PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PROJEKTU PROGRAMU USUWANIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST DLA POWIATU GLIWICKIEGO NA LATA

Transkrypt

1 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PROJEKTU PROGRAMU USUWANIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST DLA POWIATU GLIWICKIEGO ZLECENIODAWCA: Starostwo Powiatowe w Gliwicach ul. Zygmunta Starego 17, Gliwice tel.: , fax.: sekretariat@starostwo.gliwice.pl; ZLECENIOBIORCA: EKO TEAM KONSULTING ul. Goleszowska 16/125, Bielsko-Biała tel.: , fax: , kom.: biuro@eko-team.com.pl, GLIWICE, PAŹDZIERNIK 2012

2 AUTOR: Agnieszka Chylak Instytucje współpracujące przy opracowaniu niniejszego dokumentu: 1. Starostwo Powiatowe w Gliwicach, 2. Urząd Gminy Gierałtowice, 3. Urząd Miasta Knurowa, 4. Urząd Gminy Pilchowice, 5. Urząd Miejski Pyskowicach, 6. Urząd Gminy Rudziniec, 7. Urząd Gminy Sośnicowice, 8. Urząd Miejski w Toszku, 9. Urząd Gminy Wielowieś, 10. Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Przyszowicach, 11. Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Knurowie 12. Pilchowickie Przedsiębiorstwo Komunalne Sp. z o.o. w Pilchowicach, 13. Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Gliwicach, 14. Zakład Budżetowy Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Rudzińcu, 15. Zakład Gospodarki Komunalnej w Sośnicowicach, 16. REMONDIS Aqua Toszek Sp. z o. o. 17. Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego w Katowicach, 18. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Katowicach, Państwowa Wojewódzka Inspekcja Sanitarna w Katowicach. Fotografia na okładce Agnieszka Chylak 2

3 SPIS TREŚCI: 1. WSTĘP METODYKA SPORZĄDZENIA PROGNOZY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO INFORMACJA O ZAWARTOŚCI, GŁÓWNYCH CELACH PROJEKTU AKTUALIZACJI PROGRAMU USUWANIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST DLA POWIATU GLIWICKIEGO NA LATA I O POWIĄZANIACH Z INNYMI DOKUMENTAMI ZAWARTOŚĆ PROGRAMU POWIĄZANIA PROGRAMU Z INNYMI DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI PROPOZYCJE DOTYCZĄCE PRZEWIDYWANYCH METOD ANALIZY SKUTKÓW REALIZACJI POSTANOWIEŃ PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU ORAZ CZĘSTOTLIWOŚĆ JEJ PRZEPROWADZANIA20 5. ISTNIEJĄCY STAN ŚRODOWISKA OBSZARU OBJĘTEGO PROJEKTEM PROGRAMU ORAZ POTENCJALNE ZMIANY TEGO STANU W PRZYPADKU BRAKU REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU POŁOŻENIE FIZYCZNOGEOGRAFICZNE, GEOMORFOLOGIA HYGROGRAFIA WARUNKI PRZYRODNICZO KRAJOBRAZOWE ISTNIEJĄCE PROBLEMY OCHRONY ŚRODOWISKA Z PUNKTU WIDZENIA REALIZACJI PROGRAMU ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM OBSZARÓW PODLEGAJĄCYCH OCHRONIE ISTNIEJĄCY STAN GOSPODARKI ODPADAMI AZBESTOWYMI W POWIECIE GLIWICKIM ORAZ PLANOWANY SYSTEM. ZIDENTYFIKOWANE PROBLEMY W ZAKRESIE GOSPODARKI ODPADAMI AZBESTOWYMI POTENCJALNE ZMIANY STANU ŚRODOWISKA W PRZYPADKU BRAKU REALIZACJI USTALEŃ PROJEKTU PLANU PRZEWIDYWANE ZNACZĄCE ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO, JAKO CAŁOŚĆ I NA POSZCZEGÓLNE JEGO KOMPONENTY, W TYM ODDZIAŁYWANIE BEZPOŚREDNIE, POŚREDNIE, WTÓRNE, SKUMULOWANE, KRÓTKOTERMINOWE, ŚREDNIOTERMINOWE I DŁUGOTERMINOWE, STAŁE I CHWILOWE ORAZ POZYTYWNE I NEGATYWNE NA CELE I PRZEDMIOT OCHRONY OBSZARU NATURA 2000 ORAZ INTEGRALNOŚĆ TEGO OBSZARU ODDZIAŁYWANIE NA LITOSFERĘ (POWIERZCHNIA TERENU, RZEŹBA TERENU, GLEBY) ODDZIAŁYWANIE NA ATMOSFERĘ ODDZIAŁYWANIE NA WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE ODDZIAŁYWANIE NA BIOSFERĘ, ODDZIAŁYWANIE NA FORMY OCHRONY PRZYRODY I KRAJOBRAZU ODDZIAŁYWANIE NA GATUNKI OBJĘTE OCHRONĄ ODDZIAŁYWANIE NA EKOLOGICZNE WARUNKI ŻYCIA LUDZI ODDZIAŁYWANIE NA CELE OCHRONY ŚRODOWISKA USTANOWIONE NA SZCZEBLU MIĘDZYNARODOWYM, ALBO KRAJOWYM ODDZIAŁYWANIE NA ZABYTKI I DOBRA MATERIALNE PODSUMOWANIE POTENCJALNEGO ODDZIAŁYWANIA PROJEKTU PROGRAMU NA ŚRODOWISKO ROZWIĄZANIA MAJĄCE NA CELU ZAPOBIEGANIE, OGRANICZANIE LUB KOMPENSACJĘ PRZYRODNICZĄ NEGATYWNYCH ODDZIAŁYWAŃ NA ŚRODOWISKO, MOGĄCYCH BYĆ REZULTATEM REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU, W SZCZEGÓLNOŚCI NA CELE I PRZEDMIOT OCHRONY OBSZARU NATURA 2000 ORAZ INTEGRALNOŚĆ TEGO OBSZARU

