Przyrodnicze podstawy gospodarki leśnej

Transkrypt

1 Wykład 3 Przyrodnicze podstawy gospodarki leśnej dr inż. Michał Orzechowski Zakład Urządzania Lasu KULGiEL SGGW michal.orzechowski@wl.sggw.pl tel bud 34 pok 1/77 Z czego wynika zróżnicowanie dostępności surowca drzewnego i jego jakości w Polsce? Regionalizacja przyrodniczo-leśna Siedliska leśne Prace siedliskowe Dokumentacja i mapy siedliskowe Zbiorowiska roślinne Siedliska przyrodnicze (Natura 2000) Ograniczenia gospodarki leśnej wynikające z ochrony przyrody

2 Z czego wynika zróżnicowanie dostępności surowca drzewnego i jego jakości w Polsce? Małgorzata Polna RESOURCES AND PRODUCTIVITY OF WOODLAND UNDER THE MANAGEMENT OF STATE FORESTS IN POLAND IN THE YEARS Adam Mickiewicz University of Poznań Acta Sci. Pol. Silv. Colendar. Rat. Ind. Lignar. 7(1) 2008, 39-51

3 Zasięgi gatunków Jodła Świerk Buk

4 Regionalizacja przyrodniczo-leśna Zróżnicowanie geograficzno-klimatyczne Materiały niepublikowane ZUL KULGiEL SGGW

5 Zróżnicowanie geograficzno-klimatyczne Regionalizacja przyrodniczo-leśna Zadanie - przedstawienie zróżnicowania środowiska przyrodniczego, tworzącego warunki wzrostu i rozwoju roślinności leśnej. Trampler i in. (1990) Dotychczczas wyróżniane były trzy jednostki hierarchiczne: Mezoregion Dzielnica Kraina Obecnie będą wyróżniane dwie jednostki hierarchiczne: Mezoregion i Kraina

6 Zróżnicowanie geograficzno-klimatyczne Regionalizacja przyrodniczo-leśna Mezoregion przyrodniczo-leśny jest podstawową jednostką regionalizacji wyróżnianą na podstawie: -dominującego na jego obszarze podłoża geologicznego - typu krajobrazu naturalnego. Charakter przyrodniczy mezoregionów wynika z dominacji określonych typów siedliskowych lasu oraz potencjalnej roślinności naturalnej.

7 Zróżnicowanie geograficzno-klimatyczne Regionalizacja przyrodniczo-leśna Kraina przyrodniczo-leśna przyrodnicze warunki produkcji leśnej są kształtowane przez klimat. Różnica między krainami wyraża się w różnej roli podstawowych gatunków drzew leśnych (buka, jodły, świerka) w budowie drzewostanów i w różnej ich przydatności dla produkcji leśnej.

8 Zróżnicowanie glebowo-siedliskowe TSL Typ siedliskowy lasu (typ siedliska leśnego) - podstawowa jednostka w systemie klasyfikacji siedlisk leśnych, obejmuje powierzchnie leśne o zbliżonych warunkach siedliskowych wynikających z żyzności i wilgotności gleb, podobieństwa cech klimatu ukształtowania terenu i jego budowy geologicznej. Obszary należące do tego samego typu siedliskowego lasu wykazują podobne: zdolności produkcyjne i przydatność dla hodowli lasu.

9 Zróżnicowanie glebowo-siedliskowe

10 Zróżnicowanie glebowo-siedliskowe

11 Zróżnicowanie glebowo-siedliskowe

12 Niższe jednostki typologiczne siedlisk leśnych Odmiana typu siedliskowego lasu. a) odmiany krainowe b) odmiany fizjograficzno-klimatyczne Wariant uwilgotnienia siedliska rodzaj wody g, og, sg, ile stagnuje, jaka głębokość Rodzaj siedliska leśnego typ, podtyp, odmiana podtypu, rodzaj, gatunek Stan siedliska leśnego N1 N2 Z1a Z1b Z1c Z1d Z1e Z2 Z3a Z3b Z3c D1 D2 D3a D3b D3c D3d Zróżnicowanie glebowo-siedliskowe Typ lasu

13 Zróżnicowanie glebowo-siedliskowe

14 Wpływ siedliska na drzewostan - Dobór składu gatunkowego (GTD, skład odnowieniowy) - Warunki wzrostu drzewostanu (przyrost, zasobność, podatność na choroby np. zgnilizny) - produkcja surowca drzewnego o odmiennych cechach (właściwości techniczne, trwałość...) Siedlisko TSL

