Arkusz do prowadzenia obserwacji pedagogicznych w zakresie ryzyka wyst powania specyficznych trudnoêci... w uczeniu si etap nauczania wczesnoszkolnego

Transkrypt

1 Izabella Lutze Arkusz do prowadzenia obserwacji pedagogicznych w zakresie ryzyka wyst powania specyficznych trudnoêci w uczeniu si etap nauczania wczesnoszkolnego Spis treêci 1. Wst p Instrukcja dotyczàca wykorzystania arkusza Bibliografia Załàcznik nr 1 Arkusz do prowadzenia obserwacji (materiał pomocniczy dla nauczyciela) Wst p Proces edukacyjny nastawiony na dziecko i rozwój to taki, w którym ma ono poczucie, e sprawuje kontrol nad biegiem zdarzeƒ, choç do koƒca nie musi byç Êwiadome celów i zwiàzków całego ciàgu podejmowanych działaƒ. Aby dziecko efektywnie pracowało i bezpiecznie si czuło, musi byç przekonane, e ma to wpływ na to, jak pracuje, z kim i jakie zadania podejmuje, e od niego zale y poziom, jak i ocena wykonania zadania. Chodzi zatem o wytworzenie w dziecku poczucia, e jest autonomiczne w swych działaniach, choç ich ramy wyznacza nauczyciel 1. Wykorzystywanie aktywnych metod nauczania sprzyja poznawaniu uczniów, poz - wala jednoczeênie na çwiczenie wielu wa nych dla edukacji szkolnej umiej tnoêci oraz zdolnoêci społecznych, niezb dnych do prawidłowego funkcjonowania ucznia w szkole i w codziennym yciu. Zadaniem nauczyciela jest zatem organizowanie 1 Zadania edukacyjne kluczem do rozwoju dziecka, rozdział 5, Michalak R., Misiorna E., Konteksty gotowoêci szkolnej, [w:] Badanie gotowoêci szkolnej szeêciolatków, CMPPP, Warszawa, 2006, s

2 w taki sposób Êrodowiska nauczania i poznawania Êwiata, aby uczniowie mogli i chcieli w nim uczestniczyç stosownie do swoich mo liwoêci i potrzeb. Uczeƒ musi mieç wiele ró nych okazji do çwiczenia i nabywania nowych umiej t noêci, potrzebuje tak e okreêlonych bodêców, odpowiedniego czasu na wykonanie zada nia oraz sprzyjajàcych warunków. Sedno pomocy dziecku tkwi zatem w udzie la niu mu takiego wsparcia, które nie jest dla niego ci arem i jest dostosowane do jego zaso - bów, potrzeb i oczekiwaƒ, a wi c wzmacnia, a nie zast puje dziecko w dzia łaniach 2. Uczniowie, u których nauczyciel dostrzega ryzyko wyst powania specyficznych trudnoêci w uczeniu si, stanowià szczególnà grup. Z obserwacji nauczycieli wynika, e wielu uczniów poczàtkowo doêwiadcza ró nych trudnoêci w nauce czy - tania i pisania. U cz Êci z nich przemijajà one w wyniku stosowania odpowiedniego wsparcia, zarówno w domu, jak i w szkole, zaê u pozostałych pozostajà lub si nasilajà. Odpowiednio wczeênie udzielona pomoc ma znaczàcy wpływ na dalsze losy edukacyjne uczniów. Dotyczy to zarówno ich osiàgni ç szkolnych, jak i dobrego samopoczucia w szkole i poza nià. Specyficzne trudnoêci w uczeniu si dotyczà bowiem nie tylko sytuacji szkolnych, ale cz sto przekładajà si na ogólne funkcjono - wanie człowieka w yciu. Stàd bardzo wa ne jest, aby stosunkowo wczeênie nau - czyciel potrafił rozpoznaç, którzy z uczniów znajdujà si w grupie osób zagro onych ryzykiem wystàpienia w przyszłoêci specyficznych problemów w uczeniu si, w tym dysleksji rozwojowej. Obserwacje pedagogiczne stanowià cenne êródło wiedzy o uczniu, sà jednoczeênie jednà z najprostszych i najłatwiej dost pnych metod słu àcych poznawaniu moc - nych i słabych stron ucznia. Rozpoznawanie mo liwoêci i potrzeb uczniów warto prowadziç w trakcie codziennych sytuacji szkolnych, ale te i zaj ç pozalekcyjnych. W załaczniku znajduje si propozycja arkusza do prowadzenia obserwacji pedago - gicznej. Arkusz ten mo e stanowiç materiał pomocniczy dla nauczyciela planujà - cego prowa dzenie obserwacji pedagogicznej pod kàtem wyst powania ryzyka specyficznych trudnoêci w uczeniu si. Przed rozpocz ciem takiej obserwacji warto zadbaç o zaplanowanie i zorganizo wanie sytuacji edukacyjnej, w której b dzie mogła byç prowadzona obserwacja. Na etapie edukacji wczesnoszkolnej najefektywniejszà metodà poznawania Êwiata i nowej wiedzy jest uczestniczenie uczniów w ró nych grach i zabawach. Do prowa dzenia obserwacji nauczyciel mo e tak e wykorzystaç dowolne zaj cia edukacyjne, poza - lekcyjne lub te czas przewidziany na zabaw swobodnà (np. w klasie po skoƒczeniu zadaƒ obowiàzkowych, przerw, czas sp dzany w Êwietlicy czy na bois ku szkolnym). 2 Ibidem, s

