Borelioza z Lyme. Diagnostyka laboratoryjna, trudności i wyzwania
|
|
- Magdalena Janiszewska
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Forum Zakażeń 2013;4(4):223 Praca poglądowa Joanna M. Zajkowska Justyna Dunaj Borelioza z Lyme. Diagnostyka laboratoryjna, trudności i wyzwania Lyme borreliosis. Challenges and difficulties of laboratory diagnosis Klinika Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku }} Joanna M. Zajkowska, Klinika Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, ul. Żurawia 14, Białystok, Tel.: (85) , Fax: (85) , zajkowsk@umb.edu.pl Wpłynęło: Zaakceptowano: Streszczenie: Rozpoznanie boreliozy z Lyme opiera się na rozpoznaniu klinicznym oraz immunoserologicznym potwierdzeniu zakażenia B. burgdorferi. Potwierdzenia laboratoryjnego nie wymaga jedynie wczesna postać boreliozy rumień wędrujący. Standardem diagnostycznym jest metoda dwustopniowa, polegająca na zastosowaniu testu o mniejszej swoistości i dużej czułości (ELISA lub EIA), a następnie wykonaniu testu metodą western blot (WB), immunoblot (IB) lub multiplex. Istotnym problemem klinicznym jest odsetek wyników dodatnich u osób klinicznie zdrowych, a także długie utrzymywanie się przeciwciał po zakończeniu leczenia i ustąpieniu objawów chorobowych. Testy bezpośrednie hodowla oraz metoda PCR (ang. polymerase chain reaction) mają liczne ograniczenia. Leczenie boreliozy zgodnie z obowiązującymi standardami trwa od 10 do 28 dni. W profilaktyce ważna jest rzetelna ocena ryzyka zachorowania. Słowa kluczowe: ELISA immunoblot laboratoryjna diagnostyka boreliozy PCR standardy diagnostyczne western blot Abstract: The diagnosis of Lyme disease is a combination clinical diagnosis with laboratory immunoserologic confirmation. Laboratory confirmation is not required in the form of erythema migrans. The diagnostic standard is it 2-tier testing. First it is use of a test that has less specificity and high sensitivity, ELISA or EIA, and then performing the test, western blot (WB), immunoblott (IB) or multiplex. Clinical problem is the percentage of positive results in healthy persons, and the persistence of the antibody after treatment and resolution of symptoms. Direct-culture tests and PCR (polymerase chain reaction) are numerous limitations. Treatment takes 10 to 28 days, in accordance with the accepted standards. Extremely important in preventive actions seem to reliably estimate the risk. Key words: diagnostic standards ELISA immunoblot laboratory diagnosis of Lyme boreliosis PCR western blot Wstęp Borelioza z Lyme jest bakteryjną chorobą zakaźną, przenoszoną na człowieka przez kleszcze z rodzaju Ixodes. W odróżnieniu od Ameryki Północnej, gdzie występuje przede wszystkim szczep Borrelia burgdorferi sesnu stricto (B. burgdorferi ss), w Eurazji za boreliozę jest odpowiedzialnych co najmniej 5 patogennych (spośród kilkunastu) genogatunków bakterii Borrelia burgdorferi, należących do Borrelia burgdorferi sensu lato complex, przez co obraz kliniczny choroby jest bardziej zróżnicowany. Spośród bakterii kompleksu Borrelia burgdorferi sensu lato (B. burgdorferi sl), krętki wywołujące boreliozę z Lyme to przede wszystkim B. burgdorferi ss, B. afzelii oraz B. garinii, a także według niektórych doniesień: B. valaisiana, B. lusitaniae, B. spielmanii oraz B. bissetti. Opisy kliniczne różnych postaci boreliozy są znane w Europie od niemal 100 lat, jednak dopiero 30 lat temu w Stanach Zjednoczonych Willy Burgdorfer zidentyfikował bakterię Borrelia burgdorferi oraz wskazał na związek zachorowań ludzi z pokłuciami przez zakażone kleszcze [1, 2]. Zebrane przez ten czas doświadczenia, a także dynamiczny rozwój metod diagnostycznych, wymiana doświadczeń oraz szeroki dostęp do informacji naukowej (bazy internetowe) pozwalają obecnie na zweryfikowanie opinii dotyczących boreliozy i zawężenie szerokiego wachlarza objawów z nią związanych, ponieważ do niedawna przypisywano jej niemal wszystkie możliwe symptomy (Tabela 1). Zaledwie niewielki procent ukąszeń przez kleszcze powoduje wystąpienie objawów chorobowych (Ryc. 1). Większość zakażeń jest bezobjawowa i eliminowana przez własne mechanizmy obronne, co pozostawia ślad w postaci swoistych przeciwciał. Tylewska i wsp. wykazali, że przeciwciała anty-borrelia są obecne nawet u 12% badanych zdrowych osób [3].
2 Forum Zakażeń 2013;4(4) Tabela 1. Postacie kliniczne europejskiej boreliozy z Lyme (opracowano wg [4]). Postać kliniczna Kliniczna definicja Potwierdzenie laboratoryjne istotne Rumień wędrujący Erythema migrans Ryc. 2 Chłoniak limfatyczny skóry Borrelial lymphocytoma Ryc. 3 Przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn Acrodermatitis chronica atrophicans Ryc. 4 Neuroborelioza Lyme neuroborreliosis Ryc. 5 Zapalenie stawu Lyme arthritis Ryc. 6 Objawy oczne Ocular manifestations Rozszerzający się czerwonawy rumień (>5 cm), nie unoszący skóry, ostro odgraniczony Niebolesne zgrubienie, zwykle na uchu, brodawce sutkowej lub mosznie Częściej występuje u dzieci Długo utrzymujące się zaczerwienienie i ścieńczenie skóry na wyprostnych częściach kończyn U dorosłych głównie objawy korzonkowe z zapaleniem opon; rzadko zapalenie mózgu, rdzenia; bardzo rzadko zapalenie naczyń mózgu Nawracający lub długo utrzymujący się obrzęk stawu obejmujący jeden lub kilka dużych stawów Obecność przeciwciał w surowicy Żadne Pojawienie się przeciwciał (z wyniku negatywnego na pozytywny) Pozytywny wynik serologiczny Wysokie wartości przeciwciał w klasie IgG w surowicy Obecność pleocytozy i wykazanie syntezy wewnątrzoponowej Wysokie miana przeciwciał Wcześniejsze lub współistniejące objawy boreliozy z Lyme Potwierdzenie laboratoryjne uzupełniające Wykrycie materiału genetycznego krętka metodą PCR lub w hodowli Histologiczne wykrycie krętków w hodowli lub/i PCR z biopsji skóry Histologiczne wykrycie krętków w hodowli lub/i PCR z biopsji skóry Hodowla lub PCR Wewnątrzoponowa synteza przeciwciał IgM lub/i IgG W wywiadzie współistniejący rumień wędrujący Badanie płynu stawowego Hodowla lub PCR z płynu stawowego lub tkanek okołostawowych Hodowla lub PCR z płynu Diagnostyka zakażenia Pomino stałego rozwoju i udoskonalania testów, diagnostyka laboratoryjna boreliozy z Lyme stanowi duże wyzwanie. Wynika to z wielu przyczyn, m.in.: występowania kilku różniących się antygenowo genogatunków bakterii wywołujących boreliozę, zmiany prezentowanych w trakcie zakażenia antygenów oraz zmienności antygenowej pojedynczych antygenów. Ponadto interpretację kliniczną utrudniają: długie utrzymywanie się odpowiedzi immunologicznej, brak standaryzacji obowiązujących testów oraz brak testu jednoznacznie związanego z aktywnym okresem choroby. Testy diagnostyczne są stale udoskonalane, jednak chronione patentami, co utrudnia ich standaryzację i porównywanie wyników uzyskanych w różnych ośrodkach zarówno diagnostycznych, jak i naukowych [4]. Do prawidłowego rozpoznania boreliozy wywołanej przez krętka Borrelia burgdorferi s.l. niezbędna jest zatem znajomość nie tylko obrazu klinicznego choroby, lecz także rodzajów stosowanych testów laboratoryjnych, ich właściwości oraz ograniczeń. Rozpoznanie boreliozy z Lyme opiera się na połączeniu rozpoznania klinicznego oraz immunoserologicznego potwierdzenia zakażenia B. burgdorferi. Laboratoryjnego potwierdzenia nie wymaga jedynie wczesna postać boreliozy rumień wędrujący (erythema migrans), którego charakterystyczny wygląd pozwala na jednoznaczne rozpoznanie. Ponadto gdy pojawia się erythema migrans, przeciwciała potwierdzające zakażenie mogą być jeszcze niewykrywalne w badaniu laboratoryjnym. Rumień w miejscu ukłucia przez kleszcza pojawia się około 3 4 dni po pokłuciu, a jego cechą wyróżniającą jest powiększanie się obwodu. W środku zmiany może występować przejaśnienie, które ma charakter homogenny lub składa się z koncentrycznych pierścieni (Ryc. 2). Niekiedy rumień przybiera bardzo duże rozmiary, opasując niemal cały tułów czy kończynę lub jest ukryty w owłosionej skórze głowy. Zmiana typu erythema migrans może utrzymywać się przez kilka miesięcy. Charakterystyczne dla niej jest rozszerzanie się, a następnie zanikanie przez stopniowe blednięcie w tych samych granicach. Rozpoznanie rumienia nie wymaga potwierdzenia badaniami laboratoryjnymi (także po zakończeniu leczenia). Diagnostyki laboratoryjnej wymagają jedynie rumienie o wyglądzie, który nasuwa wątpliwości. Potwierdzenie klinicznego rozpoznania boreliozy z Lyme Do właściwego rozpoznania i interpretacji wyników badań laboratoryjnych niezbędna jest znajomość nie tylko obrazu klinicznego choroby, lecz także parametrów diagnostycznych stosowanego testu. Diagnostyka laboratoryjna boreliozy polega na potwierdzeniu lub wykluczeniu udziału B. burgdorferi w zakażeniu. 244
