LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA ORNETA NA LATA

Transkrypt

1 Załącznik nr 1 do Uchwały nr VI/39/11 Rady Miejskiej w Ornecie z dnia r. Gmina Orneta LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI MIASTA ORNETA NA LATA Orneta, listopad 2008 r. 1

2 Spis treści WSTĘP INFORMACJE PODSTAWOWE POŁOśENIE GEOGRAFICZNE I ADMINISTRACYJNE RYS HISTORYCZNY ROZWOJU ORNETY OBIEKTY ZABYTKOWE I PRZYRODNICZE MIASTA I GMINY ORNETA DIAGNOZA SYTUACJI PRZESTRZENNO-SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ MIASTA ORNETA SFERA PRZESTRZENNA I MIESZKANIOWA Gospodarka przestrzenna i uwarunkowania kulturowe Uwarunkowania przyrodnicze i ochrony środowiska Własność gruntów i budynków Infrastruktura techniczna Identyfikacja problemów GOSPODARKA Podmioty gospodarcze Ornety Główni pracodawcy Struktura podstawowych branŝ gospodarki Ornety oraz osób zatrudnionych w danych sektorach Turystyka Identyfikacja problemów SFERA SPOŁECZNA Struktura demograficzna i społeczna/trendy Określenie grup społecznych wymagających wsparcia w ramach lokalnego programu rewitalizacji Identyfikacja problemów ANALIZA SWOT NAWIĄZANIE DO STRATEGICZNYCH DOKUMENTÓW DOTYCZĄCYCH ROZWOJU PRZESTRZENNO-SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO MIASTA I REGIONU ZAŁOśENIA PROGRAMU REWITALIZACJI WYZNACZENIE GRANIC OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH (REWITALIZACJI)

3 4.2 UZASADNIENIE WYBORU ZDEGRADOWANYCH (REWITALIZOWANYCH) OBSZARÓW CEL PROGRAMU REWITALIZACJI Wskaźniki osiągnięć celu Programu Rewitalizacji PLANOWANE ZADANIA W LATACH NA OBSZARZE REWITALIZOWANYM PLANOWANE ZADANIA PRZESTRZENNE (TECHNICZNO-MATERIALNE) NA OBSZARZE REWITALIZOWANYM PLANOWANE ZADANIA GOSPODARCZE NA OBSZARZE REWITALIZOWANYM PLANOWANE ZADANIA SPOŁECZNE NA OBSZARZE REWITALIZOWANYM W LATACH PLAN FINANSOWY REALIZACJI REWITALIZACJI ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU REWITALIZACJI SYSTEM WDRAśANIA I SPOSOBY MONITOROWANIA SYSTEM KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ KONSULTACJE SPOŁECZNE SPIS TABEL, RYSUNKÓW I WYKRESÓW ZAŁĄCZNIK NR 1 (WZÓR ANKIETY I WYNIKI)

4 WSTĘP Gmina Orneta przystąpiła do opracowania Lokalnego Programu Rewitalizacji na lata w celu zapoczątkowania dynamicznego procesu przemian społecznoekonomicznych oraz przestrzenno - technicznych na zdegradowanych obszarach w obrębie miasta Orneta. Jest to, z jednej strony, odpowiedź na potrzeby poprawy warunków i jakości Ŝycia mieszkańców poprzez wzmocnienie potencjału społeczno-gospodarczego Ornety, z drugiej próba wykorzystania moŝliwości rozwojowych w perspektywie finansowej W ramach prac nad programem wyznaczono granice obszarów, które zostaną objęte procesem rewitalizacji, w oparciu o krytyczną analizę wyników badań oraz dostępnych danych statystycznych. Celem Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Orneta jest wzmocnienie funkcji rozwojowej i gospodarczej miasta poprzez wyeliminowanie negatywnych skutków degradacji przestrzeni miejskiej i osiedlowej oraz wykluczenia społecznego mieszkańców. Inicjatorem i koordynatorem działań mających na celu opracowanie Lokalnego Programu Rewitalizacji był Urząd Miejski w Ornecie, jednak załoŝenia do Programu wypracowane zostały przy współpracy przedstawicieli lokalnych środowisk, instytucji społecznych oraz gospodarczych. Do procesu planowania włączyli sie mieszkańcy Ornety przedstawiając swoje potrzeby w formie wypełnionych ankiet. Dzięki takiej organizacji prac nad programem powstał dokument zawierający zintegrowane społeczne i gospodarcze - podejście do zmian jakościowych w Ornecie poprzez kompleksowe działania techniczne, społeczne i ekonomiczne. Podstawowym załoŝeniem metodologicznym Programu jest jego elastyczność. Oznacza to moŝliwość wprowadzania korekt i uzupełnień przez cały okres jego realizacji. Jest to warunek niezbędny do zapewnienia skuteczności Programu w dynamicznie zmieniających się uwarunkowaniach społeczno-ekonomicznych na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym. Lokalny Program Rewitalizacji Ornety obejmuje dwie grupy zagadnień: rewitalizację terenu miejskiego oraz humanizację blokowisk. Stanowi teŝ podstawę do rozszerzenia zaplanowanych działań w sferze restrukturyzacji i adaptacji terenów powojskowych i poprzemysłowych. 4

5 1. INFORMACJE PODSTAWOWE 1.1 POŁOśENIE GEOGRAFICZNE I ADMINISTRACYJNE Orneta połoŝona jest w powiecie lidzbarskim w północnozachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego. Miasto stanowi siedzibę administracyjną gminy miejskowiejskiej, która graniczy z następującymi gminami: od północy z gminą Wilczęta, Płoskinia, PienięŜno (powiat braniewski), od wschodu z gminą Lidzbark Warmiński oraz gminą Lubomino (powiat lidzbarski), od zachodu z gminą Miłakowo (powiat ostródzki). Rysunek nr 1. Miasto Orneta na tle powiatów i województwa warmińsko-mazurskiego Źródło: Internet ( Rysunek nr 2. Miasto Orneta na tle powiatu lidzbarskiego Źródło: Internet ( 5

6 Rysunek nr 3. Miasto Orneta na tle gminy Źródło: Urząd Miejski w Ornecie Orneta stanowiąca lokalny ośrodek rozwoju, zajmuje powierzchnię 9,63 km² (miasto i gmina 244 km²). Liczba ludności wg stanu na 30 czerwca 2007 r. wynosiła osób. Zewnętrzny układ komunikacyjny miasta stanowią drogi wojewódzkie: 1. Droga nr 507 Braniewo -PienięŜno-Orneta- Dobre Miasto 2. Droga nr 513 Pasłęk - Orneta-Lidzbark Warmiński- Kiwity- Wozławki 3. Droga nr 538 Orneta -Miłakowo-Morąg. Przez obszar gminy Orneta przebiega linia kolejowa II rzędna nr 221 jednotorowa relacji Gutkowo-Braniewo. Przystanki osobowe są w miejscowościach Orneta i Henrykowo. Bocznica kolejowa prowadzi do terenów powojskowych częściowo po śladzie byłej linii Słobity-Orneta. Linia kolejowa jest niezelektryfikowana i dokonywane są na niej przewozy pasaŝerskie i towarowe. Odległości do najwaŝniejszych ośrodków miejskich: Olsztyn 51 km Elbląg 51 km 6