4 11. ROZWIĄZANIA ALTERNATYWNE DO ROZWIĄZAŃ ZAWARTYCH W PROJEKTOWANYM DOKUMENCIE WRAZ Z UZASADNIENIEM ICH WYBORU ALBO WYJAŚNIENIE BRAKU ROZWIAZAŃ ALTERNATYWNYCH, W TYM WSKAZANIA NAPOTKANYCH TRUDOŚCI WYNIKAJĄCYCH Z NIEDOSTATKÓW TECHNIK LUB LUK WE WSPÓŁCZESNEJ WIEDZY INFORMACJE O MOŻLIWYM TRANSGRANICZNYM ODDZIAŁYWANIU NA ŚRODOWISKO STRESZCZENIE SPORZĄDZONE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM SPIS TABEL: TABELA 1 HARMONOGRAM REALIZACJI PROGRAMU USUWANIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH Z TERENU POWIATU GLIWICKIEGO NA LATA TABELA 2 WPŁYW KIERUNKÓW DZIAŁAŃ OKREŚLONYCH DLA ODPADÓW AZBESTOWYCH W PROJEKTU AKTUALIZACJI PROGRAMU USUWANIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST DLA POWIATU GLIWICKIEGO NA LATA NA POSZCZEGÓLNE ELEMENTY ŚRODOWISKA SPIS RYSUNKÓW: RYSUNEK 1 UKSZTAŁTOWANIE TERENU WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO RYSUNEK 2 POWIAT GLIWICKI NA TLE JEDNOSTEK GEOMORFOLOGICZNYCH (WG. KONDRACKIEGO) WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO RYSUNEK 3 POŁOŻENIE POWIATU GLIWICKIEGO W ZLEWNIACH RZEK WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO RYSUNEK 4 STRUKTURY EKOLOGICZNE NA OBSZARZE POWIATU GLIWICKIEGO NA TLE WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO...28 RYSUNEK 5 LOKALIZACJA POWIATU GLIWICKIEGO NA TLE FORM OCHRONY PRZYRODY WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO Z ZAZNACZENIEM SKŁADOWISKA, NA KTÓRYCH LOKOWANE SĄ ODPADY AZBESTOWE

5 1. WSTĘP Przedmiotem niniejszego opracowania jest identyfikacja i analiza prognozowanych oddziaływań na środowisko ustaleń projektu aktualizacji Programu usuwania wyrobów azbestowych i zawierających azbest dla Powiatu Gliwickiego na lata Podstawą wykonania niniejszej Prognozy oddziaływania na środowisko projektu aktualizacji Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla Powiatu Gliwickiego na lata (zwanej w dalszej części opracowania Prognozą ) są przepisy Ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r., Nr 199, poz z późn. zm.). Artykuł ten nakłada na organy administracji opracowujące projekty polityk, strategii, planów lub programów obowiązek przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji tych dokumentów. Związane jest to z przeniesieniem do prawodawstwa polskiego postanowień Dyrektywy 2001/42/WE z 27 czerwca 2001 roku w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko. Niniejsza dokumentacja stanowi część postępowania dotyczącego strategicznej oceny oddziaływania na środowisko zgodnie z art. 46 Ustawy z dnia 3 października 2008 roku (Dz. U. Nr 199, poz z późn. zm.) o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w jego ochronie oraz ocenach oddziaływania na środowisko. Prognoza oddziaływania na środowisko projektu aktualizacji Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla Powiatu Gliwickiego na lata przygotowana została przez firmę Agnieszka Chylak EKO-TEAM Konsulting z Bielska-Białej. 5

6 2. METODYKA SPORZĄDZENIA PROGNOZY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO Metodyka opracowania jak również treść Prognozy oddziaływania na środowisko projektu aktualizacji Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla Powiatu Gliwickiego na lata zostały bezpośrednio podporządkowane zapisom wynikającym z Ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r., Nr 199, poz z późn. zm.). Zgodnie z art. 51 ust. 2 przywołanego aktu prawnego, prognoza oddziaływania na środowisko ( ) powinna: Zawierać informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami, Określać, analizować i oceniać istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu, Określać, analizować i oceniać stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem, Określać, analizować i oceniać istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów chronionych, Określać, analizować i oceniać cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym albo krajowym, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu, Określać, analizować i oceniać przewidywane znaczarce oddziaływania na środowisko oraz zabytki, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe, Przedstawiać rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensacje przyrodnicza negatywnych oddziaływana na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu, Przedstawiać rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w projektowanym dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru, w tym także wskazania napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy, Zawierać informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy, Zawierać informacje o przewidywanych metodach analizy realizacji postanowię projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania, Zawierać informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko, Zawierać streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym. Treść prognozy oddziaływania na środowisko została także podporządkowana uzgodnieniu Śląskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Katowicach nr NS- NZ DŻ z dnia 8 sierpnia 2012 roku oraz zakresowi i stopniowi szczegółowości prognozy uzgodnionemu przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Katowicach uzgodnieniem nr WOOŚ MG z dnia 2 sierpnia 2012 roku. Do przeprowadzenia wymienionych powyżej prac wykorzystano materiały i dokumenty zebrane samodzielnie przez Wykonawcę, są 6

7 to także dokumenty będące punktem wyjścia dla aktualizacji Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla Powiatu Gliwickiego na lata Prognozę sporządzono przy zastosowaniu metod opisowych dotyczących charakterystyki zasobów środowiska poddanych oddziaływaniu oraz analiz opartych na dostępnych danych. Analizie poddano aktualny i prognozowany stan gospodarki odpadami azbestowymi na terenie powiatu gliwickiego, jak również proponowane kierunki działań w tym zakresie. Ponadto w prognozie przeanalizowano uwzględnienie w Programie strategicznych kierunków działań przyjętych w innych dokumentach. Wynikające z przeprowadzonej analizy wnioski odniesiono do stanu środowiska w powiecie oraz przeanalizowano możliwe skutki środowiskowe realizacji Programu. Do przeprowadzenia wymienionych powyżej prac wykorzystano materiały i dokumenty będące punktem wyjścia do opracowania projektu aktualizacji Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla Powiatu Gliwickiego na lata Przy opracowywaniu niniejszej dokumentacji skorzystano zarówno z obowiązujących aktów prawnych przedstawionych poniżej oraz z dostępnych publikacji, opracowań, wytycznych, map itp. Akty prawne: Ustawa z dnia 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227) z późniejszymi zmianami, Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 25, poz. 150) z późniejszymi zmianami, Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku o odpadach (Dz. U. Nr 2010, nr 185, poz. 1243) z późniejszymi zmianami, Ustawa z dnia 13 września 1996 roku o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. Nr 144 z 2006 roku, poz. 1042) z późniejszymi zmianami. 7