15 Wpływ siedliska na drzewostan Dobór składu gatunkowego Kraina V Śląska - ramowe zasady wg ZHL

16 Wpływ siedliska na drzewostan Dobór składu gatunkowego

17 Wpływ siedliska na drzewostan Warunki wzrostu drzewostanu Przyrost wysokości, grubości, miąższości drzewostanu 38 m 12 m Ia V Model bonitacyjny dla sosny na podstawie tablic zasobności Szymkiewicza (Cieszewski, Zasada SYLWAN nr 1: 51 62, 2003) Krzywe bonitacyjne drzewostanu sosnowego (Tablice Szymkiewicza)

18 Warunki wzrostu drzewostanu i produkcja surowca drzewnego o odmiennych cechach pień duże przyrosty (dużo drewna o wczesnego) = słabsze drewno o gałęzie grube gałęzie = późniejsze zamieranie = więcej sęków Bśw Lśw

19 Zróżnicowanie żyznościowe gleb w Polsce użytki rolne poza lasami ale wskazują zróżnicowanie żyznościowe porównanie z występowaniem lasów

20 Siedliskowe Typy Lasu

21 Bs So zasobność drzewostanu IV-V klasy bonitacji w wieku 100 lat do około 200m 3 /ha Surowiec cienkowymiarowy przec. pierśnica do 20 cm przec. wysokość 15 m OCHRONA w ramach sieci Natura 2000

22 Bśw So zasobność drzewostanu II-III klasy bonitacji w wieku 100 lat do około m 3 /ha Surowiec średniowymiarowy przec. pierśnica do 30 cm przec. wysokość 25 m bielicowanie

23 Bb Bagno pospolite (Ledum palustre) Borówka bagienna (Vaccinium uliginosum) Torfowce (Sphagnum sp.) So IV-V kl bonit domieszka Św Brz Torfowiska wysokie Zurawina (Oxycoccus)

24 Bw BMw So zasobność drzewostanu II-III klasy bonitacji ( m 3 /ha w wieku 100 lat ) Surowiec średniowymiarowy OCHRONA

25 BMśw So zasobność drzewostanu I-II klasy bonitacji w wieku 100 lat do około 470 m 3 /ha Surowiec średniowymiarowy i grubowymiarowy przec. pierśnica ponad 35 cm przec. wysokość do 30 m i więcej (pn-wsch)

26 BMśw Na zachodzie Polski kwaśne buczyny Wprowadza się Db (szczególnie Dbb) zasobność drzewostanu Db IV klasy bonitacji w wieku 100 lat do około 300 m 3 /ha Surowiec cienkowymiarowy przec. pierśnica do 25 cm przec. wysokość do 20 m

27 LMśw So Św Md Jd Db Bk So zasobność drzewostanu Ia-I klasy bonitacji (w wieku 100 lat do około 550 m 3 /ha) Surowiec grubowymiarowy przec. pierśnica ponad 40 cm, przec. wysokość 35 m i więcej (pn-wsch) Db zasobność drzewostanu Db III klasy bonitacji (w wieku 100 lat do około 400 m 3 /ha) Surowiec średniowymiarowy przec. pierśnica do 30 cm, przec. wysokość do 25 m Bk zasobność drzewostanu Bk II klasy bonitacji (w wieku 100 lat do około 500 m 3 /ha) Surowiec średniowymiarowy i grubowymiarowy do 28 m przec. pierśnica do 30 cm, przec. wysokość

28 So Św Os Ol

29 Lśw Db zasobność drzewostanu Db I-II klasy bonitacji (w wieku 100 lat do około 600 m 3 /ha) Surowiec grubowymiarowy przec. pierśnica do 40 cm, przec. wysokość do 30 m Bk zasobność drzewostanu Bk I klasy bonitacji (w wieku 100 lat do około 600 m 3 /ha) Surowiec grubowymiarowy przec. pierśnica do 35 cm, przec. wysokość ponad 30 m So zasobność drzewostanu Ia klasy bonitacji (w wieku 100 lat do około 550 m 3 /ha) Surowiec grubowymiarowy przec. pierśnica ponad 40 cm, przec. wysokość 35 m i więcej (pn-wsch)