7 Gdańsk 120 km Warszawa 270 km NajbliŜszym przejściem granicznym o randze międzynarodowej jest przejście kolejowodrogowe Gronowo Mamonowo koło Braniewa oraz obecnie rozbudowywane przejście Grzechotki - Mamonowo II. Odległość od przejścia wynosi ok. 60 km. Pod względem geograficznym gmina Orneta leŝy w obrębie czterech mezorogionów: Równiny Orneckiej i Wzniesień Górowskich obejmujących swym zasięgiem centralną i północną część gminy. Obydwa mezoregiony wchodzą w skład mezoregionu Nizina Staropruska. Część południowa połoŝona jest w obszarze mezoregionu Pojezierza Olsztyńskiego, który znajduje się w obrębie makroregionu Pojezierza Mazurskiego. Część gminy, w której znajduje się Dolina Pasłęki połoŝona jest na Równinie Warmińskiej w obrębie makroregionu PobrzeŜa Gdańskiego. 1.2 RYS HISTORYCZNY ROZWOJU ORNETY Początki miasta sięgają pierwszych lat XIV w., kiedy na staropruskim polu osadniczym Wurmedyten lub Wormedythin powstała niewielka osada, której sołtysem był Wilhelm, kuzyn biskupa Eberharda z Nysy. Fakt ten odnotowany został po raz pierwszy w dokumencie lokacyjnym Lubomina z 12 sierpnia 1308 r. W dokumencie z 26 marca 1313 roku, Orneta określona została jako "civitas" - miasto. Nowa osada składała się ze 108 włók (miara powierzchni), w tym 68 włók czynszowych, od których płacono czynsz, a z których pół włóki przeznaczono pod zabudowę. Z tego obszaru wydzielono prostokątny rynek, z którego wybiegało 10 ulic (po dwie z boków krótszych i po trzy z dłuŝszych). W rynku zbudowano w XIV wieku kościół i ratusz. Zamek biskupi pochodzący z tego samego okresu znajdował się w północno-zachodniej części miasta i był ujęty w system fortyfikacji miejskiej. Przed Górną Bramą stały przytułki: Św. Trójcy - dla ubogich i Św. Jerzego - dla trędowatych. W pobliŝu rynku znajdowały się całe parcele, dalej półparcele, a na skraju miasta - budy. Z czasem obszar miejski Ornety obejmował juŝ łącznie 121 włók ziemi, a więc tyle samo ile obszar PienięŜna. Z biegiem lat na skutek róŝnorakich nadań zwiększał się obszar miejski Ornety. I tak w roku 1346 biskup Herman z Pragi nadał miastu las - połoŝony między wsiami Kaszunami, Miłkowem, Jesłonowem (dzisiejsze Jesionowo), Babiakiem, Bugami i Krasnym Borem - z prawem łowiectwa i rybołówstwa drobnym sprzętem; biskup 7

8 zastrzegał sobie prawo górnictwa. Było to o tyle waŝne, Ŝe w mieście wytworzyły się nowe formy pracy. W połowie XV wieku Orneta liczyła około półtora tysiąca mieszkańców. Jednak liczba ta dość szybko wzrastała. Przeznaczony pod zabudowę obszar okazał się wkrótce za mały. Rozwój przestrzenny miasta rozpoczął się juŝ w średniowieczu; za murami miejskimi powstawały przedmieścia. Niewiele da się powiedzieć o nazwie miasta. Nie ulega wątpliwości, Ŝe nazwa niemiecka - Wormditt wywodzi się ze staropruskiej nazwy pola - Wormedythin. Ale juŝ w początkach XV wieku pojawia się równolegle nazwa - Orneta. Kronikarze z XV i XVI wieku piszą: Wormditt, polnisch Orneta. Podobnie jak Kraków miała Orneta swego smoka. Był to potwór poŝerający nie tylko zwierzęta. Ofiarą jego padały równieŝ kobiety i dzieci. Wielu rycerzy, którzy próbowali uwolnić miasto od tej klęski, padało w walce, aŝ wreszcie jednemu z nich udało się smoka zabić. Reminiscencje tej legendy znalazły się w herbie miasta. W tamtym okresie biskup posiadał w zachodniej części miasta zamek z folwarkiem wyłączonym z obszaru miejskiego. W 1351 roku gmina miejska wykupiła urząd sołecki z rąk dziedziców pierwszego sołtysa i od tej chwili miastem zarządzała rada, składająca się z sześciu rajców i dwóch burmistrzów urzędującego i jego zastępcy. Podobny skład rady przetrwał aŝ do 1772 roku, z tym tylko, Ŝe z biegiem czasu powstała waŝna funkcja pisarza, zwanego notariuszem miejskim. Funkcje, początkowo honorowe, z czasem związane zostały z określonym wynagrodzeniem. Zmiany w ustroju miasta i w jurysdykcji nastąpiły dopiero po zaborze Warmii. Wojny, których widownią była Warmia od XV aŝ po XX wiek, oraz klęski Ŝywiołowe hamowały rozwój miasta. Nigdy jednak Orneta nie została doszczętnie zrujnowana tak jak PienięŜno czy inne miasta Warmii. JednakŜe bardzo często plądrowane były okolice miasta. W 1520r. Orneta przeszła w ręce Zakonu KrzyŜackiego, zaś w roku 1626 Ornetę zajęły wojska szwedzkie. Na miasto nałoŝono olbrzymią kontrybucję. JednakŜe juŝ w tym samym roku wojska polskie odbijają miasto, by juŝ w rok później Orneta dostała się znów w ręce Szwedów. Wtedy została powaŝnie splądrowana i ponownie zmuszona do zapłacenia wysokiej kontrybucji. Zaledwie miasto podniosło się z ruiny gospodarczej, wybuchła druga wojna szwedzka. W lutym 1656 roku Ornetę obsadziły wojska brandenburskie. Później Orneta przechodziła z rąk do rąk; Brandenburczyków wyparli 8

9 Szwedzi, a tych znów Polacy. Wojna ta, jak i poprzednie, doprowadziła Ornetę do ruiny gospodarczej. W lipcu 1676 roku miasto zniszczył poŝar. Wojna północna przyniosła nowe klęski. Przez blisko sześć lat Orneta była okupowana przez wojska szwedzkie, które ciągłymi kontrybucjami i rekwizycjami doprowadziły mieszkańców do kompletnej nędzy. Po pokoju toruńskim i włączeniu Warmii do państwa polskiego napłynęła tu dość masowo ludność polska. Budowano liczne kaplice polskie i wtedy właśnie powstaje kaplica polska w Ornecie, na podstawach kaplicy Św. Ducha (połoŝonej poza murami). Szpitale w średniowieczu były zazwyczaj fundacjami osób duchownych i taki teŝ pierwszy szpital został ufundowany przez jednego z biskupów juŝ w XIV w. W czasie wojny trzynastoletniej szpital i przyszpitalna kaplica zostały zniszczone, a odbudowane w 1494 roku. Po ponownym zniszczeniu w czasie wojny lat postanowiono przenieść budowlę na granicę murów miejskich. Około 1340 roku powstał na przedmieściu przy Wysokiej Bramie szpital pod wezwaniem św. Jerzego. Pierwsza wiadomość o szkole zamkowej w Ornecie pochodzi z dokumentu z 1343 roku, którą przeniesiono następnie do Lidzbarka. W Ornecie istniała jednak prawdopodobnie szkoła parafialna. Od połowy XVI wieku była teŝ w Ornecie szkoła dla dziewcząt, związana ściśle z klasztorem sióstr katarzynek. Wprawdzie w dokumencie lokacyjnym nadano mieszkańcom Ornety określony areał ziemi ornej, ale od początku głównym ich zajęciem było rzemiosło i handel. Do udokumentowanych na przełomie wieków cechów rzemieślniczych moŝna zaliczyć - rzeźnictwo, piekarstwo, szewstwo, garbarstwo, sukiennicy, farbiarstwo, kowalstwo, ślusarstwo, noŝownictwo, złotnictwo, kotlarstwo, płatnerstwo, rymarstwo, siodlarstwo, kapelusznictwo, kuśnierstwo, kołodziejstwo, przędzalstwo, garncarstwo, tokarstwo, bednarstwo, stolarstwo, krawiectwo. Liczba i liczebność cechów dowodzą, Ŝe Orneta była silnym ośrodkiem rzemiosła. Prawie równie waŝnym źródłem utrzymania mieszkańców było rolnictwo, a głównie hodowla. W latach siedemdziesiątych XVIII wieku zorganizowano w biskupstwie warmińskim słuŝbę pocztową. Dwa razy w tygodniu w poniedziałki i czwartki - wyjeŝdŝał z Braniewa dyliŝans pocztowy. Trasa prowadziła przez PienięŜno do Ornety i tu się rozgałęziała: jeden szlak biegł przez Lidzbark Warmiński, Jeziorany, Bisztynek do Reszla, drugi - przez Dobre Miasto do Olsztyna. Według spisu z 1772 roku, Orneta liczyła 1978 mieszkańców. Głównym źródłem utrzymania mieszczan były handel i rzemiosło. Spis wykazał 36 sukienników, którzy 9

