EKSPERTYZA KONSERWATORSKA ORGANÓW

Transkrypt

1 Legnica EKSPERTYZA KONSERWATORSKA ORGANÓW W KOŚCIELE PARAFIALNYM PW. ŚW. MARCINA Z TOURS W GRĘBOCICACH 1. Identyfikacja instrumentu. właściciel: Parafia pw. Św. Marcina z Tours w Grębocicach dekanat: Głogów miejsce: kościół parafialny p.w. Św. Marcina z Tours w Grębocicach. ilość głosów: 11 II / P budowniczy: Gebrüder Walter z Góry. 1 data budowy lokalizacja: empora umieszczona w tylnej części kościoła, nad wejściem 1 A. Walkowiak, Organy w kościołach regionu głogowskiego i Dekanatu Wschowskiego, Głogów 2002, s Tabliczka z nazwa firmy umieszczona na stole gry..

2 2. Opis inwentaryzacyjny Rys historyczny kościoła i organów Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1298 r. Kościół wymieniony w dokumentach został już 1366 r. Obecna świątynia wybudowana została ok. r w stylu gotyckim, jej przebudowa nastąpiła w XIX w. Kościół jest budowlą jednonawową z prostokątnym prezbiterium, murowany z kamienia i cegły. W okresie reformacji świątynię przejęli protestanci, jednak 11 sierpnia 1653 r. kościół zwrócony został katolikom. 3 Zachowały się informacje wskazujące, że instrument organowy był na wyposażeniu kościoła w II poł. XVII wieku. Umieszczony był w prezbiterium obok ołtarza głównego, nad dzisiejszą zakrystią. W dokumentach wizytacyjnych z 1661 i z 1687 r. zamieszczona została informacja, że w kościele znajdował się regał i pozytyw z 4 registrami. 4 Zachowane do dziś organy, wybudowała firma Gebrüder Walter z Góry w 1861 r. 5 Konserwacja organów przeprowadzona została w 1991 r. Szafa organowa Instrument usytuowany centralnie na emporze muzycznej, naprzeciw ołtarza głównego. Wymiary szafy: szerokość mierzona na wysokości gzymsu: 332 cm., szerokość mierzona na wysokości cokołu: 286 cm., głębokość mierzona do tylnej ściany kościoła: 141 cm., głębokość instrumentu mierzona wraz częścią umieszczoną w niszy: 358 cm. Prospekt organowy architektoniczny, neogotycki, malowany w kolorze: jasny beż, ze złoceniami. Kolorystyka wtórna. W architektonice prospektu wyróżnić można trzy części. Część centralna najwyższa, w formie pola piszczałkowego o prostym konturze, ujęta w obramienia ramowe, ukształtowane arkadowo, wsparte na pilastrach i zwieńczone wimpergą z kwiatonem. Dwa mniejsze pola piszczałkowe umieszczone symetrycznie na częściach skrajnych prospektu, ujęte w obramienia ramowe wsparte na pilastrach i zwieńczone wimpergą z kwiatonem oraz krzyżem. Struktura zewnętrzna prospektu rozdzielona jest zespołem wydatnych, oktagonalnych pilastrów zakończonych pinaklami i sterczynami. W chwili obecnej stwierdza się brak dwóch pinakli wieńczących dwa zewnętrzne pilastry. Cokół organów, węższy, wykonany w formie boazerii, swymi podziałami nawiązuje do partii znajdujących się powyżej gzymsu. Boczne pola wsparte są na prostych konsolach. Wszystkie piszczałki prospektowe kompletne, wykonane są z blachy cynkowej. Stan zachowania prospektu dobry. (fot. nr 1 str 1) Stół gry Stół gry wbudowany jest w centralną część cokołu szafy organowej, organista podczas gry zwrócony jest tyłem do ołtarza. Wymiary: szerokość: 130 cm, wysokość 92 cm. Obudowa wykonana w formie szafki, zamykanej parą symetrycznych drzwi. Stół gry prawie w całości zachowany z okresu budowy instrumentu. Wyposażony jest w dwa manuały o zakresie klawiatury: C f 3 (ilość klawiszy: 54). Klawisze diatoniczne pokryte są okładziną kostną, nakładki klawiszy chromatycznych wykonane z drewna hebanowego. Obramienia klawiatur proste, pokryte czarnym lakierem. Okładziny klawiszy diatonicznych w części centralnej manuałów mocno wytarte na skutek eksploatacji. 19 klawiszy wymaga wymiany okładziny. Nakładki klawiszy chromatycznych kompletne, stan zachowania dobry, punktowa wymiana nakładek konieczna w przypadku trzech klawiszy. Z boku klawiatur umieszczone są w dwóch pionowych rzędach po każdej ze stron, wyciągane manubria, służące do włączania 3 A. Walkowiak, Organy, s J. Jungnitz, Visitationsberichte der Diözese Breslau. Archidiakonat Glogau. Erste Teil, Breslau 1907, s. 138, A. Walkowiak,.Organy, s. 94.

