WYDZIAŁ KONSERWACJI I RESTAURACJI DZIEŁ SZTUKI

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "WYDZIAŁ KONSERWACJI I RESTAURACJI DZIEŁ SZTUKI"

Łukasz Krupa
7 lat temu
Przeglądów:

1 Marta Kamińska Methodology of stained-glass investigation exemplified by the case of fourteen stained-glass panels from the Grodziec Collection from the National Museum in Wrocław and the Jagiellonian University Museum in Kraków Metodyka badań witraży na przykładzie czternastu kwater witrażowych należących do Kolekcji z Grodźca ze zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu i Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie STRESZCZENIE Praca doktorska napisana pod kierunkiem dr hab. Zofii Kaszowskiej i dr Małgorzaty Walczak WYDZIAŁ KONSERWACJI I RESTAURACJI DZIEŁ SZTUKI Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie Maj 2016

2 Rozprawa doktorska omawia metodykę badań witraży pod kątem zagadnień technologicznych oraz stanu zachowania. Według Heleny Małkiewiczówny, potrzeba ochrony witraży zabytkowych w Polsce narodziła się ok roku. Bertel Thorwaldsen wyraził wtedy zachwyt Kościołem Mariackim, w tym XIV-wiecznymi witrażami, przyczyniając się w ten sposób do ich przetrwania, jak również do zachowania wielu innych witraży średniowiecznych znajdujących się w Małopolsce. Bezcenny wkład w dokumentację sztuki witrażowej miał Ludwik Łepkowski, który w latach wykonał akwarelowe kopie wszystkich znanych witraży średniowiecznych w regionie. W ostatnich dziesięcioleciach XIX wieku, witraże mariackie, witraże w Kościele Bożego Ciała oraz z klasztoru OO. Dominikanów w Krakowie poddane zostały zabiegom konserwatorskim w pracowni Teodora Zajdzikowskiego szklarza, który według Danuty Czapczyńskiej-Kleszczyńskiej, przyczynił się do odrodzenia tradycyjnej sztuki witrażowej w Polsce. Nie sposób pominąć wkładu Stanisława Wyspiańskiego, który wykonał kopie i projekty rekonstrukcji witraży dominikańskich uszkodzonych w pożarze z 1850 roku. W okresie międzywojennym powstały liczne opracowania na temat średniowiecznej sztuki witrażowej w Polsce, w tym monografia na temat witraży mariackich autorstwa Henryka Brzuskiego. Po II wojnie światowej, najcenniejszy wkład w rozwój wiedzy na temat owej dziedziny sztuki mieli Hanna Pieńkowska, Lech Kalinowski i Helena Małkiewiczówna. Obecnie, organizacje Corpus Vitrearum oraz Towarzystwo Miłośników Witraży pełnią istotną funkcję w szerzeniu wiedzy na temat sztuki witrażu. Obszar badań najczęściej obejmuje analizę historyczną i stylistyczną. Publikacje zgłębiające technologię oraz zjawiska zachodzące podczas niszczenia witraży pojawiają się znacznie rzadziej. Pierwsze opracowanie poruszające kwestię problematyki konserwatorskiej polskich witraży średniowiecznych powstało z inicjatywy Wiesława Domasłowskiego, Edwarda Kwiatkowskiego i Leonarda Torwirta w 1956 roku. Autorzy dostrzegli konieczność opracowania metody zabezpieczenia odspajającej się warstwy malarskiej na witrażach z klasztoru OO. Dominikanów w Krakowie oraz ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Toruniu. Dopiero w latach , przy okazji konserwacji XIV-wiecznych witraży w kościele Mariackim w Krakowie, dr Paweł Karaszkiewicz i Lesław Heine przeprowadzili pierwsze badania z wykorzystaniem instrumentalnych technik analitycznych celem określenia technologii witraży oraz stanu zachowania. Odtąd, liczba specjalistów przyczyniających się do poszerzania wiedzy na temat witraży zabytkowych w polskich zbiorach stale wzrasta. Polscy naukowcy i konserwatorzy są na dobrej drodze do wypracowania prawidłowej metodyki badawczej dotyczącej szczególnej