10 sprzedawali swoje wyroby w Dobrym Mieście, PienięŜnie i Braniewie. Budynków było 310, w tym 210 mieszkalnych, jeden kościół i jeden klasztor oraz dwa szpitale. Ucisk fiskalny państwa pruskiego zawaŝył na rozwoju miasta. Oprócz tego nękały je liczne klęski Ŝywiołowe. W latach wybuchło 9 wielkich poŝarów. Wojny napoleońskie doprowadziły miasto do ruiny. Przechodziło ono z rąk do rąk. Okupowali je Francuzi, Prusacy, Rosjanie. Nie ustawały kontrybucje i rekwizycje. Od zaboru zaczął się teŝ na Warmii upadek szkolnictwa spowodowany przede wszystkim brakiem nauczycieli.. Dopiero seminarium nauczycielskie w Braniewie zapewniło miastu prawdziwego nauczyciela. Z chwilą wprowadzenia obowiązku szkolnego w 1825 roku nauczaniem objęto prawie wszystkie dzieci. Wkrótce potem, w roku 1835, szkoła ornecka miała trzy klasy z 290 uczniami, których uczyło trzech nauczycieli. RównieŜ szkoła Ŝeńska liczyła trzy klasy i trzy nauczycielki. Uczęszczało do niej 265 dziewcząt. PoniewaŜ z czasem budynek starej szkoły przy kościele okazał się za mały, część klas przeniesiono do wyremontowanego skrzydła zamku. Mieściły się one tam przez blisko 30 lat, bo aŝ do 1889 roku. Wówczas zbudowano nowy budynek szkoły Ŝeńskiej, w którym umieszczono równieŝ część klas szkoły męskiej. W 10 lat później, w maju 1899 roku, oddano do uŝytku nowy budynek szkoły męskiej. Jeszcze w 1867 roku powstało w Ornecie gimnazjum. Wkrótce jednak zlikwidowano je, a reaktywowano dopiero w 1902 roku. Wtedy teŝ powstało gimnazjum Ŝeńskie. Dla obydwu szkół zbudowano nowy gmach oddany do uŝytku 20 października 1925 roku. Od 1890 roku aŝ do lat dwudziestych działała w Ornecie szkoła gospodarstwa domowego. Po zlikwidowaniu jej utworzono we wrześniu 1929 roku szkołę handlową, do której w roku szkolnym 1929/1930 uczęszczało 189 uczniów. Kaplicę polską zlikwidowano za rządów biskupa Karola Hohenzollerna ( ), który w 1798 roku przeniósł jej kapitał i dochody, do kościoła parafialnego na cele jego ozdoby i wystroju. Mury miejskie rozebrano w XIX wieku, część z nich wykorzystując jako oparcie dla domów, natomiast szpitale Św. Jerzego i Św. Ducha w 1880 roku, a w ich miejsce zbudowano nowy szpital miejski. Mniej więcej w tym samym czasie ( ) powstał szpital pod wezwaniem św. ElŜbiety, którym opiekowały się siostry katarzynki. Rozbudowano go i unowocześniono w 1899 roku. W 1901 roku utworzono w Ornecie zakład dla epileptyków i umysłowo chorych. W 1826 roku moŝna datować powstanie gminy ewangelickiej w mieście. Dwa lata później, na wiosnę 1828 roku, przystąpiono do budowy szkoły i plebanii, a 3 sierpnia 1829 roku 10

11 połoŝono kamień węgielny pod budowę kościoła ewangelickiego. W 1830 roku gmina ewangelicka otrzymała własnego duszpasterza. W XIX i początku XX wieku miasto rozwijało się powoli, lecz stale. Pełniło rolę ośrodka zaopatrującego okoliczne wsie, samo teŝ w duŝej mierze Ŝyło z rolnictwa. Jeszcze w 1929 roku mieszkańcy posiadali 512 sztuk bydła, 1084 sztuki trzody chlewnej i 275 koni. Funkcje rzemiosła zostały z czasem ograniczone na skutek rozwoju przemysłu, jednak aŝ do końca XIX wieku miasto było uznanym ośrodkiem sukiennictwa i kapelusznictwa. W 1868 roku Ornetę włączono do sieci telegraficznej, a na początku XX wieku do sieci telefonicznej. W roku 1884 miasto otrzymało połączenie kolejowe z Olsztynem, rok później z PienięŜnem, w 1894 roku z Morągiem, a w 1905 roku z Lidzbarkiem Warmińskim. Światło elektryczne zapłonęło w Ornecie w roku 1901, a w 1911 roku otrzymało miasto wodociągi i kanalizację. Z pierwszej wojny światowej Orneta wyszła bez zniszczeń. Wprawdzie Rosjanie ostrzelali miasto, nie wyrządzili jednak Ŝadnych szkód. W 1930 roku było w Ornecie 15 rzeźników, 15 mistrzów piekarskich, 34 członków cechu szewców i garbarzy, 13 kołodziejów, ośmiu mistrzów garncarskich. WciąŜ istniała sławna firma organmistrzowska, cegielnia, młyny, fabryka tytoniu, browar. Pracowały zakłady meblarskie, zakład produkujący urządzenia telegraficzne i narzędzia rolnicze. Ornecka mleczarnia znana była z wysokiej jakości produktów mleczarskich. Według spisu powszechnego z 17 maja 1939 roku gmina Orneta liczyła 7817 stałych mieszkańców (3621 męŝczyzn); 534 osoby utrzymywały się z pracy w rolnictwie i leśnictwie, 3362 z pracy w przemyśle i rzemiośle 1368 z pracy w handlu i komunikacji. W gminie było wówczas 121 gospodarstw rolnych i leśnych, w tym cztery o powierzchni powyŝej 100 ha. Przygotowania wojenne w Prusach Wschodnich miały ogromny wpływ na oblicze miasta Niedaleko Ornety budowano linię obronną zwaną trójkątem lidzbarskim, a na nowo wybudowanym lotnisku pojawiły się pierwsze samoloty. Lotnisko było rozbudowywane przez cały okres wojenny przez więźniów i jeńców obozów jenieckiego i koncentracyjnego zlokalizowanych w okolicach Ornety. Obozy funkcjonowały do jesieni 1944 r. W dniu 20 stycznia 1945 wojska radzieckie zrzuciły pierwsze bomby na miasto. Spadły na miejskie budynki i dworzec kolejowy. Zniszczenia nie były tak wielkie, jak w innych miastach. Braniewo zostało zniszczone w 80%, Frombork prawie wcale, PienięŜno w 95%, a w Dobrym Mieście spłonęła cała starówka. W Ornecie straty oszacowano na 35 %, w tym 15% stanowiła substancja mieszkaniowa. Częściowemu zniszczeniu uległa kościelna wieŝa i stare kamienice wokół średniowiecznego ratusza. Ornetę opuścili 11