3 poszczególnych głosów i połączeń. Nazwy głosów i urządzeń dodatkowych umieszczone są na okrągłych, wypukłych szyldach wykonanych z porcelany. Manubria oraz napisy zachowane w dobrym stanie. Stwierdza się brak porcelanowego szyldu na manubrium głosu: Principal 8. Szyld z nazwą głosu: Octave 4 nie jest oryginalny. Wśród manubrów umieszczonych po lewej stronie znajduje się na dole wyciąg, nie należący do oryginalnej substancji instrumentu. Samo manubrium pochodzi prawdopodobnie z fisharmonii, umieszczony jest na nim napis: Vibrato. Wyciąg włącza tremolo, zamontowane w organach w okresie powojennym. Włącznik dmuchawy umieszczony jest w szafce stołu gry z lewej strony, bezpośrednio nad manubriami. Klawiatura pedałowa prosta, o następującym zakresie: C d 1 (ilość klawiszy: 27). Ze względu na duży stopień zużycia oraz zniszczenie przez drewnojady klawiatura pedałowa wymaga przeprowadzenia pełnej rekonstrukcji. Stan zachowania stołu gry dobry. Filcowanie oraz kaszmirowanie na skutek eksploatacji uległo całkowitemu zużyciu i wymaga kompleksowej wymiany. Pulpit na nuty oraz listwy umieszczone nad manuałami wykonane zostały w okresie powojennym z okleiny meblarskiej. Stół gry wymaga przeprowadzenia kompleksowych prac konserwatorskich i rekonstrukcyjnych, powiązanych z przywróceniem pierwotnej estetyki. (fot. nr 2) Traktura Traktura klawiatury i registratury mechaniczna. Cały system traktury klawiatur i registratury pochodzi z okresu budowy instrumentu. Stan zachowania dobry. Traktura wymaga czyszczenia, regulacji oraz nieznacznych uzupełnień. W drewnianych częściach stwierdza się czynne działanie drewnojadów. W okresie powojennym traktura organów pomalowana została farbą olejną koloru ciemny brąz. (fot. nr 3) Miech Organy mają jeden miech pojemnościowy, pływakowy z podawaczem o wymiarach: szer.: 117 cm, dług.: 257 cm. Miech zlokalizowany jest na poziomie empory organowej, bezpośrednio za organami w niszy pod wieżą kościoła. Dźwignia podawacza oraz stanowisko dla kalikanta zlokalizowane jest bezpośrednio przy miechu. Miech wykazuje duży stopień zużycia poszycia skórzanego. Stwierdza się duży stan zabrudzenia miechu kurzem i gruzem. W drewnianych częściach miechu oraz w konduktach stwierdza się czynne działanie drewnojadów. Miech należy poddać pełnej konserwacji. (fot. nr 4) Dmuchawa Organy mają napęd elektryczny. Dmuchawa umieszczona jest w murowanej obudowie w niszy pod wieżą, obok miechu. Silnik elektryczny przemysłowy z łożyskami kulkowymi połączony jest z dawną turbiną typu Ventus. Praca dmuchawy powoduje powstawanie szumów o dużym natężeniu. Ze względu na duży stopień zużycia, należy zamontować nową dmuchawę z łożyskami panewkowymi. (fot. nr 5) Wiatrownice Głosy organów umieszczone są na 2 wiatrownicach klapowo-zasuwkowych, tworząc sekcje: manuał I, manuał II, Pedał. Wszystkie wiatrownice pochodzą z okresu budowy organów. Sekcja I i II manuału ustawiona jest na jednej bliźniaczej wiatrownicy klapowo zasuwkowej z dwoma komorami klapowymi. Wiatrownica umieszczona jest tuż za prospektem, na wysokości gzymsu. Ustawienie piszczałek całotonowe, największe umieszczone są w części centralnej. Wiatrownica klapowo zasuwkowa sekcji pedałowej ustawiona jest są w głębi szafy organowej przy tylnej jej ścianie. Ustawienie piszczałek całotonowe, największe umieszczone są w centralnej części organów. Stan zachowania dobry, w elementach drewnianych stwierdza się czynne działanie drewnojadów, część ławeczek mocno zniszczona na skutek działania drewnojadów. Wiatrownice mocno zabrudzone przez