30 Lw Db Gb Js Bk Św Wz Ol Jd

31 Lw Db zasobność drzewostanu Db I klasy bonitacji (w wieku 100 lat do około 600 m 3 /ha) Surowiec grubowymiarowy przec. pierśnica do 40 cm, przec. wysokość do 30 m Js zasobność drzewostanu Js I klasy bonitacji (w wieku 100 lat do około 450 m 3 /ha) Surowiec grubowymiarowy przec. pierśnica do 40 cm, przec. wysokość ponad 30 m

32 Ol Js Db Wz Tp

33 OlJ Ol Js Db Wz

34 Ol OlJ Ol Js zasobność drzewostanu Ol I klasy bonitacji (w wieku 80 lat do około 600 m 3 /ha) Surowiec grubowymiarowy przec. pierśnica do 40 cm, przec. wysokość do 30 m

35 Ol Św Ol

36 Skąd informacje glebowo-siedliskowe w lasach? Dokumentacja glebowo-siedliskowa (Operat gleb.-siedl.) Okres obowiązywania lat mapy glebowo-siedliskowe 1:5000 mapy przeglądowe typów siedliskowych lasu

37

38 Mapa gleb i siedlisk skala 1:5000 zapis jednostki glebowo-siedliskowej

39 Mapa przeglądowa siedlisk skala 1:20 000

40

41 Zbiorowiska roślinności leśnej Zespół roślinny (asocjacja) abstrakcyjnie ujęty, terytorialnie ograniczony, podstawowy typ zbiorowiska roślinnego, identyfikowany na podstawie charakterystycznej kombinacji gatunków (zestaw gatunków charakterystycznych, wyróżniających i towarzyszących). W pracach siedliskowych określany jako typ lasu. Nazwnictwo zespołów: drzewo-drzewo Tilio-Carpinetum lub roślina zielna-drzewo Potentillo albae -Quercetum

42 Zespoły leśne Według J.M. Matuszkiewicza (% pow) Leucobryo-Pinetum 38,7 Peucedano-Pinetum 12,4 Querco roboris-pinetum 6,5 Tilio-Carpinetum 4,9 Molinio-Pinetum 4,0 Dentario glandulosae-fagetum 3,2 Fago-Quercetum petraeae 3,2 Vaccinio uliginosi-pinetum 2,7 Cladonio-Pinetum 2,7 Ribeso nigri-alnetum 2,6 Fraxino-Alnetum 2,4 Calamagrostio arundinaceae-quercetum 2,0 Galio sylvatici-carpinetum 1,9 Luzulo pilosae-fagetum 1,8 Serratulo-Pinetum 1,1 Stellario holosteae-carpinetum 1,1

43 Stan różnorodności biologicznej lasów w Polsce na podstawie powierzchni obserwacyjnych monitoringu projekt BioSoil Forest Biodiversity IBL 2008

44 Prace fitosocjologiczne w lasach Leśne Kompleksy Promocyjne Nadl. Kozienice 2011 (BULiGL o Radom, niepublikowane)

45 Zbiorowiska leśne na tle typów siedlisk leśnych Puszcza Kozienicka (Orzechowski 2002)

46 Klasyfikacja i definicje zbiorowisk roślinnych z punktu widzenia roli człowieka w ich powstaniu i przeobrażeniu (Faliński 1969)1) Autogeniczne powstałe pod działaniem czynników naturalnych jako pierwotne kombinacje gatunków Pierwotne zbudowane z gatunków miejscowych o dobrze zachowanej strukturze i kompozycji gatunkowej, nie noszące śladów degeneracji wywołanej działalnością człowieka, utrzymujące się na siedliskach niezdegenerowanych (zbiorowiska wysokogórskie) Naturalne zbudowane z gatunków miejscowych, o dobrze zachowanej strukturze i kompozycji gatunkowej, lokalnie ze śladami degeneracji wywołanej działalnością człowieka podobnej w skutkach do degeneracji spowodowanej czynnikami naturalnymi, np. pożar, umiarkowany wypas, zrąb podobny w skutkach do działania wiatrołomu, lawiny