8 3. INFORMACJA O ZAWARTOŚCI, GŁÓWNYCH CELACH PROJEKTU AKTUALIZACJI PROGRAMU USUWANIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST DLA POWIATU GLIWICKIEGO NA LATA I O POWIĄZANIACH Z INNYMI DOKUMENTAMI 3.1. ZAWARTOŚĆ PROGRAMU Celem projektu aktualizacji Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla Powiatu Gliwickiego na lata jest: spowodowanie oczyszczenia obszaru powiatu z azbestu oraz usuniecie stosowanych od wielu lat wyrobów zawierających azbest, wyeliminowanie negatywnych skutków zdrowotnych u mieszkańców powiatu spowodowanych azbestem oraz ustalenie koniecznych do tego uwarunkowań, spowodowanie sukcesywnej likwidacji oddziaływania azbestu na środowisko i doprowadzenie w określonym horyzoncie czasowym, do spełnienia wymogów ochrony środowiska, stworzenie odpowiednich warunków do wdrożenia przepisów prawnych oraz norm postępowania z wyrobami zawierającymi azbest. Projekt Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla Powiatu Gliwickiego na lata składa się z 12 rozdziałów. W pierwszym rozdziale, we wstępie opisano, jakie są podstawy opracowania Programu i jego założenia, w drugim rozdziale opisano cele i podstawowe plany związane z Programem, a także powiązania z innymi strategicznymi dokumentami wyższych szczebli i źródła informacji zawartych w opracowaniu. W kolejnych dwóch rozdziałach przybliżono specyfikę azbestu i wyrobów zawierających azbest, a także szerokie jego zastosowanie i zasady i procedury postępowania z wyrobami zawierającymi azbest takie jak prace naprawcze i demontaż. Rozdział szósty przedstawia działania poszczególnych gmin powiatu Gliwickiego do chwili obecnej i stan aktualny prac związanych z eliminowaniem z terenu powiatu wyrobów zawierających azbest. Rozdział siódmy jest informacją o rozmieszczeniu i ilości wyrobów azbestowych zlokalizowanych na terenie powiatu gliwickiego. W rozdziale tym na podstawie inwentaryzacji ogólnych, szczegółowych a także danych dokumentów wyższych szczebli i Bazy Azbestowej zidentyfikowano ilości wyrobów azbestowych, jakie są zlokalizowane na terenie powiatu gliwickiego, a także na podstawie ilości zdemontowanych wyrobów zawierających azbest w ciągu ostatnich kilku lat oceniono ile zostało jeszcze do usunięcia. Kolejna część opracowania wskazuje wszystkie możliwości dotyczące źródeł finansowania usunięcia wyrobów azbestowych, zarówno krajowe jak i unijne, dofinansowania w formie pożyczki jak i bezzwrotnych dotacji. Rozdział 9 jest określeniem zadań do realizacji w okresie trwania całego Programu. W ramach tego rozdziału zaproponowano harmonogram realizacji zadań zarówno dla Powiatu Gliwickiego jak i dla gmin należących do Powiatu. Rozdział 10 zawiera określenie sposobu wdrażania Programu, a także procedury oceniania wskaźników efektywności wdrożenia zaplanowanych działań. 8

9 W rozdziale 11 zawarto analizę ogólną oddziaływania realizacji przedmiotowej dokumentacji na środowisko, wyniki wskazują na brak istotnego negatywnego oddziaływania w trakcie realizacji Programu, oraz absolutne pozytywne oddziaływanie długookresowe po zakończeniu realizacji postanowień Programu. Ostatni rozdział jest omówieniem organizacji i zarządzania Programem, a także określeniem możliwości jego wdrażania i realizacji. 9

10 Tabela 1 Harmonogram realizacji Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających z terenu powiatu gliwickiego na lata Lp. Nazwa zadania Szacunkowy roczny koszt wdrożenia zadania Okres realizacji ZADANIA WŁASNE POWIATU 1. Okresowa weryfikacja i aktualizacja Programu (co 4 lata) zł/każda Współpraca z gminami oraz marszałkiem województwa w zakresie opracowywania programów usuwania azbestu oraz z organami kontrolnymi - na podstawie POKA, 2009 Organizowanie usuwania wyrobów zawierających azbest przy wykorzystaniu na ten cel środków krajowych lub unijnych w ramach pomocy merytorycznej gminom należącym do Powiatu (spotkania i informowanie o bieżących możliwościach dofinansowania) Działania informacyjno edukacyjne, (na podstawie POKA, 2009 i wojewódzkiego PUA ) w tym m.in.: koszty administracyjne koszty administracyjne przygotowanie ulotek informacyjnych o szkodliwości azbestu i o obowiązkach związanych z koniecznością jego usuwania zł/rok przygotowanie stałej informacji, na stronach internetowych, poświęconej tematyce azbestu, okresowe publikacje w prasie lokalnej dotyczące tematyki azbestu Współpraca z organami kontrolnymi (inspekcja sanitarna, inspekcja pracy, inspekcja nadzoru budowlanego, inspekcja ochrony środowiska) na podstawie POKA, 2009, Wojewódzkiego PUA Bieżące monitorowanie realizacji Programu i okresowe raportowanie jego realizacji (w ramach współpracy przy tworzeniu sprawozdania Marszałka według ustawy o utrzymaniu czystości i porządku art. 9s) koszty administracyjne koszty administracyjne ZADANIA DLA GMIN NALEŻĄCYCH DO POWIATU GLIWICKIEGO Prawidłowy przebieg usuwania wyrobów zawierających azbest z terenów gmin należących do powiatu gliwickiego powinien opierać się na następujących elementach: inwentaryzacji azbestu na terenach gmin (inwentaryzacje zostały wykonane, niezbędne będą aktualizacje), opracowaniu programów i przyjęcia ich uchwałą Rady Gminy/Miasta (programy zostały opracowane, tylko w 3 gminach nie ma uchwały), informacji dla społeczeństwa (np. komunikaty na stronach internetowych urzędów i na tablicach ogłoszeń), 10

11 edukacji społeczeństwa: o o o o działania edukacyjno-informacyjne dla mieszkańców, w tym również skierowane do dzieci i młodzieży poprzez kontynuowanie działań w zakresie szkoleń, rozprowadzania ulotek, organizowanie konkursów itp., zamieszczanie informacji na stronie internetowej, szkolenia dla pracowników administracji samorządowej kierowanie pracowników Urzędów Gmin i Miast na szkolenia zewnętrzne, konferencje, sympozja, itp., szkolenia dla służb kontrolnych oraz grup zawodowych związanych z problematyka azbestową informowanie o szkoleniach lub współpraca przy organizowaniu szkoleń dla Policji, Straży Pożarnej, Wspólnot Mieszkaniowych, itd., rozprowadzanie poradników, informatorów, ulotek, plakatów itd., informowanie o, czy współuczestnictwo w radiowych audycjach edukacyjnych, filmach edukacyjnych i innych materiałach edukacyjno-informacyjnych, stworzeniu bazy danych obejmującej: miejsca występowania azbestu wraz z podaniem ich charakterystyki i ilości, firmy uprawnione do usuwania azbestu (w ramach wytwarzania, zbierania, transportu, utylizacji), określeniu warunków dofinansowania usuwania azbestu (Uchwała Rady Gminy/Miasta), kontroli przebiegu usuwania azbestu z terenów Gmin Wytyczne do realizacji zadań gminnych GIERAŁTOWICE Aktualizacja inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest przeprowadzonej w 2005 roku oraz opracowanie na jej podstawie aktualizacji PUA z terenu Gminy Gierałtowice do roku 2032 Aktualizacja elektronicznej bazy danych posiadanych informacji o lokalizacji wyrobów zawierających azbest Przygotowanie i rozpowszechnienie materiałów edukacyjnych na temat szkodliwości azbestu, bezpiecznego postępowania z wyrobami azbestowymi oraz sposobach ich usuwania i o obowiązkach właścicieli nieruchomości związanych z posiadaniem wyrobów zawierających azbest (m.in. na stronach internetowych Urzędu Gminy, w lokalnych gazetach, w postaci ulotek, plakatów, ogłoszeń, szkoleń edukacyjnych) Przekazywanie właścicielom nieruchomości informacji o obowiązku przeprowadzenia kontroli stanu wyrobów zawierających azbest zlokalizowanych na terenie ich nieruchomości oraz sporządzenia oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania tych wyrobów, przekazania oceny organowi nadzoru budowlanego - zgodnie z załącznikiem do rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 5 sierpnia 2010 r. (Dz.U nr 162 poz. 1089) w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (m.in. na stronach internetowych Urzędu Gminy, w lokalnych gazetach) zł 2013 bez kosztów corocznie do zł /rok bezkosztowo Sporządzenie wykazu miejsc występowania odpadów zawierających azbest przeznaczonych do usu- bezkosztowo corocznie do

