WYZWALANIE EKSPRESJI DZIECKA POPRZEZ KONTAKT ZE SZTUKĄ

Transkrypt

1 WYZWALANIE EKSPRESJI DZIECKA POPRZEZ KONTAKT ZE SZTUKĄ (Przygotowała nauczycielka Lidia Wiosna na podstawie artykułów z Wychowania w Przedszkolu na posiedzenie Rady Pedagogicznej Przedszkola Miejskiego Nr 10 w Świnoujściu w ramach WDN.) Wyzwól człowieka a będzie tworzył (A.de Saint Exupery). Sztuka służy ludzkości w ogóle, a żywioł piękna jest potrzebny każdemu człowiekowi, jest podstawowym czynnikiem pełnego i harmonijnego rozwoju każdej jaźni i każdej warstwy społecznej /S. Szuman/. Sztuka pozwala na zobaczenie świata w inny, niż potoczny sposób, pozwala odkrywać nowe jakości znanych rzeczy i zjawisk, budzi przeżycia, sprzyja kształtowaniu postawy otwartości. Kontakt z dziełem sztuki jest przeżyciem emocjonalnym, które się pogłębia, jeśli jest wspierane świadomością artystyczną opartą na umiejętności plastycznego widzenia i znajomości języka sztuki. Zadaniem wychowania przez sztukę jest stopniowe i systematyczne wprowadzenie dzieci w świat wartości estetycznych, rozwijanie potrzeby kontaktu ze sztuką, budzenie wiary we własne możliwości twórcze. Właściwa organizacja pracy z dzieckiem wymaga zwrócenia uwagi na dwa istotne elementy: 1. UDOSTĘPNIANIE stworzenie sytuacji bezpośredniego obcowania z dziełem sztuki, które jest warunkiem poznawania i doznawania oraz przeżywania. Obcowanie to musi trwać odpowiednio długo, aby jego działanie mogło odnieść zamierzony skutek. 2. UPRZYSTĘPNIANIE udzielanie pomocy w odkrywaniu, poznaniu i odczuwaniu wartości sztuki. Zgodnie z poglądem wielu pedagogów, w wieku przedszkolnym należy zacząć przygotowanie do świadomego odbioru dzieł artystycznych, gdyż jest to ważne źródło inspirujące i zasilające samodzielną twórczość dziecka. A. Mirski /Uniwersytet Jagielloński/ zauważył, że sztuka zarówno w swym aspekcie biernym /odbiór dzieła/, jak i czynnym /twórczość własna/, odgrywa ogromną rolę w rozwoju intelektualnym oraz estetycznym dziecka. Czyni to zarówno w drodze bezpośredniej, poprzez stymulację rozwoju umysłu i wrażliwości estetycznej dziecka, jak i w drodze pośredniej, poprzez korzystny wpływ na rozwój motoryczny, percepcyjny, emocjonalny i społeczny, które z kolei w sposób pośredni, mogą wpływać na rozwój intelektualny i estetyczny. A.Herbert Read podkreślał, że sztuka powinna być podstawą wychowania. Aktywność artystyczna daje dziecku możliwość wyładowania uczuć, problemów, możliwość symbolizowanej ekspresji nurtujących lęków, niepokojów i problemów, możliwość sublimacji wewnętrznej energii. Ekspresja artystyczna dziecka umożliwia wyzwalanie się z utrwalonych zahamowań i napięć. Sztuka umożliwia też odwrócenie uwagi skoncentrowanej na swoim ja w kierunku innych, dając mu szansę wyzwolenia się z egocentryzmu. W spotkaniu dziecka ze sztuką szczególnie ważny jest kontakt z kolorem, gdyż barwa ma korzystny wpływ na psychikę dziecka, a odpowiedni jej dobór może być nawet istotny dla jego terapii. Sztuka nie jest traktowana jako cel finalny czy jedyne źródło poznania, ale jako swoiste narzędzie edukacji, zmierzającej do wspomagania naturalnych tendencji rozwojowych osobowości. Relacje dziecko sztuka tworzy z jednej strony aranżowanie sytuacji, w których dziecko styka się z dziełami sztuki, a z drugiej strony jego twórcza jego twórcza aktywność. Szczególnie inspirująco wpływa na aktywność dzieci kontakt z różnymi dziedzinami i dziełami sztuki. Architektura, rzeźba, malarstwo, grafika, fotografia, literatura i poezja /nie tylko dziecięca/, muzyka /także poważna/, teatr. Kontakty ze sztuką umożliwiają dzieciom wyrażenie swoich własnych przeżyć, ułatwiają otwarcie się i jednocześnie pozwalają nauczycielkom na rozumienie dziecięcych reakcji i