3 2. Instrukcja dotyczàca wykorzystania arkusza Przed rozpocz ciem prowadzenia obserwacji pedagogicznej nauczyciel powinien szczegółowo zaplanowaç podane ni ej kroki: 1. Nauczyciel powinien zaplanowaç sytuacje szkolne i/lub pozaszkolne, w których b dzie prowa dzona obserwacja pedagogiczna, oraz okreêliç szczegółowo czas jej trwania. Warto zaplanowaç prowadzenie obserwacji w dłu szym czasie, np. tygodniowym, tak aby mieç wi kszà pewnoêç co do obserwowanych trudnoêci pewne zachowa nia uczniów mogà byç przypadkowe lub spowodowane ró nymi czynnikami zewn trz - nymi lub sytuacjami losowymi. Przykład zachowania nietypowego Uczeƒ danego dnia niech tnie uczestniczy w ró nych zabawach rucho wych cz sto si przewraca i unika wykonywania zabaw wymagajàcych wysiłku fizycznego. Podczas przepisywania tekstu cz sto si myli, zapomina dokoƒ - czyç pełen kształt liter i nie zwraca uwagi na interpunkcj. Przyczynà takiego zachowania ucznia mo e byç obni ona kondycja psychofizyczna (np. uczeƒ nie spał dobrze w nocy, bo młodsza siostra długo płakała, lub ma alergi i dolegliwoêci jej towarzyszàce powodujà zm czenie i rozdra nienie). Interpretacja wyników takiej obserwacji mo e byç bł dna, stàd du e znaczenie ma powtórzenie obserwacji po pewnym czasie, w którym b dzie udzielane odpowiednie wsparcie stosownie do zaobserwowanych trudnoêci. Wa ne jest te wczeêniejsze zebranie informacji z ró nych êródeł dotyczàcych danego ucznia, np. od rodziców czy innych nauczycieli). Warto tak e pami taç, e du à rol odgrywa równie osoba nauczy - ciela. Jego cechy i umiej tnoêci zarzàdzania grupà majà wpływ na wyst powanie okreêlonych zachowaƒ uczniów. Du e znaczenie ma tak e klimat społeczny klasy (relacje mi dzy uczniami). Wa ne jest zaplanowanie czasu, w którym b dzie prowadzona obserwacja. Nale y pami taç o tym, aby w trakcie jej prowadzenia wyst powało jak najmniej czynni - ków mogàcych jà zakłóciç. Warto zrezygnowaç z prowadzenia takiej obserwacji w danym dniu, je eli wiemy o jakimê zdarzeniu, które mo e mieç wpływ na jej przebieg (np. w tym dniu b dà w szkole szczepienia i uczniowie sà bardzo przej ci tym faktem lub czekajà ich wyst py przed rodzicami). 3