12 6. nięcia Opracowanie i coroczna aktualizacja regulaminu dofinansowania działań polegających na usunięciu i unieszkodliwieniu wyrobów zawierających azbest z budynków bezkosztowo Usunięcie odpadów zawierających azbest Sporządzenie i przedłożenie Radzie Gminy Gierałtowice rocznego sprawozdania w zakresie: ,25 zł (wg obliczeń z rozdziału 8.1.) do 31 grudnia Ilości miejsc i ilości występujących wyrobów zawierających azbest od początku realizacji programu i za dany rok, Ilości miejsc odbioru odpadów zawierających azbest i ilości usuniętych odpadów w danym roku i narastająco, bezkosztowo corocznie za poprzedni rok kalendarzowy do 2032 Poniesionych nakładów na realizacje programu w danym roku i narastająco. 9. Aktualizacja Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Gierałtowice (co 4 lata) zł/każda KNURÓW Aktualizacja inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest przeprowadzonej w 2006 roku oraz opracowanie na jej podstawie aktualizacji PUA z terenu Gminy Knurów do roku 2032 Aktualizacja elektronicznej bazy danych posiadanych informacji o lokalizacji wyrobów zawierających azbest Kontynuacja działań edukacyjnych dla mieszkańców i posiadaczy wyrobów zawierających azbest na zasadach przyjętych na terenie Gminy Knurów Sporządzenie wykazu miejsc występowania odpadów zawierających azbest przeznaczonych do usunięcia Opracowanie i coroczna aktualizacja regulaminu dofinansowania działań polegających na usunięciu i unieszkodliwieniu wyrobów zawierających azbest z budynków zł 2013 bez kosztów corocznie do zł/rok bezkosztowo corocznie do 2032 bezkosztowo Usunięcie odpadów zawierających azbest ,75 zł (wg obliczeń z rozdziału 8.1.) do 31 grudnia Sporządzenie i przedłożenie Radzie Miasta Knurowa rocznego sprawozdania w zakresie: Ilości miejsc i ilości występujących wyrobów zawierających azbest od początku realizacji probezkosztowo corocznie za poprzedni rok kalendarzowy do

13 gramu i za dany rok, Ilości miejsc odbioru odpadów zawierających azbest i ilości usuniętych odpadów w danym roku i narastająco, Poniesionych nakładów na realizacje programu w danym roku i narastająco. 9. Aktualizacja Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Knurów (co 4 lata) zł/każda PILCHOWICE 1. Przygotowanie i rozpowszechnienie materiałów edukacyjnych na temat szkodliwości azbestu, bezpiecznego postępowania z wyrobami azbestowymi oraz sposobach ich usuwania i o obowiązkach właścicieli nieruchomości związanych z posiadaniem wyrobów zawierających azbest (m.in. na stronach internetowych Urzędu Gminy, w lokalnych gazetach, w postaci ulotek, plakatów, ogłoszeń, szkoleń edukacyjnych) Przekazywanie właścicielom nieruchomości informacji o obowiązku przeprowadzenia kontroli stanu wyrobów zawierających azbest zlokalizowanych na terenie ich nieruchomości oraz sporządzenia oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania tych wyrobów, przekazania oceny organowi nadzoru budowlanego - zgodnie z załącznikiem do rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 5 sierpnia 2010 r. (Dz.U nr 162 poz. 1089) w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (m.in. na stronach internetowych Urzędu Gminy, w lokalnych gazetach) Sporządzenie wykazu miejsc występowania odpadów zawierających azbest przeznaczonych do usunięcia Opracowanie i coroczna aktualizacja regulaminu dofinansowania działań polegających na usunięciu i unieszkodliwieniu wyrobów zawierających azbest z budynków zł/rok bezkosztowo corocznie do 2032 bezkosztowo Usunięcie odpadów zawierających azbest ,01 zł (wg obliczeń z rozdziału 8.1.) do 31 grudnia Coroczna aktualizacja elektronicznej bazy danych informacji o lokalizacji wyrobów zawierających azbest w oparciu o usunięte w poprzednim roku wyroby bezkosztowo Sporządzenie i przedłożenie Radzie Gminy Pilchowice rocznego sprawozdania w zakresie: 7. Ilości miejsc i ilości występujących wyrobów zawierających azbest od początku realizacji programu i za dany rok, bezkosztowo corocznie za poprzedni rok kalendarzowy do 2032 Ilości miejsc odbioru odpadów zawierających azbest i ilości usuniętych odpadów w danym 13

14 roku i narastająco, Poniesionych nakładów na realizacje programu w danym roku i narastająco. 8. Aktualizacja inwentaryzacji i Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Pilchowice (co 4 lata) zł/każda PYSKOWICE 1. Przygotowanie i rozpowszechnienie materiałów edukacyjnych na temat szkodliwości azbestu, bezpiecznego postępowania z wyrobami azbestowymi oraz sposobach ich usuwania i o obowiązkach właścicieli nieruchomości związanych z posiadaniem wyrobów zawierających azbest (m.in. na stronach internetowych Urzędu Gminy, w lokalnych gazetach, w postaci ulotek, plakatów, ogłoszeń, szkoleń edukacyjnych) Przekazywanie właścicielom nieruchomości informacji o obowiązku przeprowadzenia kontroli stanu wyrobów zawierających azbest zlokalizowanych na terenie ich nieruchomości oraz sporządzenia oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania tych wyrobów, przekazania oceny organowi nadzoru budowlanego - zgodnie z załącznikiem do rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 5 sierpnia 2010 r. (Dz.U nr 162 poz. 1089) w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (m.in. na stronach internetowych Urzędu Gminy, w lokalnych gazetach) Sporządzenie wykazu miejsc występowania odpadów zawierających azbest przeznaczonych do usunięcia Opracowanie i coroczna aktualizacja regulaminu dofinansowania działań polegających na usunięciu i unieszkodliwieniu wyrobów zawierających azbest z budynków zł/rok bezkosztowo corocznie do 2032 bezkosztowo Usunięcie odpadów zawierających azbest ,62 zł (wg obliczeń z rozdziału 8.1.) do 31 grudnia Coroczna aktualizacja elektronicznej bazy danych informacji o lokalizacji wyrobów zawierających azbest w oparciu o usunięte w poprzednim roku wyroby Sporządzenie i przedłożenie Radzie Miejskiej w Pyskowicach rocznego sprawozdania w zakresie: bezkosztowo Ilości miejsc i ilości występujących wyrobów zawierających azbest od początku realizacji programu i za dany rok, Ilości miejsc odbioru odpadów zawierających azbest i ilości usuniętych odpadów w danym roku i narastająco, bezkosztowo corocznie za poprzedni rok kalendarzowy do