3 dziedziny sztuki jaką jest witraż. Przedstawiona rozprawa doktorska ma za zadanie przyczynić się do rozwoju owej metodyki poprzez usystematyzowanie informacji na temat możliwości analitycznych i procesu badania witraży zabytkowych. Przedmiotem badań jest zespół czternastu witraży z Grodźca (Dolny Śląsk) ze zbiorów Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i Muzeum Narodowego we Wrocławiu. Niewielka ilość danych archiwalnych utrudniała datowanie witraży oraz ustalenie ich pochodzenia. Znane były jedynie dzieje kolekcji po II wojnie światowej. Przez długi czas, witraże uznawane były za XIX-wieczne kopie kwater gotyckich. Helena Małkiewiczówna 1 pominęła ów zbiór w swojej publikacji na temat polskich kolekcji witraży średniowiecznych. Dopiero w ostatnich latach, Elżbieta Gajewska-Prorok z Muzeum Narodowego we Wrocławiu określiła witraże jako austriackie, powstałe w latach Brak danych archiwalnych, które mogłyby potwierdzić datowanie witraży wymusiło konieczność poszukiwania informacji w samych obiektach. Narodziło się zatem pytanie: jakich informacji należy szukać i jakie metody należy w tym celu zastosować? W pracy zaproponowana została usystematyzowana metodyka badawcza pokazująca możliwości analizy wizualnej, instrumentalnej, inwazyjnej i nieinwazyjnej. Omówione zostały rozmaite metody badawcze oraz techniki analityczne z uwzględnieniem ich wad i zalet. Zaproponowaną metodykę wykorzystano do badań witraży z Grodźca. Praca doktorska składa się z trzech części. Część pierwsza ( I. Basic knowledge on the technology of stained-glass art required in view of scientific research) stanowi wstęp to techniki i technologii witraży od średniowiecza do XIX wieku. Poruszone zostały także najważniejsze zagadnienia związane z niszczeniem witraży. Rozdział pierwszy (1.1. Introduction to the technology of stained-glass art) zawiera informacje na temat najważniejszych historycznych źródeł literackich dotyczących technik witrażowych, na temat dawnej produkcji poszczególnych elementów witraży, jak również opisy etapów tworzenia kwater witrażowych, takie jak cięcie szkła i wypalanie warstw malarskich. W rozdziale 1.2. (Stained-glass technique evolutional) opisany został rozwój technik witrażowych od średniowiecza po lata trzydzieste XIX w. (do wprowadzenia syntetycznej sody do produkcji szkła). Opisana została historia produkcji szkła oraz proces produkcji dwóch rodzajów tafli szklanych używanych w podanym przedziale czasowym. Omówione zostały historyczne techniki witrażowe ze szczególnym 1 Stan badań nad średniowiecznym malarstwem witrażowym w Małopolsce, w: Dziedzictwo polskiej sztuki witrażowej, red. K. Pawłowska, J. Budyn-Kamykowska, Ars Vitrea Polona. Stowarzyszenie Miłośników Witraży, Kraków: 2000, s