3 Forum Zakażeń 2013;4(4) Ryc. 1. Kleszcz żerujący w skórze. Ryc. 3. Chłoniak limfatyczny skóry. Ryc. 2. Rumień wędrujący, różne postacie. Testy pośrednie Testy serologiczne opierają się na pomiarze stężenia swoistych przeciwciał przeciwko antygenom B. burgdorferi. Najczęściej stosuje się diagnostykę serologiczną i poszukuje się przeciwciał w surowicy lub płynie mózgowo-rdzeniowym (PMR). Test ELISA (ang. enzyme-linked immunosorbent assay) jest jednym z najpowszechniej stosowanych testów w badaniach biomedycznych zarówno naukowych, jak i diagnostycznych. Testów tych nie powinno się stosować do monitorowania leczenia boreliozy z Lyme, ponieważ u części zakażonych miano przeciwciał jest podwyższone przez wiele miesięcy, a nawet wiele lat po eliminacji bakterii [5 9]. Przyczynia się to często do postawienia błędnej diagnozy, a w następstwie do zlecenia pacjentowi zbędnej antybiotykoterapii. ELISA jest jednak najczęściej stosowaną metodą diagnostyczną, zalecaną jako badanie przesiewowe. Testy mogą być jakościowe, półilościowe i ilościowe. W testach wstępnych metodą ELISA wykorzystywana jest mieszanina antygenów pochodzących z jednego lub kilku genogatunków z hodowli, tzw. antygenów natywnych, wzbogaconych antygenami syntetyzowanymi, tzw. rekombinowanymi. Czułość testu jest tym większa, im szerszy zestaw gatunków B. burgdorferi wchodzi w skład antygenów testu [7]. ELISA jest z definicji testem bardzo czułym, jednak zakładającym nadrozpoznawalność, czyli względnie częste wyniki fałszywie dodatnie, które mogą być spowodowane także innymi niż zakażenie B. burgdorferi sytuacjami klinicznymi [5, 7, 8]. Standaryzacja oraz powtarzalność testów dotyczą jednego produktu (własnej jednostki producenta). Wiele 245
4 Forum Zakażeń 2013;4(4) Ryc. 4. Późna postać zmian skórnych (Acrodermatiitis chronica atrophicans). Ryc. 5. Porażenie nerwu twarzowego, jednostronne i obustronne w przebiegu neuroboreliozy. Ryc. 6. Lyme arthritis boreliozowe zapalenie stawu. wątpliwości wynika z faktu, że testy diagnostyczne opracowuje się na podstawie różnych zestawów antygenowych. Ze względu na heterogenność genogatunków i niejednakową konstrukcję testów oraz brak ich standaryzacji (podobny, ale niejednakowy skład antygenowy), mają one różne jednostki nadawane przez producenta (np.: U/ml, BBU/ml, AU/ml), a porównywanie otrzymywanych wyników różnych testów może prowadzić do rozbieżności i trudności interpretacyjnych. Metoda ELISA z założenia cechuje się nadrozpoznawalnością (duża czułość, mniejsza swoistość), a wynik testu otrzymuje się w postaci wartości liczbowej, sumującej wszystkie reakcje antygen przeciwciało, wychwycone przy użyciu danego testu. Po uzyskaniu dodatniego wyniku z zastosowaniem tej metody należy go potwierdzić przez oznaczenie przeciwciał przeciwko poszczególnym antygenom z wykorzystaniem metod: western blot, immunoblot lub multiplex. 246
5 Forum Zakażeń 2013;4(4) Testy western blot, immunoblot i multiplex W teście western blot mieszanina antygenów bakterii jednego lub kilku gatunków, wzbogacona antygenami rekombinowanymi, podlega rozdziałowi elektroforetycznemu, co pozwala na wyodrębnienie przeciwciał skierowanych przeciw pojedynczym antygenom uszeregowanym według ciężaru cząsteczkowego. W wyniku rozdziału elektroforetycznego lizatu całych komórek zidentyfikowano około 30 różnych pasm białkowych o różnym znaczeniu [8]. W teście immunoblot wybrane, istotne dla diagnostyki, antygeny zostały naniesione na wyznaczone pola na paskach, co znacznie ułatwia interpretację wyniku. Dodatkowo mogą zawierać antygeny istotne dla diagnostyki różnicowej, jak np. wirusa Epsteina-Barr (EBV) lub kiły [10]. Innowacją jest zastosowanie testów w technice multiplex, gdy badane jest stężenie przeciwciał przeciw pojedynczym wybranym antygenom równocześnie w technice innej niż wizualizacja prążków na paskach [11]. Wykazanie obecności przeciwciał przeciw pojedynczym swoistym antygenom potwierdza dodatni wynik badania metodą ELISA. Test oceniany jest wzrokowo przez porównanie z szablonem identyfikującym pola dla poszczególnych przeciwciał lub za pomocą skanera, który mierzy natężenie wysycenia porównywanych prążków. Wynik badania nie ma standaryzacji. Za wynik dodatni zaleca się uznawanie obecności co najmniej dwóch prążków w klasie IgM i trzech w klasie IgG, jednak nie ma identycznych zaleceń ze względu na brak standaryzacji stosowanych testów i zróżnicowane występowanie genogatunków Borrelii w poszczególnych rejonach świata [8]. Znaczenie antygenów w diagnostyce boreliozy z Lyme Wśród białek immunogennych B. burgdorferi, które generują przeciwciała w czasie zakażenia, zidentyfikowano liczną grupę białek pospolitych (dających reakcje krzyżowe z innymi krętkami, a nawet niespokrewnionymi bakteriami) oraz białka specyficzne, uznane za charakterystyczne dla Borrelia burgdorferi. Należy pamiętać, że szczepy laboratoryjne mogą się różnić od szczepów dzikich podlegających zmianom w czasie zakażenia [7, 9, 12]. Białka specyficzne są kluczowe dla rozpoznania. Istotne są również antygeny, tzw. in vivo, czyli takie, których nie ma w szczepach laboratoryjnych, a które pojawiają się dopiero w zakażonym kręgowcu (np. VlsE). Ważne są również komponenty białkowe o stałej masie molekularnej 41 kda (p41 lub flagellina) i 60 kda (HSP60) [8, 9, 12]. Obie wymienione grupy białek pospolicie występują w przyrodzie i w związku z tym często dają reakcje krzyżowe z innymi bakteriami. Obecność przeciwciał przeciwko nim, wraz z przeciwciałami przeciw antygenom swoistym, ma znaczenie w interpretacji uzyskanych wyników. Obecność przeciwciał skierowanych przeciw antygenowi p41 stanowi potwierdzenie odpowiedzi immunologicznej na kontakt z krętkami (brak tych przeciwciał przemawia za zakażeniem innym niż krętkowe) [9]. Inne często stwierdzane antygeny pospolite to: p66, p68, p71, p73 [8, 9]. Do białek specyficznych należą: OspA (31 kda), OspB (34 kda), OspC (21 24 kda), BmpA (p39), p93, p83/100, OspE (19 kda), OspF (26 kda). Białkiem, które zwiększyło jakość testów jest białko VlsE (C6) powierzchowna lipoproteina, która podlega antygenowej zmienności [7 9, 12]. Wysoko heterogenne białko VlsE zawiera konserwatywne epitopy, wspólne dla większości genogatunków. Znajomość właściwości poszczególnych antygenów i kolejności ich pojawiania się w trakcie zakażenia jest istotna dla interpretacji wyników badań wykonywanych metodą western blot lub immunoblot. Znaczenie klas swoistych przeciwciał w rozpoznaniu boreliozy z Lyme Przeciwciała IgM pojawiają się najwcześniej, utrzymują się długo, często są skierowane przeciwko flagelli, części zewnętrznej i wewnętrznej (41 kda) i występują wraz z poliklonalną aktywacją limfocytów B. Obecność izolowanych przeciwciał IgM nie powinna być podstawą rozpoznania późnej boreliozy, ponieważ przeciwciała mogą utrzymywać przez wiele miesięcy, często dając wyniki fałszywie dodatnie [5 9]. Odpowiedź immunologiczna w klasie IgG pojawia się po około 3 6 tygodniach od zakażenia [7, 10, 13]. Przeciwciała w klasie IgG towarzyszą zmianom narządowym i podlegają ewolucji w czasie reagują z coraz większą liczbą antygenów. Mogą nie zapobiegać reinfekcjom [6, 12]. Przeciwciała w klasie IgG mogą pozostawać wykrywalne po latach od klinicznej remisji choroby, nawet po wyleczeniu boreliozy. Są bardziej swoiste od przeciwciał klasy IgM [8 10]. Testy nieróżnicujące klasy przeciwciał nie są zalecane, z wyjątkiem testu, w którym użyto antygenu C6 [5, 8, 9]. Ze względu na wczesną serokonwersję przeciwciał z klasy M do G i dużą swoistość, test ten zyskał popularność w Stanach Zjednoczonych. Standardy w diagnostyce boreliozy z Lyme Standardem diagnostycznym jest metoda dwustopniowa, która polega na zastosowaniu w pierwszej kolejności testu o mniejszej swoistości i dużej czułości (ELISA lub EIA), a następnie wykonanie oznaczeń metodą potwierdzającą western blot, immunoblott lub multiplex. Wybór klasy przeciwciał We wczesnej fazie boreliozy można spodziewać się obecności przeciwciał w klasie IgM, natomiast w późnej przeciwciał w klasie IgG. Jeśli objawy chorobowe trwają kilka 247