15 Poniesionych nakładów na realizacje programu w danym roku i narastająco. 8. Aktualizacja inwentaryzacji i Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Pyskowice (co 4 lata) zł/każda RUDZINIEC Aktualizacja inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest przeprowadzonej w 2008 roku oraz opracowanie na jej podstawie aktualizacji PUA z terenu Gminy Rudziniec do roku 2032 Aktualizacja elektronicznej bazy danych posiadanych informacji o lokalizacji wyrobów zawierających azbest Kontynuacja działań edukacyjnych dla mieszkańców i posiadaczy wyrobów zawierających azbest na zasadach przyjętych na terenie Gminy Rudziniec Sporządzenie wykazu miejsc występowania odpadów zawierających azbest przeznaczonych do usunięcia Opracowanie i coroczna aktualizacja regulaminu dofinansowania działań polegających na usunięciu i unieszkodliwieniu wyrobów zawierających azbest z budynków zł 2013 bez kosztów corocznie do zł/rok bezkosztowo corocznie do 2032 bezkosztowo Usunięcie odpadów zawierających azbest Sporządzenie i przedłożenie Radzie Gminy Rudziniec rocznego sprawozdania w zakresie: ,68 zł (wg obliczeń z rozdziału 8.1.) do 31 grudnia Ilości miejsc i ilości występujących wyrobów zawierających azbest od początku realizacji programu i za dany rok, Ilości miejsc odbioru odpadów zawierających azbest i ilości usuniętych odpadów w danym roku i narastająco, bezkosztowo corocznie za poprzedni rok kalendarzowy do 2032 Poniesionych nakładów na realizacje programu w danym roku i narastająco. 9. Aktualizacja Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Rudziniec (co 4 lata) zł/każda

16 SOŚNICOWICE Przygotowanie i rozpowszechnienie materiałów edukacyjnych na temat szkodliwości azbestu, bezpiecznego postępowania z wyrobami azbestowymi oraz sposobach ich usuwania i o obowiązkach właścicieli nieruchomości związanych z posiadaniem wyrobów zawierających azbest (m.in. na stronach internetowych Urzędu Gminy, w lokalnych gazetach, w postaci ulotek, plakatów, ogłoszeń, szkoleń edukacyjnych) Przekazywanie właścicielom nieruchomości informacji o obowiązku przeprowadzenia kontroli stanu wyrobów zawierających azbest zlokalizowanych na terenie ich nieruchomości oraz sporządzenia oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania tych wyrobów, przekazania oceny organowi nadzoru budowlanego - zgodnie z załącznikiem do rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 5 sierpnia 2010 r. (Dz.U nr 162 poz. 1089) w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (m.in. na stronach internetowych Urzędu Gminy, w lokalnych gazetach) Sporządzenie wykazu miejsc występowania odpadów zawierających azbest przeznaczonych do usunięcia Opracowanie i coroczna aktualizacja regulaminu dofinansowania działań polegających na usunięciu i unieszkodliwieniu wyrobów zawierających azbest z budynków zł/rok bezkosztowo corocznie do 2032 bezkosztowo Usunięcie odpadów zawierających azbest ,92 zł (wg obliczeń z rozdziału 8.1.) do 31 grudnia Coroczna aktualizacja elektronicznej bazy danych informacji o lokalizacji wyrobów zawierających azbest w oparciu o usunięte w poprzednim roku wyroby Sporządzenie i przedłożenie Radzie Miejskiej Sośnicowice rocznego sprawozdania w zakresie: bezkosztowo Ilości miejsc i ilości występujących wyrobów zawierających azbest od początku realizacji programu i za dany rok, Ilości miejsc odbioru odpadów zawierających azbest i ilości usuniętych odpadów w danym roku i narastająco, bezkosztowo corocznie za poprzedni rok kalendarzowy do 2032 Poniesionych nakładów na realizacje programu w danym roku i narastająco. 8. Aktualizacja inwentaryzacji i Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Sośnicowice (co 4 lata) zł/każda

17 1. Przyjęcie uchwałą Rady Miejskiej w Toszku PUA z terenu Gminy Toszek do roku 2032 bezkosztowo 2012 TOSZEK Przygotowanie i rozpowszechnienie materiałów edukacyjnych na temat szkodliwości azbestu, bezpiecznego postępowania z wyrobami azbestowymi oraz sposobach ich usuwania i o obowiązkach właścicieli nieruchomości związanych z posiadaniem wyrobów zawierających azbest (m.in. na stronach internetowych Urzędu Gminy, w lokalnych gazetach, w postaci ulotek, plakatów, ogłoszeń, szkoleń edukacyjnych) Przekazywanie właścicielom nieruchomości informacji o obowiązku przeprowadzenia kontroli stanu wyrobów zawierających azbest zlokalizowanych na terenie ich nieruchomości oraz sporządzenia oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania tych wyrobów, przekazania oceny organowi nadzoru budowlanego - zgodnie z załącznikiem do rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 5 sierpnia 2010 r. (Dz.U nr 162 poz. 1089) w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (m.in. na stronach internetowych Urzędu Gminy, w lokalnych gazetach) Sporządzenie wykazu miejsc występowania odpadów zawierających azbest przeznaczonych do usunięcia Opracowanie i coroczna aktualizacja regulaminu dofinansowania działań polegających na usunięciu i unieszkodliwieniu wyrobów zawierających azbest z budynków zł /rok bezkosztowo bezkosztowo corocznie do 2032 bezkosztowo Usunięcie odpadów zawierających azbest Sporządzenie i przedłożenie Radzie Miejskiej w Toszku rocznego sprawozdania w zakresie: ,18 zł (wg obliczeń z rozdziału 8.1.) do 31 grudnia Ilości miejsc i ilości występujących wyrobów zawierających azbest od początku realizacji programu i za dany rok, Ilości miejsc odbioru odpadów zawierających azbest i ilości usuniętych odpadów w danym roku i narastająco, bezkosztowo corocznie za poprzedni rok kalendarzowy do 2032 Poniesionych nakładów na realizacje programu w danym roku i narastająco. 8. Aktualizacja Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Toszek (co 4 lata) zł/każda