2 zachowań. Relacje człowiek sztuka /dziecko sztuka/ wg koncepcji edukacyjnej Wrocławskiej Szkoły Przyszłości, wynikają z przyjęcia orientacji wychowawczej. Zgodnie z nią wychowanie jako proces twórczego współdziałania wychowawcy i wychowanka ma wspomagać naturalne linie rozwojowe obu partnerów interakcji. Linie rozwojowe /wg Łukaszewicza w książce Szanse rozwoju osobowości / nazywane są tendencjami rozwojowymi i jest to wynik uczestnictwa człowieka w biegu wydarzeń. Ich wspomaganiu sprzyja podejmowanie przez dziecko różnorodnej aktywności. Aranżowanie kontaktu dzieci ze sztuką nie ogranicza się do jej prezentacji. Stanowi ona punkt wyjścia do działań teatralnych, plastycznych, muzycznych, ruchowych, zintegrowanych. Zwłaszcza działania dzieci oparte na wytworach sztuki, bądź na samych wytworach, angażują je emocjonalnie, motywują wewnętrznie, dają poczucie radości tworzenia. Uznane za klasykę i mniej znane wytwory sztuki niejednokrotnie dzięki zaskakującym skojarzeniom i pomysłom dzieci mogły zaistnieć na różnych płaszczyznach, np. obraz S. I. Witkiewicza ożywił się poprzez grę pantomimiczną. Bajka fantastyczna S. Lema w dziecięcej interpretacji nabierała znaczeń realnych. To, co niemożliwe, w świecie wyobraźni stawało się oczywiste i łatwe. Tradycyjnie pojmowany odbiorca sztuki, w tym przypadku małe dziecko, stawało się dzięki specyficznemu sposobowi kontaktu z nią jej twórczym interpretatorem. Kontemplacja dzieł sztuki inspirowała do podjęcia aktywności twórczej. Każda z zaprezentowanych projektowanych okazji edukacyjnych odwołuje się do wytworów sztuki, które stymulowały twórczą aktywność dzieci z alternatywnej grupy przedszkolnej: aktywność muzyczno ruchową, plastyczną, językową, dramatyczną. Muzykę, plastykę, literaturę potraktowano integralnie, co oznacza, że nie ma w działaniach sytuacji typowo muzycznych, plastycznych czy bazujących na aktywności językowej dzieci. Dążenie do integracji różnych dziedzin sztuki znalazło swoje odzwierciedlenie w projektowanych okazjach edukacyjnych. Dobór wytworów sztuki nie był przypadkowy, uzasadniały go zainteresowania nauczycielek prowadzących grupę oraz poziom percepcji i aktywności dzieci. Udział w zajęciach nie był obowiązkowy, możliwość wyboru zadania /zadań/ dodatkowo zachęcała do podjęcia działań, odpowiadających aktualnym potrzebom i upodobaniom uczestników. Projektowane okazje edukacyjne przedstawiono w następującym układzie powtarzającym się w każdej propozycji: Przedmiot odkrycia dziecka /nauczyciel zastanawia się, który z trzech typów aktywności: poznawanie, używanie, tworzenie, uważa za korzystny pod względem zagadnienia rozwiązywanego przez dziecko/, Na co chcemy zwrócić uwagę dziecka, co chcemy mu uświadomić, jakie wartości wynikające z działań podkreślić? Punkt wyjścia / nauczyciel rozpoczynający działania z dziećmi powinien je zachęcić do podjęcia aktywności/, Zadania i działania proponowane dzieciom /preferencja zadań otwartych/, Materialne i organizacyjne warunki działań dzieci i nauczyciela. PORTRET NASZEJ GRUPY /zajęcia z dziećmi 5 letnimi/ Dzieci miały odkryć nowe środki wypowiadania się oraz symbolikę pewnych znaków, np. odciśnięta w farbie dłoń dziecka. Istotne wydaje się podkreślenie, że wymyślony przez dziecko wizerunek siebie odróżnia je od innych ludzi i może dawać poczucie przynależności do określonej grupy tworzymy zespół, choć jesteśmy różni.