6 Forum Zakażeń 2013;4(4) tygodni, oczekuje się serokonwersji przeciwciał z klasy IgM do klasy IgG. Diagnostyka boreliozy z Lyme, poza problemami ze znaczną heterogennością szczepów B. burgdorferi, stwarza również trudności interpretacyjne. Wyniki fałszywie ujemne Negatywny wynik badania serologicznego nie wyklucza choroby, szczególnie we wczesnej zlokalizowanej postaci zakażenia wyniki większości testów są ujemne (u około 50% badanych) [5, 10]. Leczenie antybiotykiem we wczesnym etapie może spowodować szybką eliminację antygenów, niską produkcję przeciwciał i brak możliwości wykrycia przeciwciał [5, 13]. Zatem negatywny wynik nie wyklucza wczesnej boreliozy, ponieważ próbkę surowicy można pobrać zanim pojawią się przeciwciała lub gdy wystąpią one w ilości niższej niż próg wykrywalności testu. Wyniki fałszywie dodatnie Reakcja krzyżowa może spowodować pojawienie się wyników fałszywie dodatnich, będących przyczyną nadrozpoznawalności boreliozy. W zdrowej populacji stwierdza się 8 12% wyników fałszywie dodatnich [3, 7]. Reakcja krzyżowa może nastąpić zarówno z niektórymi bakteriami (Treponema pallidum, Treponema pertenue i inne borrelie niepatogenne, leptospiry), jak i w czasie niektórych infekcji wirusowych, które wzbudzają poliklonalną produkcję przeciwciał, takich jak na przykład zakażenie wirusem EBV. Fałszywie dodatnia odpowiedź może się pojawić w chorobach autoimmunizacyjnych (np. reumatoidalne zapalenie stawów RZS, toczeń układowy) i schorzeniach wątroby (wirusowe zapalenie wątroby typu C WZW C) [6, 9, 12, 13]. Problemem klinicznym jest odsetek wyników dodatnich u osób klinicznie zdrowych, a także długie utrzymywanie się przeciwciał po zakończeniu leczenia i ustąpieniu objawów chorobowych. W Stanach Zjednoczonych dużą popularnością cieszy się test wykrywający przeciwciała przeciw antygenowi VlsE (C6) w obu klasach IgM i IgG (tzn. total), który wychwytuje przeciwciała w początkowej fazie choroby (IgM) oraz w czasie i po konwersji do IgG. Testy oparte na konserwatywnym białku C6 z grupy VlsE mają wyższą czułość, gdyż umożliwiają wykrywanie swoistych przeciwciał przeciw bakteriom o dużej zmienności antygenowej, a nawet wewnątrzgatunkowej [8, 9]. Monitorowanie przeciwciał po leczeniu Monitorowanie stężenia przeciwciał po leczeniu nie ma uzasadnienia, o ile nie podejrzewa się reinfekcji [12]. Bezwładność produkcji przeciwciał jest duża i nie idzie w parze z eliminacją zakażenia. Częstym zjawiskiem jest utrzymywanie się przeciwciał IgM po skutecznym leczeniu, bez serokonwersji do IgG. Monitorowanie jest użyteczne na terenach endemicznych, gdzie możliwa jest reinfekcja. Wskazuje na nią pojawienie się nowych objawów oraz nasilenie dolegliwości połączone z istotnym wzrostem miana przeciwciał [5, 6, 12]. Diagnostyka neuroboreliozy Oznaczanie przeciwciał potwierdzających zakażenie układu nerwowego jest trudne. Stosowanie metody ELISA do badania PMR ma te same zastrzeżenia interpretacyjne jak w przypadku surowicy (nadrozpoznawalność). Ponadto stężenie przeciwciał w poszczególnych przestrzeniach płynowych różni się od siebie. Zależy to od lokalnej zmienności (sekwestracji anatomicznej) reakcji odpornościowych, które przebiegają odmiennie w miejscach immunologicznie uprzywilejowanych, takich jak np. ośrodkowy układ nerwowy (OUN) [14]. W praktyce wykazanie syntezy przeciwciał w OUN wymaga pomiaru przeciwciał w surowicy i PMR oraz takiego przeliczenia, które uwzględnia różnice stężeń białek w obu przestrzeniach, a wynik podawany jest w postaci tzw. indeksu syntezy (ang. antibody index AI) [5, 7, 9, 10]: Indeks PMR/surowica [AI]= ELISA jednostki w PMR total IgG w surowicy ELISA jednostki w surowicy total IgG w PMR Wynik dodatni to wartość >1,3 [8]. Metodą alternatywną, wskazująca na syntezę wewnątrzoponową, jest porównanie oznaczeń wyników przeciwciał metodą western blot lub immunoblot, wykonanych jednocześnie w płynie mózgowo-rdzeniowym i surowicy. Obecność silniej wybarwionych pasków w PMR lub pojawienie się pasków nieobecnych w surowicy wskazuje na syntezę wewnątrzoponową [10]. Testy WB oraz IB, skonstruowane identycznie dla surowicy i PMR, umożliwiają wykrycie przeciwciał przeciw poszczególnym antygenom, obiektywizując wynik badania uzyskany metodą ELISA. Spełniają one również funkcję testu na obecność pasm oligoklonalnych pojawienie się pasm w PMR, jednocześnie nieobecnych w surowicy, wskazuje jednoznacznie na syntezę wewątrzoponową innych przeciwciał w płynie mózgowo-rdzeniowym niż w surowicy. W praktyce klinicznej nie należy zapominać, że (neuro) borelioza z Lyme jest rozpoznaniem klinicznym potwierdzanym w badaniu laboratoryjnym [7, 8, 10]. Chemokina CXCL13 w diagnostyce neuroboreliozy Obiecującym markerem w diagnostyce wczesnej neuroboreliozy jest oznaczanie w PMR i surowicy chemokiny 248
7 Forum Zakażeń 2013;4(4) CXCL13. W płynie mózgowo-rdzeniowym w przeciwieństwie do surowicy stężenie CXCL13 jest wysokie i obniża się wraz z zastosowaniem leczenia [10]. Diagnostyka bezpośrednia Testy bezpośrednie Do testów bezpośrednich, które pozwalają bezpośrednio wykryć czynnik zakaźny należą: metoda PCR (amplifikacja bakteryjnego DNA), hodowla bakterii Borrelia burgdorferi oraz uwidocznienie ich w materiałach biologicznych [5, 8, 9, 12, 13]. Mikroskopia elektronowa w różnych modyfikacjach może być przydatna zwłaszcza w wykrywaniu komórek bakteryjnych przebywających wewnątrzkomórkowo. Testy bezpośrednie hodowla i metoda PCR mają liczne ograniczenia, wiążą się z wysokimi kosztami oraz długim czasem oczekiwania na wynik, co powoduje, że nie mają zastosowania w standardowej diagnostyce klinicznej [9]. Diagnostyka mikrobiologiczna w kierunku krętków Borrelia jest długotrwała i daje znikome efekty. Hodowla bakterii na podłożu BSK II (ang. Barbour-Stoenner-Kelly) lub MKP (ang. Marsic-Kelly-Preac) przez około 5 dni w warunkach mikroaerofilnych pozwala na uzyskanie dodatniego wyniku w I fazie choroby u 40 50% chorych, a w kolejnych stadiach zaledwie u 5% pacjentów [8, 9]. Zastosowanie metody PCR w diagnostyce boreliozy z Lyme We wczesnym okresie po ułuciu przez kleszcza (borelioza wczesna zlokalizowana i rozsiana), od wprowadzenia bakterii (B. garinii wnika do organizmu człowieka w ciągu 24 godzin od kontaktu z wektorem, podczas gdy B. burgdorferi ss po upływie 48 godzin) do momentu pojawienia się wykrywalnego poziomu swoistych przeciwciał przeciw antygenom krętków B. burgdorferi sl (do 4 8 tygodni), uzasadnione jest zastosowanie techniki PCR, służącej potwierdzeniu rozpoznania lub wykryciu koinfekcji innymi patogenami odkleszczowymi [7, 13]. W późniejszej fazie choroby (borelioza późna) metoda PCR może wspomagać badania immunoserologiczne w grupie pacjentów z defektami immunologicznymi, z innymi chorobami współistniejącymi, współzakażeniami lub w przypadkach reinfekcji, gdy swoiste przeciwciała są już obecne [12, 13]. Metoda PCR może być także przydatna w wypadkach bezobjawowego przebiegu oraz utajonego okresu choroby (aktywacja zakażenia może nastąpić po miesiącach od kontaktu z wektorem) ze względu na wewnątrzkomórkowe umiejscowienie krętków w niszach organizmu (stawy, serce, mielina) [7, 13]. Metoda PCR stwarza także dodatkowe możliwości w sposobie diagnozowania pacjentów z długotrwale utrzymującymi się swoistymi przeciwciałami, szczególnie w klasie IgM [4, 8, 9, 13]. Technika PCR umożliwia diagnostykę boreliozy z Lyme w zróżnicowanym materiale klinicznym: wycinki skórne, płyn stawowy, PMR, krew i mocz [8, 9, 13]. Bioptaty skórne z granicy EM (erythema migrant borelioza wczesna) oraz u osób z ACA (acrodermatitis chronica atrophicans przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn) dają pozytywne wyniki amplifikacji materiału genetycznego krętków B. burgdorferi sl w 50 70% przypadków i mogą służyć w celu potwierdzenia zakażenia, zwłaszcza w przypadkach niecharakterystycznych zmian skórnych, jak na przykład mini-em [4]. U pacjentów z LA (Lyme arthritis zapalenie stawu) dodatni wynik PCR w płynie stawowym oprócz potwierdzenia zakażenia może również wskazywać na oporne na leczenie zapalenie stawów wynikające z obecności krętków Borrelia [9, 13]. Według wytycznych EFNS (ang. European Federation of Neurological Societes) badanie PCR w kierunku krętków B. burgdorferi sl w PMR ma znaczenie jedynie w bardzo wczesnym (do 6 tygodni) okresie zakażenia, gdy brak jest wskaźników serologicznych neuroboreliozy, z tym że ze względu na niewielką liczbę bakterii w tym materiale