18 WIELOWIEŚ Przygotowanie i rozpowszechnienie materiałów edukacyjnych na temat szkodliwości azbestu, bezpiecznego postępowania z wyrobami azbestowymi oraz sposobach ich usuwania i o obowiązkach właścicieli nieruchomości związanych z posiadaniem wyrobów zawierających azbest (m.in. na stronach internetowych Urzędu Gminy, w lokalnych gazetach, w postaci ulotek, plakatów, ogłoszeń, szkoleń edukacyjnych) Przekazywanie właścicielom nieruchomości informacji o obowiązku przeprowadzenia kontroli stanu wyrobów zawierających azbest zlokalizowanych na terenie ich nieruchomości oraz sporządzenia oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania tych wyrobów, przekazania oceny organowi nadzoru budowlanego - zgodnie z załącznikiem do rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 5 sierpnia 2010 r. (Dz.U nr 162 poz. 1089) w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (m.in. na stronach internetowych Urzędu Gminy, w lokalnych gazetach) Sporządzenie wykazu miejsc występowania odpadów zawierających azbest przeznaczonych do usunięcia Opracowanie i coroczna aktualizacja regulaminu dofinansowania działań polegających na usunięciu i unieszkodliwieniu wyrobów zawierających azbest z budynków zł/rok bezkosztowo corocznie do 2032 bezkosztowo Usunięcie odpadów zawierających azbest zł (wg obliczeń z rozdziału 8.1.) do 31 grudnia Coroczna aktualizacja elektronicznej bazy danych informacji o lokalizacji wyrobów zawierających azbest w oparciu o usunięte w poprzednim roku wyroby Sporządzenie i przedłożenie Radzie Gminy Wielowieś rocznego sprawozdania w zakresie: bezkosztowo Ilości miejsc i ilości występujących wyrobów zawierających azbest od początku realizacji programu i za dany rok, Ilości miejsc odbioru odpadów zawierających azbest i ilości usuniętych odpadów w danym roku i narastająco, bezkosztowo corocznie za poprzedni rok kalendarzowy do 2032 Poniesionych nakładów na realizacje programu w danym roku i narastająco. 8. Aktualizacja inwentaryzacji i Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Wielowieś (co 4 lata) zł/każda Źródło: Program Usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla Powiatu Gliwickiego na lata projekt 18

19 3.2. POWIĄZANIA PROGRAMU Z INNYMI DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI Projekt aktualizacji Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla Powiatu Gliwickiego na lata został opracowany zgodnie z Polityką Ekologiczną Państwa, a także podstawowym dokumentem określającym prawne ramy gospodarki odpadami. Jest to Dyrektywa Rady 74/442/EEC nakładająca na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia odzysku i usuwania odpadów w sposób niezagrażający życiu ludzkiemu oraz niepowodujący szkód w środowisku, a także ograniczaniu ilości odpadów i ich szkodliwości. Cele i zadania przedstawione w Programie... wpisują się w strategie postępowania w zakresie usuwania azbestu zawarte w dokumentach strategicznych odnoszących się do rozwoju gospodarczego oraz do ochrony środowiska, a w szczególności do gospodarki odpadami w tym odpadami niebezpiecznymi, a więc także azbestowymi, są to głównie: Polityka Ekologiczna Państwa w latach z perspektywą do roku 2016, Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2014, załącznik do uchwały nr 217 Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2010 r. (poz. 1183), Plan Gospodarki Odpadami dla województwa śląskiego 2014, z 2012 roku, Program oczyszczania kraju z azbestu na lata przyjęty przez Radę Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej w dniu roku, Program usuwania azbestu z terenu województwa śląskiego do roku 2032, maj 2011 r., Aktualizacja Planu Gospodarki Odpadami dla Powiatu Gliwickiego, styczeń 2009, Cele zawarte w dokumentach wyżej wymienionych są zgodne z celami przedstawionymi w Programie usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla Powiatu Gliwickiego na lata

20 4. PROPOZYCJE DOTYCZĄCE PRZEWIDYWANYCH METOD ANALIZY SKUTKÓW REALIZACJI PO- STANOWIEŃ PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU ORAZ CZĘSTOTLIWOŚĆ JEJ PRZEPROWA- DZANIA Aby w przyszłości istniała możliwość obiektywnej weryfikacji i modyfikacji celów i zadań proponowanych w ramach projektu aktualizacji Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla Powiatu Gliwickiego na lata , konieczne będzie prowadzenie monitoringu, który dostarczy niezbędnych danych do realizacji tych działań. W chwili obecnej na monitoring składają się głównie informacje pochodzące z przedkładanych przez gminy corocznie sprawozdań Marszałkowi informacji o występowaniu substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska. Aktualnie także gminy posiadające inwentaryzację wyrobów azbestowych i azbestu wprowadziły uzyskane dzięki inwentaryzacji dane do Wojewódzkiej Bazy Azbestowej i na bieżąco aktualizują te dane w oparciu o ilości usuniętych wyrobów azbestowych. Posiadacze wyrobów azbestowych i zarządcy nieruchomości, na których zabudowane są powłoki zawierające azbest powinni przekazywać informacje marszałkowi lub władzom gmin oraz do: właściwego organu nadzoru budowlanego (Starostwa Powiatowego w Gliwicach), właściwego okręgowego inspektora pracy Państwowa Inspekcja Pracy w Gliwicach), właściwego państwowego inspektora sanitarnego (Państwowej Stacji Sanitarno Epidemiologicznej w Gliwicach). o zamiarze przystąpienia do usuwania wyrobów zawierających azbest. Podstawowym celem systemu monitoringu Programu będzie określenie aktualnego rocznego poziomu eliminacji wyrobów azbestowych zabudowanych obecnie na terenie poszczególnych gmin powiatu gliwickiego Monitoring ten ze względu na częstotliwość gromadzenia, a w szczególności udostępniania danych powinien być prowadzony w cyklu rocznym, a sprawozdania z jego realizacji, powinny być częścią wykonywanego w cyklach rocznych sprawozdaniach o gospodarowaniu odpadami na terenie gmin i powiatu Gliwickiego. Monitoring ten powinien obejmować dwa podstawowe rodzaje kontrolowania zmian, które najogólniej można określić, jako: monitoring ilościowy, monitoring jakościowy. Dla monitorowania efektywności aktualizacji Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla powiatu gliwickiego na lata proponuje się przyjęcie m.in. następujących wskaźników: ilość zdemontowanych wyrobów zawierających azbest z budynków prywatnych, ilość zdemontowanych wyrobów zawierających azbest z budynków komunalnych, długość wymienionych sieci wodociągowych cementowo - azbestowych, ilość wyrobów azbestowych zdeponowanych na składowiskach, ilość zlikwidowanych dzikich wysypisk, na których lokowane były odpady azbestowe, ilość wyrobów azbestowych pozostałych do usunięcia, 20