47 Antropogeniczne powstałe pod działaniem czynników zależnych od człowieka, na siedliskach przekształconych lub nowo utworzonych; Półnaturalne - zbudowane z gatunków miejscowych z niewielkim udziałem gatunków obcych nie wykazujących redukcyjnego stosunku do innych komponentów zbiorowiska, nowe charakterystyczne kombinacje, utrzymujące się wskutek powtarzalnych działań człowieka (zbiorowiska łąkowe i pastwiskowe, wrzosowiska, zbiorowiska roślin wodnych w sztucznych zbiornikach, kanałach itp.) Synantropijne - zbudowane w części z gatunków rodzimych i w części z gatunków obcego pochodzenia, zajmujące siedliska skrajnie przekształcone lub nowo powstałe, reagujące wyraźnie na różne formy regularnych oddziaływań (nawożenie, uprawa, wydeptywanie itp.) Segetalne - to zbiorowiska chwastów jedno- lub dwuliściennych, rzadziej bylin, towarzyszące uprawom polowym, ogrodowym oraz trwałym kulturom roślin drzewiastych, jak winnice, oliwniki, a pozostające pod wpływem rodzaju i pory zabiegów agrotechnicznych (siew, koszenie, okopywanie, stosowanie środków chemicznych), wyjątkowo pod bezpośrednim wpływem gatunku rośliny uprawnej (np. chwasty lnu) Ruderalne lub nowo powstałe - to zbiorowiska trwałe z przewagą bylin porastające siedliska skrajne lub nowo powstałe w sąsiedztwie zabudowań, na śmietnikach, ruinach, placach, drogach, na terenach kolejowych, w portach morskich i rzecznych Ksenospontaniczne zbudowane z gatunków obcych, z niewielkim udziałem gatunków miejscowych, zorganizowane jako nowe kombinacje gatunków na skutek redukcyjnego zachowania się przybyszów w stosunku do komponentów zastanego zbiorowiska, (zbiorowisko robinii akacjowej i glistnika powstałe w wyniku przekształcenia upraw leśnych lub opanowania murawy kserotermicznej)

48 Siedliska przyrodnicze (Natura 2000) Siedlisko przyrodnicze (natural habitat) to uniwersalny europejski termin, stworzony dla uniezależnienia od różnych szkół ekologicznych Europy Ekosystem o określonych granicach geograficznych Obszar lądowy lub wodny, naturalny, półnaturalny lub antropogeniczny, wyodrębniony w oparciu o cechy geograficzne, abiotyczne i biotyczne", = ekosystem lub biogeocenoza

49 Siedliska przyrodnicze (Natura 2000) Dyrektywa Siedliskowa wymienia typy europejskich siedlisk przyrodniczych, które są zagrożone wyginięciem w Europie i zobowiązuje państwa Unii Europejskiej do ich ochrony w obszarach Natura W Polsce zakaz "podejmowania działań mogących w znaczący sposób pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych" w obszarach Natura 2000 zapisany został w art. 33 ustawy o ochronie przyrody. Zakaz nie obowiązuje tylko w określonych sytuacjach i pod określonymi w ustawie wyjątkami. Zakres koniecznych działań ochronnych określa plan ochrony obszaru Natura Przepisy dają możliwość wsparcia finansowego lub wypłaty odszkodowań użytkownikom gruntów w przypadku strat związanych z ochroną siedlisk (m.in. w ramach programu rolnośrodowiskowego).

50 Kod typu Lp. siedliska Nazwa typu siedliska przyrodniczego przyrodniczego lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich zarośla kosodrzewiny (Pinetum mugo) subalpejskie zarośla wierzbowe wierzby lapońskiej lub śląskiej (Salicetum lapponum, Salicetum silesiacae) torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe)* kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) żyzne buczyny (Dentario glandulosae-fagenion, Galio odorati-fagenion) górskie jaworzyny ziołoroślowe (Aceri-Fagetum) ciepłolubne buczyny storczykowe (Cephalanthero-Fagenion) grąd subatlantycki (Stellario-Carpinetum) grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach (Tilio plathyphyllis-acerion pseudoplatani)*

51 Kod typu Lp. siedliska Nazwa typu siedliska przyrodniczego przyrodniczego pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) D0 bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-pinetum, Pino mugo-sphagnetum, Sphagno girgensohnii-piceetum i brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne)* E0 łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe)* F0 łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescenti-petraeae)* P0 wyżynny jodłowy bór mieszany (Abietetum polonicum) Q0 górskie reliktowe laski sosnowe (Erico-Pinion) T0 sosnowy bór chrobotkowy (Cladonio-Pinetum i chrobotkowa postać Peucedano-Pinetum) górskie bory świerkowe (Piceion abietis część - zbiorowiska górskie) górski bór limbowo-świerkowy (Pino cembrae-piceetum)