3 Działania z dziećmi aranżowano poprzez zaprezentowanie zestawu nagrodzonych zdjęć reporterskich, które przedstawiały duże grupy osób /fotografie zbiorowe/. Prowadząca prosiła o skomentowanie zdjęć, wybór najciekawszych, uzasadnienie wyboru. Zaprosiła do ustawienia się na niby do wspólnego zdjęcia grupy. Sugerowała problem: jak inaczej możecie stworzyć wspólne zdjęcie- portret naszej grupy przedszkolnej, aby nie było na nim waszych postaci, ale znalazło się coś, co by je przypominało, bądź kojarzyło się z nimi? Jeżeli dzieci nie mają pomysłów, prowadząca może zaproponować zabawę w odciskanie śladów dłoni na rulonie papieru w dowolny sposób, obrysowywanie na rulonie papieru fragmentów własnego ciała lub ciała kolegi. Być może zainspiruje to dzieci do wymyślenia jeszcze innych sposobów przedstawienia siebie. W działaniach będą potrzebne: zdjęcia reporterskie nagrodzone na konkursach międzynarodowych, przedstawiające różne grupy ludzkie, rulon szarego papieru /ok. 6 m długości/, farby, kubełki z wodą, pędzle, waciki, kleje, nożyczki, papier kolorowy, bibuła, inne materiały dobrane przez dzieci w zależności od ich pomysłów. IMPRESJE MUZYCZNE /zajęcia z dziećmi 5-letnimi/ Prowadząca miała pobudzić dzieci do tworzenia wypowiedzi, związanych z recepcją fragmentów muzycznych. Działania miały uświadomić im fakt, że nie tylko za pomocą słów można wyrażać swoje odczucia i przeżycia wywołane określoną muzyką. Nauczycielka stworzyła nastrój dogodny do słuchania i przeżywania muzyki. Dzieci położyły się na dywanie a oświetlenie zostało stonowane. Prowadząca odtworzyła muzykę z płyty Antonio Vivaldiego Cztery pory roku. W trakcie słuchania muzyki rozmawiała z dziećmi o skojarzeniach, które nasuwa muzyka: Wyobraźcie sobie, że jesteście kompozytorami tych utworów. Jakie tytuły nadacie poszczególnym utworom? A teraz opowiedzcie za pomocą rysunków o skojarzeniach, związanych z usłyszaną muzyką. Zwróćcie uwagę na rytm, tempo, nastrój /dzieci rysują na różnych formatach kartek/. Wymyślcie proszę, w jaki sposób można przedstawić to, czego wysłuchaliście. Wyobraźcie sobie sytuację, w której chciałybyście np. przekazać, opowiedzieć komuś o tej muzyce, a nie macie żadnych instrumentów muzycznych i nie możecie tego powiedzieć w normalnym języku. Jak to zrobić? Jeżeli dzieci nie mają pomysłów, nauczycielka sugeruje, aby uczyniły to za pomocą gestu, tańca, pantomimy. Do przeprowadzenia projektu wykorzystano: płytę z muzyką A.Vivaldiego :Cztery pory roku, gramofon, kredki, farby, papier o zróżnicowanym formacie, bibułę, materiały wybrane przez dzieci w zależności od ich pomysłów. RZEŹBA GŁOWY /zajęcia z dziećmi 6 letnimi/ Prowadząca wymyśliła działania, dzięki którym dzieci mogły odkryć różnice i podobieństwa w ludzkich twarzach. Zajęcia z rzeźbą miały zwrócić uwagę dzieci na ten rodzaj bryły przestrzennej, która jest artystycznym przetworzeniem lub odtworzeniem rzeczywistości, pozwala uchwycić różnice