21 ilość gmin posiadających szczegółową inwentaryzację i przyjęty uchwałą Rady Gminy/Miasta PUA. Generalnie proponuje się pozyskiwać dane do monitoringu i oceny realizacji założonych celów w aktualizacji Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla powiatu gliwickiego na lata poprzez: kontrole własne, kontrole WIOŚ, korzystanie z Wojewódzkiej Bazy Azbestowej, dane ze sprawozdań składanych do Marszałka, zbieranie informacji i kontakty z instytucjami i przedsiębiorcami wyspecjalizowanymi w zakresie demontażu i transportu wyrobów zawierających azbest. 21

22 5. ISTNIEJĄCY STAN ŚRODOWISKA OBSZARU OBJĘTEGO PROJEKTEM PROGRAMU ORAZ PO- TENCJALNE ZMIANY TEGO STANU W PRZYPADKU BRAKU REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU 5.1. POŁOŻENIE FIZYCZNOGEOGRAFICZNE, GEOMORFOLOGIA Teren powiatu gliwickiego przynależy geograficznie do Wyżyny Śląskiej i Kotliny Raciborskiej. Północną część powiatu (gminy Toszek i Wielowieś) zajmuje tzw. Garb Tarnogórski, którego częścią są Pagóry Sarnowskie. Najdalej na północ wysunięta część gminy Wielowieś opada w kierunku doliny Małej Panwi. Pozostałą, przeważającą część terenu, zajmuje Niecka Kozielska, która ma charakter równiny opadającej lekko ku zachodowi, rozdzielonej na równoleżnikowe pasy. Są to od północy: Dział Pyskowicki, Dolina Kłodnicy, Dział Żernicki, Dolina Bierawki Dział Golejowski. Różnica wysokości wynosi 88 m. W ukształtowaniu terenu wyraźnie odznaczają się płaskie tereny dolin rzeki Bierawki i Kłodnicy obniżające się w kierunku zachodnim. Rysunek 1 Ukształtowanie terenu województwa śląskiego Źródło: strona internetowa 22

23 Najbardziej urozmaiconą rzeźbę terenu posiadają gminy Toszek i Wielowieś. Charakterystyczne dla ich pejzażu jest pasmo wzniesień (Pagóry Sarnowskie) o wysokościach sięgających ok. 300 m.n.p.m. Wzniesienia te poprzecinane są dolinami, którymi płyną cieki wodne. Urozmaicona rzeźba terenu występuje również w gminie Rudziniec o falistym, miejscami pagórkowatym charakterze z wyróżniającą się płaską doliną Kłodnicy oraz zlokalizowanymi na niej sztucznymi zbiornikami wodnymi: Pławniowickim, Dzierżno Duże Dzierżno Małe, Słupsko. Powiat gliwicki położony jest w północno-zachodniej części obrzeżenia Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. W profilu geologicznym podłoża zalegają utwory czwartorzędu, trzeciorzędu, triasu i karbonu. Rysunek 2 Powiat gliwicki na tle jednostek geomorfologicznych (wg. Kondrackiego) województwa śląskiego Źródło: strona internetowa Utwory czwartorzędu występują ciągłą pokrywą praktycznie na całej powierzchni powiatu, wyjątek stanowią strefy wychodni utworów triasu w północnej części powiatu w gminie Wielowieś i północnej części gminy Toszek. Czwartorzęd to utwory akumulacji rzecznej i lodowcowej zlodowacenia środkowopolskiego. Wykształcony został w postaci żwirów, piasków, mułków, iłów i glin zwałowych. Na szczególną uwagę zasługują piaszczysto-żwirowe utwory dolin rzecznych Bierawki i Kłodnicy stanowiące kolektor dla wód podziemnych, zawierające złoża kopalin (kruszyw naturalnych, piasków podsadzkowych). 23

24 Utwory trzeciorzędowe występują w postaci ciągłego miąższego kompleksu w południowej i środkowej części powiatu. Trzeciorzęd reprezentowany jest przez mioceńskie iły z przewarstwieniami piasków, margli, wapieni, gipsów, piaskowców i iłowców. Charakterystyczną cechą utworów ilastych jest ich duża jednorodność i ciągłość zalegania. Trias wykształcony jest w postaci utworów triasu środkowego (wapienia muszlowego) leżących na osadach triasu dolnego. Utwory triasu występują w środkowej i północnej części powiatu, z wyjątkiem centralnej części gminy Toszek. Trias środkowy buduje kompleks skał węglanowych frakcji morskiej, są to wapienie, margle i dolomity wapienia muszlowego. Poniżej zalegają utwory triasu dolnego - pstrego piaskowca w postaci węglanowych skał retu oraz utworów piaszczysto - ilastych dolnego i środkowego pstrego piaskowca. Utwory triasu stanowią kolektor wód podziemnych o istotnym znaczeniu dla zaopatrzenia w wodę mieszkańców powiatu gliwickiego. Skały triasu od powierzchni izolowane są osadami czwartorzędu i trzeciorzędu, w strefie wychodni - gminy Wielowieś i Toszek zalegają bezpośrednio na powierzchni lub pod płytkim przykryciem czwartorzędu. Utwory karbonu górnego występują w południowej i środkowej części powiatu. W ich obrębie należy zwrócić uwagę na skały budujące grupę łękową, siodłową i brzeżną. Seria węglonośna karbonu zbudowana jest z cyklicznie występujących piaskowców, mułowców, iłowców i pokładów węgla. Udział poszczególnych typów litologicznych skał jest zmienny w obrębie warstw. Karbon dolny wykształcony jest w frakcji kulmu, tj. mułowców, iłowców, piaskowców. Osady te występują na powierzchni i bezpośrednio pod czwartorzędem w rejonie Toszka HYGROGRAFIA Wody powierzchniowe Powiat gliwicki należy do dorzecza Odry i znajduje się w obrębie czterech zlewni II rzędu: Małej Panwi, Kłodnicy, Bierawki i Rudy. Zlewnia Małej Panwi zajmuje północną część powiatu, skąd wody powierzchniowe drenowane są przez Leguncję oraz Świbską Wodę i odprowadzane w kierunku północnym (poza obszar powiatu) do prawobrzeżnego dopływu Odry Małej Panwi. Zlewnia Kłodnicy obejmuje obszar centralny powiatu z mniejszymi zlewniami, które tworzą dopływy Kłodnicy: prawobrzeżna Drama, potok Pniowski, potok Toszecki i Jaryszowiec oraz lewobrzeżna Kozłówka i potok Bojszowski. W obrębie tej zlewni znajduje się również Kanał Gliwicki oraz zbiorniki wodne spełniające funkcje retencyjne i sportowo-rekreacyjne: Dzierżno Duże, Dzierżno Małe, Pławniowice i Słupsko. Całość wód powierzchniowych opisywanej zlewni spływa z kierunków: północnego, wschodniego i południowego do centralnie przebiegającej rzeki Kłodnicy oraz Kanału Gliwickiego i odprowadzana jest w kierunku zachodnim. Zlewnia Bierawki zajmuje południową część powiatu, którą drenuje przepływająca tu rzeka Bierawka i jej dopływy. Prawobrzeżne zlewnie tworzą: potok Żernicki, potok Sośnicowicki, potok Sierakowicki i Łącza, natomiast lewobrzeżne zlewnie należą do bezimiennych cieków. Generalny odpływ wód powierzchniowych odbywa się w kierunku zachodnim. Do zlewni Rudy należy mały obszar w południowo-zachodniej części powiatu, który jest drenowany przez Wierzbnik i Rudkę, prawobrzeżne dopływy Rudy. Woda z tego obszaru odprowadzana jest w kierunku południowo-zachodnim do rzeki Rudy płynącej poza obszarem powiatu. 24