oraz ich powinowactwo do struktur mielinowych należy liczyć się z uzyskaniem wyniku ujemnego (70 85% przypadków) [5, 10, 13]. Wykrywanie DNA B. burgdorferi sl we krwi ogranicza się do wczesnego okresu zakażenia, gdyż spirochotemia jest przejściowa i krótkotrwała, a krętki ze względu na wysoki tropizm tkankowy wędrują z krwiobiegu do różnych narządów i tkanek, określanych często jako nisze organizmu (serce, stawy, mielina, opony mózgowe). Diagnostyka moczu w kierunku boreliozy z Lyme jest według wszelkich standardów odradzana [4, 8, 9, 13]. Reakcja typu End-Point PCR: qpcr (ang. qualitative PCR), npcr (ang. nested PCR) lub FEP PCR (ang. Fluorescent End-Point PCR) o charakterze jakościowym jest wystarczająca do celów diagnostycznych w przypadku boreliozy z Lyme [2, 13]. Wykrywa specyficzne, unikatowe fragmenty genomu B. burgdorferi sl, do których należą sekwencje DNA plazmidowego (OspA, OspB, OspC, VlSE) oraz DNA chromosomalnego (gen fla, rec A, 16S rdna, p66, hbb, rpob, przestrzeń międzygenowa 5S 23S) [13, 15]. Pomimo możliwości diagnostycznych, jakie stwarza reakcja PCR w potwierdzeniu zakażenia krętkami Borrelia, należy również pamiętać o trudnościach związanych z jej prawidłowym przeprowadzeniem. Do otrzymania negatywnych rezultatów testu PCR mogą prowadzić: ryzyko wystąpienia kontaminacji, inhibicji reakcji (m.in. związkami w organizmie człowieka: hemoglobina, heparyna, melanina lub substancjami utrwalającymi, takimi jak patafina, etanol), cechy własne krętków Borrelia (przejściowa spirochotemia we krwi i płynie mózgowo-rdzeniowym oraz zdolność do wiązania się za pomocą licznych receptorów, np. glikozaminoglikanowych, z różnymi komórkami organizmu gospodarza), wcześniej wdrożona antybiotykoterapia 249
8 Forum Zakażeń 2013;4(4) Tabela 2. Leczenie boreliozy z Lyme. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych (opracowano wg [12]). Obraz kliniczny Lek Dawkowanie Droga Czas terapii dni) Ukłucie przez kleszcza Obserwacja i uświadomienie możliwych objawów* Liczne ukłucia kleszczy w rejonie endemicznym Doksycyklina mg p.o. 1 osoby spoza tego terenu Rumień wędrujący Amoksycylina mg (dzieci: 50 mg/kg/dzień) p.o Borrelial lymphocytyma Porażenie nerwów czaszkowych Doksycyklina mg lub mg p.o Aksetyl mg p.o cefuroksymu (dzieci: 30 mg/kg/dzień) Azytromycyna** 1 dzień: mg p.o dni: mg (dzieci: 1 dzień 1 20 mg 2 5 dzień 1 10 mg) Penicylina V mg p.o Zapalenie stawów (pierwszy rzut) Amoksycylina mg (dzieci: 50 mg/kg/dzień) p.o Doksycyklina mg lub mg p.o Aksetyl cefuroksymu mg (dzieci: 30 mg/kg/dzień) p.o Neuroborelioza (zapalenie opon mózgowordzeniowych, Ceftriakson mg i.v mózgu, korzeni) Zapalenie stawów (nawrót) Cefotaksym mg i.v Zapalenie mięśnia sercowego*** Penicylina G 3 4 MU co 4 godziny i.v Przewlekłe zanikowe zapalenie skóry Amoksycylina mg p.o Doksycyklina mg lub mg p.o Ceftriakson mg i.v Cefotaksym mg i.v Peniciylina G 3 4 MU co 4 godziny i.v Zapalenie stawów oporne na antybiotykoterapię Niesteroidowe leki przeciwzapalne lub inna terapia objawowa; należy poszukiwać innej przyczyny dolegliwości * Ewentualne zastosowanie jednorazowej dawki doksycykliny (p.o. 200 mg) jest uzasadnione tylko w przypadku mnogiego pokłucia przez kleszcze podczas pobytu w rejonie endemicznym osoby pochodzącej spoza tego terenu. ** Azytromycyna jest zalecana wyłącznie w przypadku oporności na antybiotyki beta-laktamowe tylko w rumieniu wędrującym, gdzie ma potwierdzoną skuteczność. *** Zapalenie mięśnia sercowego może być leczone do 21 dni, przy czym w przypadku szybkiej poprawy dopuszczalne jest kontynuowanie leczenia antybiotykami doustnymi (jak rumień wędrujący). oraz brak standaryzacji metody (wynikający z rozbieżności wyników otrzymywanych w różnych ośrodkach naukowych i diagnostycznych). Natomiast dodatni wynik nie pozwala na potwierdzenie aktywnego zakażenia, gdyż nie różnicuje czy materiał genetyczny pochodzi z żywych bakterii, czy z ich fragmentów jakie mogą pozostać w organizmie na przykład po leczeniu [4, 8, 9, 13, 15]. Testy nie zalecane w diagnostyce boreliozy to: poszukiwanie krętków w kleszczu; test transformacji limfocytów LTT Melisa, Elispot LTT; poszukiwanie postaci cyst ; ocena liczebności subpopulacji limfocytów CD57; biorezonans, kanały energetyczne itd.; testy VCS (ang. visual contrast sensitivity test). Leczenie boreliozy z Lyme W leczeniu boreliozy z Lyme najistotniejsza jest eliminacja krętków za pomocą antybiotyku. Bakteria pochodząca ze środowiska zwierzęcego nie posiada oporności na antybiotyki. Długość leczenia wynosi zgodnie ze standardami obowiązującymi w Europie według EBM (ang. Evidence Based Medicine) od 10 do 28 dni [6, 7, 16]. Ponadto ważne jest minimalizowanie zapalenia za pomocą niesterydowych leków przeciwzapalnych i rehabilitacja ruchowa we wczesnej rozsianej i późnej boreliozie z Lyme [7]. Schemat leczenia boreliozy, zgodny z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych, przedstawiono w Tabeli 2. Reinfekcja Ponowne zachorowanie na boreliozę z Lyme u pacjentów z wcześniej rozpoznaną chorobą jest mało prawdopodobne, lecz możliwe zwłaszcza u osób pochodzących z obszarów endemicznych. W takich przypadkach konieczne jest wykazanie serokonwersji miedzy ostrą fazą choroby a fazą rekonwalescencji. 250
9 Forum Zakażeń 2013;4(4) Ciąża Nie udowodniono szkodliwego wpływu zakażenia Borrelia burgdorferi u kobiet w ciaży na rozwój płodu. Kobiety ciężarne oraz matki karmiące z rozpoznaniem boreliozy z Lyme powinny być leczone zgodnie z zaleceniami zawartymi w Tabeli 1, lecz z wyłączeniem doksycykliny [16]. Profilaktyka Kleszcze nie mają w środowisku naturalnych wrogów, lecz same wywierają znaczący wpływ na populacje różnych grup zwierząt, szczególnie na terenach endemicznych półkuli północnej [12, 17]. Liczba kleszczy może zmniejszyć się po wyjątkowo suchych latach bądź długich mroźnych zimach, które wpływają na liczbę gryzoni, ptaków, a także zwierząt z rodziny jeleniowatych, które to grupy są głównymi żywicielielami kleszczy [17]. W ostatnim czasie obserwowane są jednak tendencje zupełnie odwrotne, skutkujące wzrostem liczebności kleszczy. Można próbować stosować środki kleszczobójcze na pewnych grupach zwierząt, jednak te działania mają zastosowanie ograniczone do określonego terenu, natomiast w parkach pomaga tworzenie ścieżek utrudniających poruszanie się drobnym zwierzętom. Ochrona osobista polega na unikaniu ukłucia przez kleszcze dzięki odpowiednim ubieraniu się w czasie wycieczek do lasu (długie rękawy, spodnie utrudniające kleszczom przedostanie się do gołej skóry) oraz stosowaniu repelentów. Ważne jest zachowanie szczególnej ostrożności w okresie nasilenia aktywności kleszczy (od czerwca do października). Istotne jest również mycie ciała po pobycie w lesie, koszeniu trawy, a także dokładne oglądanie szczególnie często atakowanych części ciała (Ryc. 1). Kleszcz żerujący w skórze może być słabo widoczny, a nawet przypominać drobne znamię. Często lokalizuje się w okolicach karku, pach, pachwin czy dołów podkolanowych, gdzie może pozostać długo niezauważony. Nimfa ma wielkość kropki w tekście pisanym (1 mm). Aby uniknąć zakażenia Borrelia burgdorferi należy nie tylko szybko, lecz przede wszystkim prawidłowo usunąć kleszcza. Wprowadzenie bakterii B. burgdorferi do skóry następuje po co najmniej 24 godzinach żerowania [13, 17]. Wczesne usunięcie zapobiega zatem zakażeniu. Wkłutego kleszcza należy chwycić pęsetą jak najbliżej skóry i wyciągnąć zdecydowanym prostym ruchem na zewnątrz. Niebezpieczne jest nie tyle pozostawienie aparatu gębowego kleszcza (hypostomu) w skórze, co może skutkować wprowadzeniem bakterii, ile wciśnięcie treści jelit do ranki, gdy kleszcz został nieprawidłowo wyjęty (ściśnięty palcami, podrażniony toksycznymi chemikaliami lub rozerwany w ten sposób, że jego wnętrzności miały kontakt z raną po ukąszeniu), co zwiększa ryzyko zakażenia [18]. Niezwykle ważna w działaniach profilaktycznych wydaje się rzetelna ocena ryzyka zachorowania, edukacja pacjentów oraz lekarzy. Konflikt interesów: nie zgłoszono. Deklaracja przejrzystości: Justyna Dunaj jest stypendystką w ramach projektu: Studiuję, badam, komercjalizuję program wsparcia doktorantów UMB, poddziałanie Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, współfinansowanego przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Piśmiennictwo 1. Stanek G, Reiter M. The expanding Lyme Borrelia complex clinical significance of genomic