12 mieszkańcy. Zostały tylko Siostry Katarzynki, które w Zakładzie dla Epileptyków na wzgórzu Św. Andrzeja opiekowały się chorymi.; Część z nich została wymordowana przez Ŝołnierzy radzieckich. W lutym 1945 roku liczba mieszkańców Ornety wynosiła 1300 osób. Byli wśród nich uciekinierzy, którym nie udało się dotrzeć do Gdańska przez Zalew Wiślany, starcy i dzieci. Wraz z zakończeniem działań wojennych w Ornecie przestała działać kolej. Uruchomiono ją dopiero jesienią 1945 r. Mimo problemów z komunikacją kolejową wiosną 1945 r. do miasta przybyli pierwsi osadnicy z centralnej Polski. Jesienią przyjechały pierwsze transporty Polaków z kresów wschodnich. Latem 1946 r. rozpoczęła się planowa akcja wysiedlania ludności niemieckiej z Ornety i powiatu braniewskiego, która trwała do lipca 1948 r. Polacy przejęli administrację miastem od Rosjan 23 lipca 1945 r. Mało zniszczona Orneta stawała się ośrodkiem gospodarczym, handlowym i szkolnym dla całej północnej części województwa olsztyńskiego. JuŜ w połowie 1945 r. w mieście pracowały 3 piekarnie, restauracja, zakład fryzjerski. Niebawem została teŝ zorganizowana spółdzielnia Zorza oraz Samopomoc Chłopska. Uruchomiono wodociągi. Produkcję rozpoczęło Państwowe Przedsiębiorstwo Traktorów i Maszyn Rolniczych. W dniu 15 września 1945 r. zorganizowano pierwszą w powiecie braniewskim szkołę podstawową, a w lutym 1946 r. rozpoczęło pracę gimnazjum. Pod koniec 1946 r. powstała w Ornecie szkoła rolnicza. Liczba mieszkańców rosła z roku na rok. W 1962 r. Orneta przekroczyła liczbę mieszkańców sprzed 1939 r., kiedy to miasto liczyło 7817 mieszkańców. Wraz ze wzrostem populacji następował rozwój miasta i instytucji w nim funkcjonujących: Powiatowa Komenda Milicji Obywatelskiej, Ochotnicza StraŜ PoŜarna, dom kultury, biblioteka, ośrodek zdrowia, nowe szkoły. Ludzie zatrudnieni byli w największych zakładach produkcyjnych: Fabryka Śrub, Fabryka Wozów, OdzieŜowa Spółdzielnia Inwalidów Warmia. Funkcjonowały teŝ drobne zakłady rzemieślnicze: tkacki, kapeluszniczy oraz tradycyjne szewskie, zegarmistrzowskie, złotnicze. Najbardziej, jednak Orneta znana była w latach sześćdziesiątych i osiemdziesiątych z bardzo dobrego zaopatrzenia w sklepach. Mieszkańcy całego województwa przyjeŝdŝali do Ornety na zakupy. Po reformie administracyjnej kraju w 1975 r. Orneta znalazła się w granicach województwa elbląskiego. Transformacja gospodarcza kraju w latach 90-tych nie ominęła Ornety. Istniejące zakłady produkcyjne zaczęły podupadać, rosło bezrobocie. Nowo powstające przedsiębiorstwa nie były w stanie wchłonąć wszystkich pozostających bez pracy. Mieszkańcy Ornety licznie 12

13 wyjeŝdŝali w tym czasie do Niemiec, gdzie znajdowali zatrudnienie. Inni ratowali się wyjazdami handlowymi do Węgier, Jugosławii. Miasto straciło teŝ swój charakter po likwidacji w 1991 r. Jednostki Wojskowej JW3448, która zasiedliła Wzgórze Św. Andrzeja w 1968 r. po wyprowadzeniu z Ornety wojsk lotniczych. Wojsko przekazało swoje mienie Uniwersytetowi Warmińsko-Mazurskiemu w Olsztynie, a miastu pozostawiło zdewastowaną substancję mieszkaniową na tzw. osiedlu wojskowym. Uniwersytet nie zagospodarował pokoszarowego mienia, budynki stoją puste i niszczeją pod wpływem czasu i ludzi. Lotnisko przejęła Agencja Mienia Lotniskowego rozprzedając budynki i grunty róŝnym właścicielom. Do dziś nie zostało zagospodarowane w sposób kompleksowy. W 1996 r. Orneta otrzymała nową, nowoczesną oczyszczalnię ścieków. Osiedle domków jednorodzinnych przy ulicach Polnej i Zarzecznej zostało uzbrojone w sieć wodociągową, energetyczną i kanalizacje. W latach 90-tych zmodernizowano oświetlenie ulic. Na Starym Mieście pojawiły się piękne, stylowe lampiony. W 1999 r. Orneta została włączona do powiatu lidzbarskiego w województwie warmińskomazurskim. W nowej rzeczywistości najlepiej radziło sobie rzemiosło i handel. W sierpniu 2002 r. zarejestrowanych było aŝ 455 przedsiębiorców handlowców, 218 w zakresie produkcji i usług oraz 237 w zakresie gastronomii. W 2002 r. oddano do uŝytku halę sportową o pow. uŝytkowej 2683 m 2. Wraz z akcesją Polski do Unii Europejskiej Orneta wykorzystała szansę wykonania wielu inwestycji przy wsparciu Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Została wymieniona sieć ciepłownicza w obrębie Starego Miasta, wyremontowano cztery średniowieczne kamieniczki. 13

14 Zdjęcie 1. Starówka Ornety z końca XIX wieku (Źródło: Urząd Miejski w Ornecie) NajwaŜniejsze daty z historii Ornety 12 sierpnia 1308 pierwsza wzmianka o osadzie Orneta. Była ona lokowana na staropruskim polu osadniczym ''Wurmedyten'' lub ''Wormedythin''. 26 marca 1313 po raz pierwszy w dokumentach pojawia się słowo civitas dla potwierdzenia praw miejskich Ornety Orneta staje się siedzibą biskupów warmińskich powstają mury obronne i rozbudowany jest zamek przeniesienie siedziby biskupów warmińskich do Lidzbarka Warmińskiego rozpoczęto budowę kościoła farnego w mieście. 14 sierpnia 1359 Orneta posiada odnowione przywileje miejskie na prawie chełmińskim. W mieście istnieje ratusz. 21 stycznia 1454 Zjazd odbywający się w Ornecie, podczas którego miasta warmińskie stają po stronie Prus w wojnie trzynastoletniej Pokój Toruński, w wyniku którego Warmia wraz z Ornetą wchodzi w skład Korony Polskiej. 24 listopada 1520 cięŝkie ośmiodniowe oblęŝenie Ornety kończy się oddaniem miasta Albrechtowi Hohenzollernowi 1538 Mikołaj Kopernik podczas pobytu w Ornecie asystuje biskupowi Janowi Dantyszkowi przy odbiorze przysięgi składanej komornictwu biskupiemu następuje osadzenie klasztoru katarzynek z inicjatywy biskupa Marcin Kromera. 17 lipca 1626 Orneta została zajęta przez wojska szwedzkie. 14

15 druga wojna szwedzka, miasto zostaje całkowicie zrujnowane Hans Wulff, syn organmistrza z Ornety buduje organy oliwskie Rozbiór Polski. Orneta zostaje w zaborze Pruskim budowa kościoła ewangelickiego powstaje pierwsze gimnazjum w Ornecie powstaje nowoczesny szpital miejski- szpital św. ElŜbiety Orneta otrzymuje połączenie kolejowe z Olsztynem, następuje budowa dworca kolejowego Orneta otrzymuje połączenie kolejowe z PienięŜnem Orneta otrzymuje połączenie kolejowe z Morągiem powszechna elektryfikacja Ornety utworzenie Gimnazjum śeńskiego Orneta otrzymuje połączenie kolejowe z Lidzbarkiem Warmińskim Orneta zostaje skanalizowana i otrzymuje wodociągi. 17 marca 1945 zajęcie Ornety przez wojska II i III frontu białoruskiego. 23 lipca 1945 przekazanie Ornety administracji polskiej w wyniku przeprowadzonej reformy administracyjnej Orneta staje się częścią województwa elbląskiego oddanie do uŝytku nowoczesnej oczyszczalni ścieków Orneta w nowo powstałym województwie warmińsko-mazurskim w powiecie lidzbarskim. 15