4 kurz oraz pozostałości po malowaniu kościoła. Wiatrownice pomalowane zostały w okresie powojennym farbą olejną koloru ciemny brąz. (fot. 6) Opis inwentaryzacyjny głosów Struktura brzmieniowa organów jest odzwierciedleniem założeń estetyki XIX w. Zespół brzmienia prawie w całości pochodzi z warsztatu firmy Gebrüder Walter w Góry. Piszczałki prospektowe wykonane z blachy cynkowej wykonane zostały po I wojnie światowej. Wcześniej znajdujące się tam piszczałki ze stopu cyny, wykonane przez firmę Gebrüder Walter poddane zostały konfiskacie w 1917 r. na cele militarne związane z działaniami podczas I wojny światowej. Wszystkie piszczałki są mocno zabrudzone kurzem i farbą malarską. W drewnianych piszczałkach stwierdza się czynne działanie drewnojadów. Część piszczałek drewnianych ze względu na duży stopień zniszczenia przez drewnojady należy poddać rekonstrukcji. Piszczałki metalowe wykazują liczne uszkodzenia mechaniczne, odkształcenia korpusów, uszkodzone labia oraz dostroiki, występują złamania i rozlutowania. Stwierdza się brak jednego chóru w obsadzie głosu Mixtur 3 fach oraz pojedyncze braki w obsadzie piszczałek metalowych pozostałych głosów. Głos Doppelflöte 8 ze względu na duży stopień zniszczenia przez drewnojady wymaga przeprowadzenia pełnej rekonstrukcji. Piszczałki drewniane pomalowane zostały farbą olejną koloru ciemny brąz. Wszystkie głosy organów należy poddać gruntownej regeneracji, braki wymagają uzupełnień. Dyspozycja głosów oraz opis inwentaryzacyjny zamieszczona jest w poniższym zestawieniu. (fot. nr 7) Dyspozycja głosów: Manuał I C f 3 1. Principal 8 brak szyldu z napisem 2. Hohlflöte 8 3. Oktave 4 4. Doppelflöte 4 5. Quinte 2 2 / 3 6. Mixtur 3 fach 2 Manuał II C f 3 1. Flötmajor 8 2. Salicinal 8 3. Flöttravers 4 Pedał C d 1 1. Subbas Violoncello 8 Urządzenia dodatkowe 1. Manual Coppel 2. Pedal Coppel 3. Contraoctavcoppel 4. Tremolo, napis na manubrium nieoryginalny: Vibrato.

5 Fotografie fot nr 2 Stół gry fot. nr 3 Traktura

6 fot. nr 4 Miech fot. nr 5. Dmuchawa

7 fot. nr 6. Wiatrownice fot. nr 7 Zespół brzmienia

8 Program prac konserwatorskich 1. Miech. Pełna konserwacja miechu połączona z czyszczeniem, impregnacją elementów drewnianych oraz całkowitą wymianą poszycia skórzanego. Konserwacja regulatora i konduktów. 2. Dmuchawa. Zakup nowej, cichobieżnej dmuchawy z łożyskami panewkowymi oraz jej lokalizacja i montaż w obudowie dźwiękoszczelnej na podłodze chóru za organami, bezpośrednio przy miechu. Wykonanie nowej instalacji elektrycznej doprowadzającej zasilanie. 3. Stół gry. Remont całości stołu gry: czyszczenie, konserwacja środkami owadobójczymi drewnianych, zewnętrznych elementów, pokrycie ich warstwą lakieru. Czyszczenie, wymiana ofilcowania klawiatury, wykonanie nowego kaszmirowania, regulacja sztyftów. Częściowa wymiana zniszczonej okleiny kostnej. Rekonstrukcja klawiatury pedałowej. Czyszczenie i regeneracja manubriów włączających głosy i połączenia. Wykonanie nowego szyldu o treści: Pricipal 8 i Octave 4. Umieszczenie manubrium do włączania tremolo pod szafką stołu gry. Wykonanie nowego szyldu z napisem: Tremolo. Montaż nowego włącznika dmuchawy i oświetlenia. 4. Wiatrownice. Wiatrownice należy poddać gruntownej konserwacji. Obejmuje ona następujące działania: demontaż, czyszczenie i impregnacja środkiem owadobójczym wszystkich drewnianych elementów, naprawa i wymiana skórzanego uszczelnienia wszystkich klap, kompleksowa wymiana sprężyn, regulacja bolców dystansowych, kompleksowa wymiana uszczelnienia wiatrownic, naprawa i konserwacja kloców oraz konduktów, naprawa ławeczek i zawieszaków. Usunięcie warstwy farby olejnej. Rekonstrukcja drewnianych elementów zniszczonych przez drewnojady. Montaż wiatrownic oraz kontrola szczelności. 5. Traktura. Remont całości traktury klawiatur oraz traktury registrowej organów: czyszczenie i impregnacja abstraktów, dźwigni, uzupełnienie ubytków oraz rekonstrukcja elementów zniszczonych przez drewnojady. Oczyszczenie z warstwy farby olejnej poszczególnych elementów traktury. Regulacja całości traktury. 6. Sekcja brzmienia. Remont wszystkich sekcji brzmieniowych instrumentu: demontaż piszczałek, czyszczenie, konserwacja drewnianych oraz metalowych piszczałek, usunięcie uszkodzeń mechanicznych, połączenie rozlutowanych elementów, uzupełnienie brakujących elementów. Usunięcie warstwy farby olejnej z piszczałek drewnianych. Uzupełnienie braków w obsadzie z uwzględnieniem rodzaju głosu, stopażu i materiału. Rekonstrukcja piszczałek prospektowych, wykonanych ze stopu cyny. Rekonstrukcja brakującego rzędu głosu Mixtur 3 fach. Pełna rekonstrukcja głosu; Doppelflöte 8. Intonacja i strojenie wszystkich głosów.