species? Clin Microbiol Infect 2011;17(4): Steere AC, Coburn J, Glickstein L. The emergence of Lyme disease. J Clin Invest 2004;113(8): Chmielewski T, Tylewska-Wierzbanowska S. Występowanie przeciwciał swoistych dla Borrelia burgdorferi u ludzi zdrowych na terenie Polski. Prz Epidemiol 2002;56: Wilske B. Diagnosis of Lyme borreliosis in Europe. Vector Borne Zoonotic Dis 2003;3(4): Stanek G, Fingerle V, Hunfeld KP et al. Lyme borreliosis: clinical case definitions for diagnosis and management in Europe. Clin Microbiol Infect 2011;17(1): Pancewicz SA, Zajkowska JM, Kondrusik M, Moniuszko A, Grygorczuk S. Znaczenie epidemiologiczne i kliniczne chorób przenoszonych przez kleszcze. In: Żmudziński JF. Epidemiologiczne Zagrożenia dla Zdrowia Człowieka. PIWet-PIB, Puławy, 2010, pp Zajkowska JM, Pancewicz SA, Grygorczuk S, Kondrusik M, Moniuszko A, Lakwa K. Neuroborelioza wybrane aspekty patogenezy, diagnostyki i leczenia. Pol Merk Lek 2008;24(143): Wang G, Aguero-Rosenfeld ME, Wormser GP, Schwartz I. Detection of Borrelia burgdorferi. In: Samuels S, Radolf JD (eds). Borrelia. Molecular Biology, Host Interaction and Pathogenesis. Caister Academic Press, Norfolk, UK, 2010, pp Aguero-Rosenfeld ME, Wang G, Schwartz I, Wormser GP. Diagnosis of lyme borreliosis. Clin Microbiol Rev 2005;18(3): Mygland A, Ljøstad U, Fingerle V et al. EFNS guidelines on the diagnosis and management of European Lyme neuroborreliosis. Eur J Neurol 2010;17(1): Porwancher RB, Hagerty CG, Fan J et al. Multiplex immunoassay for Lyme disease using VlsE1-IgG and pepc10-igm antibodies: improving test performance through bioinformatics. Clin Vaccine Immmunol 2011;18(5): Radolf JD, Salazar JC, Dattwyler RJ. Lyme disease in humans. In: Samuels S, Radolf JD (eds). Borrelia. Molecular Biology, Host Interaction and Pathogenesis. Caister Academic Press, Norfolk, UK, 2010, pp Dunaj J, Moniuszko A, Zajkowska JM, Pancewicz S. The role of PCR in diagnostics of Lyme borreliosis. Prz Epidemiol 2013;67(1): Zajkowska JM, Pancewicz SA. Wybrane aspekty patogenezy i diagnostyki neuroboreliozy. Pol Prz Neurol 2007;3(2): Lee SH, Vigliotti VS, Vigliotti JS, Jones W, Pappu S. Increased sensitivity and specifity of Borrelia burgdorferi 16S ribosomal DNA detection. Am J Clin Pathol 2010;133(4): Flisiak R, Pancewicz S. Diagnostyka i leczenie boreliozy z Lyme. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych. Prz Epdemiol 2008;62(1): Zajkowska JM. Transmisja i krążenie patogenów odkleszczowych (KZM i boreliozy) i rola zmieniającego się środowiska. Prz Epidemiol 2010; 64(4): Wanyura H, Wagner T, Kowalska K. Borelioza choroba z Lyme. Czas Stomatol 2006;59(9):
Diagnostyka i leczenie Boreliozy z Lyme zalecenia Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych
Diagnostyka i leczenie Boreliozy z Lyme zalecenia Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych opracowali: Robert Flisiak 1, Sławomir Pancewicz 2 istotne uwagi wnieśli: S. Grygorczuk
Bardziej szczegółowoBorrelial lymphocytoma (BL)
BORELIOZA z Lyme ROZPOZNANIE Podstawą rozpoznania jest stwierdzenie przynajmniej jednego z następujących objawów: Rumień wędrujący (rumień pełzający, erythema migrans EM) Rozpoznanie opiera się na obrazie
Bardziej szczegółowoBorrelial lymphocytoma (BL)
BORELIOZA z Lyme ROZPOZNANIE Podstawą rozpoznania jest stwierdzenie przynajmniej jednego z następujących objawów: Rumień wędrujący (rumień pełzający, erythema migrans EM) Rozpoznanie opiera się na obrazie
Bardziej szczegółowoSTĘŻENIE CHEMOKINY CXCL13 W PŁYNIE MÓZGOWO-RDZENIOWYM CHORYCH Z NEUROBORELIOZĄ OBSERWACJE WŁASNE
PRZEGL EPIDEMIOL 2015; 69: 851-855 Problemy zakażeń Lucjan Kępa, Barbara Oczko-Grzesik, Barbara Sobala-Szczygieł, Anna Boroń- Kaczmarska STĘŻENIE CHEMOKINY CXCL13 W PŁYNIE MÓZGOWO-RDZENIOWYM CHORYCH Z
Bardziej szczegółowoWirus zapalenia wątroby typu B
Wirus zapalenia wątroby typu B Kliniczne następstwa zakażenia odsetek procentowy wyzdrowienie przewlekłe zakażenie Noworodki: 10% 90% Dzieci 1 5 lat: 70% 30% Dzieci starsze oraz 90% 5% - 10% Dorośli Choroby
Bardziej szczegółowoInne choroby zakaźne w środowisku
Inne choroby zakaźne w środowisku dzieci i młodzieży - zapobieganie Dr n. med. Ewa Duszczyk 05.12.2017 r. O czym będziemy mówić o Wirusowym zapaleniu wątroby typu A Płonicy Chorobie bostońskiej Kleszczowym
Bardziej szczegółowoBORELIOZA Z LYME OD ROZPOZNANIA DO LECZENIA
BORELIOZA Z LYME OD ROZPOZNANIA DO LECZENIA Mgr Barbara Jagiencarz - Starzec Szpital Wojewódzki im. Św. Łukasza w Tarnowie Termin borelioza z Lyme pochodzi od nazwy miejscowości w stanie Connecticut(USA),
Bardziej szczegółowoKrętki: Borrelia spp
Krętki: Borrelia spp Borrelia burgdorferi Borrelia burgdorferi - mikroaerofilne bakterie Gram-ujemne o średnicy 0,3-0,5 µm i długości 20-30 µm powodująca najczęściej spośród krętków Borrelia chorobę zakaźną
Bardziej szczegółowoDiagnostyka zakażeń EBV
Diagnostyka zakażeń EBV Jakie wyróżniamy główne konsekwencje kliniczne zakażenia EBV: 1) Mononukleoza zakaźna 2) Chłoniak Burkitta 3) Potransplantacyjny zespół limfoproliferacyjny Jakie są charakterystyczne
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wstęp faktów o boreliozie, które powinieneś znać Najbardziej charakterystyczne objawów boreliozy... 8
Spis treści 01 Wstęp........................................................ 3 02 10 faktów o boreliozie, które powinieneś znać.................. 5 03 Najbardziej charakterystyczne objawów boreliozy.............
Bardziej szczegółowoDr hab. Joanna Zajkowska Uniwersytet Medyczny w Białymstoku Klinika Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji
Dr hab. Joanna Zajkowska Uniwersytet Medyczny w Białymstoku Klinika Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji Dr hab. n. med. Joanna Zajkowska jest adiunktem w Klinice Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji Uniwersytetu
Bardziej szczegółowoSzanowna Pani Marszałek! W odpowiedzi na pismo z dnia 25 czerwca br., znak: SPS /14, przy którym przekazano interpelację poseł Beaty
Szanowna Pani Marszałek! W odpowiedzi na pismo z dnia 25 czerwca br., znak: SPS-023-26988/14, przy którym przekazano interpelację poseł Beaty Małeckiej-Libery w sprawie boreliozy i chorób odkleszczowych,
Bardziej szczegółowoSpecyfika badania EliSpot
Specyfika badania EliSpot Materiały informacyjne Autor: dr hab. n. med. Tomasz Wielkoszyński, profesor nadzw. WSPS - Test EliSpot 2 w diagnostyce boreliozy - Testy EliSpot w diagnostyce innych zakażeń
Bardziej szczegółowoEliSpot 2 Borrelia. najnowszej generacji test EliSpot w diagnostyce boreliozy
EliSpot 2 Borrelia najnowszej generacji test EliSpot w diagnostyce boreliozy Podejrzewasz, że możesz mieć boreliozę? Zrobiłeś tradycyjne badania w kierunku boreliozy (Western Blot, ELISA) i wyniki wyszły
Bardziej szczegółowowww.pediatric-rheumathology.printo.it CHOROBA Z LYME
www.pediatric-rheumathology.printo.it CHOROBA Z LYME Co to jest? Choroba z Lyme jest jedną z chorób wywołanych przez bakterię Borrelia burgdorferi (Borelioza). Bakteria przekazywana jest poprzez ukąszenie
Bardziej szczegółowoZNACZENIE METODY PCR W DIAGNOSTYCE BORELIOZY Z LYME
PRZEGL EPIDEMIOL 2013; 67: 119-123 Problemy zakażeń Justyna Dunaj*, Anna Moniuszko, Joanna Zajkowska, Sławomir Pancewicz ZNACZENIE METODY PCR W DIAGNOSTYCE BORELIOZY Z LYME Klinika Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji
Bardziej szczegółowoProponowany zapis nie zawiera wymogu sfinansowania zwiększonych kosztów udzielania świadczeń nakładanych przez ogłaszane obwieszczenie
L.P Podmiot zgłaszający uwagę Przepis którego uwaga dotyczy Uwaga/opinia Uzasadnienie uwagi Propozycje rozwiązań 1 Federacja 1.1 - w 3 po ust. 2 dodający ust. 3 Proponowany zapis nie zawiera wymogu sfinansowania
Bardziej szczegółowoPROGRAM ZDROWOTNY. Badania profilaktyczne dla mieszkańców Gminy Miasta Jaworzna w kierunku rozpoznania boreliozy. Załącznik nr 4
Załącznik nr 4 PROGRAM ZDROWOTNY Badania profilaktyczne dla mieszkańców Gminy Miasta Jaworzna w kierunku rozpoznania boreliozy PROGRAM OPRACOWAŁ WYDZIAŁ ZDROWIA I SPRAW SPOŁECZNYCH URZĘDU MIEJSKIEGO W
Bardziej szczegółowoBORELIOZA Z LYME NIEBEZPIECZNA PUŁAPKA
klinika zakażeń zakażenia 2/2015 Dominika Salamon Tomasz Gosiewski Małgorzata Bulanda BORELIOZA Z LYME NIEBEZPIECZNA PUŁAPKA LYME BORRELIOSIS THE DANGEROUS TRAP Streszczenie Borelioza z Lyme jest najczęściej
Bardziej szczegółowoBorelioza objawy i leczenie, choroba z Lyme, choroba wywołane przez kleszcze.