16 1.3 OBIEKTY ZABYTKOWE I PRZYRODNICZE MIASTA I GMINY ORNETA Do waŝniejszych zabytków miasta naleŝą: Ratusz wybudowany w stylu gotyckim znajduje się w centralnej części rynku orneckiego. Powstał w 1351 roku na miejscu dawnego domu kupieckiego. Pierwsza wzmianka o nim datowana jest na Obecny kształt bryły ratusza został nadany najprawdopodobniej w latach Jest to budynek murowany z liczną zendrówką. W XV w. ratusz został obudowany murowanymi budami, które wzmiankowane są juŝ w 1423 roku. W 1614 roku uzyskały one status domków budniczych. Ratusz ornecki zbudowany jest na planie prostokąta z dosyć znacznie rozczłonkowanym szczytem. Dach wieńczy ośmioboczna wieŝyczka barokowa z galeryjką, która odnawiana była trzykrotnie w 1586, 1622, 1832 roku. W hełmie wieŝy umieszczony jest najstarszy na Warmii dzwon pochodzący z 1384 roku. Zdjęcie 2. Ratusz w Ornecie (Źródło: Kościół parafialny św. Jana Chrzciciela gotycki kościół parafialny został zbudowany w latach przed 1350 po 1370, z inicjatywy biskupa Hermana z Pragi. Jest ceglaną czteroprzęsłową bazyliką z niewyodrębnioną częścią prezbiterialną i z wieŝą od zachodu. W XV w. dobudowano kaplice boczne, które z czasem otrzymały ozdobne szczyty, nadające budowli niezwykle malowniczy wygląd, podkreślony ceramicznym detalem architektonicznym. Kościół znacznie ucierpiał w historii głównie za sprawą wojen i poŝarów, lecz mimo to naleŝy do najbardziej interesujących na Warmii. Został zniszczony w czasie wojen krzyŝackich w latach Po zniszczeniach kościół przebudowano i rozbudowano, otrzymał m.in. nowe szczyty i sklepienia. Około 1900 roku przeprowadzono gruntowny remont kościoła nie zmieniając jednak jego konstrukcji i architektury. We wnętrzu budynku na uwagę zasługują liczne zabytki: ołtarz główny z 1744 roku, Ŝyrandol z 1576 roku, barokowe ołtarze boczne (św. ElŜbiety Węgierskiej, św. Katarzyny Aleksandryjskiej, Serca Pana Jezusa), ambona z 1744 roku. Liczne są ołtarze umieszczone przy filarach: ołtarz NMP RóŜańcowej z 1761 roku, ołtarz św. Józefa. Wewnątrz znajduje się równieŝ gotycki krzyŝ z XV wieku oraz mosięŝny lawaterz. 16

17 Znajdują się teŝ gotyckie malowidła ścienne (m.in. ''Koronacja Marii'' z końca XIV w.), a ponadto liczne malowidła z XV w. Zdjęcie 3. Kościół parafialny św. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty w Ornecie (Źródło: Kościół ewangelicki (obecnie cerkiew prawosławna) wybudowany w latach , zapewne wg projektu Karla Friedricha Schinkla, wieŝa Początkowo ewangelicki, po 1945 r. został przekazany cerkwi prawosławnej. Nastąpiła wtedy adaptacja wnętrza do potrzeb liturgii prawosławnej, przebudowano ołtarz, ustawiono ikonostas. Pierwotny ołtarz barokowy połączony jest z kazalnicą, zakupiony z jednego z kościołów katolickich. Zdjęcie 4. Kościół ewangelicki (obecnie cerkiew prawosławna), (Źródło: Kaplica Jerozolimska pochodzi z 1829 roku. Wewnątrz barokowe wyposaŝenie m.in. ołtarz. Na ścianach zabytkowe obrazy z XVII wieku, przedstawiają one ukrzyŝowanie i zdjęcie krzyŝa. Znajdują się teŝ tutaj obrazy ukazujące Ŝycie św. Marii Magdaleny oraz zabytkowe drewniane świeczniki z początku XIX wieku. 17

18 Układ urbanistyczny miasta z rynkiem i ratuszem pośrodku, znajdują się teŝ tutaj liczne kamieniczki zabytkowe, które otaczają rynek oraz stoją przy okolicznych ulicach. Zdjęcie 5. Układ urbanistyczny Ornety (Źródło: Kamienice na starym mieście, głównie wokół rynku, pochodzące z XVII-XIX wieku Zdjęcie 6. Kamienice na Starym Mieście w Ornecie (Źródło: Klasztor Katarzynek z drugiej połowy XVI w. Pozostałości zamku biskupiego (piwnice) z XIV i XVI w. Pozostałości murów obronnych z XIV w. Spichlerz z drugiej połowy XVIII w. Krosno wieś połoŝona 2 km od Ornety. Znajduje się tu kościół zbudowany w latach Kościół wybudował Jan Krzysztof Reimers budowniczy z Ornety. Był on 18

19 wzorowany na kościele w Świętej Lipce. Otoczony jest czworobokiem kruŝganków i kwadratowymi kaplicami w naroŝach. Ramiona kruŝganków zamknięte są kopułami. Od strony wschodniej, znajduje się, węŝsze od korpusu, prezbiterium, po jego bokach dwie zakrystie. Wystrój wnętrza barokowy. Ołtarz główny wzorowano na ołtarzu kościoła Świętego KrzyŜa w Braniewie. Najstarszym z ołtarzy jest drugi po prawej stronie wybudowany w roku W ołtarzu tym mieszczą się herby fundatorów Jana Ostreicha i Anny Bartzin. Oprócz tego w kościele znajdują się dwa ołtarze późnoklasyczne oraz dwa neobarokowe, wykonane przez Brillhela, około 1830 roku. 19

20 2. DIAGNOZA SYTUACJI PRZESTRZENNO-SPOŁECZNO- GOSPODARCZEJ MIASTA ORNETA 2.1 SFERA PRZESTRZENNA I MIESZKANIOWA Gospodarka przestrzenna i uwarunkowania kulturowe Podstawowym dokumentem określającym perspektywiczne kierunki i uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego jest Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Orneta zatwierdzone Uchwałą Nr XX/114/2000 Rady Miejskiej w Ornecie z dnia r. w sprawie uchwalenia studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Orneta. Miejscowy Plan Zagospodarowanie Przestrzennego miasta Orneta zatwierdzony Uchwałą Nr VII/26/89 Rady Narodowej Miasta i Gminy Orneta z 29 czerwca 1989 r. utracił moc 31 stycznia 2003 r. Wysokie koszty opracowań planistycznych umoŝliwiły opracowanie w latach tylko 2 planów zagospodarowania przestrzennego, które obejmują niewielkie obszary w mieście, tj: 1. Plan zagospodarowania przestrzennego dla terenu w rejonie ulic: Akacjowa, Jaśminowa, Świerkowa, Jarzębinowa, Polna i Sosnowa w Ornecie 2. Plan zagospodarowania przestrzennego dla Starego Miasta w Ornecie. ZróŜnicowana intensywność zabudowy, ukształtowanie terenu oraz układ urbanistyczny pozwoliły na wyodrębnienie trzech stref urbanistycznych w mieście: 1. Strefę centrum pokrywającą się z miastem lokacyjnym w obrębie jego średniowiecznych murów obronnych, 2. Strefę pośrednią otaczającą strefę centrum ze wszystkich stron. Szczeliny wypełnione są doliną rzeki Drwęcy Warmińskiej, doliną potoku od wschodu oraz fosą od południa, 3. Strefę zewnętrzną obejmującą osiedle domków jednorodzinnych przy kaplicy Jerozolimskiej oraz dwa osiedla mieszkaniowe na północ od ul. 1 Maja i na zachód od ul. Elbląskiej. Za najcenniejszą pod względem funkcjonalno-przestrzennym oraz architektonicznozabytkowym jest bezwzględnie Strefa centrum, na której koncentrują się funkcje administracyjne, społeczne, usługowo-handlowe. Jest to jednocześnie miejsce o bardzo 20