25 Rysunek 3 Położenie powiatu gliwickiego w zlewniach rzek województwa śląskiego Źródło: strona internetowa Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego W obszarze powiatu gliwickiego występują tylko antropogeniczne zbiorniki wodne. Istniejące na obszarze powiatu zbiorniki wodne powstały w wyniku niezamierzonej lub zamierzonej działalności człowieka. Do pierwszej grupy należą zalewiska, a do drugiej zbiorniki specjalnego przeznaczenia. Zalewiska powstają bez ingerencji człowieka. Ich cechą charakterystyczną jest zmienność w zakresie pojemności i zasięgu występowania. Woda dopływająca do zagłębień terenu wypełnia je w zależności od opadów atmosferycznych i stanów wód podziemnych, a zatrzymuje się w nich na dłużej lub zanika w zależności od przepuszczalności podłoża. Część z tych zbiorników jest zagospodarowana i spełnia funkcje rekreacyjne, użytków ekologicznych i retencyjne. Należą do nich stawy o największej powierzchni, ze słabo przepuszczalnym podłożem oraz lokalizacją w atrakcyjnych przyrodniczo i gospodarczo rejonach miejscowości. Do największych należą: Hubertus, Słupsko, Pławniowice, Dzierżono Duże, Dzierżono Małe. Obiekty zlokalizowane w gminach Knurów i Gierałtowice spełniają funkcje zbiorników wód przemysłowych: Moczury, Farskie, Lacha i inne. Zalewiska są dynamicznym elementem powierzchni hydrograficznej powiatu. W związku z prowadzoną działalnością gospodarczą powstają nowe w nieckach osiadań, a inne w ramach prowadzonej rekultywacji terenów przemysłowych są likwidowane. Zbiorniki specjalnego przeznaczenia powstają w wyniku ingerencji człowieka. Są to obwałowane stawy hodowlane. Do zbiorników różnej wielkości za pomocą zastawek skierowywana jest i odprowadzana woda z cieku powierzchniowego (przepływowe). Najwięcej stawów hodowlanych znajduje się w gminach Sośnicowice i Pilchowice. 25

26 Wody podziemne Obszar powiatu gliwickiego ze względu na urozmaiconą rzeźbę terenu oraz budowę geologiczną posiada zróżnicowane warunki hydrogeologiczne. Występują tu cztery piętra wodonośne: czwartorzędu, neogenu, triasu i karbonu, które na terenie powiatu podzielono na siedem jednostek hydrogeologicznych: trzy czwartorzędowe, jedną neogeńską, dwie triasowe i jedną karbońską. Część obszaru powiatu pokryta jest glinami czwartorzędowymi, co powoduje, że pierwszy poziom wód podziemnych zalega na większych głębokościach tworząc tam użytkowy poziom wodonośny. W niektórych obszarach jest to głębokość ponad 10 m i są to rejony: występowania osadów triasu w południowej części gminy Wielowieś oraz triasu i karbonu w zachodniej części gminy Toszek. Na pozostałym obszarze występuje poziom wód gruntowych, który stanowi pierwszą warstwę wodonośną zalegającą na małych głębokościach. Ze względu na małą miąższość tej warstwy wodonośnej, jak i zdegradowanie jej jakości poprzez lokalne źródła zanieczyszczeń, na prawie całym terenie powiatu nie ma ona większego znaczenia zarówno jako źródło wody pitnej, jak i wody przemysłowej. Głębokość zalegania pierwszego poziomu wynosi maksymalnie kilka metrów. Jego znaczenie jest istotne w przypadku lokalizacji obiektów budowlanych oraz gruntów ornych, którym mogą zagrażać podtopienia. Szczególnie niebezpieczne są rejony, w których głębokość zalegania lustra wody jest mniejsza niż 1 m. Są to obszary w zachodniej części gminy Wielowieś (rejon Dąbrówki) i w jej części północno-wschodniej (na północ od Wielowsi) oraz w dolinach rzek i potoków a przede wszystkim rzek Kłodnicy i Bierawki, gdzie występują częste podtopienia i czasami powodzie. Obszary o występowaniu płytkich wód gruntowych zlokalizowane są w centralnej części gminy Knurów i na przeważającym obszarze gminy Gierałtowice. Użytkowe poziomy wodonośne na terenie powiatu gliwickiego występują w utworach czwartorzędowych, neogeńskich, triasowych i karbońskich. Na terenie powiatu zlokalizowane są trzy główne zbiorniki wód podziemnych: GZWP 330 (Zbiornik Gliwice), GZWP 327 (Zbiornik Lubliniec-Myszków) oraz GZWP nr 332 (Subniecka kędzierzyńsko-głubczycka). GZWP 330 i 327 to zbiorniki prowadzące wody triasowego piętra wodonośnego, poziomy wapienia muszlowego i retu traktowane jako jeden kompleks wodonośny serii węglanowej triasu. Kolektorem wód są w nim wapienie, wapienie zdolomityzowane, dolomity z przewarstwieniami margli. Zbiorniki te mają charakter szczelinowo-porowo-krasowy. GZWP 330 (Gliwice) na terenie powiatu obejmuje swoim zasięgiem miasto Pyskowice, fragment gmin Toszek i Rudziniec. Zasilanie następuje bezpośrednio opadami oraz pośrednio poprzez przesączenia z innych warstw np. czwartorzędowych. GZWP nr Lubliniec Myszków obejmuje gminę Wielowieś i część gminy Toszek. Poziom ten na większości terenu nie jest izolowany od powierzchni utworami nieprzepuszczalnymi. Na części obszaru powiatu poziom ten jest izolowany od góry warstwą nieprzepuszczalnych osadów trzeciorzędowych. GZWP nr Subniecka Kędzierzyńsko-Głubczycka, neogeński zbiornik o charakterze porowym. Zajmuje duży obszar powiatu w centralnej i zachodniej jego części. Wody w utworach doliny Bierawki wchodzą w skład czwartorzędowego, użytkowego poziomu wód podziemnych lokalny zbiornik UPWP 1 dolina Bierawki. W utworach doliny i pradoliny Kłodnicy i Dramy występuje czwartorzędowy lokalny zbiornik UPWP dolina Kłodnicy. Utwory wodonośne wymienionych jednostek to piaski, żwiry i pospółki. Ze względu na łatwość migracji zanie- 1 Użytkowy poziom wód podziemnych 26