i podobieństwa rysów twarzy ludzkiej, może oddawać charakter modela. Nauczycielka zaprosiła dzieci na spacer po Wrocławiu. Dzieci miały zwrócić uwagę na rzeźby /pomniki/ przedstawiające postacie ludzkie, które napotkały w zabytkowej części miasta. Kogo przedstawiały, z jakiego materiału zostały wykonane? Po powrocie oczekuje na wszystkich niespodzianka: glina na stolikach. Nauczycielka rozmawia o sposobach jej wykorzystania, o pracy rzeźbiarza, o narzędziach, materiałach

4 rzeźbiarskich, tematyce rzeźb. Zachęca dzieci do analizy rysów twarzy kolegów i swoich podobieństwa i różnice. Pobawcie się w rzeźby. Proponuje, aby każde z dzieci wykonało w glinie rzeźbę głowy koleżanki lub kolegi. W jaki sposób wykorzystacie rzeźby w naszej sali? Jak można nimi zaaranżować przestrzeń? Co pragniecie opowiedzieć o swoich pracach? zachęca dzieci. Projekt zakłada spacer po mieście szlakiem pomników i rzeźb. W sali do działań niezbędne będą takie materiały jak: glina, deseczki, łopatki lub patyki do wstępnego formowania gliny, zapałki, sznurek, wstążeczki, elementy ze skrzyni skarbów wzbogacające wytwory dzieci /sznurki jako włosy, kapsle oczy itp./. GWIAZDOLUDY Z ENTEROPII /zajęcia z dziećmi 6 letnimi/ Zaaranżowano sytuację, w której dzieci miały tworzyć różnorodne skojarzenia i interpretacje, dotyczące wybranych wątków z Dzienników gwiazdowych Stanisława Lema. Nauczycielka chciała uświadomić dzieciom, że istnieje wiele rzeczy, których jeszcze nie wymyślono na Ziemi, a które być może istnieją na innych planetach, do których człowiek nie dotarł. Prowadząca zaprasza dzieci do wspólnego kręgu. W tle słychać muzykę elektroniczną. Nauczycielka opowiada swój niezwykły sen, w którym odbyła podróż na planetę o nazwie Enteropia. Treść snu powstała z inspiracji Dzienników gwiazdowych Stanisława Lema. Przyjęły mnie i serdecznie ugościły Gwiazdoludy postaci o nieokreślonych kształtach. Rozmawiały ze mną w dziwnym języku, dlatego nie wszystko zrozumiałam. Zapamiętałam pięć słów, które Gwiazdoludy często powtarzały: TARANTOGA, MIKROCEFAL, MASTORIA, EBORET, BADUBIN. Nadajcie proszę, polskie odpowiedniki słowom z języka Gwiadoludów. Co mogły oznaczać słowa, które zapamiętałam? Wiem także, że Gwiazdoludy miały ciała z pogniecionego papieru podobnego do ziemskich gazet. Kształty mieszkańców Enteropii były zróżnicowane. Spróbujcie z kawałków gazet i sznurka stworzyć postaci Gwiadoludów. Gotowe kukły można chyba ożywić Jak to zrobić? Po wysłuchaniu propozycji dzieci nauczycielka zaprasza także do przedstawienia w formie teatralnej scenek z życia Gwiazdoludów. Kukła może także przemówić w swoim języku, wykorzystując słowa ze snu nauczycielki, bądź słowa wymyślone przez dziecko jej animatora. Gwiazdolud może opowiedzieć o przedmiotach, które istnieją na jego planecie, opisać ich przeznaczenie. Zabawa kukłami trwa przez KILKA DNI. Wygląd i język Gwiazdoludów zmienia się w zależności od fantazji dzieci. Materiały