazdów, 23

24 pytałam kiedy w końcu będziemy w Niemczech. Zdziwiłam się kiedy mama odpowiedziała, że już jesteśmy w Niemczech, a nikt nie sprawdzał paszportów, byłam zaskoczona. Rodzice wytłumaczyli mi, że już nie ma granic. Byłam zawiedziona. To,że podróżujemy było dla mnie oczywiste. Zdziwiłam się gdy koleżanka oznajmiła, że musi wyrobić paszport przed szkolną wycieczka na Słowacje. Zrozumiałam, że wielu Polaków nie wyjeżdża za granice,bo nie mają na to pieniędzy. Niedawno uczestniczyłam w wymianie młodzieży Niemieckiej i Polskiej. Obie grupy, Polska i Niemiecka mieszkały w Hotelu w Gdańsku. Dzięki wspólnemu spędzaniu czasu, zabawie i różnym zadaniom mieliśmy się lepiej poznać. Z całej grupy znałam tylko jedną koleżankę. Kiedy byłam na wieczorku zapoznawczym nie wiedziałam kto jest Polakiem, a kto Niemcem. Niemców rozpoznawałam więc po kapciach, każdy z nich przywiózł je ze sobą Niemiec. A Polacy? Nikt nie pomyślał, że należy je zabrać. Podczas pobytu Niemców w Polsce mieszkaliśmy wszyscy w hotelu, a przy rewizycie każdy u jednej z rodzin w Niemczech. Spytałam otwarcie, dlaczego Niemcy nie chcieli również 24

25 zanocować u Polskich rodzin? Jedna z Niemek odpowiedziała, że bali się, że w Polskich domach mieszka się w jednym pokoju z braćmi i siostrami. Byli zdziwieni gdy powiedziałam im, że mieszkam w dużym, piętrowym domu z tylko z rodzicami. Mimo, że nauka języka angielskiego jest teraz oczywistą rzeczą w szkołach, to okazuje się, że nie każdemu przychodzi to z łatwością. Ja nie mam z tym dużego problemu,spokojnie dogaduje się w prostych sprawach po angielsku. Niektórzy moi rówieśnicy boja się jednak wyjazdów za granice i uczestnictwa w takich wymianach, bo ich angielski jest zbyt słaby. Dogadywaliśmy się, bez problemów. Okazało się, że ubieramy się w tych samych sieciówkach, czytamy te same książki, oglądamy te same filmy. Dziewczyny pożyczały sobie kosmetyki i nawzajem malowały paznokcie. Wieczorami puszczaliśmy sobie piosenki, tańczyliśmy i śpiewaliśmy. W czasie tej wymiany uczestniczyłam w grze terenowej. Jednym z zadań było przeprowadzenie wywiadu z przypadkowymi Gdańszczanami. Zadaliśmy im pytania Jak oceniasz stosunki Polsko-Niemieckie? Czy wartościowe są wymiany młodzieży z różnych krajów? Spotkaliśmy się z wieloma miłymi 25

26 komentarzami. Wielu ludzi mówiło, że to bardzo korzystne. Że ocenia dobrze nasze stosunki z obcokrajowcami, a zwłaszcza z Niemcami, którzy bardzo często odwiedzają Gdańsk. Niestety zdarzały się też negatywna komentarze. Znalazł się starszy pan, który nie ukrywał,że nie lubi Niemców i że jest przeciwnikiem takich przedsięwzięć. Było mi przykro, że nie wszyscy Polacy są jeszcze wystarczająco tolerancyjni. W czasie omawiania, tego zadania, stwierdziliśmy, że taki komentarz jest najlepszym dowodem na to, że takie spotkania młodzieży z różnych krajów są bardzo potrzebne. Najciekawsze były słowa jednej pani. Uznała, że to wspaniały pomysł. Była wzruszona tym, że młodzi Polacy i Niemcy spotykają się właśnie w Gdańsku. Mieście, w którym rozpoczęła się II Wojna Światowa. Mieście, w którym urodziło się i żyło wielu wybitnych Polaków i Niemców, mieście w którym narodziła się solidarność i zaczęły się przemiany w całej Europie. 26