Artykuł pobrano ze strony eioba.pl Borelioza objawy i leczenie, choroba z Lyme, choroba wywołane przez kleszcze. Borelioza jest chorobą niebezpieczną i zdradliwą. I całkiem nową. Z historią odkrycia boreliozy
Bardziej szczegółowoPROGRAM POLITYKI ZDROWOTNEJ
PROGRAM POLITYKI ZDROWOTNEJ Badania profilaktyczne dla mieszkańców Gminy Miasta Jaworzna w kierunku rozpoznania boreliozy PROGRAM OPRACOWANY PRZEZ WYDZIAŁ ZDROWIA I SPRAW SPOŁECZNYCH URZĘDU MIEJSKIEGO
Bardziej szczegółowoDane z Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych prowadzonego w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi:
Dane zastane: Dane z Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych prowadzonego w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi: Metody i techniki badawcze Badania zakażenia kleszczy B. burgdorferi zbadanych metodą PCR w
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych Opinia Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych nr 202/2014 z dnia 25 sierpnia 2014 r. o projekcie programu Badania profilaktyczne dla mieszkańców Gminy Miasta
Bardziej szczegółowoWczesna borelioza pośrednie metody serologiczne, objawy, badania diagnostyczne pierwszego wyboru, testy point of care
Wczesna borelioza pośrednie metody serologiczne, objawy, badania diagnostyczne pierwszego wyboru, testy point of care Early Lyme disease indirect serological methods symptoms, first-choice diagnostic tests,
Bardziej szczegółowoBADANIE PŁYNU MÓZGOWO-RDZENIOWEGO
BADANIE PŁYNU MÓZGOWO-RDZENIOWEGO 1. Pobranie płynu mózgowo-rdzeniowego (PMR) Podstawowym sposobem uzyskania próbki do badania płynu mózgowo rdzeniowego jest punkcja lędźwiowa. Nakłucie lędźwiowe przeprowadza
Bardziej szczegółowoKatedra i Zakład Medycyny Rodzinnej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu 2
15 FARMACJA WSPÓŁCZESNA 2015; 8: 15-20 Akademia Medycyny ARTYKUŁ ORYGINALNY/ORIGINAL PAPER Otrzymano/Submitted: 16.03.2015 Zaakceptowano/Accepted: 25.03.2015 Ocena wykładników serologicznych zakażenia
Bardziej szczegółowoBoreliozowe Zapalenie Stawów
www.printo.it/pediatric-rheumatology/pl/intro Boreliozowe Zapalenie Stawów Wersja 2016 1. CO TO JEST BORELIOZOWE ZAPALENIE STAWÓW 1.1 Co to jest? Boreliozowe zapalenie stawów jest jedną z chorób wywoływanych
Bardziej szczegółowoSytuacja epidemiologiczna boreliozy w województwie śląskim
Sytuacja epidemiologiczna boreliozy w województwie śląskim Renata Cieślik Tarkota; Oddział Epidemiologii WSSE w Katowicach. Przebywanie na terenach zielonych, podczas pracy lub rekreacji może być związane
Bardziej szczegółowoGRYPA. Jak zapobiec zakażeniom grypy? m. st. Warszawie. Oddział Promocji Zdrowia, ul. Cyrulików 35; Powiatowa Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w
Powiatowa Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w m. st. Warszawie ul. Kochanowskiego 21, Oddział Promocji Zdrowia, ul. Cyrulików 35; tel. 22/311-80-07 08; e-mail: oswiatazdrowotna@pssewawa.pl GRYPA Jak zapobiec
Bardziej szczegółowoBorelioza z Lyme. Określenie. Czynnik etiologiczny. Choroba zakaźna, odzwierzęca - przenoszona przez kleszcze, wieloukładowa, przewlekła.
Borelioza z Lyme Określenie Choroba zakaźna, odzwierzęca - przenoszona przez kleszcze, wieloukładowa, przewlekła. Czynnik etiologiczny Bakterie w kształcie krętków o nazwie Borrelia burgdorferi. Drogi
Bardziej szczegółowoDOSTĘPNOŚĆ DIAGNOSTYKI I LECZENIA W OPINIACH CHORYCH NA BORELIOZĘ - DONIESIENIE Z BADAŃ WSTĘPNYCH
DOSTĘPNOŚĆ DIAGNOSTYKI I LECZENIA W OPINIACH CHORYCH NA BORELIOZĘ dr n. med. Edyta Gałęziowska - DONIESIENIE Z BADAŃ WSTĘPNYCH Opracowano na zlecenie Stowarzyszenia Chorych na Boreliozę www.borelioza.org
Bardziej szczegółowoWZW TYPU B CO POWINIENEŚ WIEDZIEĆ? CZY WYKORZYSTAŁEŚ WSZYSTKIE DOSTĘPNE ŚRODKI ABY USTRZEC SIĘ PRZED WIRUSOWYM ZAPALENIEM WĄTROBY TYPU B?
SZCZEPIONKA WZW TYPU B CO POWINIENEŚ WIEDZIEĆ? CZY WYKORZYSTAŁEŚ WSZYSTKIE DOSTĘPNE ŚRODKI ABY USTRZEC SIĘ PRZED WIRUSOWYM ZAPALENIEM WĄTROBY TYPU B? ZDOBĄDŹ INFORMACJE! ZASZCZEP SIĘ! ZDOBĄDŹ OCHRONĘ!
Bardziej szczegółowoEwa Duszczyk, Barbara Kowalik-Mikołajewska
PRZEGL EPIDEMIOL 2001;55:511-5 Ewa Duszczyk, Barbara Kowalik-Mikołajewska ZAKAŻENIA BORRELIA BURGDORFERI U DZIECI - DOŚWIADCZENIA WŁASNE Klinika Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego Instytutu Chorób Zakaźnych
Bardziej szczegółowoKleszcze. Borelioza z Lyme.
Kleszcze. Kleszcze żyją powszechnie na terenie całego kraju w miejscach wilgotnych i obfitujących w roślinność. Można spotkać je w lasach (zwłaszcza liściastych i mieszanych), na podmokłych terenach porośniętych
Bardziej szczegółowoInspekcja sanitarna nie prowadzi badań kleszczy w kierunku obecności chorobotwórczych patogenów
Uwaga kleszcze! 21.04.2016 Inspekcja sanitarna nie prowadzi badań kleszczy w kierunku obecności chorobotwórczych patogenów Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Żyrardowie w ślad za Państwowym Wojewódzkim
Bardziej szczegółowoBorelioza. problemy z diagnostyką laboratoryjną
Borelioza problemy z diagnostyką laboratoryjną DR N. MED. EDYTA GAŁĘZIOWSKA FUNDACJA BARTEK" NA RZECZ OSÓB Z BORELiOZĄ I INNYMI CHOROBAMI ODKLESZCZOWYMI WWW.FUNDACJA-BARTEK.PL Strategia życiowa Borrelia
Bardziej szczegółowoNA ZAKAŻENIE HBV i HCV
NA ZAKAŻENIE HBV i HCV Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Gdańsku 18.04.2016r. Aneta Bardoń-Błaszkowska HBV - Hepatitis B Virus Simplified diagram of the structure of hepatitis B virus, Autor
Bardziej szczegółowo1. Wykonanie preparatów bezpośrednich i ich ocena: 1a. Wykonaj własny preparat bezpośredni ze śliny Zinterpretuj i podkreśl to co widzisz:
Ćwiczenie 2 2018/19 1. Wykonanie preparatów bezpośrednich i ich ocena: 1a. Wykonaj własny preparat bezpośredni ze śliny Zinterpretuj i podkreśl to co widzisz: obecność nabłonków, leukocytów, pałeczek Gram(+),
Bardziej szczegółowoCzęść praktyczna: Metody pozyskiwania komórek do badań laboratoryjnych cz. I
Ćwiczenie 1 Część teoretyczna: Budowa i funkcje układu odpornościowego 1. Układ odpornościowy - główne funkcje, typy odpowiedzi immunologicznej, etapy odpowiedzi odpornościowej. 2. Komórki układu immunologicznego.
Bardziej szczegółowoDiagnostyka wirusologiczna w praktyce klinicznej
Diagnostyka wirusologiczna w praktyce klinicznej Ponad 60% zakażeń w praktyce klinicznej jest wywołana przez wirusy. Rodzaj i jakość materiału diagnostycznego (transport!) oraz interpretacja wyników badań
Bardziej szczegółowoKrzysztof Sendrowski Klinika Neurologii i Rehabilitacji Dziecięcej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku
Krzysztof Sendrowski Klinika Neurologii i Rehabilitacji Dziecięcej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku W latach 70-tych XX wieku w okolicach miejscowości Old Lyme (stan Connecticut, USA) pojawiły się
Bardziej szczegółowoWZW TYPU B CO POWINIENEŚ WIEDZIEĆ? CZY WYKORZYSTAŁEŚ WSYSTKIE DOSTĘPNE ŚRODKI ABY USTRZEC SIĘ PRZED WIRUSOWYM ZAPALENIEM WĄTROBY TYPU B?
WZW TYPU B CO POWINIENEŚ WIEDZIEĆ? CZY WYKORZYSTAŁEŚ WSYSTKIE DOSTĘPNE ŚRODKI ABY USTRZEC SIĘ PRZED WIRUSOWYM ZAPALENIEM WĄTROBY TYPU B? ZDOBĄDŹ INFORMACJE! ZASZCZEP SIĘ! ZDOBĄDŹ OCHRONĘ! szczepionka przeciw
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA.
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA Małgorzata Biskup Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych na reumatoidalne zapalenie
Bardziej szczegółowoPROKALCYTONINA infekcje bakteryjne i sepsa. wprowadzenie
PROKALCYTONINA infekcje bakteryjne i sepsa wprowadzenie CZĘŚĆ PIERWSZA: Czym jest prokalcytonina? PCT w diagnostyce i monitowaniu sepsy PCT w diagnostyce zapalenia dolnych dróg oddechowych Interpretacje
Bardziej szczegółowo1). "Na Waszej stronie znajduje się informacja o wykrywaniu boreliozy za pomocą badań serologicznych i jest to nieprawda."