52 Podstawy produkcji leśnej Ograniczenia produkcji leśnej wynikające z ochrony przyrody

53 Ograniczenia gospodarki leśnej wynikające z ochrony przyrody

54 Ograniczenia gospodarki leśnej wynikające z ochrony przyrody na terenie Lasów Państwowych 1255 rezerwatów przyrody o powierzchni 124 tys. ha, z czego ponad połowę stanowiły rezerwaty leśne (696) o łącznej powierzchni 61,7 tys. ha; pomników przyrody, w tym: 8831 pojedynczych drzew, 1551 grup drzew, 182 aleje, 476 głazów narzutowych, 226 skałek, grot i jaskiń, 232 pomniki powierzchniowe (356 ha); 9262 użytki ekologiczne o powierzchni ha; 370 stanowisk dokumentacyjnych o powierzchni 1630 ha; 130 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych o łącznej powierzchni ha.

55 Ograniczenia gospodarki leśnej wynikające z ochrony przyrody NATURA 2000 Na terenie kraju do końca 2011 r. wyznaczono 144 obszary specjalnej ochrony ptaków o powierzchni 5571 tys. ha oraz 823 obszary mające znaczenie dla Wspólnoty o powierzchni 3792 tys. ha (GDOŚ). Pokrywają one łącznie blisko 20% powierzchni kraju. Na gruntach w zarządzie PGL LP obszary Natura 2000 stanowią 40% ich powierzchni Prawie 50% lasów dominująca funkcja ochronna (produkcja surowca na dalszym planie)

56 Ograniczenia gospodarki leśnej wynikające z ochrony przyrody Ponoszenie kosztów wynikających z obecności gatunków chronionych (żubr, bóbr itp.) Strefy ochrony ścisłej i częściowej wokół miejsc rozrodu (gł. ptaki drapieżne) na terenie Lasów Państwowych 3091 stref wokół chronionych gatunków o łącznym areale ponad ha. (w celu ochrony ostoi ptaków, ssaków, gadów, owadów, roślin i porostów). Największą powierzchnię stref całorocznej ochrony wyznaczono dla ptaków ha (ochrona ścisła)

57 Ograniczenia gospodarki leśnej wynikające z ochrony przyrody W obszarach Natura 2000 Ograniczenie niektórych sposobów użytkowania lasu (rębnie zupełne) lub zabiegów (wzbogacanie dolnych warstw produkcja dodatkowego surowca) Ochrona drzewostanów wyznaczonych jako Lasy o szczególnych walorach przyrodniczych HCVF Nadleśnictwo Szczebra fragment HCVF 3 Ekosystemy rzadkie i zagrożone w skali Europy

58 Ograniczenia gospodarki leśnej wynikające z ochrony przyrody Lasy referencyjne (standard FSC) drzewostany - ekosystemy stanowiące fragment lasu o wielkości umożliwiającej niezakłócony przebieg podstawowych procesów dynamiki ekosystemu, reprezentatywny dla określonego typu ekosystemu leśnego (np. dla pewnego zespołu leśnego bądź typu siedliskowego lasu) w określonych warunkach geograficznych (np. w mezoregionie przyrodniczoleśnym), wyłączony z użytkowania i zabiegów hodowlano-pielęgnacyjnych w celu uzyskania punktu odniesienia do porównania przyrodniczych efektów gospodarki leśnej z efektami przebiegu spontanicznych procesów przyrodniczych, np. procesów fluktuacji i spontanicznej regeneracji fitocenozy. RDLP Wrocław fragment

59 Podsumowanie Regionalizacja przyrodniczo-leśna (dobór gatunków) Typologia siedlisk leśnych i ich wpływ na ilość i jakość produkcji Klasyfikacja zbiorowisk roślinności leśnej (dobór gatunków w leśnych kompleksach promocyjnych) Siedliska przyrodnicze Natura 2000 (dobór gatunków oraz ograniczenia pozyskania surowca) Wpływ ochrony przyrody na produkcję leśną - Formy ochrony - Skala wpływu