wykorzystane w projekcie: Dzienniki gwiazdowe Stanisława Lema, stare gazety, sznurek, klej, nastrojowa muzyka elektroniczna. HISTRORIA BEZ SŁÓW /zajęcia z dziećmi 6-letnimi/ Projekt umożliwiał twórczą interpretację znanych i nieznanych dźwięków poprzez stworzenie ich wizji plastycznej, dramatycznej oraz językowej. Dzieci miały zaakceptować prawo innych do różnorodnych skojarzeń i interpretacji, dotyczących tych samych przedmiotów, zdarzeń i zjawisk. Prowadząca odtwarza z magnetofonu trzyminutowe nagranie dziwnych dźwięków, odgłosów pochodzących z nieokreślonych miejsc. W rozmowie z dziećmi prosi o wskazanie przedmiotów, które mogły wydawać usłyszane wcześniej dźwięki, skąd pochodziły, z jakich miejsc? Na podstawie wysłuchanego nagrania spróbujcie stworzyć opowiadanie, historyjkę. Co mogło się wydarzyć? Kto według was jest bohaterem tej historyjki? A może jest ich kilku wszystko zależy od waszej wyobraźni Wykorzystując różne elementy ze skrzyni skarbów stwórzcie wizerunki bohaterów występujących w wymyślonej przez was

5 historyjce. Jeśli mamy już bohaterów i historyjkę /i/, to, co proponujecie dalej zrobić? Jakie macie pomysły? Mój pomysł to teatralna wersja historyjki, ponieważ wiem, że bardzo lubicie bawić się w teatr. MATERIAŁY: kaseta francuska REFLET /odbicie/ z nagraniem dziwnych dźwięków wydawanych przez nieokreślone przedmioty, skrzynia skarbów, nożyczki, kleje, kartki papieru, rekwizyty teatralne wybrane lub wykonane przez dzieci. ORGANIZACJA: podział sali na scenę, garderobę, widownię /w przypadku realizacji pomysłu nauczycielki/. Przedstawione projekty działań dla i z dziećmi miały z założenia zachęcić je do specyficznego przeżywania i kontaktowania się ze sztuką. Wyzwalanie ekspresji dziecka poprzez kontakt ze sztuką nie jest celem, ale środkiem, nie istotą wychowania, lecz jedną z jego form wzbogacających rozwój, opierając się na twórczości i autokreacji. Podczas tworzenia dzieci doznają wielu satysfakcji, które sprzyjają ich ogólnemu rozwojowi. Należy tylko stworzyć odpowiednie warunki do tej zabawy, wówczas na osiągnięcia małych artystów nie trzeba będzie długo czekać. Mali artyści często pracują twórczo w prawdziwej pracowni plastyka. Dzieci tworzą wspólnie z artystą plastykiem piękny, barwny, olejny obraz na płótnie. Wcześniej poznały warsztat plastyka. Nadawały tytuły abstrakcyjnym i fakturowym kompozycjom, doszukiwały się różnych form geometrycznych, postaci zwierzęcych, osób. Nauczyciel jest bardzo ważną osobą w twórczej aktywności plastycznej. Sprawdza się tutaj powiedzenie:, JAKI NAUCZYCIEL TAKIE DZIECI. Jeżeli prowadzący zajęcia robi to z przekonaniem, zaangażowaniem i wrodzoną mu fantazją, zgromadzi wspaniałą bazę materiałową zaowocuje to doskonałymi pracami. Od czego zacząć? Proszę nie dawać dzieciom konturów do zamalowywania, kolorowanek. Pozwólmy im poznać otaczający je świat wszystkimi zmysłami. Pobudźmy ich wyobraźnię np. literaturą czy