Witamy Postaramy się krótko odpowiedzieć na postawione nam zarzuty: 1). "Na Waszej stronie znajduje się informacja o wykrywaniu boreliozy za pomocą badań serologicznych i jest to nieprawda." Oczywiście,
Bardziej szczegółowoSytuacja epidemiologiczna boreliozy oraz kleszczowego zapalenia mózgu w województwie śląskim i w Polsce w latach *
Sytuacja epidemiologiczna boreliozy oraz kleszczowego zapalenia mózgu w województwie śląskim i w Polsce w latach 2007-2017* Renata Cieślik Tarkota 1, 2 1 Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w
Bardziej szczegółowoBorelioza- zagrożeniem dla pracowników leśnych Przygotowała: dr n. med. Edyta Gałęziowska
Borelioza- zagrożeniem dla pracowników leśnych Przygotowała: dr n. med. Edyta Gałęziowska 1975r. - pierwszy raz opisano chorobę 1981r.- Willy Burgdorfer zidentyfikował bakterię SYTUACJA EPIDEMIOLOGICZNA
Bardziej szczegółowoBorelioza czy należy się jej bać?
Borelioza czy należy się jej bać? dr n.med. Marcin Czarnecki Katedra i Klinika Chorób Zakaźnych, Chorób Wątroby oraz Nabytych Niedoborów Odpornościowych UM we Wrocławiu Oddział I WSS im Gromkowskiego we
Bardziej szczegółowoPoradnia Immunologiczna
Poradnia Immunologiczna Centrum Onkologii Ziemi Lubelskiej im. św. Jana z Dukli Lublin, 2011 Szanowni Państwo, Uprzejmie informujemy, że w Centrum Onkologii Ziemi Lubelskiej im. św. Jana z Dukli funkcjonuje
Bardziej szczegółowoW Polsce najczęściej spotykane są kleszcze pospolite (Ixodes ricinus). Występują na terenie całego kraju, szczególnie w środowiskach wilgotnych.
W ostatnich latach w Polsce problemem stały się choroby przenoszone przez kleszcze, m.in.: borelioza oraz kleszczowe zapalenie mózgu. Choroby te mogą być przyczyną niebezpiecznych dla zdrowia i życia powikłań,
Bardziej szczegółowoBadania laboratoryjne w diagnostyce neuroboreliozy
diagnostyka laboratoryjna Journal of Laboratory Diagnostics 2012 Volume 48 Number 2 205-211 Praca poglądowa Review Article Badania laboratoryjne w diagnostyce neuroboreliozy Laboratory diagnostics of neuroborreliosis
Bardziej szczegółowoPROFILAKTYKA ZAGROŻEŃ ODKLESZCZOWYCH
PROFILAKTYKA ZAGROŻEŃ ODKLESZCZOWYCH Występowanie Występują na terenie całego kraju. Żyją w miejscach lekko wilgotnych i obfitujących w roślinność, można je spotkać: w lasach i na ich obrzeżach (w zagajnikach,
Bardziej szczegółowoWybrane aspekty patogenezy i diagnostyki neuroboreliozy
ISSN 1734 5251 Wybrane aspekty patogenezy i diagnostyki neuroboreliozy Joanna M. Zajkowska, Sławomir A. Pancewicz Klinika Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji Akademii Medycznej w Białymstoku STRESZCZENIE
Bardziej szczegółowoPOLIOMYELITIS. (choroba Heinego Medina, nagminne porażenie dziecięce, porażenie rogów przednich rdzenia, polio)
W latach 50. na chorobę Heinego-Medina chorowało w Europie i USA jedno na 5000 dzieci. Po wdrożeniu w Polsce masowych szczepień przeciw poliomyelitis, już w 1960 roku zarejestrowano mniej zachorowań. W
Bardziej szczegółowoHarmonogram zajęć z Mikrobiologii z parazytologią i Immunologii dla studentów II roku kierunku lekarskiego WL 2018/2019 GRUPA 5
Harmonogram zajęć z Mikrobiologii z parazytologią i Immunologii dla studentów II roku kierunku lekarskiego WL 2018/2019 GRUPA 5 GRUPY ĆWICZENIOWE 51, 52 : 8.00-10.30 Wtorek: 17.00-19.30 Data Godzina Rodzaj
Bardziej szczegółowoDIAGNOSTYKA BORELIOZY
Medycyna Pracy 2007;58(5):439 447 Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi http://medpr.imp.lodz.pl Jacek Gąsiorowski 1 Elżbieta Witecka-Knysz 2 Brygida Knysz 1 Hanna Gerber 3 Andrzej Gładysz
Bardziej szczegółowoZakaźne choroby zawodowe rolników i związane z nimi świadczenia wypłacane przez ZUS
Zakaźne choroby zawodowe rolników i związane z nimi świadczenia wypłacane przez ZUS Choroba zawodowa rolników, to choroba która powstała w związku z pracą w gospodarstwie rolnym, jeżeli objęta jest wykazem
Bardziej szczegółowoTesty dla kobiet w ciąży. Zakażenie HIV i AIDS u dzieci.
Testy dla kobiet w ciąży. Zakażenie HIV i AIDS u dzieci. dr n. med. Agnieszka Ołdakowska Klinika Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego Warszawski Uniwersytet Medyczny Wojewódzki Szpital Zakaźny w Warszawie
Bardziej szczegółowoSytuacja epidemiologiczna boreliozy oraz kleszczowego zapalenia mózgu w województwie śląskim w latach 2005-2016* Renata Cieślik Tarkota 1, 2
Sytuacja epidemiologiczna boreliozy oraz kleszczowego zapalenia mózgu w województwie śląskim w latach 2005-2016* Renata Cieślik Tarkota 1, 2 1 Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Katowicach
Bardziej szczegółowoBarbara Szpiech 1, Ewelina Gowin 2 1
Akademia Medycyny OPIS PRZYPADKU / CASE REPORT Otrzymano/Submitted: 26.06.2018 Zaakceptowano/Accepted: 25.08.2018 Porażenie nerwu twarzowego jako objaw neuroboreliozy prezentacja dwóch przypadków Facial
Bardziej szczegółowoBorelioza choroba nie tylko obszarów endemicznych opis przypadku Lyme borreliosis not only endemic area disease case report
Bolesław Kalicki, Joanna Milart, Małgorzata Placzyńska, Agnieszka Rustecka, Anna Jung Pediatr Med Rodz 2011, 7 (4), p. 409-414 Received: 09.11.2011 Accepted: 15.11.2011 Published: 30.12.2011 Borelioza
Bardziej szczegółowoKwestionariusz wiedzy dla pracowników programów i placówek narkotykowych
Inicjatywa EMCDDA na rzecz redukcji szkód Zwiększanie testowania na obecność wirusa zapalenia wątroby (WZW) typu C oraz skierowań do leczenia wśród iniekcyjnych użytkowników narkotyków w programach i placówkach
Bardziej szczegółowoPracownicy zakładów pracy województwa pomorskiego. Szanowni Państwo,
Pracownicy zakładów pracy województwa pomorskiego Szanowni Państwo, Mimo ciągłego postępu medycyny w walce z chorobami zakaźnymi, przenoszonymi przez kleszcze, nadal budzą one ogromny lęk zarówno wśród
Bardziej szczegółowoDiagnostyka molekularna w OIT
Diagnostyka molekularna w OIT B A R B A R A A D A M I K K A T E D R A I K L I N I K A A N E S T E Z J O L O G I I I I N T E N S Y W N E J T E R A P I I U N I W E R S Y T E T M E D Y C Z N Y W E W R O C
Bardziej szczegółowoKatedra i Zakład Chemii Ogólnej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, ul. Jordana 19, 41 808 Zabrze 3
Marzena Zalewska Ziob 1, Brygida Adamek 1, Joanna K. Strzelczyk 1, Gizela Trapp 1, Tomasz Wielkoszyński 2, Aleksander Owczarek 3, Marek Asman 4, Ewa Szilman 4, Piotr Szilman 4, Celina Pająk 4, Krzysztof
Bardziej szczegółowoTRUDNOŚCI DIAGNOSTYCZNE W NEUROBORELIOZIE U DZIECI
PRZEGL EPIDEMIOL 2007; 61: 73-78 Ewa Talarek 1,3, Ewa Duszczyk 1,3, Hanna Żarnowska 2,3 TRUDNOŚCI DIAGNOSTYCZNE W NEUROBORELIOZIE U DZIECI 1 Klinika Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego AM w Warszawie Kierownik
Bardziej szczegółowoWSTĘPNY PROJEKT REZOLUCJI
Parlament Europejski 2014-2019 Komisja Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności 25.5.2018 2018/0000(RSP) WSTĘPNY PROJEKT REZOLUCJI złożony w następstwie pytania wymagającego
Bardziej szczegółowoNeuroborelioza. Neuroborreliosis. Wstęp. Artykuł przeglądowy/review paper
Artykuł przeglądowy/review paper Reu ma to lo gia 2013; 51, 1: 63-67 DOI: 10.5114/reum.2013.33397 Neuroborelioza Neuroborreliosis Ewa Dworzańska, Halina Bartosik-Psujek Katedra i Klinika Neurologii Uniwersytetu
Bardziej szczegółowoPROFILAKTYKA PRZECIW GRYPIE
PROFILAKTYKA PRZECIW GRYPIE Koordynator profilaktyki : mgr piel. Anna Karczewska CELE: zwiększanie świadomości pacjenta na temat szczepionek przeciwko grypie zapobieganie zachorowań na grypę zapobieganie
Bardziej szczegółowoLECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35)
LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) 1. Kryteria kwalifikacji: ŚWIADCZENIOBIORCY 1.1. Leczenie interferonem beta: 1) rozpoznanie postaci rzutowej stwardnienia rozsianego oparte na kryteriach
Bardziej szczegółowoDobierając optymalny program szczepień, jesteśmy w stanie zapobiec chorobom, które mogą być zagrożeniem dla zdrowia Państwa pupila.