4 2. Nale y okreêliç cel prowadzonej obserwacji (z dokładnym zaplanowaniem obsza - rów funkcjonowania ucznia, na które szczególnie chce si zwróciç uwag ). Warto zaplanowaç kilka obszarów, które chcemy obserwowaç. Trudno jest prowa - dziç obserwacj dotyczàcà wszystkich sfer funkcjonowania ucznia w szkole. OkreÊ - lenie konkretnych umiej tnoêci i wiedzy ucznia, które chcemy poznaç, sprzyja popraw - noêci prowadzonej obserwacji. Przykładowo: w trakcie obowiàzkowych zaj ç edukacyjnych nauczyciel mo e obserwowaç poziom umiej tnoêci ucznia zwiàza - nych z motorykà małà (np. ch tnie i sprawnie wykonuje czynnoêci manipulacyjne takie jak wyklejanie czy wycinanie) czy rozwojem funkcji wzrokowych i ruchowych (zna litery alfabetu, przepisuje je, zachowujàc ich kształt graficzny nie myli liter podobnie wyglàdajàcych, np. [p] [d] czy [t] [l] [ł]). 3. Nale y przygotowaç arkusz wraz z okreêleniem obszaru funkcjonowania ucznia, który b dzie podlegał obserwacji, oraz wypisaniem kilku wskaêników odpowia - dajàcych danemu obszarowi. Przedstawiony w załàczniku schemat arkusza nauczyciel musi dostosowaç do prowadzo nej przez siebie obserwacji wybiera wówczas 1 2 obszary funkcjono - wania ucznia i okreêla do nich umiej tnoêci i wiedz ucznia, które chce obserwowaç. Nauczyciel mo e tak e korzystaç z całego arkusza stopniowo uzupełniajàc go i poszerzajàc o nowe opisy. Nauczyciel powinien zaplanowaç szczegółowo wiedz i umiej tnoêci ucznia, które planuje obserwowaç w ramach danego obszaru, np. w obszarze motoryka du a: sprawnie rzuca i łapie piłk. Wa ne jest, aby nauczyciel dokonywał notatek i zapisów z prowadzonej obserwacji na bie àco. W tym celu mo e wykorzystaç proponowany arkusz. Mo e te na jego podstawie zało yç zeszyt obserwacji ucznia i notowaç w nim obserwowane zacho - wania i umiej tnoêci. Warto zwróciç tak e uwag na notowanie tych umiej tnoêci ucznia, które sà jego mocnymi stronami. Materiał ten mo e stanowiç podstaw do prowadzenia rozmowy z rodzicami. Zebrane obserwacje majà słu yç nauczycielowi do zaplanowania zindywidualizo - wanej pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz wsparcia stosownego do potrzeb i mo liwoêci ucznia. 4. Nauczyciel dokonuje analizy prowadzonej obserwacji okreêla obszary wyma - gajàce wsparcia oraz planuje sposoby doskonalenia umiej tnoêci ucznia. Obserwacje prowadzone przez nauczyciela stanowià wa ne êródło wiedzy o uczniu. Nie nale y jednak zapominaç, e sposób funkcjonowania ucznia w szkole mo e zale eç od ró nych czynników, np. złych doêwiadczeƒ edukacyjnych cz ste pora ki 4