muzyką. Poprośmy, aby spróbowały zmienić funkcję przedmiotu. One same nam pokażą, że patyk w różnych zabawach będzie łyżeczką, świeczką na torcie, wieżą, samochodem, fletem; klocek ciastkiem, towarem, krzesłem dla lalki. Spróbujmy zadawać dzieciom tematy prac pobudzające ich wyobraźnię np. Planeta szczęścia, Burza Wspaniałą inspiracją do działań plastycznych i teatralnych są spotkania z muzyką. Dzieci z ogromną przyjemnością uczestniczą w koncertach organizowanych na terenie przedszkola. Przy takich okazjach przedszkolaki poznają instrumenty muzyczne i podejmują próby tworzenia własnych koncertów. Efektem spotkań z muzyką jest chęć tworzenia własnych instrumentów muzycznych i poszukiwania niekonwencjonalnych źródeł dźwięku. Już dawno minęły czasy, kiedy uważano, że cztero czy pięciolatek będzie się nudził w muzeum. Nowoczesna pedagogika docenia wychowanie przez sztukę, a i muzea zapraszają, wręcz zachęcają do zwiedzania swoich wnętrz i oglądania bezcennych zbiorów. Dziecko w muzeum to dziecko w podróży w czasie i przestrzeni. Krótkiej, ale jakże owocnej. Dziecko obcuje z dziełem artystycznym, rękodziełem, a tym samym z człowiekiem twórcą, z artystą, pragnie go naśladować. Myśli o nim, kiedy zaczyna rysunek i podczas pracy. Dziecko rysuje skoncentrowane, naśladuje, pragnie unieść swój zachwyt ze sobą, utrwalić na kawałku papieru. W efekcie tworzy rzecz nową, niepowtarzalną. Dziecko też jest artystą Dlaczego muzeum? Żeby odkryć lepszą stronę natury człowieka. Żeby preferować rozwój osobowości przez sztukę /i dla sztuki/. Być może właśnie spotkania dziecka ze sztuką, możliwość obcowania z jej wytworami i doświadczenia wrażeń estetycznych sprawią, że wykorzysta ono okazję. Sztuce przypada rola czynnika barwiącego świat, poruszającego myśli, ale tego, który swym pięknem i estetycznym ładem wychowuje.

6 W naszej pracy z dziećmi najważniejsza wydaje się wyrozumiałość i tolerancja dla innego sposobu tworzenia dzieci, dla ich innego sposobu odczuwania i tworzenia. Sztuka jest bowiem nieprzebranym skarbem nowych doznań i wzruszeń. Literatura: 1. Maria Kielar Turska: Ludzie, miejsca, wydarzenia. Nestor Polskiej psychologii Rozwojowej i Wychowawczej Stefan Szuman / /. Wychowanie w Przedszkolu Nr 6/2000; 2. Bernadetta Ślusarek: Zagadnienia ogólne. Kontakty dziecka ze sztuką. Wychowanie w Przedszkolu Nr 3/1993; 3. Zbigniew Baran: Kronika. Sztuka z świat dziecka Wychowanie w Przedszkolu Nr3/1996; 4. Maria Kubicka Moskowiak: Z praktyki. Kontakty ze sztuką. Wychowanie w Przedszkolu Nr 6/1996; 5. Joanna Rajczakowska: Z praktyki. Rozwijanie twórczej aktywności plastycznej. Wychowanie w Przedszkolu Nr 4/1998; 6. Lidia Wiosna: Z praktyki. Mali artyści Wychowanie w Przedszkolu Nr 4/1998; 7. Ewa Solska, Antonina Kużaj: Z praktyki. Dlaczego muzeum?. Wychowanie w Przedszkolu Nr5/1996; 8. Krystyna Pomorska: Z praktyki. Sztuka ludowa w pracy z grupą sześciolatków. Wychowanie w Przedszkolu Nr 6/1997.