21 duŝej koncentracji najcenniejszych zabytków Kościół p.w. Św. Jana Chrzciciela, Ratusz, domy budnicze oraz zachowana średniowieczna siatka ulic. Elementami krystalizującymi zabytkowy układ są: - zachowany plac rynkowy z głównymi osiami komunikacyjnymi ujmującymi na osi wschód-zachód bloki zabudowy przyrynkowej wschodni i zachodni, - wydzielone ogrodzeniem miejsce dawnego zamku biskupiego, - przebieg ulic z kierunku północ-południe wzdłuŝ zachodniej i wschodniej pierzei rynkowej, - przebieg ulicy Kościuszki, Zaułek Ciasny jako dawnych ulic podmurnych, - zachowanie w tradycyjnym miejscu, znacznie przebudowanego głównie w XIX i pocz. XX w. średniowiecznego załoŝenia klasztoru Katarzynek, Zgodnie z dokumentacją historyczno-urbanistyczną dla Ornety (1994 r. autor: Czesława Betlejewska) wyjątkowość kompozycji miasta Orneta zasadza się na kilku czynnikach: 1. Na wyodrębnionym, przez ukształtowanie terenu, posadowieniu miasta lokacyjnego. Zajmuje ono wzniesienie w kształcie gruszki, od północy i zachodu oddzielone doliną rzeki Drwęcy Warmińskiej, od południa czytelnym spadkiem fosy, od wschodu doliną potoku. 2. Zarówno doliny rzeki Drwęcy Warmińskiej jak i dolina potoku nie zostały naruszone. 3. Układ lokacyjny miasta na osi wschód-zachód jest połączony ze wznoszącymi się na morenowych wzgórzach przedmieściami: mostami, groblami przez rzekę i potok ku starym traktom komunikacyjnym sięgającym średniowiecz. Tabela nr 1. Rodzaje stref ochrony konserwatorskiej w Ornecie Rodzaj strefy Zasady ochrony konserwatorskiej ochrony konserwatorskiej Strefa A - ul. Plac Wolości: cała zabudowa, - ul. Sienkiewicza: cała zabudowa, - ul. Pionierów: cała zabudowa, - ul. Kościuszki: cała zabudowa, - ul. Zaułek Klasztorny: cała zabudowa, - ul. Św. Jana: cała zabudowa, - ul. Kościelna: cała zabudowa, - ul. Zamkowa: cała zabudowa, Ochrona historycznej struktury przestrzennej i substancji architektonicznej z priorytetem dla wymagań konserwatorskich. Obowiązujące formy ochrony: historycznego układu ulic i placów, historycznych podziałów parcelacyjnych bloków zabudowy, historycznego sposobu zabudowy posesji, nawarstwień kulturowych pod współczesną powierzchnią gruntu. 21

22 - ul. Browarna: cała zabudowa, - ul. BaŜyńskiego: cała zabudowa, - ul. Mostowa:- budynki nr 1 i 3 - ul. Olsztyńska: część, - ul. Zaułek św. Andrzeja: cała zabudowa - ul. 1 Maja: część. Strefa B - ul. Olsztyńska: część budynek na działce nr 205, - ul. Mostowa: część niezabudowana, - ul. Dolna: cała zabudowa - ul. 1 Maja: część- budynki nr 2,6,7, - ul. Młynarska: cała zabudowa, - ul. Morąska: część- budynek nr 1 Strefa W granice pokrywają się z granicami strefy A Ochrona zasadniczych elementów rozplanowania i istniejącej substancji architektonicznej o wartościach kulturowych. Obowiązujące formy ochrony: historycznego układu ulic i placów, historycznych podziałów parcelacyjnych bloków zabudowy, historycznej skali zabudowy. Ochrona obszarów planowanych badań archeologicznych. Źródło: Urząd Miejski w Ornecie Cały obszar objęty strefą konserwatorska A i B połoŝony jest w strefie obserwacji archeologicznej OW. Strefą ochrony konserwatorskiej A i W objęto, zgodnie z wpisem do Rejestru Zabytków z dnia r. zespół urbanistyczny przy ul. Elbląskiej (budynki od nr 9 do nr 76) oraz ul. Podgórną (cała zabudowa). Ochronie prawnej i konserwatorskiej podlegają wszystkie obiekty znajdujące się w katalogu zabytków architektonicznych i budownictwa odnoszące się do miasta Ornety. Znajdują się tu dwa duŝe zespoły urbanistyczne Zespół Starego Miasta i Zespół ul. Elbląskiej. Ochronie konserwatorskiej podlega śródmiejski zespół urbanistyczny. Obiekty wpisane do rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków: 1. Stare Miasto w obrębie murów obronnych wpis z dnia r, Nr 0/5 2. Zespół urbanistyczny ul. Elbląskiej i Podgórnej wpis z dnia , Nr 91/86 3. Kościół parafialny pw. Św. Jana Chrzciciela - wpis z dnia r, Nr 0/3 4. Ratusz - wpis z dnia r, Nr 0/7 5. Piwnice dawnego zamku biskupiego - wpis z dnia r, Nr 0/13 22

23 6. Klasztor Sióstr Katarzynek - wpis z dnia r, Nr 0/9 7. Fragment murów obronnych - wpis z dnia r, Nr 0/6 8. Kamieniczka Plac Wolności 1 - wpis z dnia r, Nr 532/97 9. Kamieniczka Plac Wolności 3 - wpis z dnia r, Nr 530/ Kamieniczka Plac Wolności 5 - wpis z dnia r, Nr 527/ Kamieniczka Plac Wolności 17 - wpis z dnia r, Nr 541/ Kamieniczka Plac Wolności 21 - wpis z dnia r, Nr 460/ Kamieniczka Plac Wolności 23 - wpis z dnia , Nr 172/ Kamieniczka Plac Wolności 25 - wpis z dnia r, Nr 540/ Kamieniczka Plac Wolności 27 - wpis z dnia r, Nr A Kamieniczka ul. Sienkiewicza 2 - wpis z dnia , Nr 382/ Kamieniczka ul. Sienkiewicza 4 - wpis z dnia r, Nr 383/ Kamieniczka ul. 1-Maja 1 - wpis z dnia r, Nr 669/ Spichlerz ul. Browarna 12 - wpis z dnia r, Nr 673/ Budynek Mieszkalny Willa - ul. 1-Maja 43 wpis z dnia r., Nr 264/ Budynek przy ul 1 Maja Budynek Nadleśnictwa u1. 1-Maja 26 wpis z dnia r., Nr 185/ 23. Budynek mieszkalny Plebania ul. Kościelna 1 wpis z dnia r., Nr 0/8 24. Kaplica Jerozolimska ul. Elbląska wpis z dnia r., Nr 0/4 Przewidziany do rewitalizacji obszar miasta Orneta objęty jest następującymi strefami ochrony konserwatorskiej: Obszar I teren Spółdzielni Mieszkaniowych Drwęca i Warmia nie jest objęty ochroną konserwatorską, Obszar II Przedmieście fragment ul. 1 Maja znajduje się w Strefie A 1 Maja 1, 1 Maja 20, 1 Maja 26, 1 Maja 46 oraz w Strefie B 1 Maja 2,6,7 Obszar III Stare Miasto w całości objęte strefą konserwatorską A Obszar IV Osiedle Dąbrowskiego poza strefami ochrony konserwatorskiej. 23