4 uwzględnieniem różnych rodzajów farb, ich produkcji, składu i techniki stosowania. Techniki dekoracyjne, takie jak szlifowanie i wytrawianie zostały również opisane. Poza charakterystyką szkła, farb i profili ołowianych, rozdział zawiera informacje na temat składu pierwiastkowego, jako wiedza przydatna celem identyfikacji i datowania poszczególnych materiałów. W rozdziale 2. (Main issues related to the deterioration of stained-glass panels) omówione zostały wszelkie zjawiska i procesy niszczące dotykające kwater witrażowych oraz ich elementów składowych: szkła, farb i listew ołowianych. Rozdział poświęcony szkłu jest najszerzej opracowany. W drugiej części pracy (Part II. Acquiring data methodology of stained-glass investigation) omówiono metodykę badań witraży. Pierwszy rozdział (1. Preliminary analysis of the technique and state of preservation) dotyczy wstępnej analizy wizualnej od ogółu do szczegółu celem identyfikacji technologii i stanu zachowania obiektu. W drugim rozdziale (2. Application of instrumental techniques of analysis) omówione zostały wybrane techniki analityczne współcześnie używane w badaniu szkieł i witraży, z uwzględnieniem możliwości i ograniczeń poszczególnych technik. Techniki instrumentalne zastosowane do analizy witraży z Grodźca zostały najszerzej opisane w osobnym rozdziale: 2.1. Instrumental techniques of analysis chosen for the purpose of research on the panels from the Grodziec Collection. W dalszej części podane zostały techniki umożliwiające analizę składu pierwiastkowego, struktury fizycznej, związków organicznych oraz innych informacji takich jak stopień utlenienia pierwiastków, rodzaju zastosowanych tlenków barwiących itp. Opisane są techniki używane rutynowo oraz w szczególnych przypadkach. Drugą część pracy zamyka rozdział poświęcony przykładom badań prowadzonych na rozmaitych witrażach z różnych części świata i z różnych okresów (2.3. Examples of complementary analysis of materials constituting a stained-glass panel). Trzecia część (Part III. Analysis of stained-glass panels from the Grodziec Collection) poświęcona jest badaniom czternastu witraży z Grodźca. Proces analizy opisany jest ze szczególnym podkreśleniem multidyscyplinarnego charakteru badań. W pierwszej części omówione zostały wyniki analizy w oparciu o metodykę podaną w drugiej części pracy. Rozdział otwierają wyniki badań historii i analizy stylistycznej prowadzonych przez Elżbietę Gajewską-Prorok. Opisane zostały: historia zbioru, ikonografia oraz dawne zabiegi konserwatorskie, którym poddano witraże. Następnie, omówiono szczegółowo informacje uzyskane na podstawie analizy wizualnej oraz instrumentalnej. Rozdział ten zamyka podsumowanie i ocena zastosowanych technik, z uwzględnieniem napotkanych trudności

5 i wątpliwości. W rozdziale drugim (2. Conclusions and discussion) podsumowane zostały uzyskane dane oraz wiedza jaką zdobyto dzięki tym informacjom. Zbiorcza bibliografia, lista ilustracji i tabeli została zawarta na końcu pracy. Wyniki analiz i sprawozdania są załączone w Aneksie I. Aneks II jest podsumowaniem procesu konserwacji trzech kwater. Aneks III zawiera dokumentację rysunkową witraży z Grodźca: mapy stanu zachowania przed i po konserwacji, datowanie poszczególnych obszarów, numeracje szkieł. Aneks IV zawiera dokumentacją fotograficzną sześciu witraży z Muzeum Narodowego we Wrocławiu. Opracowana została również dokumentacja konserwatorska w języku polskim.

Podobne dokumenty

"ARS VITREA POLONA" INSTYTUT HISTORII SZTUKI KATOLICKIEGO UNIWERSYTETU LUBELSKIEGO JANA PAWŁA II. zapraszają na

ARS VITREA POLONA INSTYTUT HISTORII SZTUKI KATOLICKIEGO UNIWERSYTETU LUBELSKIEGO JANA PAWŁA II. zapraszają na "ARS VITREA POLONA" I INSTYTUT HISTORII SZTUKI KATOLICKIEGO UNIWERSYTETU LUBELSKIEGO JANA PAWŁA II zapraszają na IX KONFERENCJĘ NAUKOWĄ: WITRAŻE - DZIEDZICTWO CENNE CZY NIECHCIANE? PATRONAT HONOROWY: J.