5 i niedocenianie mocnych stron ucznia mogà powodowaç niech ç do podejmowania okreêlonych czynnoêci, stàd niezwykle wa ne jest budowanie pozytywnych relacji z uczniami i rodzicami. Interpretacja wyników wymaga prowadzenia bardzo precyzyjnie zaplanowanej obserwacji. Ponadto sama obserwacja powinna stanowiç jeden ze sposobów sprzy - jajàcych poznaniu danego ucznia. Przed ostatecznà interpretacjà wyników warto przeprowadziç rozmow z rodzicami, która słu y lepszemu poznaniu ucznia, oraz z innymi nauczycielami i specjalistami zatrudnionymi w szkole. Pomocne mogà byç osoby zajmujàce si prowadzeniem terapii pedagogicznej mogà one stanowiç wsparcie dla nauczyciela planujàcego prowadzenie obserwacji pedagogicznej. Analizujàc prac uczniów, nale y braç pod uwag nie tylko efekty, lecz tak e przede wszystkim sposób dochodzenia do rozwiàzania zadania. W zwiàzku z tym nauczy - ciel powinien czuwaç nad uczniem w trakcie wykonywania przez niego okreêlo - nych czynnoêci. Warto tak e pami taç o tym, e uczniowie dla artu mogà podawaç bł dne rozwiàzania danego zadania lub mogà byç pod wpływem innych kolegów, którzy niewłaêciwie je wykonujà. Zaobserwowanie wybranych trudnoêci w okreêlonych obszarach funkcjonowania ucz - nia niekoniecznie oznacza ryzyko wyst powania specyficznych trudnoêci w uczeniu si. Uczeƒ, który myli stron lewà i prawà czy nieprawidłowo zapisuje litery o podob nym kształcie (np. [u] [y], [m] [n]) lub wolno czyta, mo e wymagaç okreêlonego tre ningu w zakresie tych umiej tnoêci, przez co mogà one byç jedynie przejêciowe. Wiele trud - noêci wyst pujàcych w ró nych obszarach funkcjonowania ucznia i utrzymujàcych si mimo podejmowanego wsparcia mo e Êwiadczyç o ryzyku dysleksji rozwojowej. Obszarem, na który warto szczególnie zwróciç uwag, planujàc wsparcie dla ucz - niów z ryzyka wyst powania specyficznych trudnoêci w uczeniu si, jest rozwijanie ich umiej tnoêci zwiàzanych z motorykà du à. Ogólnie dobra sprawnoêç ucznia w wyko - nywaniu ró nych çwiczeƒ fizycznych cz sto przekłada si na bardziej precyzyjne i dokładne wykonywanie zadaƒ wymagajàcych manipulacji na drobnych elementach. 3. Bibliografia Bogdanowicz M., Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie, Wydawnictwo Harmo nia, Gdaƒsk Bogdanowicz M, Czabaj R., Jestem rodzicem dziecka z dysleksjà. Najwa niejsze infor - macje i wskazówki do pracy, Wydawnictwo Pedagogiczne Operon, Gdynia

6 Załacznik nr 1 Arkusz do prowadzenia obserwacji (materiał pomocniczy dla nauczyciela) Imi i nazwisko ucznia... Data/daty obserwacji... Osoba obserwujàca... Cel prowadzonej obserwacji: Opis sytuacji, w której planowana jest obserwacja (w tym czas jej trwania): Obszary wymagajàce wsparcia: Plan wspierania propozycje zabaw, gier i çwiczeƒ wspierajàcych opisywane trudnoêci: Termin kolejnej obserwacji:... Notatki, uwagi: 6 ZGODA NA KOPIOWANIE

7 Obserwowane obszary funkcjonowania ucznia Data Sukcesy TrudnoÊci Motoryka du a Motoryka mała Funkcje wzrokowo-ruchowe Funkcje słuchowo-j zykowe Lateralizacja, orientacja w schemacie ciała i przestrzeni ZGODA 7 NA KOPIOWANIE