24 2.1.2 Uwarunkowania przyrodnicze i ochrony środowiska Orneta leŝy w zlewni Drwęcy Warmińskiej, będącej prawym dopływem Pasłęki. Drwęca przepływa przez obszar miasta generalnie w kierunku wschód zachód, stanowiąc jego oś hydrograficzną. Płynie w głęboko wciętej erozyjnie dolinie wyznaczonej wysokimi skarpami, przyjmując małe, lewobrzeŝne cieki (z największym z nich ciekiem spod Karbowa) oraz wody okresowe. Szerokość rzeki wynosi średnio kilkanaście metrów. Tworzy liczne meandry i starorzecza. Na terenie miasta nie występują obszary prawnie chronione. Jednak poniŝej Ornety Drwęca Warmińska objęta jest ochroną rezerwatową. Odcinek przepływający przez miasto przylega więc do rezerwatu. Taka relacja przestrzenna stanowi o istotnym wpływie odcinka miejskiego na czystość wód odcinka rezerwatowego. Z obiektów prawnie chronionych występują okazy dendroflory objęte ochroną pomnikową. W stosunku do pomników przyrody obowiązuje ochrona ekspozycji i zakaz wznoszenia obiektów budowlanych w odległości mniejszej niŝ 20 m. PoniŜsza tabela przedstawia wykaz pomników przyrody miasta Orneta. Tabela nr 2. Wykaz pomników przyrody miasto Orneta Lp. Gatunek Obwód drzewa Wysokość w Data Nr w m metrach utworzenia rejestru PołoŜenie 1. Dąb szypułkowy 2, r. 5/ m od stacji PKP 2. Topola 5, r. 7/95 ul. Wodna 3. Dąb szypułkowy 5, r. 6/95 ul. Elbląska 4. Dąb, odm. Jednostka Wojskowa, ul. 2,18; 2,28 20; r. 250/96 stoŝkowata Braniewska 5. Klon pospolity 1,80; 2,26 16; r. 249/96 Pl. Wolności 6. Dąb szypułkowy 3, r. 57/98 Lewa strona szosy z Ornety do Elbląga 7. Dąb szypułkowy 3, r. 58/98 PlaŜa nad Jeziorem Mieczowym 8. Buk pospolity 4,33; 4,07 18; r. 59/98 Park przed LO 9. Dąb szypułkowy 3, r. 60/98 Prawa strona szosy z Ornety do Elbląga 10. Lipa drobnolistna 3,49 16, r. 61/98 Lewa strona szosy z Ornety do Elbląga 24

25 11. Dąb szypułkowy 3, r. 62/98 Lewa strona szosy z Ornety do Elbląga 12. Dąb szypułkowy 3,77-2,70 Droga polna, r. 63/98 (grupa 6 szt.) przedłuŝenie ul. Polnej 13. Dąb szypułkowy 3, r. 64/98 SkrzyŜowanie, ul. 1 Maja z ul. Podleśną 14. Dąb szypułkowy 3, r. 65/98 ul. 1 Maja 15. Klon pospolity 2,34-1,87 (grupa 4 szt.) r. 66/98 ul. Dworcowa 16. Topola 6,20-2,93 (grupa 8 szt.) r. 67/98 Za budynkiem LO 17. Dąb szypułkowy 4, r. 44/96 Mingajny 18. Dąb szypułkowy 4, r. 183/96 Nadleśnictwo Orneta, Leśnictwo Karbowo 19. śywotnik Nadleśnictwo Orneta, 1, r. 182/96 zachodni Leśnictwo Karbowo 20. Sosna pospolita 3, r. 184/96 Nadleśnictwo Orneta, Leśnictwo Karbowo 21. Sosna pospolita 3, r. 180/96 Nadleśnictwo Orneta, Leśnictwo Taftowo 22. Jesion wyniosły 4, r. 181/96 Nadleśnictwo Orneta, Leśnictwo Taftowo 23. Lipa drobnolistna 4, r. 68/98 Bogatyńskie 24. Jesion wyniosły 3, r. 69/98 Drwęczno 25. Brzoza, dąb 2,55-0,96 brz Aleja 128 szt. 3,41-0,80 db r. 70/98 Karkajmy 26. 2,28-0, Brzoza, dąb, lipa 3,32-0, Aleja 115 szt. 4,75-0, r. 71/98 Karkajmy 27. Buk pospolity 3, r. 72/98 Nadleśnictwo Orneta, Leśnictwo Karbowo 28. Brzoza, dąb 2,53-0, Aleja 98 szt. 4,30-1, r. 73/98 Nowy Dwór Źródło: Program Ochrony Środowiska Przedstawione pomniki oraz obszary ochrony krajobrazu mogą w przyszłości stanowić bazę rozwoju edukacji ekologicznej i turystyki na terenie Ornety. Poza scharakteryzowaną na wstępie Drwęcą Warmińską potencjał ten stanowią: 25

26 - Jezioro Mieczowe połoŝone na szlaku cieku spod Karbowa, powstałe w miejscu wyrobiska po surowcach ilastych, mające duŝe znaczenie tak w aspekcie retencji, jak i rekreacji; - niewielkie zaporowe jeziorko na bezimiennym cieku, połoŝone na zachód od ulicy Rozjazdowej; - niewielkie zbiorniki wodne, będące w róŝnej fazie zarastania, zlokalizowane w wyrobiskach, lokalnych obniŝeniach terenu lub na dnie doliny Drwęcy (w tym starorzecza); - podmokłości i zabagnienia występujące z relatywnie większym natęŝeniem w północno zachodniej części miasta; - niewielkie cieki (w tym okresowe) płynące w bocznych dolinkach erozyjnych. Na terenie Ornety występuje zieleń urządzona, do której naleŝą m.in. parki, skwery, ogrody działkowe, cmentarze. Tabela nr 3. Wybrane formy zieleni urządzonej w granicach miasta Orneta Forma zieleni Powierzchnia (ha) Parki spacerowo wypoczynkowe 2,9 Zieleńce 15,2 Zieleń uliczna 1,7 Tereny zieleni osiedlowej 8,3 Źródło: Dane Urzędu Miejskiego w Ornecie Wody powierzchniowe: W obrębie miasta i gminy Orneta wody powierzchniowe to rzeki, jeziora i oczka wodne. W gminie (poza granicami miasta) wyróŝnić moŝna główną jednostkę hydrologiczną, mianowicie rzekę Pasłęka z jej dopływami, naleŝącą do zlewni Zalewu Wiślanego. Przez teren gminy przepływa około 40,5 km długości rzeki. Pasłęka to rzeka I rzędu, dopływ Zalewu Wiślanego, o długości 169 km. Przez teren gminy przepływa około 40,5 km długości. Drugim waŝnym ciekiem w gminie i jednocześnie głównym zbiornikiem wód powierzchniowych na terenie miasta jest prawobrzeŝny dopływ Pasłęki Drwęca Warmińska. W granicach gminy osiąga długość 31,5 km, średni spadek zlewni wynosi 4 %. Drwęca Warmińska jest rzeką II rzędu, o długości 48,4 km i powierzchni zlewni 327 km 2. Wypływa ze Wzniesień Górowskich w postaci kilku strug (125 m npm). Dorzecze tej rzeki posiada rozległy układ hydrograficzny z duŝą przewagą lewobrzeŝnych dopływów; do największych z nich naleŝą: Ramia, Szeląg, Lubomińska Struga i Mingajny 26