SZCZEPIENIA KOTÓW Działamy według zasady: Lepiej zapobiegać niż leczyć Wychodząc naprzeciw Państwa oczekiwaniom oraz dbając o dobro Waszych pupili opisaliśmy program profilaktyczny chorób zakaźnych psów,
Bardziej szczegółowoOstre infekcje u osób z cukrzycą
Ostre infekcje u osób z cukrzycą Sezon przeziębień w pełni. Wokół mamy mnóstwo zakatarzonych i kaszlących osób. Chorować nikt nie lubi, jednak ludzie przewlekle chorzy, jak diabetycy, są szczególnie podatni
Bardziej szczegółowoLATO POD ZNAKIEM.KLESZCZY
LATO POD ZNAKIEM.KLESZCZY Występują najczęściej na łonie natury, można je spotkać w lesie, na łące, w okolicach jezior czy w parkach miejskich. Żyją w strefie przygruntowej, w miejscach lekko wilgotnych
Bardziej szczegółowoDiagnostyka HIV 1. Na czym polegają testy HIV? a) testy przesiewowe
Diagnostyka HIV 1. Na czym polegają testy HIV? a. testy przesiewowe b. test Western blot 2. Kto powinien zrobić sobie test na HIV? 3. Kiedy wykonywać testy HIV? 4. Dzieci kobiet zakażonych HIV 5. Gdzie
Bardziej szczegółowomarketinginformacja Diagnostyka weterynaryjna Szybkie testy dla rolnictwa +++ dostępne w SalesPlusie +++
marketinginformacja Data 24.10.2014 Numer Autor MI_FS_13_2014_Testy weterynaryjne Philipp Peters Diagnostyka weterynaryjna Szybkie testy dla rolnictwa +++ dostępne w SalesPlusie +++ Dzięki szybkim testom
Bardziej szczegółowoWIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU C PROGRAM PROFILAKTYKI ZAKAŻEŃ HCV
WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU C PROGRAM PROFILAKTYKI ZAKAŻEŃ HCV Wątroba to największy i bardzo ważny narząd! Produkuje najważniejsze białka Produkuje żółć - bardzo istotny czynnik w procesie trawienia
Bardziej szczegółowoSytuacja epidemiologiczna boreliozy w województwie śląskim
Sytuacja epidemiologiczna boreliozy w województwie śląskim Renata Cieślik Tarkota; Oddział Epidemiologii WSSE w Katowicach. Przebywanie na terenach zielonych, podczas pracy lub rekreacji może być związane
Bardziej szczegółowoMAM HAKA NA CHŁONIAKA
MAM HAKA NA CHŁONIAKA CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA Chłoniaki są to choroby nowotworowe, w których następuje nieprawidłowy wzrost komórek układu limfatycznego (chłonnego). Podobnie jak inne nowotwory, chłoniaki
Bardziej szczegółowoWZW C rok po przełomie. Dr hab. med. Anna Piekarska, Prof. UM Klinika Chorób Zakaźnych i Hepatologii UM w Łodzi Szpital Biegańskiego w Łodzi
WZW C rok po przełomie Dr hab. med. Anna Piekarska, Prof. UM Klinika Chorób Zakaźnych i Hepatologii UM w Łodzi Szpital Biegańskiego w Łodzi Transmisja HCV w Polsce Zakażenia krwiopochodne drogą płciową
Bardziej szczegółowoLECZENIE BIOLOGICZNE CHORÓB
LECZENIE BIOLOGICZNE CHORÓB REUMATYCZNYCH U PACJENTÓW 65+ Włodzimierz Samborski Katedra Reumatologii i Rehabilitacji Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu LECZENIE BIOLOGICZNE CHORÓB REUMATYCZNYCH
Bardziej szczegółowoZadanie pytania klinicznego (PICO) Wyszukanie i selekcja wiarygodnej informacji. Ocena informacji o metodzie leczenia
Praktykowanie EBM Krok 1 Krok 2 Krok 3 Krok 4 Zadanie pytania klinicznego (PICO) Wyszukanie i selekcja wiarygodnej informacji Ocena informacji o metodzie leczenia Podjęcie decyzji klinicznej na podstawie
Bardziej szczegółowoWysypka i objawy wielonarządowe
Wysypka i objawy wielonarządowe Sytuacja kliniczna 2 Jak oceniasz postępowanie lekarza? A) Bez badań dodatkowych nie zdecydowałbym się na leczenie B) Badanie algorytmem Centora uzasadniało takie postępowanie
Bardziej szczegółowoStandardy leczenia wirusowych zapaleń wątroby typu C Rekomendacje Polskiej Grupy Ekspertów HCV - maj 2010
Standardy leczenia wirusowych zapaleń wątroby typu C Rekomendacje Polskiej Grupy Ekspertów HCV - maj 2010 1. Leczeniem powinni być objęci chorzy z ostrym, przewlekłym zapaleniem wątroby oraz wyrównaną
Bardziej szczegółowoROZPOWSZECHNIENIE BORELIOZY WŚRÓD PRACOWNIKÓW LASÓW WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO- POMORSKIEGO
PRZEGL EPIDEMIOL 2007; 61: 67-71 Dorota Dybowska, Dorota Kozielewicz, Abdulhakeem Abdulgater ROZPOWSZECHNIENIE BORELIOZY WŚRÓD PRACOWNIKÓW LASÓW WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO- POMORSKIEGO Katedra i Klinika Chorób
Bardziej szczegółowoGRYPA JAK ZAPOBIEC ZAKAŻENIOM GRYPY?
Powiatowa Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w m. st. Warszawie ul. Kochanowskiego 21,, ul. Cyrulików 35; tel. 22/311-80-07 08; e-mail: oswiatazdrowotna@pssewawa.pl GRYPA JAK ZAPOBIEC ZAKAŻENIOM GRYPY?
Bardziej szczegółowoBabeszjoza. Anna Kloc
Babeszjoza Anna Kloc Babeszjoza Babeszjoza jest to choroba wywoływana przez pierwotniaki należące do Babesia spp. Patogeny te są bezwzględnie przenoszone przez kleszcze z gatunku: Ixodes ricinus - najważniejszy
Bardziej szczegółowoCENNIK DIAGNOSTYKA NIEPŁODNOŚCI MĘSKIEJ
CENNIK DIAGNOSTYKA NIEPŁODNOŚCI MĘSKIEJ AZOOSPERMIA badanie wykrywa delecje w regionie długiego ramienia chromosomu Y w fragmencie zwanym AZF, będące często przyczyną azoospermii lub oligospermii o podłożu
Bardziej szczegółowoDiagnostyka i monitorowanie cukrzycy i chorób nerek
Diagnostyka i monitorowanie cukrzycy i chorób nerek Business Development Manager Konferencja naukowo-szkoleniowa Ryn Badania laboratoryjne w chorobach nerek Wyzwaniem dla współczesnej medycyny jest badanie
Bardziej szczegółowoDokument z posiedzenia PROJEKT REZOLUCJI. złożony w następstwie pytania wymagającego odpowiedzi ustnej B8-0417/2018
Parlament Europejski 2014-2019 Dokument z posiedzenia B8-0514/2018 5.11.2018 PROJEKT REZOLUCJI złożony w następstwie pytania wymagającego odpowiedzi ustnej B8-0417/2018 zgodnie z art. 128 ust. 5 Regulaminu
Bardziej szczegółowoSamodzielny Publiczny Zespół... Zakładów Opieki Zdrowotnej w Kozienicach... ul. Al. Wł. Sikorskiego 10
Załącznik nr 2 do SIWZ Wykonawca:... Samodzielny Publiczny Zespół... Zakładów Opieki Zdrowotnej w Kozienicach... ul. Al. Wł. Sikorskiego 10 tel.:/fax:... 26-900 Kozienice tel.:/fax: (48) 382 88 00/ (48)
Bardziej szczegółowoSłużba Zdrowia nr 24-26 z 23 marca 2000. Znaczenie badań przesiewowych w zwalczaniu raka piersi. Zbigniew Wronkowski, Wiktor Chmielarczyk
Służba Zdrowia nr 24-26 z 23 marca 2000 Znaczenie badań przesiewowych w zwalczaniu raka piersi Zbigniew Wronkowski, Wiktor Chmielarczyk Korzystny wpływ skryningu na zmniejszenie umieralności z powodu raka
Bardziej szczegółowoGorączka reumatyczna i popaciorkowcowe reaktywne zapalenie stawów
www.printo.it/pediatric-rheumatology/pl/intro Gorączka reumatyczna i popaciorkowcowe reaktywne zapalenie stawów Wersja 2016 2. DIAGNOZA I LECZENIE 2.1 Jak diagnozuje się tę chorobę? Niezwykle duże znaczenie
Bardziej szczegółowoCzy przyszedł czas na zmianę rekomendacji diagnostycznych w celiakii?
Czy przyszedł czas na zmianę rekomendacji diagnostycznych w celiakii? Husby et al. J Pediatr Gastroenterol Nutr 2012; 54(1):136-60 Rozpoznanie celiakii bez biopsji jelitowej stare wytyczne ESPGHAN U pacjentów
Bardziej szczegółowoKluczowe znaczenie ma rozumienie procesu klinicznego jako kontinuum zdarzeń
Lek Anna Teresa Filipek-Gliszczyńska Ocena znaczenia biomarkerów w płynie mózgowo-rdzeniowym w prognozowaniu konwersji subiektywnych i łagodnych zaburzeń poznawczych do pełnoobjawowej choroby Alzheimera
Bardziej szczegółowoAdres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia:
II.1) OKREŚLENIE PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA II.1.1) Nazwa nadana zamówieniu przez zamawiającego: Odczynniki do wykonywania badań w kierunku boreliozy w klasie IgM i IgG w surowicy i płynie mózgowo - rdzeniowym
Bardziej szczegółowoRodzinna gorączka śródziemnomorska
www.printo.it/pediatric-rheumatology/pl/intro Rodzinna gorączka śródziemnomorska Wersja 2016 2. DIAGNOZA I LECZENIE 2.1 Jak diagnozuje się tę chorobę? Zasadniczo stosuje się następujące podejście: Podejrzenie
Bardziej szczegółowoSZCZEGÓŁOWY OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA Część I
Część I 1. API 20 E zastosowanie: identyfikacja Salmonella, Yersinia; opakowanie zawiera 25 pasków 2. Suspension Medium (5ml) zastosowanie: identyfikacja Salmonella; produkt płynny; składowe do zestawu
Bardziej szczegółowo