27 (Mingajska Struga), Zlewnia Drwęcy leŝy w obrębie Równiny Orneckiej i Wzniesień Górowskich, gdzie z uwagi na walory krajobrazowo-przyrodnicze zlewni utworzono dwa obszary chronionego krajobrazu (Równiny Orneckiej i Wzniesień Górowskich). Drwęca Warmińska przepływa przez teren gminy Lidzbark Warmiński i Orneta. W granicach gminy osiąga długość 31,5 km, średni spadek zlewni wynosi 4 %. Drwęca Warmińska jest odbiornikiem ścieków, oczyszczanych mechaniczno-biologicznie z Ornety (1550m 3 /d) i z Karkajn (11 m 3 /d). LewobrzeŜne dopływy Drwęcy płynące przez powiat to Karbowo (Struga Karbowo), Lubomińska Struga, Ramia i Szeląg. Struga Karbowo, o długości 9,5 km i powierzchni zlewni 19,1 km 2 jest rzeką III rzędu, lewobrzeŝnym dopływem Drwęcy Warmińskiej. Rzeka wypływa z Pojezierza Olsztyńskiego w okolicach miejscowości Wapnik na wys. 95 m npm. W dolnym odcinku rzeka przepływa przez jezioro Mieczowe na terenie miasta Orneta. Rzeka przepływa przez teren gmin Orneta i Lubomino. Do cieku spod Karbowa zrzucane są ścieki ze zdewastowanej oczyszczalni w Karbowie. Sam ciek zaś nie posiada strefy ekotonowej pełniącej rolę biofiltra dla zanieczyszczeń obszarowych z pól. We wschodniej części miasta znajduje się Staw Ornecki (Jezioro Mieczowe) o powierzchni 6,3 ha. Jest to zbiornik powyrobiskowy, powstały w okresie międzywojennym w wyniku zalania kopalni gliny; o średniej głębokości 2,5 metra, miejscami do 8 metrów. Woda jest dość czysta, lecz zaśmiecona mechanicznie. Stan czystości wód powierzchniowych jest niezadowalający. Drwęca Warmińska do Ornety doprowadza wody w III klasie czystości. Jest to spowodowane wysoką zawartością związków fosforu, saprobowością i poziomem miana Coli. PoniŜej Ornety są to juŝ jednak wody pozaklasowe (NON) ze względu na zanieczyszczenie bakteriologiczne. Wody Jeziora Mieczowego nie były badane przez Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska. Na podstawie oceny funkcjonowania obiegu materii w zlewni jeziora moŝna jedynie przypuszczać, Ŝe jego wody są znacznie poniŝej II klasy czystości, co wyklucza je z grupy wód przydatnych dla kąpieli. Ma to istotne znaczenie, jako Ŝe z Jeziorem Mieczowym wiąŝe się głównie oferta rekreacji letniej Ornety. Do cieku spod Karbowa zrzucane są ścieki ze zdewastowanej oczyszczalni w Karbowie. Sam ciek zaś nie posiada strefy ekotonowej pełniącej rolę biofiltra dla zanieczyszczeń obszarowych z pól. Stan czystości wód powierzchniowych jest niezadowalający. 27

28 Powietrze atmosferyczne: Bardzo znaczącym źródłem zanieczyszczeń powietrza na terenie Ornety jest niska emisja. Niewątpliwym problemem jest spalanie w domowych piecach odpadów, w tym tworzyw sztucznych, gumy i tekstyliów. Domowe paleniska nie wytwarzają wystarczająco wysokiej temperatury do ich całkowitego spalenia, w związku z tym do atmosfery przedostają się duŝe ilości sadzy, węglowodorów aromatycznych i innych szkodliwych dla zdrowia ludzi związków chemicznych. Tego typu zjawiska występują przede wszystkim na terenach zabudowy jednorodzinnej. Na stan powietrza oddziałują takŝe źródła komunikacyjne. Wysokie zanieczyszczenie powietrza substancjami pochodzącymi ze spalania paliw w silnikach pojazdów występuje na głównych skrzyŝowaniach miasta oraz na ulicach o duŝym natęŝeniu ruchu. Dotyczy to przede wszystkim ul. 1 Maja (fragment drogi wojewódzkiej nr 527 Lidzbark Warmiński- Pasłęk), zlokalizowanej w ścisłym centrum miasta (Obszar II Przedmieście oraz Obszar III Stare Miasto, które zostały przewidziane do rewitalizacji), ul. Al. Wojska Polskiego, ul. Olsztyńska (Obszar III Stare Miasto). Dotychczas nie przeprowadzano kompleksowych badań zanieczyszczeń powietrza w Ornecie. Hałas: Na obszarze Ornety jednym z głównych źródeł uciąŝliwości akustycznych jest hałas komunikacyjny. Jedną z głównych przyczyn zagroŝenia hałasem komunikacyjnym w ostatnich latach jest intensyfikacja ruchu drogowego. UciąŜliwość tras komunikacyjnych zaleŝy głównie od następujących czynników: natęŝenia ruchu, struktury strumienia pojazdów oraz ich prędkości, rodzaju i stanu technicznego nawierzchni oraz odległości zabudowy mieszkaniowej od drogi stanowiącej źródło hałasu. Z tego teŝ względu hałas jest najbardziej odczuwalny głównych ciągach komunikacyjnych Ornety, zwłaszcza na ul. 1-go Maja, Kopernika, Olsztyńskiej, Al. Wojska Polskiego (tutaj potęgowany jest nawierzchnią drogi kostka brukowa), Dąbrowskiego, Elbląskiej. Mimo ograniczenia ruchu pojazdów na terenie Starego Miasta zauwaŝa się duŝą uciąŝliwość hałasem komunikacyjnym na ul. Pionierów, Kościuszki, Plac Wolności, Mostowej, Zamkowej i Kościelnej. Wynika to z gęstej zabudowy ulic oraz nieznacznej odległości budynków od ulic. Na ulicach Pionierów, Sienkiewicza oraz Placu Wolności nawierzchnia ulic składa się z kostki brukowej. Zgodnie z wytycznymi Instytutu Ochrony Środowiska, obszarem szczególnej uciąŝliwości hałasowej jest teren o wysokim poziomie hałasu, przekraczającym wielkość 28

29 normatywną zwaną poziomem progowym L Apr. Poziom progowy hałasu drogowego oddziałującego na tereny zabudowy mieszkaniowej ustalono na 75 db(a) dla pory dziennej i 70 db(a) dla pory nocnej. Ze względu na brak przeprowadzonych pomiarów, trudno jest ocenić, czy taki poziom jest przekroczony takŝe na terenie naleŝącym do miasta i gminy Orneta. Analizując zagroŝenie hałasem przemysłowym, naleŝy zauwaŝyć, Ŝe związane ono jest głównie z niewłaściwą lokalizacją obiektów przemysłowych lub teŝ nieprawidłowym usytuowaniem zabudowy mieszkaniowej (w zaleŝności od tego, co zostało wcześniej wybudowane na danym terenie), która w takim przypadku jest zlokalizowana zbyt blisko zakładów przemysłowych oraz usługowych emitujących hałas.warto teŝ zauwaŝyć, Ŝe w odróŝnieniu od hałasu komunikacyjnego, hałas emitowany przez zakłady przemysłowe, stanowi uciąŝliwość przede wszystkim dla osób zamieszkujących w pobliŝu źródeł jego emisji. Na terenie miasta i gminy Orneta występuje kilka zakładów emitujących hałas przemysłowy, który znacząco wpływa na klimat akustyczny panujący w otoczeniu tych zakładów. Opierając się na raportach WIOŚ dotyczących stanu środowiska w województwie warmińsko-mazurskim w latach , przekroczenie dopuszczalnych poziomów hałasu stwierdzono w otoczeniu Spółdzielni Inwalidów WARMIA w Ornecie. Do dnia dzisiejszego, ww. zakład obniŝył poziom emitowanego hałasu do poziomów dopuszczalnych. Przeprowadzone kontrole WIOŚ nie wykazały ponadnormatywnego poziomu hałasu przemysłowego w otoczeniu innych zakładów naleŝących do miasta i gminy Orneta Własność gruntów i budynków Grunty: Miasto i gmina Orneta obejmuje obszar ha, w tym miasto 963 ha, gmina ha. Gmina jest właścicielem 847 ha gruntów z czego w mieście 491 ha i gminie 356 ha. W mieście wydzielono 5 obrębów ewidencyjnych. W skali całego miasta gmina jest właścicielem 492 ha gruntów, co stanowi 50,98% udziału gminy w ogólnej powierzchni gruntów. RównieŜ dosyć wysoki jest udział własności prywatnej, które stanowią gospodarstwa rolne 23,3% oraz własności prywatnej (nie stanowiących gospodarstw rolnych) 17,3%, natomiast udział własności Skarbu Państwa nie przekracza 12,1%. Strukturę własności gruntów w Ornecie przedstawia poniŝsza tabela. 29